tag:blogger.com,1999:blog-28437239159395355572024-03-16T20:50:14.806+01:00Over Boeken, enzo...Evelien de Nooijer AltingUnknownnoreply@blogger.comBlogger690125tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-81354930622312285852024-03-16T14:24:00.057+01:002024-03-16T20:37:46.224+01:00De verdronkenen en de geredden (essays) – Primo Levi<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjW4yCvptl13KeM3t2eZxE9DKNxUQ0AMzVTY2VDelEDeQnWtTOYIf7SCt7-eyjU7ZNa-M9DJLidjRlqMtevuvn6YpbHO9n8JkkoFp3M98H2jc46uHoOGTenogVjQEJ-_CSpvGSNcQsAAmCwGDKea5EwYFZT-cJOXkVrMMIhOvTqHdatb2yhW4vXO9U89XVC/s840/verdronkenen.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="514" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjW4yCvptl13KeM3t2eZxE9DKNxUQ0AMzVTY2VDelEDeQnWtTOYIf7SCt7-eyjU7ZNa-M9DJLidjRlqMtevuvn6YpbHO9n8JkkoFp3M98H2jc46uHoOGTenogVjQEJ-_CSpvGSNcQsAAmCwGDKea5EwYFZT-cJOXkVrMMIhOvTqHdatb2yhW4vXO9U89XVC/s320/verdronkenen.jpg" width="196" /></a></div><br /><p><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
</p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">“… Since then, at
an uncertain hour, / That agony returns, / And till my ghastly tale is told /
This heart within me burns…” – <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Taylor_Coleridge">S.T. Coleridge</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Uit het voorwoord
in het laatste boek dat de Joods-Italiaanse schrijver en Auschwitz-overlever <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Primo_Levi">Primo Levi </a>(1919 – 1987) heeft voltooid, “De verdronkenen en de geredden” (1986): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… hoeveel van de concentratiekampwereld is
dood en komt niet meer terug, net als de slavernij of het duel? Hoeveel is al
terug of komt weer terug? ...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Refererend aan de <a href="https://www.youtube.com/watch?v=5iTCkcaGkmw">antisemitische</a> leuzen - ‘kankerjood’,
‘kindermoordenaar’, ‘Hamas is my brother’, ‘Juden raus’, ‘From the River to the
sea, Palestine will be free’ - die afgelopen zondag opklonken tijdens de demonstratie
bij de opening van het <a href="https://nos.nl/artikel/2512490-kamer-kabinet-veroordelen-verstoren-opening-holocaustmuseum-kapot-schamen">Holocaustmuseum </a>in Amsterdam, vrees ik het ergste. Een
en ander geeft ook aan hoe moeilijk het blijkbaar is ‘tussen de tegenstellingen
te leven’, zoals Robert Bly schrijft, zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/03/de-wildeman-robert-bly.html">vorige blog</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… we strekken onze armen uit, duwen de
tegenstellingen zo ver mogelijk uit elkaar en leven vervolgens in de
resonerende ruimte er tussen…”</i>. Levi:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… we hebben zo’n sterke behoefte om het terrein te verdelen in ‘wij’ en ‘zij’
(misschien omdat we van oorsprong kuddedieren zijn), dat dit schema, de
tweedeling vriend-vijand, de voorrang heeft boven alle andere…”</i>.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Begrijpen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het is in “De verdronkenen en de geredden” of Primo Levi
tegenover je zit op de bank terwijl hij over de tijd die hij doorbracht in een
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/05/bij-ons-in-auschwitz-arnon-grunberg.html">concentratiekamp </a>vertelt. Zelfs de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schutzstaffel">ss’ers </a>hielden de kampbewoners cynisch voor
dat, mocht er iemand overleven, geen mens de gruwelijkheden zou geloven die ze
hadden meegemaakt, aldus Levi. De <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/wat-is-de-holocaust/">Holocaust</a> was een unicum. Een lucide
samenspel van technologisch vernuft, fanatisme en wreedheid. De grootste
misdaad in de geschiedenis van de mensheid tot dusver. En Levi wil die ‘begrijpen’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik wil hier onderzoeken hoe het geheugen
omgaat met extreme ervaringen van geleden of bedreven kwaad…”</i>. De gekwelde
kent geen rust: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie eens is gemarteld
is, blijft gemarteld worden…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het vertrouwen in de mensen, door de eerste slag in je gezicht
geschokt, door de marteling vernietigd, herstelt nooit…”</i>. Zijn vragen aan
de daders:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Waarom heb je dat gedaan?
Gaf je je er rekenschap van een misdaad te plegen?...”</i>. Waarom gaat Levi n<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>g
een keer door deze hel? <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is niet
gemakkelijk noch aangenaam om die afgrond van gemeenheid tot in zijn diepste
diepte te peilen, maar ik denk toch dat we dat moeten doen, omdat wat men
gisteren heeft durven doen, morgen weer geprobeerd zou kunnen worden, onszelf
of onze kinderen zou kunnen treffen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Geheugen, spreek</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het punt is: daders kruipen op allerlei manieren onder
hun verantwoordelijkheid uit. Ze ‘vergeten’ dingen. Ze verdringen
herinneringen. Ze spiegelen zich het gebeurde anders voor dan het was. Ze
geloven al gauw in hun eigen leugens. Zo werkt de menselijke geest blijkbaar. De
excuses:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… onze opvoeding is er een
geweest van onvoorwaardelijke gehoorzaamheid, ontzag voor de meerdere, nationalisme;
we zijn volgestopt met leuzen, dronken gevoerd met ceremonieel en manifestaties,
ze hebben ons geleerd dat recht is wat goed is voor ons volk en waarheid wat de
<a href="https://historiek.net/adolf-hitler-fuhrer-derde-rijk/60303/">F</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://historiek.net/adolf-hitler-fuhrer-derde-rijk/60303/"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>hrer </a>spreekt…”</i>. Kortom,
het ligt altijd aan de ander en iedereen zou in hun plaats precies hetzelfde
hebben gedaan. Er bestaan geen betrouwbare antwoorden. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_invloedrijke_nazi%27s">nazi-top</a> bedacht inderdaad
allerlei trucs om de gewetens van hen die het ‘vuile werk’ moesten opknappen te
ontzien: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Einsatzgruppen">Einsatzkommando’s</a>, die
achter het Russissche front burgers doodschoten op de rand van massagraven die
de slachtoffers zelf moesten graven, kregen zoveel drank als ze wilden, zodat
het bloedbad overspoeld werd door alcohol…”</i>. De Hamas-strijders die Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>op 7 oktober binnenvielen waren ook high van
captagon, een <a href="https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20231021_93204201">jihadi-drugs </a>waardoor je zonder angst gruweldaden kunt plegen,
aldus de Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l Defense Forces en de Amerikaanse regering. Welbekende
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eufemisme">eufemismen </a>dienden in het Derde Rijk om vriend en vijand een rad voor ogen te
draaien:<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Endl%C3%B6sung_der_Judenfrage"> ‘Endl<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>sing’</a>, <a href="https://www.tracesofwar.nl/books/6075/Sonderbehandlung---Speciale-behandeling.htm">‘Sonderbehandlung’</a>. Het was <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>k een oorlog tegen het
herinneren, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/03/1984-george-orwell.html">Orwelliaanse</a>
vervalsing van het geheugen, een vervalsing en ontkenning van de werkelijkheid,
tot en met de uiteindelijke vlucht uit diezelfde werkelijkheid…”</i>. Zie
Hitler’s laatste jaren, vooral vanaf de eerste Russische winter: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij had zijn onderdanen de toegang tot de
waarheid verboden en ontzegd en daarmee hun moreel besef en hun geheugen
aangetast, maar had al doende hoe langer hoe meer, tot de uiteindelijke
<a href="https://www.ad.nl/bizar/paranoide-hitler-had-messiascomplex~a848dc78/?vwoParameters=vwo-abbo&referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F">paranoia</a> van de Bunker, de weg naar de waarheid ook voor zichzelf versperd. Net
als alle kansspelers had hij een net van bijgelovige leugens om zich heen
geweven, waarin hijzelf ten slotte was gaan geloven met hetzelfde fanatisme dat
hij van alle Duitsers eiste…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dood van de ziel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Een satanisch systeem als dat van de nazi’s heiligt de
slachtoffers niet, aldus Levi, het corrumpeert ze: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… door de ontberingen die ze te verduren hadden, vervielen ze in
enkele weken of maanden tijd tot een staat waarin niets meer telde dan
overleven, een staat van dagelijkse strijd tegen honger, kou, uitputting en
mishandeling waarin er voor keuzes (en in het bijzonder morele keuzes) geen
enkele ruimte was…”</i>. Er was sprake van een rigide of-of: onmiddellijke
gehoorzaamheid of de dood. Er bestond overal een grijze laag, een tussenlaag
van ‘halve gewetens’, van ‘hybride schepselen’, meer blinde dan misdadige
geprivilegieerden en dubbelzinnige, tot compromissen bereide collaborateurs met
het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nationaalsocialisme">nationaal-socialisme</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het verlaagt
zijn slachtoffers en maakt ze gelijk aan zichzelf, omdat het grote en kleine
medeplichtigen nodig heeft…”</i>. Daar komt de machtsfactor bij: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Macht is als morfine of hero</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ne: de behoefte aan beide is wie ze
nooit geprobeerd heeft onbekend, maar na de inwijding, die (zoals in <a href="https://historiek.net/chaim-rumkowski-hoofd-getto-lodz/69756/">Rumkowski’s</a>
geval) toevallig kan zijn, volgt de verslaving en de noodzaak van steeds hogere
doses; dan begint ook de weigering de werkelijkheid te zien en de terugval in
kinderdromen van almacht…”</i>. Onder de slachtoffers werd welbewust
gerekruteerd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de beste manier om hen
te binden is hen met schuld te belasten, hen met bloed te besmeuren, hen zoveel
mogelijk te compromitteren; zo worden ze medeplichtig aan hun opdrachtgevers en
kunnen niet meer terug. Dat dit de manier is, is alle misdaadorganisaties in
alle tijden en landen bekend, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maffia">maffia</a> heeft nooit anders gedaan…”</i>. Het
bedenken en realiseren van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sonderkommando_(kampfunctie)">Sonderkommando’s</a> is de meest demonische misdaad
van het nationaal-socialisme geweest:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Enkele getuigen hebben verklaard dat er grote hoeveelheden drank aan die
ongelukkigen werden verstrekt en dat ze zich in een permanente staat van totale
afstomping en uitputting bevonden…”</i>. De nazi’s doodden de ziel. Levi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het overkomt ons overlevenden dikwijls,
als we onze verhalen vertellen, dat onze toehoorder zegt: ‘Ik had het in jouw
plaats geen dag uitgehouden.’ Dat is een loze bewering: niemand is ooit in de
plaats van een ander. Elk individu is zo’n ingewikkeld object dat het zinloos
is zijn gedrag te willen voorspellen, zeker in extreme omstandigheden; niet
eens je eigen gedrag kun je voorspellen…”</i>. Hij haalt <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Mann">Thomas Mann </a>aan die
zegt dat de mens een ‘warrig’ schepsel is, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
en des te warriger wordt, kunnen wij daaraan toevoegen, naarmate hij aan
grotere spanningen wordt blootgesteld: dan heeft ons oordeel geen vat meer op
hem, zoals een kompas dol draait bij de pool…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Schaamte</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Robert Bly in “De Wildeman”, zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/03/de-wildeman-robert-bly.html">vorige blog</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… iedere overweldiging, of het nu seksuele
of lichamelijke mishandeling betreft, veroorzaakt binnen vijf minuten een
schaamtegevoel dat dertig jaar blijft hangen…”. </i>Levi<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>schrijft dat hij zich schaamt in leven te
zijn:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Wie in leven bleven, waren bij
voorkeur de slechtsten, de ego</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sten,
de woestelingen, de hardvochtigen, de collaborateurs van de ‘grijze laag’, de
spionnen…”</i>. Bijna alle overlevenden voelen zich schuldig omdat ze anderen
niet geholpen hebben: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De slechtsten,
dat wil zeggen de best aangepasten, overleefden; de besten zijn allemaal dood…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De overlevenden zijn niet de ware getuigen,
volgens Levi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wij overlevenden zijn
behalve een heel kleine ook een niet-representatieve minderheid: we zijn
degenen die, door misbruik of handigheid of geluk, het ergste niet hebben
gekend…”</i>. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ella_Lingens">Ella Lingens-Reiner</a>, een arts die desondanks veel levens heeft
gered, in “Prisoners of Fear” (1958): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Hoe ik in Auschwitz heb kunnen overleven? Mijn beginsel was: op de eerste,
tweede en derde plaats kom ik. Dan niets meer. Dan ik weer; en dan alle
anderen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Ü</span>bermensch</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Levi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Noch
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Nietzsche">Nietzsche</a>, noch <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/de-ondergang-van-de-ubermensch/">Hitler</a>, noch <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alfred_Rosenberg">Rosenberg</a> waren gek toen ze zichzelf en hun
volgelingen bedwelmden met de mythe van de </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%9Cbermensch"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Ü</span>bermensch</a>,
wie alles geoorloofd is uit hoofde van zijn eens en voor altijd vastgestelde,
ingeboren superioriteit; maar het is een overdenking waard dat ze alle drie,
meester en leerlingen, buiten de werkelijkheid belandden naarmate hun moraal
verder losraakte van de moraal die van alle tijden en alle beschavingen is, de
moraal die tot ons menselijk erfdeel behoort en die men uiteindelijk toch moet
erkennen…”</i>. Was wat we hebben meegemaakt in de jaren die Europa en
uiteindelijk Duitsland zelf hebben verwoest, de rationele uitvoering van een
onmenselijk plan, of een uitbarsting van collectieve waanzin? Op kwaad gerichte
logica, of afwezigheid van logica? Waarschijnlijk allebei, denkt Levi. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het leger van Lagergevangenen was een
roemloze nabootsing van het echte leger, of juister, een spotbeeld daarvan…”</i>.
Zie de uniformen. Het appel. Het marcheren. De maniakale netheid van het
‘bedden opmaken’ die niet zozeer kwellend was als wel absurd en grotesk. De
krankzinnige manier waarop tijdens dolle <a href="https://www.tweedewereldoorlog.nl/kennis/themas/systematische-uitsluiting-terreur-en-genocide/holocaust/razzias/">razzia’s</a> zelfs stervenden met
‘nutteloos geweld’ naar de veewagens werden gesleept (een Jood in het Derde
Rijk was sowieso ‘een lijk op vakantie’). Al die moeite die de rechtzinnige
nazi zich getroostte! Levi noemt het <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de
Germaanse drang naar technologische en organisatorische volmaaktheid…”</i>, die
onze door algoritmes gedreven maatschappij ook nog eens laat <a href="https://www.wyniasweek.nl/hoe-meer-regels-hoe-meer-ellende-daarom-moeten-we-radicaal-stoppen-met-het-geloof-in-de-maakbare-mens/">vastlopen</a>, ben ik
bang.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Communicatie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als intellectueel ontbrak het hem ten enenmale aan
praktische wijsheid in het kamp: hij kon met goed fatsoen nog geen schop
vasthouden toen hij te werk werd gesteld. Ook kon hij het barbaarse jargon dat
er werd gebezigd niet verstaan, waardoor zijn bewakers steeds harder tegen hem
begonnen te schreeuwen, te slaan en te schoppen. Alsof hij een onhandelbaar
lastdier was. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In landen en tijden
waarin de communicatie niet vrij is, kwijnen algauw ook andere vrijheden weg:
de <a href="https://www.youtube.com/watch?v=3dUl_aems6w">discussie </a>sterft uit bij gebrek aan voedsel, niemand weet meer wat de
anderen denken, de van bovenaf opgelegde mening triomfeert…”</i>. Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Onverdraagzaamheid leidt tot censuur,
censuur maakt onbekend met andermans mening en versterkt de onverdraagzaamheid:
het is een rigide vicieuze cirkel waar men maar moeilijk doorheen breekt…”</i>.
Hij hunkerde naar ‘leesvoer’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Wie
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fahrenheit_451_(roman)">‘Fahrenheit 451’</a> van Ray Bradbury heeft gezien of gelezen, heeft er zich een
voorstelling van kunnen maken wat het zou zijn om in een wereld zonder boeken
te leven en hoe waardevol in zo’n wereld de herinnering aan boeken zou kunnen
zijn…”</i>. Hij schrijft dat hij er een rantsoen voor over gehad zou hebben om
met iemand over literatuur te kunnen praten.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Geloof</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Levi zegt zelf niet te geloven, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… en na Auschwitz nog veel minder…”</i>. Wat hem en andere seculiere gevangenen
evenwel hebben opgemerkt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de
niet-agnostici, de gelovigen in welk geloof dan ook, konden de verleiding van
de macht beter weerstaan, op voorwaarde uiteraard dat ze niet in de
nationaal-socialistische leer geloofden (dit voorbehoud is niet overbodig: in
het kamp waren er ook, en ook al met hun rode driehoek van politieke
gevangenen, een paar overtuigde nazi’s, die om ideologische of persoonlijke
redenen in ongenade waren gevallen; ze werden door iedereen gemeden); die
mensen hebben de beproeving van het Lager al met al beter doorstaan, en
verhoudingsgewijs zijn er meer van hen in leven gebleven…”</i>. Levi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Niet alleen op de kritieke ogenblikken
van selecties of bombardementen, maar ook in de maalstroom van het dagelijks
bestaan leefden gelovigen beter…”.</i> Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het maakte geen verschil of hun geloof religieus of politiek was.
Katholieke of protestantse geestelijken, rabbijnen van de verschillende
stromingen, militante <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zionisme">zionisten</a>, na</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>eve
of geschoolde <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marxisme">marxisten</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jehova%27s_getuigen">Jehova’s getuigen</a>, allemaal hadden ze de reddende
kracht van hun geloof gemeen. Hun universum omvatte meer dan het onze, het was
uitgestrekter in ruimte en tijd, en vooral begrijpelijker: ze hadden een
sleutel en een aangrijpingspunt, een duizendjarig morgen waarvoor het zin kon
hebben zich op te offeren, een plaats in de hemel of op aarde waar
rechtvaardigheid en barmhartigheid overwonnen hadden of zouden overwinnen in
een misschien verre, maar zekere toekomst: Moskou, of het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_Jeruzalem">hemelse Jeruzalem</a>, of
het aardse. Hun honger was anders dan de onze: het was een straf Gods, of een
boetedoening, of een wijoffer, of het noodzakelijk resultaat van
kapitalistische verrotting. Het lijden, hun eigen en dat van anderen om hen
heen, had een verklaring en werd daarom niet tot wanhoop…”</i>. Levi is als
ongelovige absoluut konsekwenter dan ik als gelovige: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ik moet toegeven dat ik eens (ook dit maar </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
keer) de verleiding heb gevoeld me over te geven, een toevlucht te zoeken in
gebed…”</i>. Terwijl hij oog in oog met de dood stond: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een ogenblik heb ik toen de behoefte gevoeld om hulp en bescherming
te vragen; maar toen overwoog, ondanks de angst, een gevoel van fatsoen: je verandert
de spelregels niet aan het eind van het spel, noch als je verliest. Bidden zou
op dat ogenblik niet alleen absurd zijn geweest (welke rechten kon ik laten
gelden? En bij wie?), maar goddeloos, obsceen, de ergste blasfemie waartoe een
niet-gelovige in staat is. Ik verjoeg de verleiding; ik wist dat ik me er anders,
als ik in leven zou blijven, voor zou moeten schamen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Simplificaties en
clich</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>s</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Levi vertelt dat hij altijd weer de vraag krijgt waarom
hij niet gevlucht is:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… de gedachte dat
ontsnapping een morele plicht en een vanzelfsprekende consequentie van
gevangenschap is, wordt benadrukt door romantische literatuur (de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_graaf_van_Monte-Cristo">graaf van Montechristo</a>!) en de volksliteratuur (men denke aan het ongelooflijke succes
van de memoires van Charri</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>re,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Papillon_(1973)">‘Papillon’</a>). In de filmwereld is de ten onrechte (of eventueel ook terecht)
gevangengezette held altijd een positieve figuur, die altijd probeert te
vluchten, ook in de meest onwaarschijnlijke omstandigheden, en wiens poging
altijd met succes wordt bekroond. Uit duizend vergeten films zijn er twee in de
herinnering blijven hangen, ‘Ik ben een vluchteling’ en ‘Hurricane’. De typische
gevangene wordt daarin gezien als een man van stavast, in het volle bezit van
zijn lichamelijke en geestelijke vermogens, die met de kracht van zijn wanhoop
en de scherpzinnigheid van zijn nood stormloopt tegen de muren en met geweld of
list buiten komt…”</i>. De gevangenen in de vernietigingskampen waren echter gedemoraliseerd
en verzwakt. Konden zichzelf amper overeind houden. Waren overwerkt, geminacht,
ondervoed, afgesneden van hun eigen land, slecht gekleed en slecht verzorgd. De
paria’s van het nazi-rijk waren minder waard dan beesten. Zo voelden ze zich
ook, met hun kale koppen, vodden aan hun lijf en klompschoenen die hen beletten
snel en geruisloos te lopen. Waar hadden deze lompenmensen heen gemoeten?
Niemand kende hen. Het merendeel van de Duitsers haatte en verachtte de
Joden, en anders waren ze wel panisch voor de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gestapo">Gestapo</a>. Terecht trouwens! Hun vlucht
zou voor hun medegevangenen verhoringen, martelingen en de dood betekenen.
Niemand mocht immers buiten het kamp weten wat er binnen gebeurde. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verontrustende
waarheden</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Vaak wordt hem ook gevraagd waarom de Joden niet zijn vertrokken zo lang dat nog kon. Echter, emigratie was destijds veel moeilijker dan nu. De Europese
grenzen waren praktisch gesloten. Je had ‘ginds’ een ‘bruggenhoofd’ nodig. Het
kostte veel geld. In de vorige eeuw was men ook honkvaster en huiselijker. Veel
Joden wilden liever in hun ‘vaderland’ sterven. Daar komt bij dat
verontrustende waarheden heel moeilijk doordringen. Je wilt ze <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>niet zien. Levi stelt de vraag hoe veilig wij
leven. Nu. Zie het <a href="https://www.nporadio1.nl/nieuws/podcast/e565d764-58fe-4170-a7f2-b8cde37dbf6c/derde-wereldoorlog-nederland-is-enorm-naief-over-de-gevaren-die-ons-bedreigen">nieuws</a> waar openlijk wordt gespeculeerd over een derde
wereldoorlog. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zijn de angsten van nu
meer of minder gegrond dan die van toen? Wij zijn blind voor de toekomst, niet
minder dan zij die voor ons kwamen. Zwitsers en Zweden hebben
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schuilkelder">atoomschuilkelders</a>, maar wat zullen ze vinden als ze naar buiten komen?
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Polynesi%C3%AB">Polynesi</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Polynesi%C3%AB"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span></a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuw-Zeeland">Nieuw-Zeeland</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vuurland">Vuurland</a>, het
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zuidpool">zuidpoolgebied </a>blijven misschien gespaard, een paspoort en een visum krijg je
nu veel makkelijker dan toen: waarom gaan we niet weg, waarom verlaten we onze
landen niet, waarom vluchten we niet ‘bijtijds’?...”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Profetisch</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Levi schreef voor <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Italianen, voor mijn kinderen, voor wie niets wist, voor wie niets wilde weten,
voor wie nog niet geboren was, voor wie, vrijwillig of niet, in het kwaad had
toegestemd; maar de mensen voor wie het werkelijk bestemd was, tegen wie het
gericht was als een wapen, waren zij, de Duitsers…”</i>. Hij wilde ze tot lezen
‘dwingen’. Hij wilde weten wat ze over zichzelf te zeggen hadden. Waren ze wel ‘menselijk’?
Het was een obsessie voor hem hun zwijgen te begrijpen. Waarom hadden ze nog
geen flintertje moed gehad hem een stuk brood toe te werpen? Niet allemaal
waren ze laf. Toch? Het onbevattelijke
is onverdraaglijk voor hem: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ik kan
niet zeggen dat ik de Duitsers begrijp; en iets wat men niet kan begrijpen,
vormt een pijnlijke leegte, een stekel, een voortdurende drang die bevredigd
wil worden…”</i>. Een veertigtal Duitsers stuurde hem brieven. Sommigen gaven ‘de
duivel’ de schuld. Sommigen beweerden dat de Duitsers juist het vriendelijkst
tegenover de Joden stonden van alle volken. Sommigen zeiden dat ze zichzelf <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>k
niet begrepen. Sommigen voelden zich oprecht schuldig. We zijn onszelf een
raadsel. Levi eist bijna dat er naar hem geluisterd wordt. Anders is het volgens
hem ‘wachten op een nieuwe charlatan’. Over de voormalige ss’ers:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… het waren mensen als wij, gemiddelde
menselijke exemplaren, gemiddeld intelligent, gemiddeld kwaadaardig;
uitzonderingen daargelaten waren het geen monsters, ze hadden net zo’n gezicht als
wij, maar ze waren slecht opgevoed…”</i>. Anno 2024 bijna profetisch:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het is een feit dat vele tekens erop wijzen dat het tegenwoordige
geweld regelrecht afstamt van het geweld dat in het Duitsland van Hitler
heerste…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De joodse
overlevenden die Europa na de grote ramp in wanhoop ontvluchtten, hebben
midden in de Arabische wereld een eiland van westerse beschaving gesticht, een
wonderbaarlijke wedergeboorte van het jodendom en een voorwendsel voor nieuwe <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5414698/iran-israel-hamas-oorlog-gaza-hezbollah-vs-peyman-jafari">haat</a>…”</i>. Hij pleit hoe dan ook voor ‘diplomatie’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Er bestaan geen problemen die niet om een tafel zittend kunnen
worden opgelost, als de goede wil daartoe er is en men elkaar vertrouwt, of
vreest, eventueel, zoals de tegenwoordige patstelling schijnt te bewijzen,
waarin de grote mogendheden met vriendelijke of grimmige gezichten tegenover
elkaar staan, maar er intussen niet voor terugdeinzen om bloedige oorlogen
tussen hun ‘beschermelingen’ te ontketenen (of zich te laten ontketenen) door
hun geraffineerde wapens, spionnen, huurlingen en militaire raadgevers te
sturen in plaats van vredestichters…”</i>. Zijn waarschuwende conclusie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… van geweld komt niets anders dan geweld,
in een slingerbeweging die mettertijd heviger wordt in plaats van tot rust te
komen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Meulenhoff
– 1991, vertaling Frida de Matteis-Vogels, 207 blz., ISBN 978 902 902 546 1, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 25,-</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=1001004001521334&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-5888305583269965292024-03-10T19:43:00.113+01:002024-03-11T15:33:29.523+01:00De Wildeman – Robert Bly<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3LX9sAyTZV93mYV-2ZsgMEue0gPuKOWT5U8nmm2dnxec1Bzkl_ddWGQmPrdh4SOy8jdfkPSr1K_-6Bbw0Nxij39SBNdJ5sGoWwHCpGva-oslfYaA9fwFKtwp2knDIlcbIvOs1sN8_WEzgXJ5bLSNwWzRglLb8DiILDiqskEYRjP4qn9wGFf6qvEgoZF7j/s840/de_wildeman.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="543" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3LX9sAyTZV93mYV-2ZsgMEue0gPuKOWT5U8nmm2dnxec1Bzkl_ddWGQmPrdh4SOy8jdfkPSr1K_-6Bbw0Nxij39SBNdJ5sGoWwHCpGva-oslfYaA9fwFKtwp2knDIlcbIvOs1sN8_WEzgXJ5bLSNwWzRglLb8DiILDiqskEYRjP4qn9wGFf6qvEgoZF7j/s320/de_wildeman.jpg" width="207" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: Voor
mannen op zoek naar authenticiteit</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">V</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>r “De adolescentenmaatschappij” (zie
mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/03/de-adolescentenmaatschappij-robert-bly.html">vorige blog)</a> blijkt de Amerikaanse dichter, essayist, activist en leider
van een ‘mythopo</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>tische’
mannenbeweging, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Bly">Robert Elwood Bly</a><span style="mso-spacerun: yes;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Bly"> </a> </span>(1926
– 2021), n</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>g een in het Nederlands
vertaald boek te hebben geschreven, waar de filosofen Ad Verbrugge en Jelle van
Baardewijk het over hadden in een uitzending van <a href="https://www.youtube.com/watch?v=7gGbRnBU0Xk">‘De Nieuwe Wereld’</a>: “De
Wildeman” (1990). Dat heb ik er maar gelijk achteraan gelezen. Het werk is
gebaseerd op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/IJzeren_Hans">“IJzeren Hans”</a>, een sprookje van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gebroeders_Grimm">gebroeders Grimm</a>. Het gaat
over ‘mannelijkheid’. De ‘macho’ is niet alles volgens Bly, maar het ‘watje’
ook niet. Hij adviseert een ‘derde weg’, tussen de harde, agressieve en de
softe, passieve man in:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… In de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Odyssee">‘Odyssee’</a> leert <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hermes_(mythologie)">Hermes</a> <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Odysseus">Odysseus</a> dat hij, op het moment dat hij <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/01/circe-madeline-miller.html">Circe </a>nadert –
die een vorm van matriarchale energie symboliseert – zijn zwaard moet trekken
en tonen…”</i>. Hij hoeft daar verder niets mee te doen. Bly’s boek kan gezien
worden als de tegenhanger van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2018/09/de-ontembare-vrouw-clarissa-pinkola.html">“De ontembare vrouw” </a>van Clarissa Pinkola Est</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>s, dat ik eerder besprak. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://www.liedjeskist.nl/liedjes_a-z/r-liedjes/ra_ra_ra_wie_heeft_de_bal.htm">Rarara, wie heeft de bal</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het sprookje over IJzeren Hans begint met een bos waarin
wat vreemds aan de hand is. Wie er in verdwijnt komt nooit meer terug. Een jager
biedt de koning in het nabijgelegen kasteel aan er een kijkje te gaan nemen.
Als hij langs een meer loopt, steekt er ineens een hand uit, die zijn hondje
bij de kladden grijpt en het water intrekt. De jager haalt drie man op en met
z’n allen beginnen ze met emmers het meertje leeg te scheppen: zwaar werk. Op
de bodem blijkt een harige man te liggen, die ze in een ijzeren kooi op de
binnenplaats van het kasteel stoppen. De sleutel krijgt de koningin in bewaring.
Op de bodem van elke mannelijke ziel huist zo’n harig, primitief wezen, aldus
Bly. Als het achtjarige zoontje van de koning met zijn gouden bal speelt, rolt
deze in de kooi van IJzeren Hans. Zie de bal van de prinses in het verhaal van
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_kikkerkoning">kikkerkoning</a>, die in een put valt. De bal van goud stelt het gevoel van
innerlijke heelheid en eenheid voor, dat we als tiener verliezen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Om het even of we man of vrouw zijn,
zodra de gouden bal is verdwenen proberen we de rest van ons leven die bal
terug te krijgen…”</i>. Christenen hebben het daarom vaak over een ‘ingeschapen
Godsbesef’, alhoewel Bly beweert dat het verhaal v<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>rchristelijk is, en dus niets
met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> te maken heeft. Evenwel wijst hij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_de_Doper">Johannes de Doper</a> met zijn harige
kleed aan als een typische<a href="https://www.abedeverteller.nl/het-verhaal-van-de-wildeman/"> ‘wildeman’</a>, en die heeft toch maar alles te maken
met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heilige_Geest">‘Heilige Geest’</a> die op Jezus neerdaalt. Staat deze Geest voor de gouden
bal dan wel innerlijke zon? In ieder
geval maakt het sprookje duidelijk dat je in jezelf moet keren om de gouden bal
terug te halen, die blijkbaar in het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Onbewuste">onderbewuste</a> is verdwenen. De bal pak je
ook niet zomaar. Verontrustend genoeg
zul je afspraken met de ‘wildeman’ moeten maken: jij dit – ik dat, jij zus - ik
zo. Als het prinsje zijn bal terug vraagt, zegt de ‘wildeman’ dat hij eerst de
kooi open moet maken. Daarop antwoordt de jongen dat hij niet weet waar de sleutel
is. Volgens de ‘wildeman’ ligt hij onder het kussen van zijn moeder. Geen
enkele zichzelf respecterende moeder zal de sleutel echter zomaar geven. Onderschat
nooit haar bezitsdrang. Het is de taak van een moeder haar zoon beschaafd op te
voeden. Ze wil hem niet verliezen aan de ‘wildeman’. Dus moet de sleutel
‘gestolen’ worden. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dionysusenergie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het prinsje denkt niet aan bezwaren en komt uiteindelijk
met de sleutel aanzetten. Terwijl hij het slot opendraait, bezeert hij een
vinger. Als de ‘wildeman’ aanstalten maakt naar het bos te vertrekken, zegt het
prinsje dat hij bang is dat zijn ouders hem zullen slaan wanneer ze zien wat hij
geflikt heeft, en mag hij met de ‘wildeman’ mee. De scherpe breuk met de ouders,
waar alle oude <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Initiatie_(antropologie)">inwijders</a> in de geschiedenis toe oproepen, is hiermee een feit. In vroegere tijden wist men dat mannelijkheid niet vanzelf ontstaat; het gebeurt niet
door veel krachtvoer te eten. Dus kwam op een gegeven moment de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjamaan">sjamaan</a>, de medicijnman
of het opperhoofd een jongen halen voor het ritueel van zijn initiatie, waarna
hij welkom werd geheten in de mannengroep. Oudere mannen leerden hem de geestelijke
waarden en harde methodes die mannen hanteren. Alleen mannen kunnen mannen
inwijden, zegt Bly. Zoals alleen vrouwen, vrouwen kunnen inwijden. Initiatie
betekent ‘opnieuw geboren worden’. Macht corrumpeert niet per se. De oude
Grieken kenden de ‘positieve autoriteit’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ze noemden het de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zeus">Zeus-energie</a>, die intelligentie, aandacht voor een goede
gezondheid, een mededogende beslistheid, goede wil en een genereus leiderschap
in zich draagt. Zeus-energie is mannelijke autoriteit die ten bate van de
gemeenschap wordt geaccepteerd…”</i>. Zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/02/de-gezagscrisis-ad-verbrugge.html">“De gezagscrisis” </a>van Ad
Verbrugge. Mannelijkheid bevat zowel bewonderenswaardige als gevaarlijke
energie. Zie Jezus die in de tempel uit zijn vel springt en de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tempelreiniging">geldwisselaars</a>
afranselt. Mannen moeten op de een of andere manier een relatie leggen met hun
ruige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dionysos_(mythologie)">Dionysusenergie</a>, anders overleven ze het niet. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Zielenpijn</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Bly:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mircea_Eliade">Mircea Eliade </a>schrijft in zijn verslagen over inwijdingservaringen bij tientallen
culturen over de hele wereld dat inwijding van jongens met twee specifieke
gebeurtenissen begint: eerst voltrekt zich een duidelijke breuk met de ouders,
waarna de nieuweling het bos, de woestijn of de wildernis in trekt. Vervolgens
brengen de oudere mannen de jongen een wond toe. Dat kan zijn het aanbrengen
van littekens met een mes, het inwrijven met netels of het uitslaan van een
tand…”</i>. Zie de zere vinger van het prinsje. De ‘wildeman’ maakt een bed van
mos voor de jongen en de volgende dag brengt hij de prins naar een gouden bron.
Hij moet zorgen dat er niets in het water valt, waar hij af en toe een gouden
vis en een gouden slang doorheen ziet schieten. De pijn aan zijn vinger wordt
zo hevig dat de prins hem onwillekeurig in het water steekt, waardoor deze in
goud verandert. ’s Avonds merkt de ‘wildeman’ wat er is gebeurd, maar geeft hem
nog een kans. We lopen allemaal verwondingen op. In feite gaat het in het
sprookje om ‘zielenpijn’. Als je door een mentor naar het water wordt gebracht,
komt er een einde aan je sluimer, je onbewuste betovering. De ‘wildeman’ heelt
je wond niet, maar stimuleert je innerlijke moed en menselijkheid. Je herontdekt
de gouden bal. Zie de oude Egyptenaren die de nagels van een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mummie">mummie</a> verfden met
goud, dat hen ‘onsterfelijkheid’ verleende. Volgens Bly is het werkelijke doel
van iedere inwijding de bewustwording van je verborgen ‘ik’. De Antieken zeiden
dat ieder mens een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Daimon">‘daimon’</a> dan wel <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Genius">‘genius’</a> in zich had. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gnostiek">gnostici</a> hebben
het vaak over de geestelijk ‘tweelingbroer’. De katholieken geloven in een
<a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/e/engelbewaarders">‘schutsengel’</a>. De Noorse dichter <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rolf_Jacobsen_(poet)">Rolf Jacobsen </a>schreef over ‘de witte schaduw’.
Zie ook Buying-Chul Han in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/02/vita-contemplativa-byung-chul-han.html">“Vita comtemplativa”</a>. <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/in-de-ban-van-jung-tjeu-van-den-berk.html">Jung</a> heeft het over een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ware_zelf">‘vals’ en een ‘waar’ zelf</a>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Antonio_Machado_(dichter)">Antonio Machado</a> zei:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zoek je andere helft / die altijd
naast je loopt / en degene is die jij niet bent…”</i>. Bly: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het verhaal zegt dat wanneer we in de
nabijheid zijn van een mentor of de ‘wildeman’, we een aanwijzing krijgen waar
onze ‘genius’ ligt…”</i>. Zie de vele schrijvers, zoals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Olga_Tokarczuk">Olga Tokarczuk</a> in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">“De tedere verteller”</a>, die steeds weer zeggen dat het verhaal ‘zichzelf’ schrijft. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De wond die zo’n pijn doet dat we hem
‘ongewild’ in het water steken, kunnen we als een geschenk beschouwen…”</i>. Daar
waar de wond is, huist ook je genialiteit. Oftewel ‘natuurlijke aanleg’. Hoe
moet je die zonder wond ontdekken? Zie Olga Tokarczuks verhaal over de parel in
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/02/empusion-olga-tokarczuk.html">“Empusion”</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Overdaad</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De volgende dag laat het prinsje per ongeluk een
onmiddellijk in goud veranderende haar in het water vallen. Haar heeft te maken
met - vooral seksuele – energie. Zie de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vestaalse_maagden">Vestaalse Maagden</a> die op rituele wijze
werden kaalgeschoren. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tonsuur">geschoren kruin</a> van middeleeuwse monniken. Of de
pruiken dragende <a href="https://www.vpro.nl/speel~POMS_VPRO_600547~orthodoxe-pruiken-in-isra%C3%ABl-metropolis~.html">joods-orthodoxe vrouwen </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hidjab">gesluierde moslima’s</a>. En natuurlijk
het verhaal over het haar van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Simson_(persoon)">Simson</a>. Haar staat voor het dierlijke. Haar staat
ook voor temperament. Haar suggereert overdaad: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Blake">Blake </a>zegt: ‘De weg van overdaad leidt naar het paleis van de
wijsheid.’…”</i>. Zie Buying-Chul Han die in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/02/vita-contemplativa-byung-chul-han.html">“Vita contemplativa”</a> letterlijk
schrijft dat geluk te vinden is in het doelloze, het nutteloze, het
omslachtige, het overbodige, het buitensporige, het onproductieve, de omweg, de
fraaie vormen en gestes. Oftewel: alles wat het overleven overstijgt. Het
‘jagende’ jongetje herbeleeft in mythologisch opzicht al spelend de voorbije
geschiedenis van de mensheid: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Door op
beesten te jagen leerde de man over God, zoals duidelijk blijkt uit de
tekeningen in de grotten in de Franse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Grotten_van_Lascaux">Dordogne</a>…”</i>. Haar staat ook voor
gedachten. Voor intu<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ties die uit het niets verschijnen en die wegen volgen die
wij niet kunnen zien. Bly: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wanneer een
mens aan de slag gaat, komt ook de ziel in actie. Wanneer een haar het water
raakt, voegt de ziel er goud aan toe. Zo zit de ziel klaarblijkelijk in
elkaar…”</i>. Zie <a href="https://www.bible.com/nl/bible/1276/JAS.4.8.BB">Jakobus 4 vers 8</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Nader tot God, en Hij zal tot u naderen…”</i>. Ook die ene haar wordt het
jongetje vergeven. Maar als hij zich daarop over het water buigt om de
weerspiegeling van zijn gezicht te zien, en zijn lange lokken in het water
vallen waardoor al zijn hoofdhaar verguld, stuurt de ‘wildeman’ het prinsje
weg, de wijde wereld in. Door de leiding en bescherming van de ‘wildeman’ wordt
de prins niet als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Narcissus_(mythologie)">Narcissus</a> verliefd op zijn eigen spiegelbeeld. De jongen
krijgt de belofte mee dat als hij in nood is in het bos om de ‘wildeman’ mag
roepen. Dan zal hij komen om hem te helpen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Astijd</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De koningszoon loopt over goede en slechte wegen en neemt
tenslotte een baantje aan als koksmaat in de in de kelder gehuisveste keuken van
een kasteel. Hij moet borden wassen, hout halen en water dragen. Nederig raakt
hij ‘aan de grond’. Na alle gouden vingertoppen en het gouden haar volgt nu de (status)val:
de <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Katabasis">‘katabasis’</a>. Voor de volgende fase van inwijding moet je het ‘rattengat’
vinden. Je bent namelijk niet ‘speciaal’. Portiers keren je de rug toe, obers
snauwen je af en niemand houdt de deur voor je open. Ook het boosaardige moet
je leren doorstaan. Zie <a href="https://www.statenvertaling.net/bijbel/psal/119.html">Psalm 119 vers 71</a>. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jozef_(zoon_van_Jakob)">Jozef</a>, die door zijn broers in
een waterput wordt geworpen. Tenslotte komt hij zelfs in een kerker terecht.
Alsof het leven je ‘loost’. Het bereidt je op een heilige manier voor op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Donkere_nacht_van_de_ziel">‘afdaling’</a>.
Bij de ‘katabasis’ haalt je schaduw je in. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De dag dat ik geboren werd / Was God ziek / ernstig ziek…”</i>, dicht <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/C%C3%A9sar_Vallejo">C<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>sar
Vallejo</a>. Via deze wond kun je echter wel uit je oude leven stappen. We moeten
leren ‘de weg vol as te gaan’, ‘leren huiveren’ en ‘overgaan van de wereld van
de moeder naar de wereld van de vader’. We moeten leren voelen hoe kwetsbaar
mensen zijn. ‘As’ en ‘sintels’ staan in sprookjes voor de depressieve tijd,
waarin we een ‘asleven’ leiden. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Assepoester">Assepoester</a> en <a href="https://nl.frwiki.wiki/wiki/Askeladden">Askaladden</a>. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Job_(boek)">Job </a>die in
‘zak en as’ zit. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vikingen">Vikingen</a> kenden pubers enkele ‘asjaren’ toe, waarin ze weinig
anders deden dan bij het vuur rollebollen. De zogeheten ‘sintelbijters’. Alsof
ze door een soort winterslaap, een rituele lethargie gingen. Zie ook het
ritueel binnen de katholieke kerk van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aswoensdag">‘Aswoensdag’</a> en het <a href="https://www.rkkerk.nl/beleef-de-veertigdagentijd-en-pasen-bewust-en-vind-informatie-en-inspiratie-op-vier-nu/askruisje/">‘askruisje’</a> op het
voorhoofd. Voordat de jongen een man kan worden moet eerst het kind in hem
sterven. In sommige inwijdingsrituelen ondergaat de jongen een innerlijke dood:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij wordt uren-, soms dagenlang in het
donker gezet en voorgesteld aan de geesten van de voorvaderen. Dan kruipt hij
door een tunnel – oftewel vagina – gemaakt van bosjes en takken…”</i>. Als je
het hebt over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wedergeboorte_(christendom)">‘wedergeboorte’</a>…</p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De innerlijke koning</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In onze cultuur is er te weinig ‘vader’. Jongens hebben
een vader nodig om zich de ‘mannelijke frequentie’ eigen te maken. Zo niet dan
ontstaat er een gat in hun psyche, dat zich volgens Bly vult met ‘demonen’. In
het sprookje wordt het keukenhulpje op een dag naar de koning gestuurd om hem eten
te brengen. Hij houdt zijn hoed op waaronder zijn gouden haar verborgen zit,
wat de koning erg onbeleefd vindt. Het koksmaatje verontschuldigt zich met de
uitleg dat hij een lelijke uitslag op zijn hoofd heeft. ‘Vaderhonger’ maakt dat
we bij ‘de koning’ willen zijn. Zie de tieners die er alles voor hebben om hun
favoriete zanger te ontmoeten. Zulke bezoeken duren altijd maar heel kort. De
simpele reden daarvoor is dat we in de ‘keukenfase’ niet tegen de koning opgewassen
zijn. Verslavingen aan alcohol, drugs of seks zijn allemaal manieren om zulke bezoeken
te laten duren. In het mythologische denken zorgen de heilige en eeuwige koning
en koningin voor orde, zegen en creativiteit. Ik vind het bijzonder intrigerend
dat Bly denkt <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… dat de mensen in het
Westen rond het jaar 1000 de mogelijkheid hebben verloren mythologisch te
denken, en dat deze laag toen instortte…”</i>. De christelijke
filosoof/theoloog <a href="https://www.bartgijsbertsen.com/dr-f-de-graaff/">F. de Graaff</a><span style="mso-spacerun: yes;"><a href="https://www.bartgijsbertsen.com/dr-f-de-graaff/"> </a> </span>meent
namelijk dat rond het jaar 1000 de schutsengel van onze cultuur is dood gegaan
– zie<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/04/otto-iii-de-verduisteraar-van-de.html">“Otto III, de verduisteraar van de middeleeuwen” </a>van Marco van Burken. Als de fysieke koning uit het straatbeeld
verdwijnt, krijgen we ook moeite met het ‘zien’ of ‘voelen’ van de eeuwige
koning, aldus Bly. Het beperkt onze verbeeldingskracht. We moeten onze
schitterende innerlijke koning in ere herstellen, vindt hij. En dat onaangetast
door de beelden van gevallen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kindermoord_van_Bethlehem">Herodussen</a> en dode <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin">Stalins</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het vastgrijpen
van de gouden draad</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De innerlijke koning weet wat we met de rest van ons leven
aan moeten. Hij laat zich niet be<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nvloeden door de mensen om zich heen.
Hij staat in verband met het innerlijke vuur en onze hartstocht. Hij staat ook
voor onze stemming. Veel mannen projecteren hun innerlijke koning op een sterke
leider. Je kunt je eigen innerlijke koning weer tot leven roepen door aandacht
te schenken aan je ‘kleine verlangens’, aan dat wat je werkelijk wilt, aan wat
innerlijk ‘resoneert’. Mythologisch gezien gaat het om het ‘vastgrijpen van het
einde van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moira_(mythologie)">de gouden draad</a>’ of het ‘oppakken van de veer uit de brandende borst
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vuurvogel">de Vuurvogel</a>’. Zodra hij uit zijn slaap is gewekt, eist de innerlijke koning dat hij, om in leven te blijven, gevoed en ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>erd wordt. Je moet zelf uitzoeken
op welke manier dat het beste kan gebeuren. Er is ook een ‘giftige’ koning. Zie
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duivel">duivel</a> die in sommige tradities wordt gezien als de broeder van Christus.
Elke vader heeft, net als wijzelf, een donkere kant. We zullen beide zijden
onder ogen moeten zien.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Schokkend is evenwel
dat er nauwelijks een ‘goede’ vader in sprookjes en mythologie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n voorkomt:
zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ouranos">Uranus</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kronos">Kronos</a> en <a href="https://historiek.net/zeus/27/">Zeus</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_offer_van_Abraham_(1635)">Abraham</a>,
een bekende vader uit het Oude Testament, was volkomen bereid Izaak te offeren;
en zijn kleinzoon Jacob was goed voor <a href="https://www.debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/bijbelse-personen/jozef-zoon-van-jakob">Jozef</a>, maar blijkbaar niet voor zijn elf
andere zoons en hij beschermde Jozef niet tegen de woede van zijn broers…”</i>.
Het mannelijke staat ‘apart’.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Een vader
biedt niet dezelfde affectie of verzorging als de moeder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zijn geschenk levert een bijdrage aan het verlangen naar kennis,
liefde voor actie en manieren om de materi</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
wereld te dienen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De ommuurde tuin</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het sprookje. De koning vindt dat ze het rare
keukenhulpje beter weg kunnen sturen, maar de kok heeft medelijden en ruilt hem
in voor de tuinmansjongen. Als de koningszoon op een warme zomerdag zijn hoed
afzet, flonkert de zon in zijn gouden haar, wat weerkaatst in de kamer van de prinses. Ze springt op om te kijken wat zich voordoet, ziet de jongen en roept
dat hij haar een bos bloemen moet komen brengen. Hij plukt een arm vol wilde
bloemen, die ze volgens hem veel mooier zal vinden dan de sierbloemen die de
tuinman adviseert. Op haar kamer trekt de prinses gauw zijn hoedje af. Ze geeft
hem een paar gouden munten die hij aan de tuinman overhandigt omdat ze hem niet
interesseren: voor de kinderen. Het impliceert dat wat je in ‘de tuin’ ontvangt
niets met het ordinaire van geld van doen heeft. De tweede en derde dag vraagt
de prinses weer om bloemen. Maar als ze naar de hoed van de tuinjongen grijpt,
houdt hij zijn hoofddeksel met beide handen stevig vast. Bly beschrijft de
‘ommuurde tuin’ als een plek waar we alleen kunnen zijn om aan onszelf te
werken. Als we ‘de tuin’ ingaan ontsnappen we aan de slagregens van ‘de
wereld’. De tuin is een schuilplaats waar we tot onszelf kunnen komen. Zie de
holle boom waar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bontepels">Bontepels </a>een tijdje woont, uit een ander sprookje van Grimm. In
de tuin vindt de man de rijkdom van zijn psyche. Daar kun je ‘in de grond
graven’. Het is ook een goede plaats voor minnaars, voor de geheime ontmoeting. Bly analyseert verder ‘de vrouw met het gouden haar’, waarop
mannen verliefd worden. Ze heeft echter niets te maken met de vrouw van vlees
en bloed die in de lift een wind laat, en dat zou de man moeten weten. Aardse
vrouwen kunnen de uitstraling van het ‘heilig vrouwelijke’ ontvangen, maar ‘het
vrouwelijke’ kan nooit inwisselbaar zijn met ‘een vrouw’. Volgens Bly is iedereen
op aarde op weg van ‘wet naar legende’. Van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dogma_(algemeen)">dogma</a> naar de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Midrasj">Midrash</a>. Van
uiterlijk naar innerlijk. De wet staat voor de geboden die nodig zijn om in
leven te blijven. De legende staat voor de diepte. De ‘vrouw met het gouden
haar’ heeft de gave om het leven in beweging te zetten. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maria_Magdalena">Maria Magdalena</a>. Ze
heeft de neiging om problemen te veroorzaken, om de zaak in vuur en vlam te
zetten, om energie uit een stagnerende psyche vrij te maken. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De heilige krijger</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Een oud Keltisch motto luidt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Geef nooit een zwaard aan een man die niet kan dansen…”</i>.
Krijgmanschap volgt op de tuinfase. De tijd van de ‘innerlijke krijgers’
breekt aan. De innerlijke krijgers zijn geen agressors. Zij bewaken de grens.
Van kinderen die te maken krijgen met lichamelijk en geestelijk misbruik
sterven de ‘innerlijke krijgers’. Bly heeft het wat dat betreft vaak over ‘schaamte’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… iedere overweldiging, of het nu seksuele
of lichamelijke mishandeling betreft, veroorzaakt binnen vijf minuten een
schaamtegevoel dat dertig jaar blijft hangen. Alleen al het ons anders doen
voorkomen om onze ouders een plezier te doen, kan ons voor de rest van ons
leven een schaamtegevoel opleveren. Het gevoel dat ons overvalt door
prikkelbare leraren, doorgeslagen heilsprofeten of de perfectionist in onszelf…”</i>.
Onze Indo-Europese beschaving bestaat uit drie lagen: de koning, de krijger en
de boer. Zij zitten ook in onze psyche. Een derde van onze hersenen zijn ‘krijgershersenen’.
Onze strijd laait op rond de ‘tegenstellingen’ waar we mee te maken krijgen. De
ware krijger dient een transcendente zaak die groter is dan hijzelf. Als de
koning corrupt is, degradeert de krijger tot een soldaat die reageert op zijn
impulsen. En vervolgens tot moordenaar. Zie de hedendaagse technische
oorlogsvoering. En de drugsbaronnen. Alleen de krijger is in staat een ‘strategie’
te ontwikkelen. De heilige krijger strijdt op het slagveld van goed en kwaad,
waar Christus en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Satan">Satan</a> tegenover elkaar staan. Het kan ook om de twee helften
binnen God gaan:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Wanneer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/JHWH">Jahweh</a> het
gezin en de gezondheid van <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/j/job">Job </a>vernietigt, ziet Job de ‘monsterlijke en
angstaanjagende kant van God’…”</i>. De heilige krijger heeft eveneens een
gezegende en vergiftigde kant: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De ene
kant is een krijger die zichzelf opoffert en voor een zaak strijdt die boven
hemzelf uit gaat; de andere kant is een waanzinnige soldaat die verkracht,
plundert, zonder erbij na te denken doodt en boven hele dorpen <a href="https://www.youtube.com/watch?v=Jts9suWIDlU">napalm </a>uitgooit…”</i>.
De kracht van de krijger is een klauw die het mensenkind weggrist. Dankzij die
klauw leeft de mens even in een andere wereld. Zie de Vikingkrijger die woest - <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Berserker">berserker</a> - werd en gekleed in een berenvel een reis naar de andere wereld maakte. Wie ‘te
ver’ die wereld ingaat moet tot de orde geroepen en opnieuw in de menselijke
samenleving ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ntroduceerd <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>worden
(zie: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/05/traumasporen-profdr-bessel-van-der-kolk.html">“Traumasporen”</a> van Bessel van der Kolk). </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verbale gevechten</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tijdens de tuinmansperiode van de sprookjesprins breekt
er een oorlog uit. De jongen wil mee vechten, maar wordt achtergelaten met de
mededeling dat er nog wel een hinkende knol in de stal zal staan. Hij rijdt
op het afgedankte paard naar het bos waar hij de ‘wildeman’ roept, van wie hij een vurige ros krijgt
plus een bende fitte krijgers waarmee hij net op tijd het afgematte leger van
de koning versterkt en alle vijanden in mootjes hakt. Daarna brengt hij zijn
paard en leger terug naar de ‘wildeman’ en rijdt op het hinkende paard naar het
kasteel, waar iedereen hem vervolgens uitlacht om zijn sterke verhalen. De oorlog staat
voor de psyche die wordt aangevallen. Het gaat om een ‘innerlijke strijd’ met
een ‘innerlijke wolf’. Dat wat ‘gedood’ wordt, verandert. Bly heeft het over de
‘strijdlustige’ manier van onderwijzen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
In de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tibetaans_klooster">Tibetaanse kloosters </a>van de twaalfde en dertiende eeuw gingen jonge
boeddhistische novicen in een rij op de gang staan, met het gezicht naar elkaar
toe. De boeddhistische leraar die tussen hen doorliep schreeuwde hen vragen toe…”</i>.
Schreeuwend werd er geantwoord. De adrenaline spoot naar de hersenen. Hoe
gezond is dat, nu we weten dat in onze ingedutte wereld <a href="https://www.nu.nl/advertorial/advertorial-onvz-/4255929/professor-scherder-zitten-nieuwe-roken.html">‘zitten het nieuwe roken’</a> is. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zie ook de felle middeleeuwse
debatten over hoeveel engelen op een punt van een naald dansen. Zowel
wetenschap als literatuur ontwikkelen zich door deze intellectuele verbale
gevechten. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De Grote Snijder</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tegenwoordig hebben veel mannen een zwaard nodig om de
psychische navelstreng waarmee ze aan hun moeder vastzitten door te snijden.
Zonder dat is geen geestelijk volwassen leven mogelijk. We hebben dat zwaard
ook nodig om onszelf te scheiden van zelfbeklag. Volgens een Pelasgische scheppingsmythe
was er eens een ei dat op de oceaan dreef. Een zwaard bewoog in de richting van
het ei en sloeg het doormidden. In het ei bleek Eros te zitten. Geen zwaard,
dan ook geen Eros: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De liefde van de
ouder voor het kind, de liefde van de man voor de vrouw, de liefde van de vrouw
voor de man, de liefde van de bij voor de bijenkorf, de liefde van de gelovige
voor God – niets van dat al ontstaat zonder het zwaard…”</i>. Een ander
scheppingsverhaal heeft het over de ‘Grote Snijder’ die licht en donker scheidde
en door bleef gaan met scheiden: hemel en aarde, water en land, zoet water en
zout water. Zie de tegenstellingen, links-rechts, recht-krom,
mannelijk-vrouwelijk, beperkt-onbeperkt, bewegend-stilstaand enzvoorts, die
zorgen voor een ‘wonderbaarlijke complexiteit’. We moeten leren om tussen de
tegenstellingen in te leven: we strekken onze armen uit, duwen de
tegenstellingen zo ver mogelijk uit elkaar en leven vervolgens in de
resonerende ruimte er tussen. Identificatie met <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n pool werkt rampzalig: zie
de obsessie van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Inquisitie">Inquisitie</a> voor ketters, de gelovige asceet die zijn
hele leven boos blijft op vrouwen, de feministen die alles wat slecht is aan mannen toeschrijven. Het kiezen van een godin is heel wat anders dan het zich
identificeren met tegenstellingen. Het gaat om kiezen waar je echt van houdt,
waar je je leven aan wilt wijden. Dat vraagt altijd offers. Bly:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Een beschaving die niet met
krijgersenergie kan omgaan – haar bewust opnemen, disciplineren en eren –
krijgt te maken met straatbendes, vrouwenmishandeling, drugsgeweld,
mishandeling van kinderen en zinloze moord…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het rode, witte en
zwarte paard</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De koning uit het sprookje wil weten wie de onbekende is
geweest die hem naar de overwinning hielp en organiseert een feest waar zijn
dochter een gouden appel naar de ridderparade moet gooien. Degene die hem vangt,
zal vast de vermetele strijder zijn. Natuurlijk doet de jonge prins mee. De ‘wildeman’
<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>bezorgt hem een paard met een rode
wapenrok. Hij vangt de gouden appel en gaat er vandoor. De tweede dag krijgt
hij een schimmel mee met witte wapenrok, vangt de gouden appel andermaal en
galoppeert weer weg. De koning gebiedt dat als de ridder op de derde dag
wegrijdt, ze hem gevangen moeten nemen. De derde keer verschijnt hij op een
zwart paard met een zwarte wapenrok. Hij vangt de gouden appel maar wordt nu door
de koninklijke hovelingen achterna gezeten en verwond aan zijn been. Zijn helm
valt af zodat iedereen zijn gouden haar ziet. Toch ontsnapt hij. De <a href="https://historiek.net/hesperiden-bewaaksters-van-de-gouden-appels/145397/">gouden appel </a>die met onsterfelijkheid wordt geassocieerd, duidt altijd op een ritueel dat
plaatsvindt in een speciale ruimte: de zogeheten ceremoni<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
‘drempelruimte’. Zie ook wat Buying-Chul Han in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/02/vita-contemplativa-byung-chul-han.html">“Vita comtemplativa”</a> schrijft
over het feest. Het rode paard staat voor bloed, voor het offer maar ook voor
woede-uitbarstingen. Het witte paard staat voor zegen, zuiverheid en melk. Het
zwarte paard staat voor het kwaad, de duisternis en de dood. Je zou kunnen
zeggen dat jongens eerst door een rode periode moeten voordat ze waarlijk een
witte ridder kunnen worden. Wie tenslotte door het zwarte stadium gaat, haalt
zijn<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaduw_(Jung)"> ‘schaduw’</a> weer naar binnen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Al
dat materiaal dat jarenlang op de gezichten van slechte mannen en vrouwen, van
communisten, heksen en tirannen werd geprojecteerd…”</i>. De wijsheid die je daardoor ontvangt, zal
ieders vertrouwen winnen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dubbelhartig</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De beenwond die de zwarte ridder wordt toegebracht, doet
denken aan de mysterieuze wond van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Parzival">visserkoning</a> in de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/02/arthur-kroniek-van-madoc-hubert-lampo.html">Arthurverhalen</a>. Zie ook de
wond die <a href="https://bijbelin1000seconden.be/menu/tiki-index.php?page=Jakob%20vecht%20met%20een%20man&pagenum=2">Jacob</a> aan zijn heup opliep bij zijn gevecht aan de Jabbok, waarna hij
mank werd. Vaak wordt gesuggereerd dat het om een seksuele verwonding gaat,
maar daar gelooft Bly niet in. De wond maakt eerder het binnenkomen van een hogere bezieling mogelijk. Zie de tuberculosevlek op de longen van Hans Castorp in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">“De Toverberg”</a> van Thomas Mann: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Door het kleine gat van zijn wond treedt het enorme rijk van de geest binnen…”</i>.
<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De ziel dringt door het gat van de
nederlaag. Zie ook de talloze legendes over de verwonding door een
everzwijn. Het gaat om een ‘inwijdingswond’. Onder indianen gaat een
verhaal dat als je sterft, je de Oude Heks ontmoet, die je littekens opeet. Als
je geen littekens hebt, eet ze je ogen op en zul je in de volgende wereld blind
zijn. Een wond krijgen staat in oeroude verhalen ook voor het krijgen van een
vulva of baarmoeder. De traditie wil dat vrouwen twee harten hebben: in de
borstkas en in de buik. De wond maakt een man eveneens ‘dubbelhartig’. Naast het
fysieke hart krijgt hij een ‘nieuw’ en ‘meedogend’ hart. Uiteindelijk laat de
sprookjesprinses de tuinjongen bij zich komen en neemt ze in het bijzijn van de
koning zijn hoedje af zodat hij zijn gouden haar ziet. Haar vader beseft dat
hij de geheimzinnige ridder is en wil hem uit dankbaarheid iets aanbieden. De
jongen vraagt om de hand van de prinses die daar natuurlijk volmondig ja op zegt. Een band met het vrouwelijke hoort erbij, evenals een band met het
wilde. Op het trouwfeest verschijnt een machtige, onbekende koning: de ‘wildeman’. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Spectrum –
2008, vertaling Jan Roelofs & Jantine Crez</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>e,
335 blz., ISBN 978 904 750 828 1</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Alleen nog
tweedehands verkrijgbaar</i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-40961750731153309472024-03-04T19:24:00.124+01:002024-03-07T20:37:04.489+01:00De adolescentenmaatschappij – Robert Bly<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicVXbwKhcguh809-k0xPMwYChZZptbzaBKCBvXB1Xs3AzHHU7pJ39bt8rpY3VgrsEJb6ax_SBGRTwbBxKaSrfRlBFTcW-Tc2PQ5l8HPVn9zTEkfprpFZxSLNMubDL_6iQIJgb0miQUgw46fUyo_idtmt8Fb9GX49V_QjzDEIhxpeUDIJbORBYcfmnnAc4i/s840/adolescenten.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="537" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicVXbwKhcguh809-k0xPMwYChZZptbzaBKCBvXB1Xs3AzHHU7pJ39bt8rpY3VgrsEJb6ax_SBGRTwbBxKaSrfRlBFTcW-Tc2PQ5l8HPVn9zTEkfprpFZxSLNMubDL_6iQIJgb0miQUgw46fUyo_idtmt8Fb9GX49V_QjzDEIhxpeUDIJbORBYcfmnnAc4i/s320/adolescenten.jpg" width="205" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Nederlandse
vrouwen krijgen steeds <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5422779/vruchtbaarheidscijfer-nederland-kinderen-vrouw-laagopgeleid-minder">minder kinderen</a> en dat komt niet door reislust of carri</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>rewensen. Aan de ene kant is de overheid
de schuld. Zie de veel te weinig en daardoor onbetaalbare <a href="https://www.rtlnieuws.nl/onderzoek/artikel/5419201/woning-huis-onbetaalbaar-gezin-kansloos-woningmarkt-wijken-onderzoek">huizen</a>, de onzekere
<a href="https://www.rtlnieuws.nl/geld-en-werk/artikel/164351/heb-je-een-flexbaan-dit-doet-baanonzekerheid-met-je-zelfbeeld">flexbanen</a> en de problematische <a href="https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/drie-op-tien-ouders-met-kinderen-op-opvang-wil-niet-dat-opvang-gratis-wordt-slecht-voor-kwaliteit/">kinderopvang</a>. Om het maar niet te hebben over
het onderwijs: kinderen die het vanwege het <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5424579/lerarentekort-blijft-ondanks-forse-investeringen-toenemen">lerarentekort</a> met een <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5421531/almere-vierdaagse-schoolweek-lerarentekort-basisschool">vierdaagse lesweek</a> moeten doen en van school komen zonder behoorlijk te kunnen
<a href="https://nos.nl/artikel/2500415-leesvaardigheid-nederlandse-15-jarigen-verder-achteruitgegaan">lezen</a> en <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5437088/rekenniveau-pubers-middelbare-school-rampzalig-inspectie-onderwijs">rekenen</a>. Wat voor toekomst heb je dan. Als <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5417813/slaapproblemen-jongeren-cbs-onderzoek-psychisch-gevolgen-depressie">pubers</a>
zitten ze helem</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">áá</span>l slecht in hun vel.
Terwijl de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5380109/wat-er-mis-met-jeugdzorg-7-vragen-en-antwoorden">jeugdzorg </a>een grote puinhoop is. Daar komt het doemscenario inzake
het <a href="https://nos.nl/collectie/13871-het-klimaat-verandert">klimaat </a>en de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5425170/mart-de-kruif-leger-waarschuwt-voor-oorlog-met-rusland">oorlogshitserij </a>van tegenwoordig nog bovenop. Waar zijn we in
vredesnaam mee bezig! Aan de andere kant legt <a href="https://journa.com/dick-schinkelshoek">Dick Schinkelshoek </a>in het ND van
08.12.2023 de schuld ook bij de kerels:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Mannen zijn niet alleen nodig voor het verwekken maar ook voor het
grootbrengen van kinderen. En laat het daaraan nu vaak schorten. Vraag single
vrouwen met een kinderwens: het aantal beschikbare, economisch zelfstandige en
emotioneel volwassen mannen is schaars. En zijn ze er, dan willen ze zich vaak
niet binden…”</i>. De Amerikaanse dichter, essayist, activist en leider van een
‘mythopo</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>tische’ mannenbeweging, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Bly">Robert Elwood Bly</a> (1926 – 2021), wijt een en ander al in 1996 aan de ‘adolescentenmaatschappij’.
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Adolescentie">Adolescenten</a> hebben weinig met kinderen en <a href="https://www.nu.nl/economie/6303623/kwetsbare-ouderen-dreigen-onverantwoord-lang-thuis-te-moeten-blijven-wonen.html">oudjes</a>. We moeten weer volwassen
worden. Ik kwam Robert Bly op het spoor
doordat ik op het YouTubekanaal <a href="https://www.youtube.com/watch?v=7gGbRnBU0Xk">‘De Nieuwe Wereld’ </a>op een uitzending over hem stuitte.
Bly is misschien een knorrepot naar hedendaagse begrippen, maar ik vond het
zeker de moeite waard om kennis van hem te nemen. Hij verklaart veel.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A_Tale_of_Two_Cities_(boek)">De beste aller tijden, de slechtste aller tijden</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Eigenlijk zegt Bly hetzelfde als Byung-Chul Han in “Vita
comtemplativa” (zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/02/vita-contemplativa-byung-chul-han.html">vorige blog</a>): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Mensen die haast hebben, kunnen rijpen nog rotten…”</i>. De huidige
massamaatschappij heeft een reuzenleger doen ontstaan van identieke,
rivaliserende, afgunstige en agressieve <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5437994/uitvaart-bigidagoe-trekt-veel-aanwezigen-en-politie">‘broeders’</a>. De ‘verticale dimensie’ is
verdwenen, en dat brengt het individu terug in een infantiele, primitieve en
goedgelovige staat. Half-volwassenen zoeken een nieuwe identiteit door koortsachtig
in allerlei activiteiten te duiken, wat weer de nodige <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5405861/aantal-jonge-werkenden-met-burn-outklachten-toegenomen">burn-outs</a> oplevert. Bly
haalt ons veranderde <a href="https://changeofheart.nl/wat-is-een-superego/">‘superego’</a> dan wel onze ‘Innerlijke Rechter’ er bij. Het
is fascinerend dat hij schrijft in een tijd waarin de smartphone nog niet zijn
intrede heeft gedaan, maar al wel stelt dat het superego nog even autoritair en
onbarmhartig is als altijd, maar anno nu ‘roem en succes’ eist: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het superego, zou je kunnen zeggen, wil
dat iedereen in een talkshow optreedt, iets dat het honderd jaar geleden als
vulgair zou hebben veroordeeld…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_personen_die_zichzelf_gedood_hebben">Roem</a> in de media kan zeer gevaarlijk zijn voor wie daar niet op is
voorbereid. Het superego kan zich niet verzoenen met het verlies van aandacht dat
onherroepelijk een keertje volgt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Psychoanalytici omschrijven de Innerlijke Rechter zoals zij die nu bij jongeren
aan het werk zien als ‘een terrorist’, als een gek met een bom die niet vatbaar
is voor rede en koppig vasthoudt aan zijn eisen…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In vroegere culturen, en dat geldt nog
steeds voor veel hedendaagse culturen, was het geweten vatbaar voor rede; je
kon een discussie aangaan en bereiken dat opdrachten verlicht, en zonden
vergeven werden. Maar de nieuwe Innerlijke Rechter kidnapt de tiener en knalt
alle potenti</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le redders neer. De treurige,
mismoedige, verdoofde indruk, het gebrek aan gratie, de stamelende spraak, ze
zijn niet het gevolg van luiheid of verwendheid, maar van voortdurende
vernedering door deze nieuwe Rechter…”</i>. De Innerlijke Rechter is
genadelozer en perfectionistischer dan ooit: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… er is in de wereld nooit genoeg roem of populariteit voorhanden om
hem tevreden te stellen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De transformatie
van het superego</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Vroeger eiste de autoritaire rechter gehoorzaamheid aan
de ouders en seksuele ‘reinheid’, wat voor hoge zedelijke normen stond. De Innerlijke
Rechter beroept zich heden ten dage echter niet meer op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mahatma_Gandhi">Ghandi</a>, maar
op influencers en andere figuren die het ‘gemaakt’ hebben. Wie er niet in
slaagt succesvol en geliefd te zijn, voelt zich al gauw minder dan niks:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het zelfrespect krijgt het van binnenuit
zwaar te verduren, iedereen voelt zich onbeduidend en veronachtzaamd, tot we,
in wanhoop, besluiten op te treden in een talkshow om alles eruit te gooien.
Als dat moment eenmaal voorbij is en de universele liefde heeft zich na afloop
van het programma niet over ons uitgestort, dan vallen we nog dieper. Treurig
genoeg is het verlangen naar volmaaktheid in onszelf ‘volmaakt verenigbaar met
onverschilligheid tegenover anderen’, zoals iemand het formuleerde…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Bly kon nog niet bevroeden dat een kwart eeuw
later iedereen zijn eigen talkshow via sociale media zou ensceneren. Onze
horizontale consumptiemaatschappij is afhankelijk van het stimuleren van
hebzucht en begeerte. Volgens Bly is de Innerlijke Rechter zo groot geworden
omdat de reclame het begerige, graaiende deel van het kind van kleins af aan
opblaast. Zijn humorloze wreedheid zie je terug in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Grunge">grunge rock</a>, bloederige
actiefilms, pijnlijk aandoende piercings en onflatteuze tattoos. Dat had
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud">Freud </a>niet voorzien. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Toen ging het mis</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het eerste<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Woodstock_(muziekfestival)"> Woodstock-festival</a> maakte duidelijk dat er wat
was veranderd in de Amerikaanse cultuur: <span style="mso-bidi-font-style: normal;">het 'Indo-europese, islamitische, oudtestamentische systeem van driftbeheersing'</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">
"... riekte naar kaal en streng, naar bedompt en ingevroren, in elkaar gedoken, verkrampt,
kneuterig, benauwd, schraal, opgesloten, mager, tam. Woodstock daarentegen had
de geur van het grootse, het ongebondene, van lef en trots, gulheid en
radicalisme, van verkwisting, van vrijheid van denken en spreken, van het
onvoorwaardelijke, de geur van vrijheid, ontsnapt, ontkluisterd, onbeteugeld,
van het goede, het vorstelijke…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het superego hield de jongere niet langer bij de strot, zo leek het
tenminste, en de hele natie kon zich ontspannen, voelde zich minder depressief,
minder onder druk gezet. De <a href="https://npokennis.nl/longread/7556/hoe-werden-de-beatles-de-grootste-band-ter-wereld">Beatles</a> zongen vrolijk over een gelukkig leven in
een <a href="https://www.youtube.com/watch?v=m2uTFF_3MaA">onderzee</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://www.youtube.com/watch?v=m2uTFF_3MaA"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>r</a>…”</i>. En toen ging het mis:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hoe zijn we van die optimistische,
sociale jongeren die voedsel en liefde deelden op de wei bij Woodstock, beland
bij het sombere, aan zichzelf twijfelende, naar binnen gekeerde, <a href="https://www.telegraaf.nl/entertainment/462190185/dennis-schouten-28-ongelukkig-ik-wil-stoppen-met-leven">de dood verheerlijkende</a>, onverschillige, vroegrijpe, deconstructionistische publiek van
een hedendaags grunge-concert? Dat is de vraag die we moeten beantwoorden…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Jan en de
bonenstaak</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het leuke is dat Bly onze cultuur analyseert aan de hand
van allerlei sprookjes en volksverhalen, zoals<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jaap_en_de_bonenstaak">“Jan en de bonenstaak”</a>. Dat gaat over een vaderloze, verwende jongen,
die zo dom is de koe van zijn doodarme moeder te ruilen voor een handjevol rare
bonen. Zijn moeder is woedend als hij er mee thuis komt en gooit ze uit het
raam. De volgende dag is er een enorme bonenstaak gegroeid, die tot in de hemel
reikt. Handenwringend ziet ze toe hoe Jan de bonenstaak inklimt. Hij komt in
een desolate omgeving terecht waar een oude vrouw, ‘Bestemoer’, hem vertelt over
wijlen zijn vader, die vermoord werd door een reus, waarvan hij tegen
zonsondergang het huis vindt. Alleen diens vrouw blijkt thuis en is bereid Jan
in de oven te verstoppen. Want de gulzige reus voedt zich met mensenvlees. Bly oppert
dat zich achter de schermen van de realiteit een wreed wezen schuilhoudt. De
figuur van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duivel">duivel </a>in het christendom? Zie het schilderij <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Colossus_(painting)">‘El Coloso’</a> van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Francisco_Goya">Francisco Goya</a>: de vluchtende menigte die geheel in beslag is genomen door
haar lot merkt hem niet op. In feite is de betekenis die we aan het verhaal
toekennen afhankelijk van hoe we de reus zien. Voor Afrika zal de gulzige reus,
die eindeloos aan tafel zit te schransen en te schrokken, waarschijnlijk de
Verenigde Staten zijn. Er kleeft iets archa<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sch aan alle reuzen, iets
prehistorisch. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Driedelig brein</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Bly duidt de bonenstengel als de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wervelkolom">ruggengraat </a>en suggereert
dat de reus in onze hersenen woont, en wel in ons <a href="https://charlottelabee.com/reptielenbrein-hoe-je-het-onderbewuste-kunt-trainen/">‘reptielenbrein’</a>. Zie ook
Karen Armstrong in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2012/11/karen-armstrong-compassie.html">“Compassie”</a>. Volgens Bly bestaat ons brein uit drie delen. Het 'koudbloedige reptielenbrein' dat zijn problemen niet kan
verwoorden en functioneert als alarmsysteem bij gevaar. Het warmbloedige ‘oude
zoogdierenbrein’ dat te maken heeft met emoties: hartstocht, intensiteit,
jaloezie, temperament, erotische bezetenheid, gretigheid, woestheid, duurzame
loyaliteit, woede en artistieke dwaasheid. Daarin ligt het
voedings-seks-driftsysteem. En het ‘nieuwe zoogdierensysteem’ dan wel de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Neocortex">neocortex</a>: volgens deskundigen een netwerk dat immens complexe problemen kan
oplossen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Sommigen menen dat een
intelligent persoon nog maar een honderdste deel van het vermogen benut…”</i>. Het
wordt in verband gebracht met ‘licht’. Zie het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aureool">gouden straalsel </a>rond het hoofd
van <a href="https://pixers.be/fotobehang/boeddha-religieuze-illustratie-met-gloeiende-licht-aureool-9698570">Boeddha</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heilige_(christendom)">middeleeuwse heiligen</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gelijkenissen_van_Jezus">gelijkenissen van Christus </a>en de <a href="https://www.laterna.nl/boeddhisme/de-vier-waarheden/">raadgevingen van Boeddha </a>bevatten wellicht
ook instructies voor het overbrengen van energie van het reptielenbrein naar de
zoogdierhersenen, en vandaar naar de nieuwe hersenen…”</i>. Baby’s worden
gemakkelijk overweldigd door het voedings-seks-driftsysteem: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als het hongergevoel van een klein kind
wordt gefrustreerd, zien we hoe het, zonder een moment te aarzelen, het
driftsysteem inschakelt. Als het kind in staat zou zijn op zo’n moment
daadwerkelijk uit te voeren wat het zou willen, dan zouden de vader en de
moeder genadeloos worden afgemaakt, dan zou het schijten op hun lijken, de
meubels zouden tot as vergaan, en nog zou z’n woede niet gestild zijn…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zie ook de barbarij die tijdens WO II in het
moderne Europa uitbarstte. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/George_Steiner">George Steiner</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Deze breuk in het rationele, humanistische perspectief heeft mijn leven gevormd
(…) En die crisis kwam niet uit de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gobi"> Gobiwoestijn</a> (…) ze kwam van binnenuit, uit
het hart van de Europese beschaving. De kreten van de vermoorden weerklonken
binnen gehoorafstand van de universiteit; het sadisme leefde zich uit op een
steenworp afstand van theaters en musea…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Nafs</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De moslims en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Soefisme">soefi’s</a> hebben het over de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nafs">‘nafs’</a> die de
bezitter aanzet tot het kwade. De gebiedende ‘nafs’ is beestachtig van aard. Weet
alleen van slapen, eten en bevrediging van eigen lusten. De ‘nafs’ zingt koppig
de eigen lof en wil geprezen en gerespecteerd worden. Volgens de soefi’s is de ‘nafs’
het geestelijk intellect zeer vijandig gezind. Zijn voornaamste taak is de mens
aanzetten tot ego<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sme en hebzucht. Daar komt nog bij dat ‘de nafs beweert
dat hij zelf God is’. Dat bewijst dat hij geen angst voor God kent:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Als we aannemen dat de ‘nafs’ ook bij
ons in het Westen een rol speelt, dan maakt dat iets duidelijk over het eigengereide
idee in het Westen dat je God kunt aanroepen door <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/12/verlangen-naar-een-nieuw-christendom.html">met je vingers te knippen</a>,
een houding die als dag en nacht verschilt van de mentaliteit van vroegere
generaties…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De
‘nafs’ kan iemand bijvoorbeeld gebieden een gelovige te zijn, of een asceet,
een dienaar of een soefi, met als enig oogmerk geaccepteerd, gerespecteerd en
geprezen te worden door anderen…”</i>. Het doet me onwillekeurig denken aan de
tv-serie <a href="https://kro-ncrv.nl/programmas/godvergeten">‘Godvergeten’ </a>over het misbruik in de katholieke kerk. Volgens <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Javad_Nurbakhsh">dr. Nurbakhsh </a>is de ‘nafs’ onwetend, heeft hij gauw genoeg van alles en is hij<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>snel ten prooi aan hartstocht, arrogant en
egocentrisch: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij hecht groot belang
aan het geringste dat hij voor iemand heeft gedaan, herinnert zich dat jaren
later nog, verpletterd door de eigen goedheid. Maar gunsten van anderen, hoe
groot ook, is hij gauw vergeten, die vindt hij niet belangrijk…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De ‘nafs’ kan zich jarenlang doodstil houden,
als een bevroren slang of draak op een berg. Hij is gespecialiseerd in het
doorbreken van de etiquette: zie de lompheid tegen <a href="https://www.rtlnieuws.nl/tags/onderwerpen/mens-maatschappij/criminaliteit/misdrijf/geweld-tegen-hulpverleners">hulpverleners </a>of op <a href="https://www.crimecontrol.be/nl/zich-wapenen-tegen-bagger-op-sociale-media">sociale media</a>. De ‘nafs’ wordt geassocieerd met het element vuur, zoals<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Satan"> satan</a> in het
christendom met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hel_(religie)">hel</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Volgens de
soefi’s wordt ongeveer 97 procent van de mensheid, ongeacht hun woonplaats,
beheerst door de ‘nafs’; ze ademen dankzij de ‘nafs’, alles wat ze aanschaffen
en consumeren is in feite een eerbetoon aan de ‘nafs’, en hun rede, hun ratio,
die helemaal in de ban is van de ‘nafs’, heeft nog als enige taak het verzinnen
van excuses voor onfatsoenlijk en beschamend gedrag. Een klein aantal,
misschien twee procent van de wereldbevolking, is weliswaar in de ban van de
‘nafs’, maar beseft dat ook; sommigen van hen proberen een beroep te doen op de
‘nafs’ van de andere 97 procent…”</i>. Zie sommige politici. Degenen die zich
niet laten dirigeren door de ‘nafs’ worden in de Joodse traditie de <a href="https://joodseliteratuur.wordpress.com/2010/04/12/de-lamed-vav-36-rechtvaardigen/">‘rechtvaardigen’</a>
genoemd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Op ieder bepaald moment zijn
daar misschien <a href="https://www.hebban.nl/boek/de-laatste-der-rechtvaardigen-a-schwartz-bart">achtendertig</a> van in leven, allemaal volstrekt onopvallend…”</i>.
Freuds <a href="https://freudenberg.nl/actueel/id-ego-superego-van-sigmund-freud/">‘id’</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Onbewuste">‘onderbewuste’</a> is verwant aan het archa<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sche brein dan wel het
soefi-beeld van de ‘nafs’.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Hoewel het ‘id’
misschien helemaal niet ‘onbewust’ is, maar enkel ontsnapt aan de greep van het
intellect omdat het niet talig is. In de adolescentenmaatschappij staat het
voedings-seks-driftsysteem klaar om alle vormen van discipline, alle hogere
belangen, alle moeilijke kunst terzijde te schuiven, en een permanente staat
van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2013/01/borderline-times-dirk-de-wachter.html">opwinding</a> en plezier op te eisen. Bly breekt dan ook zijn staf over de vele
uren die kinderen doorbrengen voor de televisie, waarbij het oude
zoogdierenbrein wordt overprikkeld door consumentenreclame. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Afwezige vaders</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het sprookje verzoent Jan zich weer met zijn moeder
door de <a href="https://neerlandistiek.nl/2023/01/de-kip-met-de-gouden-eieren-slachten/">‘kip met de gouden eieren’</a> van de reus te stelen en naar zijn moeder te brengen.
De moeder wordt dan ook het middelpunt van het gezin als de vader ten tijde
van de <a href="https://historiek.net/industriele-revolutie-samenvatting-oorzaken-gevolgen/78430/">industrialisatie</a> lange dagen gaat maken in de fabriek. Wanneer de
reclame-wereld, die draait om begeerte, zich in het begin van de twintigste eeuw
tussen moeder en kind begint te wringen, boet ook de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5438212/sgp-boos-om-mogelijk-schrappen-term-moeder-uit-bevolkingsregister">macht van de moeder</a> in.
Zie de muziekindustrie die elke generatie haar eigen hits opdringt.
Mediahelden als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elvis_Presley">Elvis</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Prince">Prince</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michael_Jackson">Michael Jackson </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Madonna_(zangeres)">Madonna </a>zijn duizend keer
opwinderder dan ouders. De laatsten hebben geen schijn van kans:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zes- en zevenjarigen luisteren
tegenwoordig naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rap_(muziekstijl)">rap-muziek</a> waar de onverbloemde <a href="https://3voor12.vpro.nl/artikelen/overzicht/2020/september/We-moeten-praten-over-seksisme-in-hiphop.html">vrouwenhaat</a> van afdruipt.
Onze kinderen ontlenen hun meeste waarden aan muziek, video’s en films en ook
al betreuren we die situatie, we hebben nog geen manier gevonden om daar iets
aan te doen…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De commercie is erin
geslaagd de rol van de ouders over te nemen. Veel ‘uitgerangeerde’ vaders
vluchten weg omdat ze denken dat ze het toch niet goed kunnen doen, volgens
Bly: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een plek in het brein waar eerst
‘verantwoordelijkheid’ zetelde, is nu ingenomen door ‘schuld’…”</i>. Hij wijst
vervolgens op de gewoonte elkaar de schuld te geven. Zie bijvoorbeeld de diepe
verbittering tussen ‘links en rechts’. De toewijzing van de voogdij aan de
moeder weerspiegelt en verdiept het idee dat vaders er niet toe doen.
Alleenstaande moeders kregen destijds alleen bijstand als er geen man in huis
was. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Katha_Pollitt">Katha Pollitt</a>, een overigens
intelligente columniste, vroeg zich af: ‘Waarom zou je geen kind voor jezelf
nemen? Kinderen zijn een vreugde, wat van veel mannen niet gezegd kan
worden.’…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De vaderloze cultuur
blijkt te leiden tot agressieve vaderloze jeugdbendes in de achtergebleven
buurten en depressieve en passieve jongeren in bevoorrechte milieus: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Welvaart en armoede brengen een in wezen
gelijke ontbinding van het gezin voort…”</i>. Wanneer een jongen verlost is van
het <a href="https://historiek.net/oedipus-oidipoes-en-het-oedipuscomplex/65058/">oedipale gevecht </a>met de vader zal hij elders in de wereld een echte, grote
mannelijke kracht tegenkomen, die hem wil doden. Meisjes hebben een diepe
behoefte aan vaderlijke bescherming. In het sprookje klimt Jan nog een paar
keer de bonenstaak in om geld van de reus te jatten. Tijdens de laatste keer
heeft de reus hem bijna te pakken maar valt hij te pletter in de tuin, waarna
Jan en zijn moeder nog lang en gelukkig leven. Zover zijn we als <a href="https://www.youtube.com/watch?v=91_Qce1Gw7E">cultuur</a> helaas
nog lang niet. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Larve-stadium</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Adolescenten hebben de neiging zich als groep af te
zonderen. De adolescent <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… wil dat zijn
of haar eigen behoeften bevredigd worden, en wel onmiddellijk, en lijkt zich er
niet van bewust te zijn dat hij of zij leeft in een ingewikkeld web van zorgen,
uitgestelde genoegens, ongewenste taken, verantwoordelijkheden en
achterstallige schulden aan goden en mensen…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Het individualisme stompt het instinct om de
groep in stand te houden af. Zie de weliswaar sympathieke maar kortzichtige
eisen van bijvoorbeeld <a href="https://www.rtlnieuws.nl/tags/organisaties/natuur-milieuorganisaties/extinction-rebellion">extinction rebellion</a>. Bly noemt de adolescentie een
soort <a href="https://muggensurveillance.be/levenscyclus">‘larve-stadium’</a>. Wie besluit de zware inspanning van groei naar volwassenheid
en beschaving te negeren, kweekt <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Narcisme">narcistisch</a> gedrag: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Anders gezegd, het hebberige en luie deel van de ziel wordt
toegestaan te doen wat het wil…”</i>. Vrouwen verbazen zich soms over de
hulpeloosheid van hun partners: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik
voel me net een moeder!...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sommige
stellen verzanden in een broer en zusrelatie. Veel mannen bereiken tegenwoordig
de ‘oedipale muur’ niet meer, volgens Bly, wat zorgt voor ‘emotionele
vlakheid’. Door op te staan tegen de vader krijgt een zoon zelfvertrouwen, ook
al delft de laatste het onderspit. Zonen moeten volgens hem weer een gereedschapskist
leren delen met hun vader, zodat hun agressieve instincten samensmelten met
het plezier van inspannende lichamelijke arbeid. Te veel jongens blijven
rondhangen in de passief-agressieve fantasie rond <a href="https://www.telegraaf.nl/nieuws/223791099/hoe-meer-geweld-hoe-beter-de-dodelijke-wereld-van-de-gangsta-en-drillrappers">gangsta rap</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het belang van
spelen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Jongens en
meisjes moeten beiden leren op zichzelf te staan, onafhankelijk van de ouders.
De dochter moet leren zich te ‘dis-identificeren’ – zoals de psychologen zeggen
– van de persoonlijkheid van de moeder, en de zoon moet zich dis-identificeren
van het hele vrouwelijke geslacht…”</i>. Omdat het menselijk brein ‘dwingende,
vastgelegde instinctwetten’ ontbeert, richt de neocortex zich gretig op de
natuurlijke omgeving. Kinderen zijn al heel jong gefascineerd door alle dieren
om zich heen, door sneeuw en water en zand en stenen, wat zich uit in <a href="https://www.opvoedadvies.nl/spelen.htm">‘spelen’</a>.
Mensen vertonen voortdurend onderzoekend en nieuwsgierig gedrag. De neocortex
bereikt zijn volle wasdom door te kijken, te luisteren, te ruiken, te voelen,
te wegen en te tasten. Spelen is ‘voedsel voor het brein’. Wat gebeurt er als
kinderen uren passief voor een <a href="https://www.standaard.be/cnt/dmf20240304_97893535">scherm</a> zitten? Bly noemt de televisie ‘de
<a href="https://www.nemokennislink.nl/publicaties/softenon-vloek-en-zegen/">softenon </a>van de jaren negentig’: er zijn meer vaardigheden en concentratie
nodig voor het eten van een maaltijd dan voor het volgen van televisie. Er gaat
een verhaal dat Afrikaanse mensen van een jaar of vijfendertig die voor het
eerst leesles kregen, een deken om zich heen moesten slaan, omdat de inspanning
van het lezen zo groot was dat hun temperatuur drie graden daalde. Kinderen
hebben daarentegen een onuitputtelijke energie. Lezen betekent een
reis van de visuele hersenschors naar de voorste hersenen en een microseconde
later naar de middenhersenen, waarna het beeld weer terug flits: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De televisie schakelt dat hele circuit
uit, de oefening, het spel, het plezier, door het beeld kant en klaar te
presenteren…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wedergeboorte</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In de vaderloze maatschappij is het freudiaanse
Oedipus-verhaal achterhaald. Inmiddels hebben jongens last van ‘vader-honger’,
dat samengaat met een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor de moeder. Bly
baseert zijn visie aangaande het motief van de vaderloosheid op het verhaal
over de hindoegodin <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Parvati">Parvati </a>die zich een zoon schept dewelke haar echtgenoot,
de god <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Shiva">Shiva</a>, haar ten ene male weigert te geven: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ganesha">Ganesha</a>. Wanneer Shiva een
keertje langskomt, weet Ganesha niet wie hij is, gaat het gevecht met de grote
heer aan, waarop Shiva hem zijn hoofd afslaat. Als Parvati haar zoon ineen ziet
zijgen, wordt haar jammerklacht over de hele wereld gehoord. Shiva vindt dit zo erg dat hij vervolgens voor een olifantenhoofd zorgt die hij op de nek van
Ganesha plant, waardoor deze weer tot leven komt. Parvati is verwant aan de
onafhankelijke Vrouwe van de Dieren. Ze duikt vaak op in de <a href="https://historiek.net/enuma-elisj/47409/">Babylonische</a> en
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hettitische_mythologie">Hettitische</a> mythologie. De Grieken associ<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren haar met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Artemis_(mythologie)">Artemis</a>. Shiva
heeft veel overeenkomsten met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dionysos_(mythologie)">Dionysus</a> en de Keltische god <a href="https://isgeschiedenis.nl/reportage/cernunnos-de-goddelijke-heerser-van-het-bos">Cerunnos</a>, die een
gewei op zijn hoofd draagt. Zie het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ketel_van_Gundestrup">Gundestrop-bekken</a>: een oude Keltische
schaal. Het verhaal lijkt ook een beetje op dat van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Odysseus">Odysseus </a>die na tien jaar
terugkeert naar zijn vrouw <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Penelope">Penelope</a>. Haar zoon <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Telemachus">Telemachus</a> is in zekere zin ook
de bewaker van zijn moeders slaapkamer, maar Telemachus is al lang op zoek naar
zijn vader, dus is er sprake van een vreugdevolle ontmoeting. Zie ook de
opkomende verering van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/01/maria-arnold-huijgen.html">Maria</a> in de Middeleeuwen: rond 1200 was het gezin van de
Vader, Moeder en Jezus weer verenigd, dat overigens tijdens de <a href="https://historiek.net/reformatie-oorzaken-hervorming-samenvatting/72265/">Hervorming </a>andermaal uiteenviel. De moraal van het verhaal: de zoon van een alleenstaande
moeder krijgt een taak waar hij te jong voor is. In feite moeten alle
jongens ‘een nieuw hoofd’ krijgen oftewel een nieuwe identiteit verwerven, door
het domein van de moeder in te ruilen voor de sociale wereld. Dat biedt hem een
nieuw perspectief, een verdieping van zijn leven. Deze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wedergeboorte_(christendom)">‘wedergeboorte’ </a>dan wel
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Initiatie_(antropologie)">‘initiatie’</a> maakt een einde aan zijn infantilisme. Ganesha’s onthoofding
symboliseert het ‘sterven aan jezelf’ om op te staan in een ‘nieuwe wereld’ vol
‘nieuwe betekenissen’. Het gaat om niets minder dan het verwerven van een
‘nieuwe wijze van zijn’. Nieuwe zingeving. Om ‘verticale passie’. Volgens Bly
dwalen hedendaagse adolescenten rond in een ‘plat landschap’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ze
worden niet volwassen omdat er geen verband wordt gelegd met de voorgaande
generaties. Ze leren niet hun blik naar beneden, in de diepte, of naar boven,
naar het goddelijke te richten…”</i>. Het doet me denken aan <span class="yt-core-attributed-string--link-inherit-color"><span style="color: #131313;">literatuurhistorica
en onderzoeker<a href="https://www.youtube.com/watch?v=cqFqiqvIk_A"> Marleen de Vries</a> die van de week in een uitzending van ‘De
Nieuwe Wereld’ naar aanleiding van <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/verlicht-en-vilein/9300000152893633/">“Verlicht en vilein. Een biografie van achttiende-eeuws Nederland”</a> zei dat je op je yogamatje nooit ‘geaard’ raakt,
maar wel door het lezen van haar boek. </span></span>Het ‘nieuwe hoofd’ zorgt
voor orde en harmonie. Een adolescent is erg geholpen met een mentor die hem
bijstaat in dit socialiseringsproces. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Rafelkapje</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Bly analyseert het Noorse sprookje over <a href="https://www.beleven.org/verhaal/rafelkap">“Rafelkapje” </a>wat
betreft de volwassenwording van meisjes. Het gaat over een koningin die moeilijk zwanger wordt, maar via de
magische kunsten van een zigeunerin uiteindelijk toch bevalt van een tweeling.
Een wild meisje dat zodra ze wordt geboren de kamer doorrijdt op een woeste
geitenbok, zwaaiend met een enorme pollepel. En een lief, klein, blond meisje.
Ze groeien samen op en zijn onafscheidelijk. In elk jong meisje huizen beide
persoonlijkheden. Het verhaal gaat dat de godin<a href="https://historiek.net/artemis/67/"> Artemis</a> in het oude Griekenland
een ‘berengroep’ had voor jonge meisjes die zich als beren gedroegen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze leerden lelijk, komisch, plomp als
beren te lopen en de jongens die ze tegenkwamen te pesten. Op die manier konden
ze zichzelf beschermen in die gevaarlijke periode, wanneer meisjes zich soms
onder druk laten overhalen tot premature seksuele activiteiten…”</i>. Haast
alle sterke vrouwen waren als tiener niet populair en hadden daardoor de tijd
verliefd te worden op een idee en te weigeren beperkingen op basis van sekse te
erkennen. Juist afwijzing bood hen de veilige ruimte waarin ze hun unieke
kwaliteiten konden ontwikkelen. Onze cultuur stuurt er daarentegen op aan dat
meisjes vanaf een jaar of twaalf helemaal in beslag worden genomen door het
verlangen aantrekkelijk te zijn voor jongens. Evenals Ganesha raakt het lieve
meisje haar hoofd kwijt doordat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Trol_(mythisch_wezen)">trollen </a>het stelen en er een kalfskop voor op
de plaats zetten. Gaat het om de psychische ‘inzinking’ die vaak in de
tienertijd optreedt? Rafelkapje, haar lelijke zuster, brengt haar oude hoofd
weer terug. Gebrek aan aandacht voor de verticale wereld is gevaarlijk voor de
samenleving want de wezens beneden ons in de onderwereld, of boven ons in de
hemelen, bestaan of spelen er niet minder om, volgens Bly. Ook al hebben wij
geen oog voor ze. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Toegang tot de
wereld</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Voor meisjes opent de vader de toegang tot de wereld, wat
Freud heeft geproblematiseerd tot <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Penisnijd">‘penisnijd’</a>. Waar jongens de weg van ‘the
lonesome cowboy’ gaan, vinden meisjes zichzelf, of zichzelf terug, door ‘sociaal’
te zijn. Meisjes in de adolescentie hebben het <a href="https://www.telegraaf.nl/nieuws/114262970/seksuele-intimidatie-op-scholen-neemt-toe-foto-s-van-mijn-borsten-overal-in-school-opgehangen">moeilijk </a>vandaag de dag: ze
moeten <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… voldoen aan de bezopen,
angstaanjagende, krankzinnige normen van de wegwerpcultuur – het obsessief
najagen van populariteit, de eis van een dun lijf, van vroege seksuele
aktiviteit, vroeg gebruik van alcohol en drugs, enzovoort…”</i>. Meisjes voelen
zich in tegenstelling tot jongens gebruikt, zwakker en in de steek gelaten door
de geaccepteerde inwisselbaarheid van seksuele partners. Er is geen
‘hartstocht’ meer. De periode van wachten, de tijd dat je onderzoekt en droomt
over de ander, dat je wacht of hij kijkt, wordt overgeslagen. In plaats van
passie is er een overeenkomstmodel ontstaan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Binnen drie dagen waren we al net een lang-getrouwd stel…”</i>. Het
gaat om een symbiose waarin de verschillen ontkend worden. Bovendien ontbreekt
het aan moederfiguren waarbij meisjes hun hart kunnen luchten. Jonge vrouwen hebben
daarnaast een intens verlangen naar ‘geest’, waaraan niet wordt voldaan. In kathedralen
en kerken zijn altijd veel meer vrouwen dan mannen aanwezig. Wanneer vrouwen
niet worden gezien als intelligente wezens maar als marktwaar, <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>is dat niet bevorderlijk voor de ‘ziel’. De
kinderlijke liefdesverhouding met de vader legt in een meisje een diepe basis
voor de genegenheid voor het mannelijke: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De toename van problemen tussen mannen en vrouwen in verhoudingen en huwelijken
zou wel eens voor een deel voort kunnen komen uit de groei van het aantal
vrouwen dat nooit een dergelijke, niet-opdringerige liefdesverhouding met de
vader heeft gekend…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Volgens de
statistieken betekent vaderloosheid dat de dochter een aanmerkelijk grotere
kans heeft een tienermoeder te worden. Ook de kans op een voortijdig verlaten
van de middelbare school neemt toe, evenals dat de kans op vervolgonderwijs
afneemt. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Sturm und Drang</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Bly vertelt grappig over de jongen van een jaar of elf
voor wie alles seksueel wordt en die zich een innerlijke ‘Verbodsinstantie’
plus een inspirerende ‘Arrogante Kameraad’ schept. <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/02/misdaad-en-straf-fm-dostojevski.html">Dostojevski </a>heeft het over
snotneuzen die dolgraag praten <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… over
beelden waarover zelfs soldaten zouden aarzelen te spreken…”</i>. De tiener wordt
bang dat er sporen van vrouwelijkheid in zijn lichaam zitten. Begint meisjes te
bespotten en wil alleen nog met jongens omgaan. Tot hij zich plotseling op een
tedere manier aangetrokken voelt tot het geslacht dat hij zo beschimpt heeft.
Bly heeft het over jongens die vastlopen en ‘stollen’ in een uitdrukkingsloze
staat zonder spontaniteit of creativiteit, omdat ze hun verdriet, schaamte of
kwaadheid niet kwijt kunnen. Onbewust uit zich een en ander in alcoholgebruik,
geweld, religieus fanatisme of juist woede jegens God en apathie. Zie de
‘binnenvetter’. De rest van zijn bestaan komt in het teken te staan van het
zoeken naar ‘verdoving’. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De man die
creatief blijft zal de rest van zijn leven kunst scheppen uit de resten van
zijn infantiele en adolescente conflicten…”</i>. Zie <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/05/magdalena-maarten-t-hart.html">Maarten ’t Hart</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/03/margje-jan-siebelink.html">Jan Siebelink</a>.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Voor andere mannen betekent
het einde van de adolescentie het einde van de expressiviteit, het doven van de
vuren…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Van alle mannelijke
veroordeelden blijkt 85 procent vaderloos. Een zoon zonder vader zal de helft
van zijn liefdesenergie niet activeren of ontwikkelen, waardoor hij nooit zeker
weet of hij van het mannelijke houdt of niet. Wordt zijn seksualiteit
aangewakkerd voor hij daar psychisch klaar voor is dan wordt de jongen een
premature adolescent en later wellicht een permanente adolescent. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Taalbad</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Kinderen zijn ‘warmtezoekende zoogdieren’ en zullen af
gaan op het zwakste sprankje licht. Zelfs op de meest onveilige plekken. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een waardig volwassen leven, met hoogte-
en dieptepunten, afgeschermd door wijselijk gerespecteerde geheimen, was ooit
zo aantrekkelijk voor kinderen dat zij ook volwassen wilden worden. Wat ze nu
zien is onsamenhangende leegte en chaos…”</i>. Zie de heisa die ontstond rond
de voorlichtingslessen in de <a href="https://nos.nl/artikel/2469670-ondanks-onrust-meer-voorlichtingslessen-gegeven-in-week-van-de-lentekriebels">‘Week van de Lentekriebels’</a>. Op deze manier
krijgen kinderen geen vertrouwen in het leven. Bly noemt de tegenwoordige uitverkiezing
van kinderen tot beroemdheid of bron van wijsheid een vorm van
kindermishandeling. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Greta_Thunberg">Gretha Thurnberg</a>. Een kind moet kind kunnen zijn. Bly
waarschuwt dat ‘taaltekort’ het brein aantast zoals vitaminetekort het lichaam.
De ontwikkeling van het brein heeft een ‘taalbad’ nodig. Goede gesprekken,
voorlezen en zelf lezen prikkelen de intelligentie. Een kind met een ‘verzwakt
brein’ komt niet tot iets als ‘hoop’, omdat het eenvoudig niet in staat is een innerlijk
scenario te bedenken als alternatief voor dat van buiten (zie ook: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/de-zin-van-het-bestaan-viktor-e-frankl.html">“De zin van het bestaan”</a> van Viktor Frankl). Dit is een van de bronnen van onze hedendaagse
<a href="https://www.trouw.nl/nieuws/de-nieuwe-slachtoffercultus-wie-die-rol-weet-op-te-eisen-wint-het-gevecht~b2262aeb/?referrer=https://www.google.nl/">‘slachtoffermentaliteit’</a>. Nu de verticale woede zich niet meer kan richten op
God en het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Patriarchaat_(sociologie)">patriarchaat</a>, richt het zich zijwaarts, door bijvoorbeeld te pleiten
voor ‘<a href="https://nos.nl/artikel/2511396-minister-grijpt-in-moeder-wordt-toch-niet-ouder-uit-wie-het-kind-is-geboren">afschaffing</a> van het monogame gezin’, aldus Bly. Sociologen hebben
uitgelegd dat een vader in huis veel woede met zich meebrengt. Maar er treedt nog veel meer woede op als er helemaal geen vader in huis is. Het
kapitalisme heeft ervoor gezorgd dat er inmiddels ook geen moeder meer thuis is. Dat is
voor kinderen zonder meer rampzalig, volgens Bly. Zij zijn in de steek gelaten. Voor
het ingestorte kerngezin kwam niets in de plaats. Het socialiseren van jonge
mannen is wereldwijd een fundamenteel probleem, waar de mogelijkheid van een
fatsoenlijk leven mee staat of valt, zegt Bly. Zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/radeloze-helden-maaike-meijer.html">“Radeloze helden” </a>van
Maaike Meijer. Meisjes worden gaandeweg ook <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/2795481/vrouwen-steeds-crimineler-en-gewelddadiger">gewelddadiger</a>. Miljoenen jonge
vrouwen gebruiken drugs. De belangrijkste pressie om de stap naar drugs en
geweld te maken, komt van niet-gesocialiseerde mannen. Het is niet aan vrouwen
om jonge mannen te socialiseren, vindt Bly. Dat moeten oudere mannen doen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Leef in de ziel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Bly zegt tot nadenkende stemmende dingen over religie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is bekend dat elke man liever vijftig
kilometer tegen een sneeuwstorm in worstelt, dan dat hij tien minuten praat
over zijn verhouding met een vrouw of God…”</i>. Hij waarschuwt voor eenzijdige
‘letterknechten’ die de Bijbel niet gebruiken om mensen aan het denken te
zetten, maar om een ‘leer’ over te brengen. Alle <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moralisme">moralisme</a> ten spijt hebben
mensen nu eenmaal een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schaduw_(Jung)">schaduw</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zulke
activiteiten helpen mannen dus niet de platte letterlijkheid, die zich
voortdurend manifesteert in de adolescentenmaatschappij, te overwinnen, en ook
niet de fantasieloze letterlijkheid die aan de faculteiten voor rechten en
bedrijfskunde wordt onderwezen. Letterlijk denken dreigt altijd iedere
andersdenkende tot vijand te maken en dus is hun afglijden naar fundamentalistische
aanvallen op zogenaamde heidenen en homoseksuelen wellicht een doelbewuste
poging om het verslechterende sociale klimaat te genezen…”</i>. Alleen het herwinnen
van innerlijkheid kan ons bevrijden van de dwangmatige neiging onszelf te zien
in anderen. Zie de hedendaagse bubbels in de nieuwe media: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als je steeds beelden van jezelf weerspiegeld ziet in je zelfgekozen
groep, of dat nu Latini’s zijn of dichters of artsen, dan kun je geen ideaal
meer kiezen. Je kunt je hartstocht niet volgen, je kunt geen bewondering meer
voelen voor <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ludwig_van_Beethoven">Beethoven </a>of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moeder_Teresa">Moeder Theresa </a>of <a href="https://historiek.net/sigmund-freud-grondlegger-psychoanalyse/68455/">Freud </a>of je eigen huwelijkspartner,
omdat ons alleen afgunst rest, gekluisterd als we zijn, en door honderden
spiegels aan alle kanten afgesloten van de horizon. De blik die verbonden is
met dankbaarheid – de blik omhoog – verbreekt ons contact met de spiegels…”</i>.
Als geen ander pleit Bly voor het ‘spirituele intellect’, dat weet heeft van
een andere dimensie. Neem afstand. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Leef in de ziel…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Van
Holkema & Warendorf – 1997, vertaling Han Meijer, 280 blz., ISBN 978 902 696
757 3</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Alleen nog
tweedehands verkrijgbaar</i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-44984639865493376192024-02-27T15:45:00.101+01:002024-02-29T14:08:13.511+01:00Vita contemplativa – Byung-Chul Han<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwb6HKvpaMPUM0tRgwUWyqoE39b-950yngHDuNxawUHx4F0tosogRiBG1CUmdIt1HEW1Rqm1EEQ5SUYI18cYR_vnUrjPyNPmnA3n7ydUEL5k_yHbV21KlygnEAYAydd5fhq5wCAPpHSuhiVhia4fE-FfCSCIQp85pwBnAWOCKmZEMJhFCswtAJ-Er_1YO6/s840/vita_complemtiva.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="536" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwb6HKvpaMPUM0tRgwUWyqoE39b-950yngHDuNxawUHx4F0tosogRiBG1CUmdIt1HEW1Rqm1EEQ5SUYI18cYR_vnUrjPyNPmnA3n7ydUEL5k_yHbV21KlygnEAYAydd5fhq5wCAPpHSuhiVhia4fE-FfCSCIQp85pwBnAWOCKmZEMJhFCswtAJ-Er_1YO6/s320/vita_complemtiva.jpg" width="204" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een van de
belangrijkste denkers van dit moment, de Koreaans-Duitse filosoof <a href="https://www.filosofie.nl/filosofen/byung-chul-han/">Buying-Chul Han</a> (1959), brak in 2010 internationaal door met <a href="https://www.hetnieuwetrivium.nl/index.php?id=127">“De vermoeide samenleving”</a>,
waarin hij betoogt dat de westerse mens een ‘prestatiesubject’ is geworden dat
zichzelf uitbuit. Sindsdien schreef Han veel boeken over de problemen van de
moderne westerse maatschappij, waaronder <a href="https://bazarow.com/recensie/de-transparante-samenleving/">“De transparante samenleving”</a>, <a href="https://www.hebban.nl/boek/de-terugkeer-van-eros-byung-chul-han">“De terugkeer van Eros”</a>, <a href="https://www.miriamrasch.nl/filosofie/recensie-byung-chul-han-psychopolitiek-een-vrije-wereld/">“Psychopolitiek: Neoliberalisme en de nieuwe machtstechnieken”</a>, <a href="https://nexus-instituut.nl/review/de-palliatieve-maatschappij">“De palliatieve maatschappij” </a>en <a href="https://hierinsalland.nl/recensie-infocratie-maakt-ons-tot-slaaf-wie-gaat-er-mee-de-barricade-op/">“Infocratie”</a>. Han is
hoogleraar aan de Universiteit voor de kunsten in Berlijn. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Burn-outs en
depressies</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ik kwam Han op het spoor doordat filosoof <a href="https://nl.everybodywiki.com/Jelle_van_Baardewijk">Jelle van Baardewijk</a>
van het YouTubekanaal <a href="https://www.youtube.com/@DeNieuweWereldTV">‘De Nieuwe Wereld’</a>, op zijn eindejaarslijstje inzake de
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=7Kw9xg3V3K4">beste boeken van 2023</a>,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>“Vita
contemplativa” op nummer 1 zette. Tegelijk gaf recensent<a href="https://www.filosofie.nl/fleur-jongepier-verlaat-radboud-universiteit-vanwege-onveilige-werksfeer/"> Fleur Jongepier</a> het in <a href="https://www.trouw.nl/religie-filosofie/als-hoogleraar-byung-chul-han-een-student-was-kreeg-hij-dit-boek-terug-begin-maar-opnieuw~b2765811/?referrer=https://www.google.nl/">Trouw </a>maar <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
ster! Hoog tijd dat ik het z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">e</span>lf eens las. Als leek was dat goed te
doen. Ik schreef al eens dat de cultuur waarin wij leven mij aan <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>een vastdraaiende centrifuge doet denken. Onze
hyperactieve, postmoderne maatschappij vraagt van ons constant te presteren en onszelf
effici<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt
en permanent te optimaliseren, waarop de commercie ook nog eens handig
inspeelt, met als gevolg een tsunami aan <a href="https://www.ad.nl/gezond/we-laten-ons-maandenlang-niet-zien-op-werk-flinke-zorgen-om-burn-outs-dit-is-niet-normaal~a618889f/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F">burn-outs en depressies</a>. Waarom doen
we dit onszelf aan? En hoe komen we hier weer uit? Dat zijn de vragen die Han
stelt. Hij bepleit het spreekwoordelijke ‘stapje terug’. Misschien moet
Jongepier daar niet aan denken. Of krijgt ze rillingen van alleen al het idee
van iets als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Contemplatie">contemplatie</a>. Ik vind Han fascinerend, omdat zijn gedachtegoed
direct aansluit bij denkers als <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/01/het-jaar-van-vivaldi-henk-vreekamp.html">Henk Vreekamp</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/het-geheim-van-de-wereldgeschiedenis-dr.html">F. de Graaff</a>, over wie ik eerder
schreef. Mijns inziens heeft Han het echt over een ‘andere dimensie van zijn’. Het
leven dat overschakelt naar zijn ‘contemplatieve modus’ pendelt terug naar zijn
‘geheime zijnsgrond’. Zijn <a href="https://www.levenindekerk.nl/2024/01/17/henri-nouwen-de-naaf-van-het-leven/">‘kern’</a>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Overleven</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Waar alleen het
schema van stimulus en respons, van behoefte en bevrediging, van probleem en
oplossing, van vooropgezet doel en handeling heerst, verkommert het leven tot
overleven…”</i>. Zijn we niet meer dan dieren. Arbeid en presteren horen thuis
in de orde van het overleven. Inactiviteit verheft het leven, volgens Han. Zonder
dat functioneren we als machines. Reageren we enkel reflexmatig, aldus <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/04/otto-iii-de-verduisteraar-van-de.html">F. de Graaff</a>. Het <a href="https://www.bartgijsbertsen.com/fg-mattheus-6-33-zoek-eerst-het-koninkrijk/">ware leven</a> begint pas als de zorg en stress van het overleven ten
einde komt.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Niet de oorlog, maar het
feest, niet het wapen maar het sieraad is de oorsprong van de cultuur…”</i>. Zaken
die niet noodzakelijk zijn.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De kern
van de cultuur is ‘ornamenteel’. Zij heeft haar domicilie buiten
functionaliteit en nuttigheid…”</i>. Zie de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Barok_(stijlperiode)">barok</a>. Zie de versiering. Het leven
krijgt pas zijn ‘goddelijke glans’ als het het overleven overstijgt. We kunnen
zelfs niet meer ‘feesten’: onze feesten zijn verworden tot consumptieve
‘events’ en ‘spektakels’, die geen gemeenschap stichten. Consumptie isoleert en
separeert. Consumenten zijn eenzaam. Sociale media versnellen de afbraak van de
gemeenschap. Feesten hadden eertijds iets te maken met luxe en intensiteit
oftewel ‘opgevoerde levendigheid’ (zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/01/het-jaar-van-vivaldi-henk-vreekamp.html">“Het jaar van Vivaldi”</a> van Henk
Vreekamp): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In een leven dat verkommert
tot overleven, verdwijnt de luxe…”</i>. Luxe neemt in het kapitalisme de vorm
aan van ‘waar’. Het geluk is echter te vinden in het doelloze, het nutteloze,
het omslachtige, het overbodige, het buitensporige, het onproductieve, de omweg,
de fraaie vormen en gestes. Zie de handen die niet ‘grijpen’ maar ‘spelen’. Zie
het ‘flaneren’ in plaats van ‘marcheren’. Haast ontneemt de mens alle gratie.
Zie hoe het vuur de fantasie aanspoort: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Het door de haard omsloten vuur was voor de mens ongetwijfeld het eerste object
van dromerijen, het symbool van rust, de uitnodiging om te pauzeren…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Droomvogel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Inactiviteit is eigenlijk een ‘geestelijk vasten’. Inactiviteit
is de ‘vroedvrouw van het nieuwe’. Activiteiten en handelingen zijn
waarheidsblind, zij raken slechts de oppervlakte der dingen. De slaap is een
‘medium van de waarheid’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Slaap en
droom zijn favoriete oorden van de waarheid. Zij heffen scheidingen en grenzen
op, die de waaktoestand beheersen…”</i>. Ook de ‘verveling’ is een
‘droomvogel’. Verveling is de drempel tot grote daden. Zonder die drempel
herhaalt zich steeds hetzelfde. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Wachten is de geesteshouding van de contemplatief inactieve mens. Aan hem
openbaart zich een heel andere werkelijkheid, waar geen activiteit, geen
handeling toegang heeft…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Het
‘niet-weten’ als inactiviteit blaast ons bestaan ‘nieuw leven’ in. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Nietzsche">Nietzsche </a>prijst de onwetendheid als ‘kiem van het leven’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… er moet een grote stolp van onwetendheid om je heen staan…”</i>.
Han:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De vastbesloten wil tot weten
mist het meest innerlijke en diepste van het leven. Hij verlamt de vitaliteit…”</i>.
Daarom is het ook zo verwerpelijk als de wetenschap op de stoel van d<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">e</span>
waarheid gaat zitten. De meester ‘oefent de wil’ weg. Het meesterschap bestaat
in een ‘niet-doen’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De schilder
schildert ‘zichzelf’ weg, verliest ‘zichzelf’ in het landschap…”</i>. De wil maakt
blind voor wat zich voordoet: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie echt
inactief is, loopt niet met ‘zichzelf’ te koop. Hij legt zijn naam af en wordt
‘niemand’. ‘Naamloos en zonder oogmerk’ geeft hij zich over aan dat wat
‘gebeurt’…”</i>. Pas het zwijgen stelt ons in staat iets ‘ongehoords’ te
zeggen. De ‘vriendelijkheid van de glimlach’ is een ‘toestand van
onzelfzuchtigheid’ waarin een speelse ‘overgang naar de ander’ lukt. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Hemel op aarde</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Omdat er geen
tijd is om na te denken, neemt men afwijkende meningen niet meer in overweging:
men volstaat ermee ze te haten…”</i>, aldus <a href="https://www.filosofie.nl/filosofen/friedrich-nietzsche/">Nietzsche</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zonder tijd, zonder diep adem te halen, blijft alles bij het oude.
De vrije geest sterft uit…”</i>. Krijgt de dwang tot productie de taal in haar
greep dan verkommert ze tot drager van informatie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de dichtkunst schakelt de taal over op de modus van
contemplatie…”</i>. Volgens de Franse schrijver <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Butor">Michel Butor </a>gebeurt er de
laatste tien tot twintig jaar dan ook niets meer in de literatuur: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er is een vloed van publicaties, maar geestelijke
stilstand…”</i>. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Immanentie">immanentie</a> duidt op een leven dat zichzelf toebehoort, dat
zichzelf genoeg is. In <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_man_zonder_eigenschappen">“Der Mann ohne Eigenschaften”</a> heeft <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Robert_Musil">Musil </a>het over een
‘tovergeest van inactiviteit’, waarbij je ‘je verstand moet uitschakelen en je
heel stil gedragen’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Je moet je
beheersen, net zo lang tot hoofd, hart en ledematen louter zwijgen zijn. Maar
als je zo het hoogste stadium van onzelfzuchtigheid bereikt, zullen buiten en
binnen elkaar uiteindelijk raken, alsof er een wig was losgeschoten die de
wereld verdeeld heeft…!...”</i>. Musils ‘mystiek bij klaarlichte dag’ brengt
een ‘andere toestand’ teweeg: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zij heft
de scheidingen op die de dingen van elkaar isoleren. De dingen vervloeien in
elkaar als in een ‘droomtoestand’…”</i>. Han voert het werk van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_C%C3%A9zanne">Paul C<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>zanne</a>
aan om zich te verduidelijken:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… de boom
wordt regen, de lucht wordt steen…”</i> en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Alle tinten dringen in elkaar door, alle vormen grijpen draaiend in elkaar…”</i>.
Han: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Op sommige schilderijen
vervloeien de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Baadsters">baadsters</a> volledig met het landschap. Geen enkele handeling, geen
enkele intentie scheidt mens en natuur…”</i>. Het gekke is dat juist in de blik
van de ‘vermoeide’ de wereld zich als een toestand van verzoening openbaart. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Lorenz_Dittmann">Lorentz Dittmann</a> over een serie schilderijen met de titel <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_kaartspelers_(C%C3%A9zanne)">‘De kaartspelers’</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… C</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>zanne
toont de boeren tijdens het spel dan wel ‘werkeloos, de handen in de schoot’.
Hij laat het oppervlakkige (…) socialisme achter zich en wijst vooruit naar een
uiteindelijke bevrijding van de mens van arbeid, vermoeienis en last…”</i>.
Hoewel Han het nergens over het christendom heeft, bedacht ik dat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Satan">‘Satan’</a> in de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bijbel_(christendom)">Bijbel </a>letterlijk wordt voorgesteld als de ‘diabolos’, de ‘uiteenwerper’. Van
innerlijk en uiterlijk? De<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hemel"> ‘hemel’</a> is een plek ‘zonder moeite en verdriet’
(<a href="https://dailyverses.net/nl/openbaring/21/3-4">Openbaring 21</a>). Oftewel: zonder stress. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Pathos</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Han schrijft buitengewoon ontroerend over een schilderij
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Klee">Paul Klee</a>: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Angelus_Novus">“Angelus Novus”</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… zo
moet de engel van de geschiedenis eruitzien…”</i>. De storm uit het paradijs
drijft hem achterstevoren de toekomst in terwijl hij naar het paradijs staart.
Hij krijgt zijn vleugels niet meer dicht vanwege de orkaankracht. Voor zijn voeten
ziet hij een aaneenschakeling van catastrofale puinhopen opdoemen. Dat is wat
wij ‘vooruitgang’ noemen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De
menselijke geschiedenis is </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
aanhoudende<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalyps"> Apocalyps</a>…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hel_(religie)">hel</a> is niet iets wat ons te wachten staat – maar dit leven hier…”</i>. In ieder
geval voor sommigen, denk ik dan. Volgens Han kan deze constante ‘hel van
vooruitgang’ gestopt worden door een ‘radicale onderbreking van het nu’. Door
een ‘engel van inactiviteit’ die in staat is het menselijk handelen, dat
onverbiddelijk op het apocalyptische afstevent, een halt toe te roepen. Han uit
scherpe kritiek op het idee van ‘handelen’ waardoor wij de geschiedenis
‘maken’, van filosoof <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hannah_Arendt">Hannah Arendt</a>. Zie hoe de mens met de natuur
omgaat. Wij overzien de konsekwenties niet van wat wij aanrichten. Han pleit
voor inactieve ‘bezinning’. Bezinning is een vermogen dat ‘niet handelt’. Het
impliceert ‘stil-blijven-staan’. De ‘stille macht’ van ‘onderbreking’. De
‘betovering’ van het simpele ‘er-zijn’. Van ‘verwijlen’, waar we in al onze
activiteit onvermijdelijk aan voorbij gaan. Onze handelingen en activiteiten
zijn nooit vrij of spontaan. Dat beseffen we ons zelden. We reageren. We
‘beantwoorden-aan’. We ‘openen ons oor’. Onze ‘stemming’ gaat aan ons denken
vooraf. Ons denken is ten diepste een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pathos">‘pathos’</a>. ‘Paschein’ duidt op lijden,
dulden, verdragen. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kunstmatige_intelligentie">Kunstmatige intelligentie </a>kan alleen al niet denken omdat ze niet in staat is tot ‘pathos’.
Lijden en verduren zijn toestanden die niet door enige machine bereikt kunnen
worden. Men name contemplatieve inactiviteit is de machine vreemd. Zij kent
slechts twee toestanden: ingeschakeld en uitgeschakeld…”</i>. Activiteit en
inactiviteit verhouden zich tot elkaar als licht en schaduw. Veronderstellen
elkaar. Het denken ontspint zich uit licht en schaduw. De machinale
intelligentie kent alleen ‘transparantie’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Iemand of iets
‘mogen’</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Han: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Martin_Heidegger">Heideggers</a>
‘bezinning’ verzet zich tegen de totale beschikbaarheid, die alles bereikbaar,
berekenbaar, controleerbaar, stuurbaar, beheersbaar en consumeerbaar maakt…”</i>.
Het devies van de digitale orde luidt: ‘zijn is informatie’. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Is alles snel beschikbaar en
consumeerbaar, dan vormt zich geen diepe, contemplatieve aandacht. De blik
zwerft rond als die van een jager…”</i>. Alles richt zich op de
kortetermijnbehoeften, waarin geen notie bestaat van ‘afzien’, het ‘afstand
doen’ en het ‘onbeschikbare’. Han trekt een en ander op een prachtige manier door
naar het ‘vermogen’ lief te hebben. Iemand ‘mogen’ is iemands ‘wezen’
accepteren en laten staan. Iemand helemaal vrij laten om zichzelf te zijn. Op
die manier zouden wij ook met de aarde om moeten gaan. Door ons menselijk handelen
hebben wij ons nietsontziend meester gemaakt van de natuur. We exploiteren haar. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gebruiks- en
werkvee</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De <a href="https://www.filosofie.nl/lexicon/zijnsvergetelheid/">‘zijnsvergetelheid’</a> door gebrek aan bezinning beneemt
ons de adem: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De dwang tot activiteit,
de productie- en prestatiedwang leidt tot ademloosheid. De mens stikt in wat
hij zelf aan het doen is. Pas in de bezinning wordt het ‘ruim, luchtig rond de
mens’…”</i>. Een ‘politiek van bezinning’ moet de dwangmatigheden die mensen
tot ‘gebruiks- en werkvee’ africhten, opheffen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zij degradeert de mens tot ‘animal laborans’…”</i>. De filosoof<a href="https://www.filosofie.nl/filosofen/martin-heidegger/"> Heidegger</a> bestempelt zijn zogeheten ‘ommekeer’ als de ‘overgang van handelen
naar zijn’, wat misschien ook wel raakvlakken heeft met het christelijke idee
van <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbelse-achtergrond/bekering-wat-is-dat">‘bekering’</a>. Hij ziet het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Conformisme">conformisme </a>aan het publieke ‘men’ als
‘alledaagsheid’. Het verlost je van de last beslissingen te moeten nemen en
verantwoordelijkheid te aanvaarden:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Het ‘men’ stelt het erzijn een kant-en-klare wereld ter beschikking, waarin
alles al ge</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nterpreteerd en beslist is. De
alledaagsheid met haar door iedereen als vanzelfsprekend aanvaarde denk- en
gedragspatronen is het construct van het ‘men’…”</i>. Maar het men is een
‘niemand’ en belet je een ‘iemand’ te zijn, die in zijn handelen uitdrukkelijk
de verantwoordelijkheid neemt voor zijn ‘zelf’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het ‘men’ weert elke zelfstandige kijk op de wereld af…”</i>.<a href="https://www.filosofie.nl/heidegger-in-het-kort/"> Heidegger</a> duidt de ‘angst’ en de ‘verveling’ als ‘mogelijkheden’ om het eigen
zelf op te pakken. Angst en verveling openbaren evenals liefde en vreugde
het verbazingwekkende ‘zijn’. Het ‘pure bestaan’. Heidegger spreekt ook over de
‘aarzelende schroom voor het niet maakbare’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie door schroom is bevangen, wijdt zich aan het ‘andere dan
zichzelf’. In de schroom ontwaakt een bijzondere aandacht, een ‘vriendelijke
ontvankelijkheid’ voor de ander. Zij leert ons ‘luisteren’…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Als je het hebt over ‘respect’! </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ratrace</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Volgens Han heeft de crisis waarin wij verkeren te maken
met de teloorgang van alles wat het leven zin en ori<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ntatie zou kunnen geven. Er is
niets wat houvast biedt. Wat het leven draagt. De ‘onvergankelijkheid’ is uit
het zicht verdwenen. Alles is vluchtig, voorlopig, kortstondig, onbestendig en
sterfelijk geworden. In het digitale tijdperk hebben we geen ‘hart’ meer. De
‘geraamtes’ van de tijd, rituelen en feesten, eroderen omdat ze de steeds
snellere kringloop van informatie en kapitaal hinderen. Het ‘zijn’ valt uiteen
in informatie waarvan we per definitie vluchtig kennis nemen. Informatie heeft maar een hele korte actualiteitswaarde. Het leeft van destabiliserende
prikkels die ons in een ‘actualiteitsduizeling’ storten. Er is geen verbindend
narratief of verhaal meer. Dat maakt ons stuurloos. Data en informatiestromen
hebben geen ‘symbolische kracht’. Via het symbolische, dat te maken heeft met
‘herkenning’ en ‘herhaling’, ontstaat het ‘saamhorigheidsgevoel’. Het
‘sym-pathos’ of ‘com-passie’. Het ‘wij’ versplintert daardoor tot er alleen
indifferente individuen overblijven. In de neoliberale prestatiemaatschappij
bestaat geen ‘wij’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het neoliberale
regime verhoogt de productiviteit door de mensen te isoleren en aan een felle
wedijver te onderwerpen. Het verandert het leven in een overlevingsstrijd, in
een hel van ontketende concurrentie. Succes, prestatiedruk en concurrentie zijn
overlevingsvormen…”</i>. Ook de digitalisering sloopt het samenzijn. Digitale
netwerken maken van de ander , <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… van het
‘jij’ een beschikbaar ‘het’, wat tot ‘primordiale eenzaamheid’ leidt. Een consumeerbaar
object, dat onze behoeften bevredigt, laat geen intensieve relatie toe…”</i>.
Een intensieve binding ontstaat doordat we een object bezetten met libidineuze
energie. Als deze libidineuze energie niet naar buiten vloeit, naar het andere,
stroomt deze terug naar het ik, wat ons angstig maakt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Angst ontstaat bij het uitblijven van een objectbinding…”</i>. Alleen
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eros_(god)">Eros</a> kan angst en depressie overwinnen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Schoonheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Wij produceren tegen het gevoelde gebrek in. Materi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
groei als compensatie. Het kapitaal is een overlevingsvorm. Een gevoel van
gebrek zet aan tot handelen. Maar de volheid van het zijn wordt in het
‘schouwen’ van ‘schoonheid’ bereikt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Niet om te handelen, maar om te kijken slaat het pasgeboren mensenkind de ogen
op…”</i>. Het actieve leven heeft zeker zijn eigen geldigheid en bestaansrecht,
maar het uiteindelijke doel ervan is de inactiviteit. Het geluk van het louter
beschouwen van wat is verricht. Ook het politieke leven is gericht op ‘vrede’,
die gesticht en bewaard moet worden (kom daar nog maar eens om in onze huidige
oorlogssituaties in Oekra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ne en Gaza). Tegenover het volmaakte zijn, dat geen
gebreken kent, zijn alleen ‘schouwen en lofprijzen’ mogelijk. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_civitate_Dei">“De civate Dei”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustinus_van_Hippo">Augustinus</a>. Oorspronkelijk gebeurde dat op religieuze feesten, de
‘Hoch-Zeit’, bloeitijd en bruiloft ineen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Het schouwen van het goddelijke is ‘theor</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>a’.
‘Theor</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>s’ is de afgezant bij de
heilige spelen. ‘Theoroi’ zijn bezielde Godzieners…”</i>. De mens is in staat
tot de ‘b<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">íos
theoretikós’, omdat hij ‘iets goddelijks in zich heeft’, volgens de oude
Grieken.</span> </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De Joodse Sabbat</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Han spiegelt zijn “Vita contemplativa” aan het Joodse
begrip van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjabbat">‘Sabbat’</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De Sabbat is
een ‘paleis in de tijd’, dat de mensen bevrijdt van de vergankelijke wereld en
laat binnentreden in die ‘wereld die komen zal’…”</i>. Sabbat is verlossing.
Pas de sabbatsrust voltooit de schepping. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De in zes dagen geschapen wereld is als het ware het bruidsvertrek. Maar de
bruid ontbreekt nog. Pas met de sabbat komt de bruid. Het sabbatfeest is een
bruiloft, in het Duits ‘Hoch-Zeit’, een tijd die stilstaat...”</i>. God hoeft
niet op adem te komen van al zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Scheppingsverhaal_(Genesis)">scheppingswerk</a>. De rust vormt eerder de
essentie, de kern, het doel van de schepping. De rust, de inactiviteit is
goddelijk: <a href="https://www.bible.com/nl/bible/1990/JHN.14.27.HSV">‘Mijn vrede geef ik u’</a>. Han zet zijn visie tegenover die van <a href="https://www.filosofie.nl/filosofen/hannah-arendt/">Hannah Arendt</a>. Ze concludeert in <a href="https://www.hebban.nl/boek/de-vrijheid-om-vrij-te-zijn-hannah-arendt-2">“Revolution und Freiheit”</a> dan ook: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We beleven genoegen aan het handelen en
niet aan de rust…”</i>. Het is niet zo dat Han haar zonder meer afwijst, denk ik.
Hij gaat eerder verder waar Arendt stopt. Haar filosofie mist de dimensie van
de Sabbat. Haar denken is bezield door het messianisme van vrijheid en
handeling. Volgens haar wordt de mens een ‘iemand’ voor zover hij handelt. Voor
de schepping was er niet ‘niets’, maar ‘niemand’. Arendt elimineert de
contemplatieve dimensie ook uit de Griekse wereld. Ze richt zich voornamelijk
op de politieke sfeer die op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Agora">‘agora’</a> heerste, waar iemand ‘onsterfelijke
roem’ kon vergaren, door in het openbaar via zijn woorden en/of daden zoiets ‘unieks’
en ‘buitengewoons’ te presteren, dat het iedereen van de sokken blies. Haar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Polis_(stad)">polis</a> als ‘eeuwigdurend
toneel’ heeft een ondertoon van ‘verlossing’. Het streven naar onsterfelijke
roem is volgens haar de motor van de geschiedenis. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een kind dat
sterft van de honger wordt vermoord</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De ‘Temenos’, de van het publieke domein afgesneden sacrale
ruimte die aan de godheden is voorbehouden en waar een hogere werkelijkheid
wordt ervaren, is Arendt vreemd. Het woord ‘contemplatie’ stamt van ‘templun’:
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tempel">tempel</a>. De ‘temenos’ is het rijk van de onvergankelijke idee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n.
De ‘temenos’ zweeft en troont boven de polis. Daarom ligt zij vaak op een
heuvel. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Akropolis">Akropolis</a> is allesbehalve het ‘toneel’ voor ‘iemand’. Tegenover de
goden versmelten de mensen tot een collectief. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het zijn de goden die in de ‘temenos’ tevoorschijn treden en het
voor het zeggen hebben…”</i>. Wat zich in het geheiligde politieke domein
afspeelde blijft een mysterie. Arendt legt haar eigen politieke droom op de
polis. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Plato">Plato </a>brengt Arendts ideaalbeeld aan het wankelen. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Socrates_(filosoof)">Socrates</a> veegt de
vloer aan met het conformisme dat er in het publieke domein heerst: iemand die zich verzet tegen de massa brengt het er niet levend af. Het was gevaarlijk
vrijuit en vrijmoedig de waarheid te spreken. Bovendien heeft Arendt het over
de polis als een ‘omheinde’ ruimte van vrijheid. Echter, alleen de ‘temenos’ was
omheind. Arendt meent dat de mens pas het rijk van de vrijheid bereikt als hij
zich uit de ‘knechtschap van het biologische levensproces’ bevrijdt, dus ‘buitenshuis’
begeeft, dat niets minder dan een ‘tweede geboorte’ zou inhouden, met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Revolutie">‘revolutie’</a>
als hoogtepunt. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Utopie">utopie </a>van het ‘nieuwe begin’: zie de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geboorte_van_Jezus">geboorte van Jezus</a>. Vrijheid.
Daar horen volgens haar geen sociale en economische vraagstukken bij
betreffende nood, ellende, honger, armoede, onrechtvaardigheid en
onderdrukking. De politiek moet zich daarvan distanti<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Sociale nood en armoede zijn technische, geen politieke problemen.
Arendt negeert het feit dat in Europa armoede en ellende in de achttiende en
negentiende eeuw juist door het industri</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
kapitalisme extreem zijn toegenomen, dat <a href="https://historiek.net/industriele-revolutie-samenvatting-oorzaken-gevolgen/78430/">industrialisatie </a>die aan zichzelf
wordt overgelaten en aan elke politieke controle wordt onttrokken, tot terreur
leidt…”</i>. Arendt bestrijdt dat er een verband bestaat tussen armoede en
politiek: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Om te zien dat slavernij,
honger en ellende in eerste instantie tot politieke en economische oorzaken te
herleiden zijn, dat sociale vraagstukken van politieke aard zijn, dat mensen
die vandaag de dag worden uitgebuit of verhongeren slachtoffers zijn van
structureel geweld in een door het globale kapitalisme overheerst systeem, zou
Arendt afscheid moeten nemen van dat verheven idee van het politieke. Zo
schrijft <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean_Ziegler">Jean Ziegler</a> kort en kernachtig: ‘Een kind dat sterft van de honger
wordt vermoord’…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gehoorzame
lichamen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Contemplatie is herhaling. Onder de voorwaarde van ‘het
nieuwe’ is geen contemplatief leven mogelijk. ‘Het nieuwe’ brengt altijd veel
onrust met zich mee. Iemand als Nietzsche wijst de blinde nadruk op ‘het nieuwe’
af. ‘Het nieuwe’ heeft de geest van comtemplatie, die ons volledig heeft
verlaten, nodig. Anders krijgt het
destructieve trekken. Volgens Arendt bereikt de cultuur haar hoogtepunt in de
moderne massamaatschappij: de ‘heerschappij van niemand’ oftewel de ‘dictatuur
van het men’. Dan komt voor het handelen echter een ‘je gedragen’ in de plaats:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een gedragswijze die de maatschappij
op allerlei gebieden van al haar leden verwacht en waarvoor ze talloze regels
opstelt, die er allemaal op neerkomen dat ze de individuen in het keurslijf
persen van het maatschappelijk aanvaarde gedrag en een hindernis opwerpen voor
het spontane handelen en voor het leveren van buitengewone prestaties…”</i>.
Daar zijn we mijns inziens al aardig naar op weg. De meest kenmerkende
karaktertrek van zo’n maatschappij is het ‘nivelleren’. En wel tot het ‘middelmatige’.
Aan elke heerschappij liggen niettemin machtsstructuren ten grondslag. Een
regime dat de mens tot ‘subject’, dat wil zeggen tot ‘onderworpene’ maakt. Het
industri<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
kapitalisme wil ‘gehoorzame lichamen’. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zie
hoe de huidige digitalisering via <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Algoritme">algoritmen</a> en kunstmatige intelligentie ons handelen
stuurt en controleert. Toch zweert men bij creativiteit en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Authenticiteit_(filosofie)">authenticiteit</a>. Iedereen
beschouwt zichzelf als uniek. Iedereen heeft zijn eigen verhaal te vertellen. Iedereen
levert een ‘performence’ van zichzelf. Arendt past bij de huidige tijdgeest.
Maar Arendts massamaatschappij totaliseert de doorsnee. De macht van de
prestatiemaatschappij heeft weliswaar een ‘smart form’ aangenomen en wordt als
een surplus van vrijheid verkocht. Het klootjesvolk buit zichzelf uit, doordat
het in de ‘waan’ wordt gebracht dat ze ‘zichzelf verwerkelijkt’. Iedereen
produceert zichzelf. We zijn beneveld door de ‘communicatieroes’ die de
massamedia mogelijk maakt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We huldigen
de cultus, de godsdienst van het zelf, waarin iedereen zijn eigen priester is…”</i>.
We geloven in onze unieke eigenheid, maar hebben helemaal geen re<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
kijk op onszelf. Dat heeft alleen onze medemens die ons handelen ziet. We blijven onszelf ten enenmale een raadsel. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Genius</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Han schrijft op een intrigerende manier over de Griekse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Daimon">‘daimon’</a>
die correspondeert met de Romeinse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Genius">‘genius’</a>. Als schutsengel is hij aanwezig bij iedere geboorte. Hij begeleidt ons tot de dood: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij is ons het meest nabij, maar tegelijk is hij het onpersoonlijkste
in ons…”</i>. Zie Eric-Emmanuell Schmitt die in zijn roman<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/02/het-evangelie-volgens-pilatus-eric.html"> “Het evangelie volgens Pilatus” </a>een kind laat zeggen: ‘Mama, diep in mezelf vind ik niet mezelf’.
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Op de genius loopt de ‘pretentie van
het ik zichzelf genoeg te zijn’ stuk…”</i>. We ontmoeten de genius als we de
maskers, die we op het toneel dragen, afleggen. Wanneer we onszelf vergeten.
Niemand zijn. In de inactiviteit dus. Met de genius leven betekent een relatie
onderhouden met het gebied van niet-weten. De omgang met de genius is een ‘mystiek
bij klaarlichte dag’. Als we in de greep zijn van de genius, ‘ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nspireerd’
zijn, sluiten we onszelf niet meer op in ons <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ego_(begrip)">ego</a>. In de toestand van bezieling
komen we los van onszelf. Staan we n<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">áá</span>st onszelf. D<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>t is de formulering van geluk.
Het gaat om een volstrekt andere, tijdloze levensvorm. Geen mens kan langdurig
in de ervaring van het eeuwige verblijven, aldus Arendt. Hij moet weer
terugkeren naar de wereld van de medemensen. Plato leert volgens Han met de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Allegorie_van_de_grot">allegorie van de grot </a>dat men ‘eerst de waarheid moet zien’ als men wijs wil
handelen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Vita activa’ zonder ‘vita
contemplativa’ is blind…”</i>. Op de laatste bladzijden van haar <a href="https://www.filosofie.nl/vita-activa-arbeid-werk-en-handelen/">“Vita activa” </a>maakt
Arendt het denken dan ook tot de meest actieve van alle menselijke
activiteiten. Onbedoeld rondt ze haar boek dus toch af met een lofzang op de ‘vita
comtemplativa’. Het menselijk bestaan komt alleen tot zijn recht in het
samenwerken van ‘vita activa’ en ‘vita contemplativa’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als de ‘vita activa’ de ‘vita contemplativa’ niet in zich opneemt,
ontaardt ze in hyperactiviteit en eindigt ze in <a href="https://www.psyned.nl/burnout/">‘burn-out’</a>, niet alleen van de
ziel, maar ook van de planeet…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://www.bible.com/nl/bible/compare/PHP.4.5-6">Uw vriendelijkheid zij alle mensen bekend</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het laatste hoofdstuk houdt Han een pleidooi voor de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Romantiek_(stroming)">Romantiek</a> aan de hand van de dichter <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Novalis">Novalis</a>. Hij heeft het over een komende ‘nieuwe
wereld’. De huidige crisis van de religie wordt niet veroorzaakt door het
verliezen van elk geloof in God of het wantrouwen richting geloofsregels. Het
heeft volgens Han alles te maken met het verlies van contemplatieve vermogens:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Vandaag de dag ‘bidt’ de ziel niet meer…”</i>.
De dwang tot productie en communicatie verandert ons in hyperactieve robotjes
zonder voelsprieten voor aanschouwing en gevoel. Religie heeft iets te maken
met het ‘luisteren’ naar het ‘universum’, het ‘geheel’. Met het verlangen naar
het ‘oneindige’. E<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n te zijn met alles. Wie met ‘zichzelf’ te koop loopt, kan
zichzelf niet verliezen in het ‘onbegrensde’. In het tijdperk van permanente
narcistische zelfproductie en zelfenscenering verliest de religie haar
fundament. De<a href="https://historiek.net/romantiek-kenmerken-reactie/82638/"> Romantiek </a>streeft naar een verzoening tussen mens en natuur<i>. “…
De natuur is ‘het ene gedicht van de godheid, waarvan ook wij deel uitmaken en
waarvan ook wij een bloem zijn’…”</i>, aldus Novalis. De romantici spreken de
natuur aan als een ‘jij’. Voor Novalis vervloeit en verglijdt alles in elkaar,
is alles met elkaar verbonden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het
individu is een ‘orgaan van het geheel’…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De romantisering van de wereld geeft haar de
betovering, de magie, het mysterie en de waardigheid terug. De huidige
informatisering en digitalisering van de wereld drijven de profanatie op de
spits. Desondanks ziet Novalis overal tekenen van een komende ‘heilige tijd van
eeuwige vrede’, een ‘nieuwe gouden tijd’. Volgens de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chassidisch_jodendom">chassidim</a> zal in de
komende wereld alles net zo zijn als nu – alleen een ‘klein beetje’ anders. In
de komende wereld staat niets op zichzelf, niets is ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>soleerd, aldus Novalis. De
dingen ‘openen zich voor elkaar’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We
kunnen ook zeggen: ze worden ‘vriendelijk’ voor elkaar. Hun ‘vriendelijke
glimlach’ maakt de ‘klemmen van de identiteit’ losser. Zij vervloeien en
vermengen zich met elkaar. De wereld straalt in een ‘vriendelijke wirwar’, in
die ‘verstandige chaos’…”</i>. De komende maatschappij van Novalis berust op
een ‘ethos van vriendelijkheid’, dat isolement, verdeeldheid en bevreemding
opheft: <a href="https://www.youtube.com/watch?v=QSAffhWl2MU">'<span class="JCzEY ZwRhJd"><span class="CSkcDe">Alle Menschen werden Brüder'</span></span></a><span class="JCzEY ZwRhJd"><span class="CSkcDe">.</span></span></p><div class="aj35ze" style="transform: rotateZ(180deg);"></div><div class="L3Ezfd" data-ved="2ahUKEwi86_iT0c2EAxWKiv0HHevLAtYQuk56BAgcEAI" style="visibility: hidden;"><a href="https://www.youtube.com/watch?v=QSAffhWl2MU">Menschen werden </a><span><a href="https://www.youtube.com/watch?v=QSAffhWl2MU">Brüder'</a>.</span></div>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: De Nieuw
Wereld/Ten Have – 2023, vertaling Mark Wildschut, 96 blz., ISBN 978 902 591 170
6, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 14,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000145357270/&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-23535617019321312292024-02-16T17:51:00.069+01:002024-02-17T12:17:01.607+01:00Kom, roep het van de bergen – James Baldwin<p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh6EDmbvj7ePvISZj1e_X89a_45ieOG7X30CpG2g9PqR5ZKpHV1oWwOow_xnCLx83kwzcmm2nMuCkaQwB1aKGXhKXLGd_zNFSRAcfINIJQ1xDNYnLArBJFel6PKqCn5gLn9CQhgyXHsn73rKrJT02VK_0X_FyF7W-pDH-FPf3yK6Si7bB3fR8tjys-ObFmu/s1200/roep%20van%20de%20bergen.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="756" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh6EDmbvj7ePvISZj1e_X89a_45ieOG7X30CpG2g9PqR5ZKpHV1oWwOow_xnCLx83kwzcmm2nMuCkaQwB1aKGXhKXLGd_zNFSRAcfINIJQ1xDNYnLArBJFel6PKqCn5gLn9CQhgyXHsn73rKrJT02VK_0X_FyF7W-pDH-FPf3yK6Si7bB3fR8tjys-ObFmu/s320/roep%20van%20de%20bergen.jpg" width="202" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><p></p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Bij ons in de
Jumbo staat een boekenkast vol tweedehands spul. Ik kijk er altijd even in als
ik boodschappen doe. Tot mijn verrassing kwam ik het debuut van de
Afro-Amerikaanse schrijver <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/James_Baldwin">James Baldwin </a>(1924 – 1987) tegen: <a href="https://www.youtube.com/watch?v=z0szNH--QU0">“Go Tell It on the Mountain”</a>, uit 1953, dat in 1984 werd uitgegeven door De Bezige Bij als
“Verkondig het op de bergen”, in de vertaling van Wijmie Fijn van Draat.
Tegenwoordig is het alleen nog te koop als “Kom, roep het van de bergen”, in
2019 uitgegeven door De Geus, in de vertaling van Reintje Ghoos en Jan Pieter
van de Sterre. Ik houd er van af en toe een klassieker te lezen. “Go Tell It on
the Mountain” beschrijft de veertiende verjaardag van John Grimes, het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alter_ego">alter ego</a> van James Baldwin, en evenals hij de stiefzoon van een zwarte <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Christenfundamentalisme">fundamentalistische </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Charismatische_beweging">charismatische</a> prediker in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Harlem">Harlem-New York</a>. De
homoseksuele James Baldwin was de oudste van negen kinderen. In 1948 verkaste
hij naar Parijs, waar de vrijheid lonkte. Het fascinerende is dat “Go Tell It
on the Mountain” eigenlijk een ‘bekeringsverhaal’ is . Zeker in een tijd waarin
de westerse kerken leeglopen, vind ik het bijzonder dat dit soort boeken </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>k in de canon van de wereldliteratuur
voorkomen.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zo gaan spirituele ervaringen
als deze niet verloren. Het verhaal heeft raakvlakken met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Knielen_op_een_bed_violen">“Knielen op een bed violen”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Siebelink">Jan Siebelink</a>. John Grimes maakt eveneens iets als een 'Godsopenbaring' mee. Althans, hij beleeft dat zo. Alleen beschrijft Jan
Siebelink, wiens leven wordt getekend door de vraag wat er in die <a href="https://www.dbnl.org/tekst/anbe001lexi01_01/lvlw00558.php">‘punt des tijds’</a>
op de kwekerij plaatsvond, zoals hij ooit in een interview zei, dit gebeuren van buitenaf. James Baldwin van
binnenuit. Dat maakt het werk alleen maar n</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>g
authentieker.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een ‘hels’
spektakel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">John Grimes begint het eerste deel van zijn verhaal met
te vertellen hoe in de zwarte <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pinksterbeweging">pinkstergemeente</a> ‘Tempel van de Vuurdopers’,
waar zijn vader op dat moment hoofdouderling is, de zondag verloopt. Het hele
boek door verraadt John een ontzagwekkende Bijbelkennis. Geen wonder, want
iedereen gaat voordat de ochtenddienst begint naar de zondagsschool. Johns
ouders met zijn babyzusje naar de klas voor volwassenen. Zijn andere zusje naar
de kinderklas. En hij en zijn zondige broer Roy naar de tussenklas die
onderwezen wordt door broeder Elisha, een zeventienjarige neef van de
voorganger, waar John enorm tegenop kijkt. Wanneer Elisha na een korte pauze achter
de piano kruipt, start de dienst met gezang. Vrouwen begeleiden hem met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tamboerijn">tamboerijnen</a>. Al gauw zorgt de opzwepende muziek dat de mensen niet meer
stil kunnen staan. Sommigen dansen tot ze er bij neervallen. De
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heilige_Geest">Heilige Geest</a> ‘rijdt door de lucht’. Anderen worden aangeraakt door ‘de Kracht’
en schreeuwen in extase boven het geluid van de klappende handen en stampende voeten
uit. Voorwaar een ‘hels’ spektakel. Het doet me een beetje aan Aretha Franklin
denken: de schitterende manier waarop ze <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://www.youtube.com/watch?v=efIAM5dzuDs">‘(You Make Me Feel Like) A Natural Woman’</a> vertolkt,
waarbij het natuurlijk net zo goed over een lief als over God kan gaan. John beschrijft
hoe zijn vaders ‘alledaagse verbolgenheid’ verandert in een gezicht vol
‘profetische toorn’ en zijn moeder een en al, maar desalniettemin moeilijk te
geloven, ‘geduldig lijden’ uitstraalt. De voorganger ontziet het niet ten
aanschouwen van iedereen Elisha overdonderend te waarschuwen voor het te ver
gaan in zijn gevrij met zijn aanstaande: niets erger dan seks buiten het
huwelijk. Dat zal het verhaal nog wel leren.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De brede en de
smalle weg</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">John’s verjaardag valt op een maartse zaterdag in 1935. Iedereen
lijkt die te zijn vergeten. Hij haat zijn vader die hem mishandelt. Hij droomt
van een wereld waar hij lekker eten krijgt en mooie kleren draagt en zo vaak
naar de film gaat als hij wil, en waarin hij niet de kleinste jongen van de
klas is zonder vrienden. Hij zou knap, lang en populair willen worden. Een
dichter, een president van een college of een filmheld zijn. Dure whisky
drinken en Lucky Strike sigaretten uit een groene verpakking roken. Toch maakt
hij zich ook weer zorgen over zijn zonden. Zijn vader zegt dat hij lelijk is. Het
gezicht van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Satan">Satan</a> heeft. Hij leeft voor de dag dat zijn vader dood gaat: hij
zal hem op zijn sterfbed vervloeken. Hij koestert zijn superieure
intelligentie, waar zijn vader niet aan kan tippen. Zijn moeder vraagt hem het
kleed in de voorkamer te vegen en de houten meubels te stoffen. Na dat karwei
roept ze hem bij zich en duwt wat kleingeld in zijn hand, waarmee hij mag doen
wat hij wil. Omdat hij jarig is. Dus toch. Ze zegt dat ze in hem gelooft en dat
hij moet maken dat hij wegkomt voordat zijn vader thuis is. Hij houdt zielsveel
van haar. Buiten rent hij door het besneeuwde <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Central_Park_(Manhattan)">Central Park</a>. Bedenkt dat
<a href="https://www.wegenwiki.nl/Broadway">Broadway</a> ongetwijfeld de brede weg naar de dood voorstelt, waar desondanks
aardige witte mensen lopen die zijn vader allemaal bestempelt als monsters. Aan de overkant van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sixth_Avenue_(straat)">Sixth Avenue </a>belandt hij voor het eerst van zijn leven in een bioscoop.
Hij vreest dat het dak in zal storten vanwege Gods woede, maar er gebeurt
niets. De film gaat over een slechte vrouw waarmee het helemaal verkeerd
afloopt. Als het geen godslastering was, zou hij bijna denken dat de Heer hem
naar deze plek geleid heeft om hem te laten zien wat het loon der zonde is. Hij
voelt zich voor een haast onrechtvaardige en wrede keuze gesteld: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_brede_en_de_smalle_weg">de brede of de smalle weg</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een heilig
factotum</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als John naar huis terugkeert, staat de deur open en ziet
hij een spoor van bloeddruppels naar de woonkamer lopen, waar zijn broer Roy op
de bank ligt met een jaap in zijn gezicht. Zijn vader bijt John toe dat een
paar blanken, waar hij zo dol op is, geprobeerd hebben zijn broer de nek af te
snijden. Alsof John daar wat aan kan doen. Tante Florence, de zus van zijn
vader, is ook gearriveerd. Zijn vader beschuldigt zijn moeder dat ze haar eigen
vlees en bloed de straat op laat gaan om ‘half afgeslacht’ thuis te komen.
Tante Florence geeft haar broer een grote bek, waarop er een ruzie ontstaat die
zo hoog oploopt dat papa vrouwlief in het gezicht slaat en Roy zijn vader
uitscheldt voor vuile, vieze smeerlap. Papa gespt zijn riem af om Roy op zijn
flikker te slaan, waarop tante Florence haar broer van achteren vastgrijpt en
hem tegenhoudt. Volgens haar is hij even vreselijk als zijn oogappel van een
zoon. Het is niet te geloven dat deze man ooit een enorme reputatie als
prediker had. Voordat hij vanuit het <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/06/het-diepe-zuiden-paul-theroux.html">Zuiden</a> naar het Noorden kwam om een gezin
te stichten, had hij grote <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Opwekking_(christendom)">opwekkingsbijeenkomsten </a>geleid. Inmiddels is hij
niet meer dan een soort invaller, een ‘heilig <a href="https://nl.wiktionary.org/wiki/factotum">factotum</a>’ dan wel koster. Toch
zinspeelt nooit iemand op zijn alles behalve smetteloze leven. Om zes uur die
avond gaat John de deur uit om zoals gewoonlijk de kerk schoon te maken. Een
paar uur later zal er, zoals blijkbaar elke avond, een bijeenkomst zijn. Na een
tijdje komt Elisha binnenwaaien om hem te helpen, wat uitloopt in een vriendschappelijk
partijtje worstelen. Uiteindelijk vraagt Elisha aan John of het niet eens tijd
wordt aan zijn ziel te denken. Wil hij niet ‘gered’ worden? Als de Heer je
verlost, aldus Elisha, geeft Hij je een nieuwe geest en een nieuw hart zodat
niets in de wereld je meer kan schelen. In de theologie van de ‘Tempel van de
Vuurdopers’ draait alles om een transformerende ‘bekering’.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Maar zijn vader staat tussen John en God in. Ondertussen
druppelen er langzaam wat anderen binnen. John is in shock als hij ziet dat zijn
tante met zijn ouders is meegekomen. Ze gaat nooit naar de kerk. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Tot slaaf
gemaakten</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Deel twee bestaat uit de ‘gebeden van de heiligen’:
Florence, Gabriel en Elizabeth. Oftewel de levensverhalen van John’s tante,
vader en moeder. Hoe zijn ze geworden die ze zijn? Tante Florence blijkt ziek: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… toen de dokters haar niet helpen konden,
was ze trappen opgeklommen, de hele stad door, naar kamers waar wierook brandde
en waar mannen en vrouwen die een verbond met de duivel hadden, haar witte
poeders gaven of kruiden om thee van te zetten; zij spraken toverspreuken over
haar uit om de ziekte te verdrijven. Het branden in haar ingewanden hield niet
op…”</i>. Terwijl ze bidt, trekt haar leven aan haar voorbij. Ze herinnert zich
de dag waarop haar zestienjarige buurmeisje Deborah meegenomen werd door een
stel witte mannen. De velden in. Deborah’s vader was naar het huis van een van
hen gegaan om te vertellen dat hij ze
een voor een zou vermoorden. Die avond had haar moeder de grote tafel tegen de
deur geschoven en was midden in de kamer op haar knie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n gevallen om te bidden. Ze
was op een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Plantage">plantage</a> geboren. Gabriel en Florence waren de kinderen van haar
oude dag. De kinderen v<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>r hen werden allemaal verkocht of gingen dood. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze wist dat het grote huis, het huis van
trots, waar de blanke mensen woonden, vallen zou: dat stond geschreven in het
woord van God. Zij die nu zo trots wandelden, hadden voor zichzelf noch voor
hun kinderen een fundament gelegd, zo vast als het hare. Zij wandelden op de
rand. Zij wandelden op de rand van een afgrond en hun ogen waren verblind – God
zou hen doen neerstorten zoals eens de <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/marcus/5">kudde zwijnen </a>was neergestort in de
zee…”</i>. En dat was ook gebeurd. Brandende en plunderende legers uit het
Noorden kwamen de slaven bevrijden. Zoals ooit de kinderen Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ls
in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Uittocht_uit_Egypte">Egypte</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Alle mannen zijn
zo</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Omdat Gabriel een jongen was, verwende zijn moeder hem
tot en met. Volgens zijn zus was hij een onmogelijk <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>rotjong dat nergens naar luisterde, ook al
sloeg mama hem als dat nodig was bont en blauw met een tak die ze eerst
zorgvuldig van een boom sneed. Zelfs toen hij op twaalfjarige leeftijd <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Doop_(sacrament)">gedoopt</a>
werd, trapte hij van zich af en spartelde hij tegen. Florence en Deborah, die
dikke vriendinnen waren, haatten alle mannen. De verkrachting beroofde Deborah
van haar eerbaarheid. Niemand wilde haar meer hebben. Florence <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
versterkte in Deborah het verschrikkelijke geloof, waar nooit een bewijs tegen
geleverd was: dat alle mannen zo waren, dat hun gedachten niet hoger reikten en
dat zij alleen bestonden om hun dierlijke en vernederende lusten op de lichamen
van de vrouwen uit te leven…”</i>. Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Jaren later stonden Florence en Deborah ’s nachts op de veranda bij
Deborah en ze keken naar een met braaksel bedekte Gabriel die de weg kwam
opzwaaien en Florence had uitgeroepen: ‘Ik haat hem! Ik haat hem! Die dikke
zwarte krolse kater van een neger!’ En Deborah had op die zwaarmoedige manier
van haar gezegd: ‘Je weet, liefje, dat het Woord ons zegt de zonde te haten,
maar de zondaar niet.’…”.</i> Op haar zesentwintigste liep Florence weg van
huis. Gabriel smeekte haar te blijven. Ze kon hem toch niet alleen achter laten
met zijn oude moeder?! Ze heeft jou toch? – antwoordde ze sarcastisch. In New
York trouwde ze met een vrolijke maar onverantwoordelijke flapdrol die al het
geld dat hij verdiende verzoop. Ze zette hem de deur uit, waarna<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>hij stierf als soldaat in Frankrijk. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">William James</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ondertussen over John: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er was een verschrikkelijke stilte in het diepst van John’s gemoed,
een verschrikkelijke druk, een verschrikkelijk vermoeden. En zelfs niet een
vermoeden maar een diepe, diepe kentering alsof iets dat al eeuwen door op de
bodem van de oceaan gelegen had, iets, enorm, zwart en vormeloos, zich nu in
zijn rust verstoord voelde door een zwakke, verre wind die gebood: ‘Sta op.’ En
dit gewicht begon in het diepst van John’s geest te bewegen in een stilte als
die van de leegte v</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>r
de schepping, en hij voelde een verschrikking zoals hij nog nooit tevoren
gevoeld had…”</i>. Eigenlijk zou je <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_James">William James </a>moeten lezen om een beetje te
begrijpen wat er in die kerkdienst gebeurt. Uit mijn blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/09/vormen-van-de-religieuze-ervaring.html">“Vormen van religieuze ervaring”</a>:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In het kort gezegd ziet hij bekering als
het verschuiven van denkbeeldengroepen die zich in ons innerlijk ophouden,
waardoor sommigen naar het warme energiecentrum bewegen en anderen naar de
koudere perifere gebieden vertrekken. Psychische opwinding is daar vaak
verantwoordelijk voor… “</i>. James: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Emotionele gebeurtenissen, vooral die van hevige aard, hebben een uitermate
sterk vermogen om geestelijke reorganisaties te versnellen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Theater</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De vader van John, Gabriel, blijkt krachtdadig bekeerd te
zijn toen hij op een keer terug kwam van de hoeren, waarna hij begon te preken.
Tijdens een grote opwekkingsbijeenkomst van evangelisten overal vandaan, werd
Gabriel ook gevraagd te preken. Op de laatste avond kregen ze een diner
voorgeschoteld. Hij voelde zich niet erg op zijn gemak tussen zijn oudere en
wijzere broeders: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze schenen hem zo
verwaterd en bijna verwereldlijk in hun geloof; ze waren niet als de heilige
profeten uit de oudheid die verteerd werden in hun dienst aan God. Deze
dienaren Gods waren dik geworden en hun kleding was rijk en afwisselend…”</i>.
Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het scheen of ieder van
hun een bundel preken had, die zij vaak gehouden hadden, en met </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n oogopslag wisten ze welke preek ze
bij welke bijeenkomst moesten houden…”</i>. Eigenlijk was het allemaal ook een
beetje theater: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Gabriel dacht dat zij
net zo goed zwaar betaalde circusartiesten hadden kunnen zijn, elk met zijn
eigen bijzondere, verbazingwekkende begaafdheid. Gabriel ontdekte dat ze
schertsend het aantal zielen vergeleken dat ieder van hen gered had, alsof ze
de stand van een spel bijhielden…”</i>. Toen iemand een laatdunkende opmerking
over de supergelovige Deborah maakte die hen van eten voorzag, liet Gabriel dat niet over zijn kant gaan. Plotseling wist hij wat hij doen moest, hij zou met Deborah trouwen:
de verstotene. Het werd geen gelukkig huwelijk. Ze praatten niet. Bekeerd of
niet, Deborah’s <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/05/traumasporen-profdr-bessel-van-der-kolk.html">trauma</a> stond huizenhoog tussen hen in. Hij werd verliefd op de
dienstbode van de blanke familie waar hij werkte. Ze kwam zelfs naar hem
luisteren in de kerk. Jaren later <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
herinnerden de mensen zich deze preek nog en de magere, bezeten jonge man die
hem uitgesproken had…”</i>. Hij geloofde dat de Heer haar als een last op zijn
hart had gelegd. Ze meende dat hij echt niet met de ogen van een dominee naar
haar loerde: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Je keek gewoon naar me
als een man, als een man die nog nooit van de Heilige Geest gehoord heeft...”</i>.
Hij<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>bad voor haar. Hij vermaande haar.
En hij maakte haar zwanger. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Schuld</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Gabriel peinsde er niet over bij Deborah weg te gaan. Hij
moest aan zijn reputatie denken. Hij jatte het geld dat Deborah in een blikken doosje
had opgespaard en gaf het aan zijn minnares die er mee naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chicago">Chicago</a> verdween.
Zelf ging hij drie maanden het ‘veld’ in als zendeling, om de gestolen poen
weer bij elkaar te preken en terug te leggen. Deborah werd stiller dan ooit.
Wist ze er van? Hij kreeg een brief waarin zijn ex-minnares schreef dat ze niet
heilig was zoals hij, maar wel wist wat goed en slecht was: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik zal mijn kind krijgen en ik zal hem
tot een man opvoeden. Ik zal hem uit geen enkele <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bijbel_(christendom)">Bijbel</a> voorlezen en ik zal hem
niet meenemen om een preek te horen. Als hij alle dagen van zijn leven niets
anders drinkt dan zelfgestookte jenever zal hij nog een beter mens zijn dan
zijn vader…”</i>. Gabriel werd verteerd door schuldgevoel. Toch bleef hij
gelovig: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… eens zou God hem een teken
geven en dan zou de duisternis ten einde zijn – eens zou God hem opheffen, die
had toegestaan dat hij zo diep viel…”</i>. Zo kun je het natuurlijk ook
bekijken: uiteindelijk is het allemaal de schuld van God. Zijn ex-minnares stierf
tijdens de geboorte van hun zoon die ze Royal noemde: hij had haar ooit verteld
dat als de Heer hem een kind zou geven, hij hem Royal zou noemen, omdat het
geslacht van gelovigen een koninklijk geslacht is, en zijn zoon dus een
koninklijk kind zou zijn. Toe maar. Gabriel zag zijn zoon voor galg en rad
opgroeien bij haar heidense familie. Royal zou tijdens een ruzie in een kroeg
in Chicago sterven. Gabriel raakte hier zo door ondersteboven dat hij alles
opbiechtte aan de onvruchtbare, ziekelijke Deborah, die er niet van opkeek. Ze
stierf eveneens. Zijn zus Florence noemt hem dan ook een tweevoudige moordenaar. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Bevrijding</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Voor James Baldwin betekent geloven vooral ‘bevrijding’. Van
racisme en onderdrukking. Van tirannie en autoriteiten. Van minachting en uitbuiting. Terwijl John bidt,
dringt het tot hem door dat zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wedergeboorte_(christendom)">‘wedergeboorte’</a> zal maken dat hij niet langer
de zoon van zijn vader, maar de zoon van de Hemelse Vader is. De Vader die hem
liefheeft. Voor God zijn vader en zoon gelijk: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dan kon zijn vader hem nooit meer slaan en hem nooit meer
verafschuwen en hem nooit meer bespotten – hij, John, de gezalfde des Heren…”</i>.
Dat maakt alles anders: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij kon dan
tegen zijn vader spreken als mannen tegen elkaar spreken – als zonen spreken
tot hun vaders, niet in vrezen maar in zacht vertrouwen, niet in haat, maar in
liefde. Zijn vader kon hem niet uitwerpen, als God hem had binnengehaald…”</i>.
Hij weet niet dat zijn moeder ook een geheim met zich meedraagt. John blijkt
een zogeheten ‘voorkind’. Zijn moeder werd op achtjarige leeftijd door een
degelijke tante bij zijn opa weggehaald toen zijn oma stierf. Zijn opa runde een
hoerenkast en een kroeg; voorwaar geen omgeving voor een kind. Zijn moeder
haatte haar tante. Zo gauw ze kon vluchtte ze naar New York. Met haar lief, die
in de metro zonder iets misdaan te hebben, werd opgepakt met een stel zwarte
criminelen. In het politiebureau takelden ze hem zo toe dat hij zich er niet
overheen kon zetten. Hij pleegde zelfmoord. Zij was zwanger. Ze ging ’s nachts kantoren
schoonmaken zodat ze overdag voor haar baby kon zorgen. Haar collega was
Florence. Via haar maakte ze kennis met de prediker Gabriel, die na de dood van
zijn vrouw ook naar New York was gekomen. Voor ze het wist, was ze met hem
getrouwd. Wilde Gabriel voor God goedmaken wat hij had verstierd in zijn leven?</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dorsvloer_vol_confetti">Dorsvloer vol confetti</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Deel drie, “De dorsvloer”, is de moeilijkste tekst in “
Go Tell it on the Mountain”. Het bevat een bijna psychotisch aandoende ervaring
die John overkomt als hij voor het altaar in de kerk knielt. Op veel plaatsen
in de Bijbel wordt de ‘dorsvloer’ genoemd. Het is de plek waar het kaf van het
koren wordt gescheiden. In de Bijbelse symboliek staat het ook voor een plaats
van zuivering en verootmoediging. Daar wordt het hart gereinigd door het werk
van de Heilige Geest. Een zuiver hart kan God ontmoeten en Zijn stem verstaan,
zoals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jesaja_(profeet)">Jesaja</a> profeteert (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/jesaja/21">Jesaja 21: 10</a>). Toen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koning_David">David</a> gezondigd had en zich
verootmoedigde voor God, bouwde hij een altaar op de dorsvloer (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/2-samuel/24">2 Sam. 24:18</a>). Er
beweegt zich iets in John’s lichaam dat hij niet kent. Er is iets in hem ‘binnengedrongen’.
Hij voelt zich ‘bezeten’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Deze macht
had John getroffen in zijn hoofd of in zijn hart; en had hem in een oogwenk,
terwijl het hem vervulde met een angst, die hij zeker niet kon verdragen en die
hij zelfs nu nog niet kon geloven, geheel opengemaakt…”</i>. Hij kronkelt over
de stoffige vloer, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… alsof Gods teen hem
licht had aangeraakt…”</i>. Het lijkt op een krachtmeting tussen zijn gevoelens
voor Elisha en de afkeer van zijn vader: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
In zijn hart was plotseling een verlangende tederheid voor de heilige Elisha;
een verlangen, scherp en verschrikkelijk als een tweesnijdend mes, om zich
meester te maken van het lichaam van Elisha en om te liggen waar Elisha lag; om
<a href="https://www.nemokennislink.nl/publicaties/spreken-in-tongen-een-universele-taal/">in tongen te spreken</a> zoals Elisha sprak en met die macht zijn vader te
vernietigen…”</i>. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oedipuscomplex">Freud</a> zou er wel raad mee weten. Terwijl John zijn vader
vervloekt en Elisha liefheeft, valt hij terug in een diepe, grondeloze
duisternis. Hij herinnert zich zijn vaders naaktheid die hij heeft gezien toen
hij in het badhuis zijn rug moest schrobben. Daarom voelt hij zich verdoemd, zoals
alle zwarten verdoemd waren vanwege <a href="https://www.debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/bijbelse-personen/cham">Cham</a>, de zoon van<a href="https://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/145.html"> Noach</a> die zijn vader had
uitgelachen. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… En toen begreep hij dat
hij zich bewegen moest; want ergens was een licht…”</i>. Dan ziet John de Heer:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een ogenblik slechts; en het duister,
voor een ogenblik slechts, werd vervuld van een licht dat hij niet kon
verdragen…”</i>. Mystici zeggen altijd dat spirituele ervaringen heel kort duren.
Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het licht en de
duisternis hadden elkander gekust, en waren nu voor altijd gehuwd in het leven
en in het visioen van John’s ziel…”</i>. Als hij bijkomt, verwelkomen de andere
gelovigen hem als een van de hunnen. Hij is ‘verlost’.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik ben ‘daar’
geweest</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Zijn vader is de enige die hem niet gelooft: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Je mond spreekt het,’ zei zijn vader
toen. ‘Ik wil je er naar zien leven. Het is meer dan zomaar een begrip.’…”</i>.
Toch begint er tussen al de blije anderen die hem kussen en aanraken terwijl er
tranen vallen en de muziek opstijgt <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
iets te kloppen in dat luisterende, pasgeboren, en broze hart van hem…”</i>. Het
is intussen al ochtend geworden. De ‘rode sandaal van de zon’ komt op als ze met
z’n allen opbreken om naar huis te gaan. Florence loopt naast haar broer en
bedreigt hem met een brief van Deborah, die ze altijd heeft bewaard, waarin
zijn zondige leven aan het licht komt:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Van alle mensen die ik ooit gekend heb, ben jij de man die de meeste reden
heeft om te hopen dat de Bijbel </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
grote leugen is – want als de <a href="https://www.bible.com/nl/bible/compare/1CO.15.51-52">bazuin </a>ooit weerklinkt, zul je de eeuwigheid
nodig hebben om je schoon te praten…”</i>. John denkt ondertussen aan <a href="https://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezechi%C3%ABl%2010&version=HTB">‘het wiel van Ezechi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l’</a>:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Waar vreugde was, daar volgde kracht;
waar kracht was, kwam het verdriet – eeuwig? Eeuwig en eeuwig, zei de arm van
Elisha, die zwaar op zijn schouder lag…”</i>. Als hij bij de voordeur afscheid
neemt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Elisha,’ zei hij, ‘wat er ook
met me gebeurt, waar ik ook ga, wat de mensen ook van me zullen zeggen –
onthoud alsjeblieft – dat ik gered ben. Ik ben ‘daar’ geweest…”</i>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><br /></i></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: De Geus –
2019, vertaling Reintje Ghoos en Jan Pieter van der Sterre, 312 blz., ISBN 978 904
454 189 2, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 23,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9200000108613920&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-77917664225135914192024-02-09T19:19:00.090+01:002024-02-10T19:55:30.164+01:00Empusion – Olga Tokarczuk<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIAYNyLQ65UlDa_XBpAaj4HCAMjuqaWzVeKMcGql7syo5NDFqbec0gtYNjKgEKdZiqrJ6ZGuqChovmTGt7rNtMSe8LGl8A2fQ0LsOyV4x1viDYxYC19BKrgtUMaqBjyhABKugu-VKU2KMJoH3MEZJgMosnxtKKwGUyqaaYephmJr815hpP7uNWjt75cNny/s840/empulsion.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="534" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjIAYNyLQ65UlDa_XBpAaj4HCAMjuqaWzVeKMcGql7syo5NDFqbec0gtYNjKgEKdZiqrJ6ZGuqChovmTGt7rNtMSe8LGl8A2fQ0LsOyV4x1viDYxYC19BKrgtUMaqBjyhABKugu-VKU2KMJoH3MEZJgMosnxtKKwGUyqaaYephmJr815hpP7uNWjt75cNny/s320/empulsion.jpg" width="203" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: Een
natuurkundig griezelverhaal</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Laat je niet
weerhouden door de ondertitel: die is een b</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>tje
overdreven. Ik houd enorm van het uitdagende denken van de Poolse schrijfster <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Olga_Tokarczuk">OlgaTokarczuk</a> (1962), die meer dan eens de <a href="https://nl.linkedin.com/pulse/olga-tokarczuk-wint-de-nike-literatuurprijs-iwona-gusc">Nike</a>, de belangrijkste prijs van Polen
ontving. Ook won ze<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>de <a href="https://www.knack.be/nieuws/cultuur/boeken/poolse-schrijfster-olga-tokarczuk-wint-internationale-man-booker-prize/">Man Booker Prize</a>.
In 2019 werd haar de <a href="http://margotdijkgraaf.nl/blog/nobelprijs-olga-tokarczuk/">Nobelprijs voor Literatuur</a> toegekend. Tokarczuk zoekt het
in de uithoeken van de geest. Naar aanleiding van Fosse’s <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/een-schitterend-licht-jon-fosse.html">“Een schitterend wit”</a>
schreef ik over diens lichte, witte, serene mystiek in vergelijking met de
zware, donkere, unheimliche sfeer van Tokarczuks proza, en dat dit wel eens aan
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Genius_loci">‘genius loci’</a> van de contreien, oftewel de ‘geest’ van de plek waar ze wonen,
zou kunnen liggen.</b> <b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Zelf heeft ze het
over de ‘verwrongen wegwerpmetafysica’ die als een ‘golvende fata morgana’
boven ‘Mitteleuropa’ hangt en zich ‘voedt met zijn nachtmerries’. Het is
frappant, maar het nieuwste boek van Tokarczuk, dat gebaseerd is op <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">“De Toverberg”</a>
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Mann">Thomas Mann</a>, lijkt zelfs door die ‘genius loci’ verteld te worden! Eerder
besprak ik van haar: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/06/jaag-je-ploeg-over-de-botten-van-de.html">“Jaag je ploeg over de botten van de doden”</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/de-jacobsboeken-olga-tokarczuk.html">“De Jacobsboeken”</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">“De tedere verteller”</a>.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kijken en bekeken
worden</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">“Empusion”, het volgens sommigen 'feministische antwoord' op <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">“De Toverberg”</a>, gaat ook over een student
met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tuberculose">tuberculose</a>, die rond 1913 in een afgelegen sanatorium in de bergen genezing zoekt. Terwijl
de melancholische, kuchende Mieczysław Wojnicz uit de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stoomlocomotief">stoomtrein</a> stapt, komt er
direct een andere dimensie om de hoek kijken. Als hij de nieuwe omgeving in
zich opneemt, voelt hij dat de <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… wereld
om hem heen een decoratie is, die op een papieren scherm is geschilderd, dat
hij een vinger in dit monumentale landschap zou kunnen steken en er een gat in
zou kunnen boren dat regelrecht naar het niets leidt…”</i>. Typisch Tokarczuk.
Wederom vertelt ze vanuit een vreemd perspectief, namelijk een ‘we’ die,
wanneer Wojnicz in een gastenkamer in een herenpension in slaap valt, waar hij
na een rit in een open rijtuig is terechtgekomen, tussen ‘de reten in de
plankenvloer’ verdwijnen. Zie de geest van Jente in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/de-jacobsboeken-olga-tokarczuk.html">“De Jacobsboeken”</a>. Wie zijn
die ‘we’? De ‘bacillen van Koch’: moordlustige, microscopische wezentjes die
onschuldige longen aanvallen <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">à</span> la de <a href="https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2379302-wetenschappers-aerosolen-spelen-belangrijke-rol-bij-besmetting-coronavirus">aerosolen</a> in coronatijd? Muizen?
Mieren? Of toch vreemde entiteiten? Het hele boek door blijft dat
raadselachtig. In ieder geval wordt Wojnicz constant door hen gadegeslagen.
Beloerd bijna. Zie wat Tocarczuk in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">“De tedere verteller”</a> schrijft over haar
fascinatie voor de animatiefilms van de<a href="https://www.eyefilm.nl/programma/quay-brothers/171376"> gebroeders Quay</a> waarin de mens als het
ware ‘gevangen’ zit in een ‘kooi’, die de wereld voorstelt, terwijl iets of
iemand door het sleutelgat tuurt. Het oog van God? Of, anno nu, het voortdurend
beoordelende en constant vergelijkende oog van de sociale media? <a href="https://historiek.net/mene-mene-tekel-ufarsin-betekenis-en-herkomst/143538/">‘Mene mene tekel ufarsin’</a>. Wojnicz heeft een overdreven angst te worden bespied en
controleert elk vertrek waar hij de nacht door moet brengen op openingen en
kijkgaten. Hij heeft het over zijn vader, een landeigenaar in ruste, die hem
als kind<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>meesjouwde naar specialisten, voor
wiens ogen hij zich steeds uit moest kleden. Waarom? Toch zeker niet voor die
tbc van hem, die me van latere datum lijkt … </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Schikgodinnen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De volgende dag brengt het lompe hulpje van de
pensionhouder Wojnicz naar het kurhaus van<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Soko%C5%82owsko">G<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>rdersdorf</a>,
dat in een windloos, ozonrijk <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Keteldal">keteldal </a>ligt, waar de geneesheer praktijk houdt. Hij begint al te zweten als hij bedenkt hoe
hij zijn ‘beschamende aandoening’ moet verbergen. Welke aandoening? Tijdens het
onderzoek drukt de arts met zijn vingers op de tepels van de pati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Een weinig vergroot, net als de
lymfeklieren,’ zei hij. ‘Is dat bij u altijd het geval?’ ‘Sinds een paar jaar,’
antwoordde Wojnicz schuchter…”</i>. Als hij in de herfstzon terugloopt naar
zijn pension, schieten twee oude vrouwtjes, die op een bankje zwijgend bonen
zitten te doppen, hun huis in. Iemand vertelt later dat er ook nog een derde
moet zijn, die nooit buiten komt. In de loop van het verhaal doen ze aan als
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schikgodinnen">schikgodinnen</a>. Wanneer Wojnicz op zijn logeeradres arriveert, ziet hij dat de buitendeur
die toegang verleent tot het stille gebouw wagenwijd openstaat. Ook de deur
naar de eetzaal staat open, waar hij op de tafel tot zijn ontsteltenis het dode
lichaam van een vrouw ontwaart. Hij herkent de kleding van de dienstbode die
hem die ochtend zonder een woord te zeggen zijn ontbijt kwam brengen. Achter
hem doemt de pensionhouder op die hem, terwijl hij een ‘wegwerpgebaar’ maakt <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… alsof hij een wesp van zich afsloeg…”</i>,
meedeelt dat het om zijn vrouw gaat. Zelfmoord. Voorwaar geen
kattenpis. Terwijl Wojnicz op zijn kamer in een fauteuil bij zit te komen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij had moeten weten dat mannen
gewoonlijk vrouwen hebben, die soms nauwelijks zichtbaar vanuit de keuken of
wasruimte de belangen van hun gezinnen behartigen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het wezen van de
vrouw</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tijdens en na het avondeten te midden van zijn
collega-pati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nten
gaat het onder het genot van een plaatselijk gebrouwen kruidenlikeur, ‘Schw<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>rmerei’
genaamd, al gauw over het irrationele gemoed van vrouwen. Eigenlijk verzand
ieder gesprek tussen de heren in het boek binnen no time in het raadsel vrouw.
Ze houden er wat betreft de vrouwenkwestie zulke stompzinnige en idiote
meningen op na dat het ronduit belachelijk is, ware het niet dat Tokarczuk
achterin het boek een lijstje van schrijvers - en niet de minste - heeft
bijgevoegd, uit wier werk ze alle vrouwencitaten heeft gepikt. De heren hebben
dan ook nooit contact met een vrouw, zien haar alleen uit de verte, als een
fantasiefiguur, verpakt in ‘vormen en details’ die ‘haar wezen uitmaken’, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… zoals plooien, rimpels, ruches,
tussenzetsels, kant, passanten, dat hele heidendom van materiaal, waarvan het
de taak was het vrouwelijk lichaam te bedekken…”</i>. Dat is toch maar weer eens
gruwelijk mooi gezegd. Wojnicz komt herhaaldelijk een ‘gehoede’ madame tegen
waar hij straalverliefd op wordt. Gaandeweg vraag je je wel af wat er in die
‘Schw<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>rmerei’
zit. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paddo">Hallucigene paddenstoelen</a>? Wojnicz wordt op weg naar zijn slaapvertrek de
kamer van een doodzieke leeftijdsgenoot, Thilo, binnen getrokken, die hem
oververhit meedeelt dat er mensen zijn vermoord in het nabijgelegen bos.
Wojnicz steekt het op koortswanen. Heeft wel andere dingen aan zijn hoofd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij maakte zich zorgen of hij wel het
geschikte broekje had voor het baden; wat als hij zich helemaal moest
uitkleden, en zou hij de lange ligkuur wel kunnen verdragen?...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kolenbranderskolonie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Net als <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">“De Toverberg”</a> is “Empusion” best een saai
verhaal. Sanatoriumpati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nten maken nu eenmaal weinig opzienbarends mee, maar
denken des te meer. Ze rusten een beetje, ze wandelen een beetje, ze eten een
beetje. Als iedereen ’s middags de deur uit is, besluit Wojnicz de zolder te
inspecteren, waar hij ’s nachts allerlei rare geluiden vandaan hoort komen. Hij
stuit op een vrouwenkamertje dat duidelijk van de overledene is geweest. Ze zou
door haar man zijn geslagen die haar<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>als
een slaaf behandelde, volgens de koortsige Thilo. In het midden van een andere
kamer ontwaart Wojnicz een verontrustende stoel met riemen aan de armleuningen en
poten waar iemand op vastgegespt kan worden. Op een dag trekt hij met een
gezelschap de bossen in waar ze een kijkje nemen bij een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Meiler">kolenbranderskolonie </a>met norse, beroete kerels. Als ze verder lopen, ziet Wojnicz dat de
pensionhouder een nauwelijks merkbaar knikje richting de uitgeputte, benauwde
Thilo maakt. De kolenbranders antwoorden de pensionhouder daarop eveneens met
een subtiele hoofdknik. Iemand vertelt dat er tijdens de <a href="https://historiek.net/reformatie-oorzaken-hervorming-samenvatting/72265/">reformatie<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></a>in het gebied zo’n hevige <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/01/de-wijsheid-van-de-heks-susan-smit.html">heksenvervolging</a>
losbarstte, dat alle vrouwen hun gezinnen in de steek lieten en de bergen in
vluchtten. Tijdens een ingelaste picknick declameert een van de kuurgasten een stukje
uit een Grieks drama, waarin voor het eerst het woord uit de titel, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Empousa">Empuse</a>,
voorkomt. Het staat voor een vrouwelijke demon die zich voedt met mensenvlees
en van vorm kan veranderen.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Maar het is ook een geslacht van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Empusa_pennata">bidsprinkhanen</a>, waarvan er op een
gegeven moment eentje op de jas van Wojnicz belandt. Ondertussen de ‘we’ : <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We bezien hen, zoals gewoonlijk vanonder,
van beneden, we zien hen als enorme machtige zuilen op de top waarvan zich een
kleine, pratende uitstulping bevindt: het hoofd. Hun voeten verpulveren
mechanisch het onderhout, knakken de kleine planten, scheuren het mos open,
verpletteren de piepkleine lijven van insecten die niet hebben kunnen ontkomen
aan de door vibraties aangekondigde uitroeiing. Nadat ze zijn langsgetrokken
trilt het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zwamvlok">mycelium</a> onder de bosgrond nog een ogenblik na; die enorme
moederstructuur geeft informatie door over waar de indringers zijn en waarheen
zij hun schreden richten…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Tuntschi</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Wojnicz mijmert herhaaldelijk over zijn niet al te zachtzinnige opvoeding. Zijn vader en oom wilden een echte kerel van hem maken. Lieten
hem Poolse <a href="https://polishfoodies.com/nl/czarnina-poolse-eend-bloedsoep-recept/">‘bloedsoep’</a> eten. Leerden hem op wild schieten. Verboden hem te
‘janken’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het lichaam had dus andere
manieren gevonden om verdriet te beleven…”</i>. Zijn moeder stierf, tot
verontwaardiging van zijn vader, kort na zijn geboorte. Het lijkt wel alsof hij
zich door haar bedrogen voelde, te schande gezet: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“... Ze had een kind gebaard en was gestorven! Wat een impertinentie…”</i>.
Als de dokter tijdens het gebruikelijke onderzoek na zes weken kuren hem vraagt
zich geheel te ontkleden, zegt Wojnicz beslist dat dat ‘om religieuze redenen’ niet
zal gaan. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Stelletje
excentriekelingen,’ snauwde dokter Semperweiss na een tijdje. ‘Wat heb ik toch
met jullie te stellen. Hoe willen jullie genezen, als jullie niet eens jullie
eigen kont willen laten zien?’…”</i>. De arts legt met veel <a href="https://historiek.net/sigmund-freud-grondlegger-psychoanalyse/68455/">freudiaanse</a> poespas
uit dat hij Wojnicz maar wijverig vindt: hij moet zich vermannen. Zelfs de
pensionhouder noemt hem een ‘melkmuil’ als hij met hem en zijn knecht
paddenstoelen gaat zoeken in het bos en op een grote, enge <a href="https://onehundredmountains.blogspot.com/2023/03/legends-from-alps.html">‘Tuntschi’</a> stuit,
een sekspop van keien, takken en mos, die de kolenbranders maken om hun lusten
op te botvieren. Wist Wojnicz dan niet dat mannelijke begeerte onmiddellijk
diende te worden ingelost? Anders zou het bestaan tot chaos vervallen. Werden
de kolenbranders ziek en gevaarlijk. <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>“… Zo ging het er in de hele wereld aan toe.
Aangezien de begeerte van mannen zo sterk was dat hen die kon vernietigen,
moesten zij iets hebben dat voor ontlading zorgde. Dat werd door iedereen
begrepen en als normaal opgevat. Dergelijke <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Sennentuntschi">Tuntschi </a>werden ook in de Alpen
vervaardigd, want daar verdwenen de herders voor het hele seizoen in de almen,
dus hadden ze het recht om een dergelijke vorm van bevrediging te zoeken. Maar
ook op de verre steppen, waar mannen hele kuddes vee hoedden. En onder
goudzoekers…”</i>. Ja, overal waar ‘mensen’ verstoken waren van vrouwen (het
staat er echt en ik ga geen flauwe grappen over de <a href="https://nos.nl/artikel/2507062-grensoverschrijdend-gedrag-speelt-breed-bij-npo-geschrokken-van-wangedrag">NPO</a> maken). Een en ander
lijkt te corresponderen met het nachtelijk <a href="https://www.wandel.nl/routes/wandelen-tussen-burlende-edelherten/">oergeburl </a>van een hert, waarvan
Wojnicz zich doodschrikt: ‘een door eigen begeerte bezeten monstrum’, ‘een aan
seksueel fatum overgeleverd slachtoffer’.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een klodder
sociaal snot</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Zelfs in vertaling zijn Tokarczuks teksten fenomenaal.
Wojnicz probeert tijdens zijn wandelingen zijn landgenoten zoveel mogelijk uit
de weg te gaan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hun kuddegeest
irriteerde hem, want de hele tijd trokken ze naar elkaar toe, klonterden ze
samen tot een klodder sociaal snot, die zich heen en weer verplaatste over de
promenade, met zichzelf bezig, schijnbaar zelfverzekerd, maar in feite behept
met complexen en een schuchter gevoel van onaangepastheid. Ze vormden de
beweeglijke navel van de wereld, uitsluitend bezig met zichzelf, blind voor
alles om hen heen…”</i>. Alsof ze de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bijbelgordel">Biblebelt </a>beschrijft waaruit <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>k
afkomstig ben. Over de gesprekken die hij opvangt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze voerden hem terug naar <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/het-noodlot-van-lemberg/">Lemberg</a>, terwijl hij daar toch zo ver
vandaan was gevlucht en hier bijna helemaal vrij was. Hem irriteerde de
zorgvuldig verscholen onzekerheid van Polen, die op allerlei manieren
gemaskeerd werd en zelfs nog eerder zou omslaan in bravoure dan dat ze zich zou
prijsgeven…”</i>. Hij wil de wereld waar hij vandaan komt liever vergeten, waar
hij <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… alleen maar een probleem was voor
zichzelf en de anderen…”</i>. Hij wil niet weer ‘in de armen vallen’ van die
‘welbekende, hopeloze staat’. Hij herinnert zich de ‘gespannen sfeer’, wanneer
zijn vader hem als klein jongetje wekelijks naar de engel van een huishoudster bracht, die hem in bad placht te doen. Waarom ‘gespannen’? En waarom werd hij
op school genadeloos <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>gepest?<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Potenti</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le gek</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ondertussen leert de ijlende Thilo, die kunstgeschiedenis
studeert, hem ‘anders’ kijken. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Onze
zintuigen leggen ons een soort kennis van de wereld op. Ze zijn immers
begrensd. En wat als de wereld om ons heen nu eens een totaal andere is dan
onze onvolmaakte zintuigen ons proberen te doen geloven?...”</i>. Thilo beweert
dat hij een middeleeuws schilderij van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herri_met_de_Bles">Herri met de Bles</a> van thuis heeft
meegesmokkeld, dat het <a href="https://www.etsy.com/nl/listing/1357226731/landschap-met-het-offer-van-isaac-door">offer van Abraham</a> voorstelt. Op een gegeven moment stelt
Thilo dat de energie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n van het lokale landschap de zieken naar zich toe lokt.
Dat het landschap in staat is de mensen te doden en dat het dus een grote fout
is dat Wojnicz naar G<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>rbersdorf is gekomen. Vandaar dat ik op het idee kwam dat
de ‘we’ de ‘genius loci’ zijn. Om zijn verhaal kracht bij te zetten laat Thilo zien dat de lijn van zijn koortscurve gelijk is aan de lijn van de bergtoppen
buiten zijn kamerraam. Rond <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Allerheiligen">Allerheiligen</a> sterft er geheid iemand. Zie de
sterfdata op de begraafplaats: altijd in november. Maar ja, wat wil je met al
die tbc-pati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nten?!
In het pension wordt gepraat over het feit dat er aan het begin van het
‘bloederige seizoen’, de tijd van de varkensslacht en het vetmesten van ganzen
voor de kerst, immer iemand in het bos uit elkaar wordt gereten. Maar er zijn
legio verklaringen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het kunnen wilde
dieren zijn, naar het schijnt komen hier wolven voor, afkomstig uit het zuiden,
uit Tsjechi</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>. Misschien is het een
Saksische beer, die hier verdwaald is geraakt. Misschien zijn het verwilderde
honden?...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De heren trekken het
onderwerp naar zich toe ‘als een te kleine deken’. Volgens de dokter is het
allemaal primitief bijgeloof. Wojnicz zou niet naar al die onzinnige volkssprookjes moeten
luisteren: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“.. Als kolenbranders en
herders het seizoen afsluiten, komen ze vanuit de bergen naar beneden, drinken
zich laveloos, gaan met elkaar op de vuist en dan valt er altijd wel een
slachtoffer…”</i>. Bovendien hunkeren ze naar vrouwen waar ze tegelijk bang
voor zijn omdat ze niet met vrouwen kunnen omgaan. Geen wonder dat er krankzinnige verhalen in hun hoofd rondspoken. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ieder van ons is een potenti</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
gek, jongeman. Hersenschimmen zijn de norm. Ieder van ons zit gevaarlijk
balancerend schrijlings op de grens tussen de eigen innerlijke wereld en de
uiterlijke wereld. Het is een bijzonder ongemakkelijke positie en slechts
weinigen zijn in staat om het evenwicht te bewaren…”</i>, aldus de dok. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Toverachtig bos</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tokarckzuks beschrijving van de herfstachtige natuur is
ongelooflijk mooi. Ik houd van het geheimzinnige bos dat ze opvoert - ik kom
zelf van de<a href="https://www.visitveluwe.nl/ontdek-de-veluwe"> Veluwe</a>. Terwijl Wojnicz in een <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Droshky">droschke</a> in de vallende duisternis
over een bochtig pad tussen steile berghellingen rijdt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze worden onafgebroken vergezeld door het ruisen van een hier
vlakbij stromende beek en de geur ervan, die Wojnicz altijd zo verontrust: de
geur van vochtig onderhout, rottende bladeren, eeuwig natte stenen, water…”</i>.
Tijdens een wandeling bij zacht weer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Er bestaat geen mooier, toverachtiger bos dan een <a href="https://discovernl.nl/de-tien-mooiste-beukenbossen-van-nederland/">beukenbos</a>. In dit jaargetijde
waren de bladeren al donkerrood en spreidden boven Wojnicz’ hoofd hun purperen
gewelf uit, dat hem scheidde van de grauwheid van de herfsthemel. De zuivere,
zilveren boomstammen stutten dit reuzengevaarte en creëerden allerlei nissen en
kapelletjes. Het licht viel hier binnen, gekleurd door de gebrandschilderde
boomkruinen, waarin elk blad een stukje glas was dat volgens de eigen regels
een spel speelde met licht. Wojnicz liep door het middenschip in de richting
van een soort altaar in de verte, dat nog niet te zien was, maar immers al wel
door alles werd aangekondigd. Ja, het was een kerk vol labyrinten, zijbeuken,
crypten onder stenen, in boomholtes verborgen tabernakels, verbazingwekkende
altaren, die zich kortstondig hadden gevormd op de bemoste stronken van
omgevallen beuken. Deze kerk was helemaal niet vanzelfsprekend, zoals
mensenkerken vanzelfsprekend zijn, maar ook hier vond een voortdurende
gedaantewisseling plaats: van water in leven, van licht in materie. Alles
ritselde, zwol aan, welde op, werd vochtig en vermenigvuldigde zich, botte uit
en pruttelde. Het groenachtige mos en de grijze begroeiing wekten de indruk
alsof het bos bekleed was met tapijten – met velvet, schapenvacht, wolvilt,
zacht flanel. Waarom was hij hier niet eerder gekomen? Hij bereikte een soort uitdunning,
waar in een strafpeloton een heleboel <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Spar">sparren</a> waren geplant, ...”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Metamorfosen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tegen het einde van het boek zegt een medepati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt,
die tamelijk in de olie is,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>tegen
Wojnicz dat hij wel weet wat hij verbergt. Hij haalt er <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marcus_Tullius_Cicero">Cicero </a>bij en voegt er aan
toe: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Weet je dat ze mensen als jou in
zee verdrinken?...”</i>. De spanning stijgt. Wojnicz besluit met de likeur te stoppen want er vallen steeds grotere gaten in zijn geheugen
en zijn tijds- en ruimtebesef veranderen er door. Alles in het verhaal staat in
het teken van transformatie. Van het lievelingsboek van Wojnicz, <a href="https://www.vincenthunink.nl/apuleiusmetamorfosen.htm">“Metamorfosen”</a>
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lucius_Apuleius_Madaurensis">Apuleius</a>, tot zijn verkleedsessie op zolder in de outfit van de dode vrouw.
Haar rijgschoentjes zitten hem als gegoten. Wanneer Thilo sterft:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Alles in hem kromp ineen en richtte zich naar zijn binnenste, alles
in hem zocht beschutting in het hypothetische middelpunt van zijn lichaam, waar
ongetwijfeld een of andere ziel woonde, die rechtstreeks in contact stond met
het hiernamaals, met de oneindige tijd, met melkwegstelsels en met God…”</i>. De
dokter houdt een schitterend referaat tegen Wojnicz waarin hij beweert dat ons
zwakste punt tegelijk de wet van de parel aanstuurt. De dwarsliggende
zandkorrel stimuleert een bijzondere psychische activiteit. Juist in de
ziekelijke symptomen zit onze ziel. Het constante compenseren van zwakheden
geeft vorm aan ons leven. ‘Mijn kracht wordt in zwakheid volbracht’, <a href="https://www.bible.com/nl/bible/1990/2CO.12.9.HSV">2 Korinthe12 : 9</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Demosthenes_(redenaar)">Demosthenes</a> had een
spraakgebrek en juist daarom werd hij de grootste redenaar van alle tijden.
Niet ‘ondanks’, maar ‘dankzij’…”</i>. En verroest, ik ken minstens twee
lichtelijk stotterende dominees. Ergo, zelf heb ik op de basisschool bijles
gehad in ‘lezen’. Echt. De arts noemt onze machtigste disfunctie het waarnemen
in scherpe tegenstellingen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Deze
manier van denken behoedt voor elke vorm van onzekerheid, tsjak-tsjak-tsjak en
alles is duidelijk, zus of zo, een derde uitweg is er niet…”</i>. Het beschermt
ons tegen de overrompelende veelheid: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
‘En hoe is de wereld dan?’ ‘Vervaagd, onscherp, flakkerend, nu eens zus, dan
weer anders, afhankelijk van het gezichtspunt.’…”</i>. Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Elke samenleving steunt op twee pijlers:
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hypocrisie">hypocrisie </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Conformisme">conformisme</a>…”</i>, aldus de dok. Niemand neemt de hoogdravende
idee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
waarop een gemeenschap is gebouwd serieus, we doen alleen maar alsof: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze zijn voor de anderen, en anderen
zouden zich eraan moeten houden…”</i>. Zo luisteren kerkgangers ook naar de preek. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Conformisme
daarentegen is de modus movendi in deze ge</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>magineerde
wereld en zegt je aan alles voorbij te gaan wat afwijkt en wat niet past. En daartoe
dient de vergetelheid…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik ben niet
normaal</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het kan Wojnicz allemaal niet opvrolijken. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Ik ben niet normaal,’ zei Wojnicz
wanhopig…”</i>. Toch maken de volkomen afgesleten neuzen van zijn schoenen op
de bodem van zijn lichaam, een ‘lichte vibratie’ van ‘iets kleins en vrolijks’
los, wat me aan een clown doet denken. Eigenlijk kan ik vanaf het begin maar
tot <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
conclusie komen: Wojnicz is een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tweeslachtigheid">hermafrodiet</a>. Al zegt de schrijfster dat
nergens rechtstreeks en heb ik geen enkele recensie gelezen waarin dat ook maar
wordt gesuggereerd. Pas op het laatst van het boek beginnen de spokerijen bizar op te spelen en culmineert een en ander in een waanzinnige apotheose, maar dat moet je zelf maar lezen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: De Geus –
2023, vertaling Karol Lesman, 376 blz., ISBN 978 904 454 865 5, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 27,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000152725909&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p><p class="MsoNoSpacing"> </p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-74862659336400721482024-02-02T17:52:00.194+01:002024-02-06T09:07:32.564+01:00De gezagscrisis – Ad Verbrugge<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjg1-d6y5GXsPm6Chx7sPkBDgowTDZ0QLM_HH8a022DddHfe77exhLFnI52IfcWvdNMwn8-OuY-3riuLdg-Ufye_oUJ4JvYX0ecImDkqgN2wxZY6Ykib5Y2tDalDiQbpjBtMIfCYDhPOwgC_UhgsD242b6ZE0bvRG6zvUk7a62-mu8xFiebgb-FhfKoeAtr/s1200/gezagscrisis.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="763" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjg1-d6y5GXsPm6Chx7sPkBDgowTDZ0QLM_HH8a022DddHfe77exhLFnI52IfcWvdNMwn8-OuY-3riuLdg-Ufye_oUJ4JvYX0ecImDkqgN2wxZY6Ykib5Y2tDalDiQbpjBtMIfCYDhPOwgC_UhgsD242b6ZE0bvRG6zvUk7a62-mu8xFiebgb-FhfKoeAtr/s320/gezagscrisis.jpg" width="203" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel:
Filosofisch essay over een wankele orde</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Maaike Meijer
pleit in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/radeloze-helden-maaike-meijer.html">“Radeloze helden” </a>voor een ‘post-patriarchale’ maatschappij met door
mannen </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">en</span> vrouwen gedeeld gezag, want
dat een samenleving breed gedragen vormen van gezag nodig heeft, is duidelijk.
Zie heden ten dage de stuurloze, eisende<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>kindertjes die naar niemand meer luisteren en de op de politie
scheldende burgers. Ik denk dat ze gelijk heeft, want als het gezag aan enkel
mannen wordt overgelaten, lijkt het <a href="https://www.nu.nl/media/6299879/groot-onderzoek-bij-npo-drie-kwart-bevraagde-medewerkers-ervoer-wangedrag.html">geheid mis</a> te gaan. Zelfs in een ‘heilig
instituut’ als de kerk (ik las in het <a href="https://www.nd.nl/geloof/katholiek/1209461/rik-deville-er-is-in-de-kerk-maar-een-probleem-schaf-rome-af-">ND van 27 januari</a> dat de moedige
aanklager van de misbruikschandalen in de hartverscheurende docu <a href="https://www.2doc.nl/documentaires/2023/11/godvergeten.html">“Godvergeten”</a>,
priester <a href="https://sociaal.net/achtergrond/rik-deville-iwein-denayer-seksueel-misbruik-maakt-mensen-kapot/">Rik Devill</a></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"><a href="https://sociaal.net/achtergrond/rik-deville-iwein-denayer-seksueel-misbruik-maakt-mensen-kapot/">é</a>,</span>
inmiddels bordjes heeft geplaatst bij de deur van zijn parochiekerk: ‘Betreden
op eigen risico’). Soms bekruipt mij het gevoel dat onze maatschappij veel weg
heeft van een centrifuge die aan het vastlopen is. De crisissen stapelen zich
op en daar is de gezagscrisis er </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
van. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als burgers geen vertrouwen meer
hebben in een autoriteit, niet meer het gevoel hebben dat hun recht en welzijn
meetelt, haar organisatievermogen betwijfelen, geen praktische wijsheid
ontwaren, heldere communicatie missen, onwaarachtigheid proeven, zich tactloos
behandeld voelen, gemeenschapszin missen of het zelf toch echt beter menen te
weten, dan verliest zo’n autoriteit haar gezag…”</i>, aldus cultuurfilosoof<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ad_Verbrugge"> Ad Verbrugge</a> (1967). Een symptoom van onze wankele orde is de zorgwekkende toename
van <a href="https://nos.nl/artikel/2480589-mentale-gezondheid-van-jongeren-blijft-probleem-vooral-bij-meisjes">depressiviteit onder de huidige generatie jongeren</a>. Dat raakt mij echt. Wat
hebben wij, ouderen, verkeerd gedaan. Wat maakt het voor hen zo moeilijk om in
de cultuur te leven die wij met z’n allen hebben opgetuigd. Ad Verbrugge komt
onder andere tot de conclusie dat een en ander te maken heeft met onze
geestesgesteldheid, waaruit de ‘bezieling’ is verdwenen. Met het ontstaan van
de ‘platte mens’ die alleen nog maar gaat voor ‘het horizontale leven aan de
oppervlakte’. Dat hij dit probleem aankaart, stemt mij hoopvol. Zoals ik al
eerder opmerkte: ‘de ziel laat zich niet dood verklaren’ (zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/een-schitterend-licht-jon-fosse.html">vorige blog</a>). Gelukkig. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Sierlijke orde</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In zijn nieuwe boek onderzoekt Verbrugge zeer grondig het
fenomeen ‘gezag’. Hij belicht het onderwerp vanuit een geschiedfilosofische
invalshoek. De sterkte van het gezag correspondeert met de stabiliteit van een
gemeenschap. Grieks gedacht wijst een ‘crisis’ op het uit balans raken van de
verschillende elementen of onderdelen waaruit iets bestaat. Een land kan
uiteenvallen, waarschuwt Verbrugge. Een gepolariseerde staat kan gewelddadiger
gedaanten aannemen dan we in ons postmoderne comfort willen weten. Zie hoe het
barbaarse geweld van de <a href="https://historianet.nl/oorlog/revolutie/franse-revolutie-zo-verliep-de-bloedigste-opstand-van-frankrijk">Franse Revolutie</a> een einde maakte aan de absolute
monarchie. Zie de bloedige <a href="https://npokennis.nl/longread/7678/waarom-viel-joegoslavie-uit-elkaar">burgeroorlog in voormalig Joegoslavi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span></a>.
Om over <a href="https://npokennis.nl/longread/7631/waarom-was-de-eerste-wereldoorlog-zo-verschrikkelijk">WO I </a>en <a href="https://historiek.net/c/tweede-wereldoorlog/">WO II </a>maar te zwijgen. Een rechtsstaat kan zijn legitimiteit
verliezen waardoor andere politieke ordes opkomen. Een crisis hoeft echter niet
per definitie negatief uit te pakken. Chaos kan ook vruchtbaar zijn. Louterend
werken. Helderheid brengen. Zaken waaraan voorbij wordt gegaan, dringen zich
opeens aan ons op. Vereisen een nieuwe plaats in het geheel. Het evenwicht moet
worden hersteld. Dat geldt voor iedere overgang of transformatie. Misschien is
de huidige gezagscrisis dan ook wel de aankondiging van een ‘nieuwe orde’,
hoopt Verbrugge. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Carnaval">Carnavaleske feesten</a> dienden van oudsher om de ‘verstening’
van de orde tegen te gaan, wat haar ineenstorting nabij brengt. Zie de oude <a href="https://npokennis.nl/longread/7474/hoe-viel-de-sovjet-unie-uit-elkaar">Sovjet-Unie</a>.
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Daarom doet iedere vorm van gezag er
goed aan zichzelf niet te ernstig te nemen en zichzelf en zijn orde vooral ook
niet te verabsoluteren, maar zich ‘geestig’ van zijn betrekkelijkheid en
vergankelijkheid bewust te blijven…”</i>. Met chaos valt echter niet te leven. Daarin
kan niets tot bloei komen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In een
puinhoop valt geen goed werk te verzetten, tenzij men die organisatie zelf in
orde mag brengen…”</i>. Orde is nodig.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Het woord ‘kosmos’ wees voor de Grieken dan ook op een ‘sierlijke orde’, iets
wat nog doorklinkt in het woord ‘cosmetica’…”</i>. Schoonheid kent orde en orde
kan mooi zijn. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Charismatisch
gezag</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het woord ‘gezag’ heeft te maken met ‘zeggenschap’.
Iemand met gezag heeft het ergens ‘voor het zeggen’. Hij of zij staat boven de
anderen. Het gaat daarbij niet om blinde macht. Een gezaghebber is erbij gebaat
‘weerklank’ te vinden. Er moet ‘resonantie’ zijn. Er is een bepaalde mate van
vertrouwen nodig in degenen die ons leiden. Hij of zij moet ergens voor staan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie met alle winden meewaait, verliest al
snel zijn gezag…”</i>. Zie het gedraai van VVD-leider <span><span><a href="https://www.youtube.com/watch?v=061hGOfcZa8">Dilan Yeşilgö<i>z</i></a></span></span><i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-style: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. </span></i>Gezag vereist ‘meegaandheid’ van de ander, voortkomend
uit liefdevolle ‘wederkerigheid’. Is daar geen sprake van dan dreigt het gezag
zijn ‘zin’ te verliezen en ontstaat er ‘weerzin’: mensen hebben geen ‘zin aan’
wat hun wordt opgedragen. Een gezagsverhouding schept orde en biedt veiligheid.
Maar gezag hoeft niet altijd goed te zijn. Mensen kunnen zich ook verliezen in
gezagsverhoudingen die slecht voor hen zijn – zie bijvoorbeeld de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maffia"> maffia</a>. Een leider
moet goed kunnen luisteren naar wat er leeft onder zijn ondergeschikten. Er
moet een gedeelde ‘bezieling’ zijn die hij aanspreekt, aanwakkert en richting
geeft. Zie bijvoorbeeld <a href="https://historiek.net/willem-van-oranje-1533-1584/55645/">Willem van Oranje</a> die de bevolking van de Nederlanden
meekreeg omdat er sprake was van een gedeelde weerzin tegen de Spaanse
overheersing. Zie de gemeenschapsdynamiek rond <a href="https://npokennis.nl/longread/7518/wie-was-nelson-mandela">Mandela </a>of <a href="https://npokennis.nl/longread/8004/hoe-machtig-is-poetin">Poetin</a>. Charismatisch
gezag kan hele groepen mensen ook tot waanzin drijven of in het verderf
storten. Dat gebeurt regelmatig rond bepaalde <a href="https://mens-en-samenleving.infonu.nl/diversen/35423-jim-jones-dominee-en-massamoordenaar.html">sekteleiders </a>en <a href="https://www.demorgen.be/nieuws/een-keniaanse-sekteleider-droeg-zijn-volgelingen-op-zichzelf-uit-te-hongeren-hoe-kan-het-dat-niemand-ingreep~bccde99bc/?referrer=https://www.google.nl/">goeroes</a>. Zie
<a href="https://npokennis.nl/story/24/hoe-kwam-hitler-aan-de-macht">Adolf Hitler</a>, die de Duitsers massaal op sleeptouw nam en in een gruwelijk
avontuur stortte. Gezag dient altijd, <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">à</span> la <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aristoteles">Aristoteles</a>, gericht te zijn op
‘het goede leven’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verstand komt met
de jaren</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Institutioneel gezag verwijst vaak naar een hogere vorm
van gezag uit wiens naam men handelt: de koning, de wetgever, God. Deze
verticaliteit verschijnt in ceremonies en rituelen. Traditie speelt mee.
Voorbeeldfiguren zijn belangrijk omdat eigenlijk iedereen met het klimmen der
jaren z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>lf
gezag uit zal gaan oefenen, bijvoorbeeld als ouder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… In mythes en sprookjes wordt de weg naar volwassenheid niet zelden
begeleid door archetypische figuren als de oude vrouw, de goede fee of de
mentor.<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrouw_Holle"> Vrouw Holle</a> beloont het ijverige meisje met een regen van goud,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Parzival">Parzival </a>leert hoe hij zich moet gedragen als ridder van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gornemant">Gurnemanz</a>…”</i>. Het
gaat dan om hulp en existenti<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le groei. Als we jong zijn laten we
ons leiden door onze gevoelens en neigingen. Redelijkheid wordt ons van
buitenaf opgelegd door ouders, opvoeders of ‘meesters’. Gaandeweg komen wij
door ‘l<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>gos’
tot ontplooiing. Oftewel: verstand komt met de jaren. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“... Mede door goede opvoeding wordt de ziel van de mens veredeld. Het
uitwendige gezag wordt zogezegd verinnerlijkt. Een mens oefent in dat geval
gezag uit over zichzelf…”.</i> Daarbij komen de ‘deugden’ om de hoek kijken, die
iemand bekwaam maken tot het uitoefenen van gezag: moed, kalmte,
vriendelijkheid, waarachtigheid, wijsheid, bedachtzaamheid. Al deze deugden
verenigen zich in de deugd van rechtvaardigheid. Het gevaar bestaat ten alle tijd
dat macht corrumpeert: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De
gezagsdragers worden dan juist archetypische figuren van onrecht en
onderdrukking: de stiefmoeder, de boze fee of de wrede vader. De ijdele stiefmoeder
en koningin betovert <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sneeuwwitje">Sneeuwwitje</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kronos">Kronos </a>eet zijn eigen kinderen op…”</i>. Het
gezag is niet meer gericht op het welzijn van de ander. De slechte of ontaarde
constituties (denk aan een <a href="https://decorrespondent.nl/6354/lessen-uit-het-verleden-een-tirannie-voorkom-je-alleen-door-iets-te-doen/b7a5e1da-5e9b-055e-06ec-8667f69510cc">tirannie</a>) draaien in de ogen van <a href="https://historiek.net/aristoteles-universele-filosoof-oudheid/65153/">Aristoteles </a>om
uitwendige goederen in plaats van op het gemeenschappelijk goed. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De cijfertjes</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Gezag dient vooral ‘duidelijk’ te zijn. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gestapo">Geheime politie</a>
en dergelijke boezemen angst in. Heilige boeken, grote klassieke teksten of de
grondwet kunnen ook ‘gezaghebbend’ zijn. Voor iemand in een gezagspositie is de
‘gunfactor’ van groot belang. Volgens Aristoteles rust gunstig ervaren gezag in
de eerste plaats op genegenheid. Burgers moeten het gevoel hebben dat hun recht
wordt gedaan. Het gaat er niet om dat bestuurders hun eigen wil doordrijven,
maar op de juiste wijze ‘beantwoorden aan dat wat er aan de hand is’, schrijft
Aristoteles. Ze moeten doen wat in de gegeven omstandigheden nodig, gepast en
billijk is. Verbrugge vertaalt dit naar de huidige samenleving, door op het
grote risico voor de kwaliteit van onze instituties te wijzen, wanneer
uitwendige zaken als rijkdom, macht en aanzien de inrichting ervan gaan
bepalen. Dat gevaar is des te groter bij grootschaligheid en uitgebreide
bureaucratie. Door miskenning van het gemeenschappelijk goed kunnen instituties
geperverteerd raken. Met het oog op rendement kan het bestuur een ‘effici<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ntieslag’
maken waarbij geen rekening wordt gehouden met de mensen die daar de dupe van worden. Teveel vormen van management richten zich vooral op de cijfers, zonder
rekening te houden met de praktijk – of dat nu thuiszorg, politiewerk of
onderwijs is. Het gevolg: professionals die zich voelen aangetast in hun
beroepseer, vervreemding op de werkvloer, een angstcultuur, beroepsmatige
miskenning. Wanneer alles gaat draaien om inkomen en eigen hachje, verliezen
mensen het vertrouwen in elkaar, raken ze gericht op de verkeerde zaken, haken
ze af of gaan ze machtsspelletjes spelen. Praktijken kunnen niet floreren<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>als zij niet beschermd worden tegen de
ondermijnende krachten van gewetenloos leiderschap. Zie het <a href="https://nos.nl/artikel/2507062-grensoverschrijdend-gedrag-speelt-breed-bij-npo-geschrokken-van-wangedrag">wangedrag bij de NPO</a>. Om die reden zijn de bovengenoemde deugden nodig. Goed gezag draait om
werkelijk d<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>en.
Je kunt nog zoveel lovenswaardige morele intenties hebben, dat maakt nog niet
dat je goed h<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>ndelt. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Practice what you
preach</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Geestelijk gezag ontstaat vanuit een gedeelde religieuze
of ideologische bezieling. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Desmond_Tutu">bisschop Tutu</a> maar ook <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx">Marx </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Lenin">Lenin</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joop_den_Uyl">Den Uyl</a>.
Omdat het geestelijk gezag heden ten dage tanende is treedt ‘de wetenschap’ als
alternatieve gezaghebbende en zingevende instantie naar voren, met name in haar
technologische manifestaties. Zie de politiek die tijdens de coronacrises teruggreep
op de wetenschap om haar maatregelen te rechtvaardigen. De experts eisen dit
recht ook steeds meer voor zichzelf op: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Daarin verbergt zich de transformatie van een rechtsorde in een soort
technocratie…”</i>. Cultuurhistorisch gesproken stamt de wetenschap dan ook uit
de vroege katholieke kerk. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de
opkomst van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sci%C3%ABntisme">sci</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sci%C3%ABntisme"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ntisme
</a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Transhumanisme">transhumanisme</a> neemt de technische wetenschap zelf een quasireligieuze vorm
aan, waarin nieuwe profeten als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Raymond_Kurzweil">Raymond Kurzweil</a> ons hun visioenen over
<a href="https://www.hln.be/wetenschap/onsterfelijkheid-kan-over-30-jaar-realiteit-zijn-bekend-futuroloog-voorspelt-eeuwig-leven-toch-voor-mensen-die-geboren-zijn-na-1970~aed523f9/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F">onsterfelijkheid </a>verkondigen…”</i>. Echter, de wetenschap kan de vraag naar het
‘goede leven’ niet beantwoorden. Begeesterd gezag behelst de profeet, de
revolutionair en de visionair kunstenaar: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Bij uitstek geestelijk-sensitieve persoonlijkheden lijken te ‘resoneren’ met
een turbulente tijdgeest waarvan zij de uitdrukking vormen…”</i>. De
schriftgeleerde en de profeet baseren zich op verschillende vormen van gezag en
verdragen elkaar maar moeilijk. Het gezag van de eerste kenmerkt zich door
werkelijkheidszin, ervaring, traditie, ernst, studie en ouderdom. Het gezag van
de tweede door dromerigheid, geestdrift, kortstondigheid, genie,
onvoorspelbaarheid en jeugd. In de geestdrift van radicale hervormers openbaart
zich de behoefte aan zingeving. Wanneer het traditionele gezag onderuit is
gegaan, kan er onder jongeren een geestdriftig verlangen ontbranden naar grote
verhalen en begeesterde voorgangers: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ze herontdekken de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bijbel_(christendom)">Bijbel</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koran">Koran</a>, het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Manifest_van_de_Communistische_Partij">Communistisch Manifest</a> of welk ander
groots werk ook. Ze worden gegrepen door eeuwige waarheden en droomachtige
visioenen van een nieuwe wereld. Ze volgen de begeesterde profeet of goeroe,
reizen af naar een eigentijds <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/01/radicale-verlossing-beatrice-de-graaf.html">kalifaat</a>, om uiteindelijk terecht te komen in een
postmoderne hellevaart. Met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Icarus">Icarus</a> stijgen ze tot grote hoogten om de vleugels
te verliezen en jammerlijk ten val te komen…”</i>. Zie ook het
‘messianistische’ gezag van een man als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pim_Fortuyn">Pim Fortuyn</a> die door velen gezien werd
als een eigentijdse ‘verlosser’. Zijn onstuimig gezag kwam voort uit een
gedeeld gevoel van onheil of malaise ten aanzien van de wereld. Of de boodschap
van zo’n figuur haalbaar is en of iemand de praktische wijsheid heeft om die te
realiseren, moet altijd nog maar blijken. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nelson_Mandela">Nelson Mandela</a> lukte het.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Maar dat was dan ook een uitzonderlijk persoon. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Tact</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Gezag kan meekomen met een ‘kundige vaardigheid’ - zie de
arts of de timmerman – maar dat betekent nog niet dat iemand het vermogen heeft
een gemeenschap te besturen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Menig
geleerde, ingenieur of profeet is enigszins wereldvreemd. <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/JHN.18.36.NBG51">Christus</a> zelf
verkondigde al dat zijn rijk niet van deze wereld is…”</i>. ‘Praktische
wijsheid’ integreert ‘kundige activiteiten’ in het geheel van het ‘goede
leven’, dat geen ‘maakbaar’ product is. De handeling is een uitdrukking van
deugd. Draait om denkend-gevoelsmatige betrokkenheid. Het denken kan zich los
zingen van zijn omgeving en de concrete werkelijkheid:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het aanvoelen daarvan en het zich afstemmen daarop behoort tot de
‘tact’ van iemand met praktische wijsheid…”</i>. Zie het fenomeen ‘resonantie’:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het hoofd moet zogezegd met het
lichaam in contact blijven…”</i>. Er moet ‘voeling’ zijn met de praktijk. Van moraal
alleen wordt een overheid niet goed. Een bestuur moet ‘bij de tijd’ blijven,
wil het geen geheel geschift eigen leven gaan leiden. Zie <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/lolita-lezen-in-teheran-azar-nafisi.html">“Lolita lezen in Teheran”</a>
van Azar Nafisi! Wie louter gericht is op eigenbelang zal een ander weinig
gunnen. Daarom beschouwt Verbrugge de economische visie op de mens als een
<a href="https://www.socialevraagstukken.nl/baant-de-vrije-markt-de-weg-naar-het-goede-leven/">‘self-interested rational animal’</a> als funest: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… menig fiscaal jurist op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zuidas">Amsterdamse Zuidas</a> ziet de overheid
inmiddels als een soort ‘tegenpartij’ waartegen hij een listig spel moet
spelen…”</i>. Wederzijds wantrouwen tussen burgers en overheid ondermijnt elke gezagsverhouding: beide
partijen menen dat de ander ter kwade trouw handelt en gunnen elkaar het licht in
de ogen niet. Het belang dat wij
hechten aan ons eigen geweten als ultieme uitdrukking van vrijheid botst met
het vertrouwen in anderen. Luistert men enkel naar zichzelf, dan stemt iemand
pas in met anderen als zijn innerlijke stem overeenkomt met diens opvatting.
Het geweten kan daardoor ‘enggeestig’ worden. Zich volledig losweken van iedere
gemeenschapszin. Het subjectieve geweten moet gevuld worden met objectieve
inhoud, opdat er door middel van ‘vorming’ een professionele en beroepsmatige
objectiviteit ontstaat. Wordt dit van ‘bovenaf’ opgelegd dan zal dit ervaren
worden als miskenning van identiteit en een aantasting van de beroepseer. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Computer says no</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De erosie van de beroepseer wordt momenteel aangetast
door de voortrazende automatisering en de algehele implementatie van de moderne
techniek. Het gevolg: onmondigheid en infantilisering – ‘computer says no’.
Volwassen professionals worden aan een technisch-functioneel regime onderworpen
waarbij ze hun geweten moeten uitschakelen. Zie de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Toeslagenaffaire">toeslagenaffaire</a>. Ook in de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stikstofcrisis_in_Nederland">stikstofcrisis</a> ontbreekt de erkenning van het recht en welzijn van de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/economie/bedrijven/artikel/5432778/blokkades-belgie-omrijden-stilstaan-supermarkten">boeren</a>.
Het politieke tact van <a href="https://nos.nl/artikel/2442660-boeren-alsnog-om-tafel-met-remkes-over-stikstof-na-verandering-agenda">Johan Remkes </a>loste het dieperliggende probleem niet op.
Gezag moet worden waargemaakt. Berust op ordehandhaving. Daarom vormt openbaar
geweld ook zo’n grote bedreiging voor het gezag. In tijden van nood zoeken
burgers uit zelfbehoud en omwille van veiligheid een sterke man. Wanneer het
gemeenschappelijk goed uit het zicht raakt wordt de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tiran">tiran</a> geboren. Een liberale
overheid gunt haar burgers dan ook niet alleen orde, maar ook vrijheid. Het
gaat om een delicaat evenwicht (zie de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5418994/sit-protesten-ns-station-pro-palestina">‘from the river to the sea’-protesten</a> op
stations of de<a href="https://nos.nl/artikel/2504772-pegida-voorman-met-geweld-afgehouden-van-koranverbranding"> koranverbranding</a>). Wanneer ten gevolge van polarisering de ene
groep de andere het zwijgen op wil leggen, loopt de democratische orde gevaar
(zie de rel rond de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5432042/hogeschool-utrecht-bedenkt-zich-lezingen-over-holocaust-gaan-toch">Holocaustlezingen</a> op de hogeschool van Utrecht). Gezag moet
zinnig blijven: zie het <a href="https://www.nu.nl/buitenland/6238724/wereld-leert-leven-met-corona-maar-china-kent-ondanks-protesten-geen-genade.html">Chinese zero-covid-beleid</a>. Bijzondere vormen van gezag
zijn ‘hero<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sch
gezag’, ‘moreel gezag’ en ‘martelaarsgezag’. Zie de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/opmerkelijk/artikel/5298486/overlevenden-holocaust-sam-ron-jack-waksal-pionki-polen">Holocaust-overlever</a>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kind van de tijd</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De mens is een ‘kind van zijn tijd’. Onderhevig aan een
bepaalde ‘tijdgeest’ die Verbrugge vanaf de <a href="https://www.docukit.nl/spreekbeurt/de-jaren-zestig">jaren zestig</a> onderzoekt. Hij ziet
in de technisch-economische inrichting van de wereld een tendens waarin het
denken zich steeds verder losmaakt van het lichamelijk-bezielde leven. Dat is precies
wat ik in de intro van mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/een-schitterend-licht-jon-fosse.html">vorige blog</a> bedoel met ‘wij zijn nog steeds niet veranderd
in <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>ndimensionale
robotjes’.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De ratio regeert steeds meer ten
koste van ziel en lichaam. Het begon al met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ren%C3%A9_Descartes">Descartes</a>: ik denk dus ik ben. In
onze technisch-economische consumptiecultuur dreigt ons vrijheidsideaal zich
los te weken van fundamentele dimensies: menselijke relaties, het eigen
lichaam, de natuur en instituties. Niet voor niets klinkt overal de roep om
‘verbinding’. Men hangt in het luchtledige. De situatie waarin wij in onze
huidige tijd zijn beland laat zich verklaren vanuit de culturele omwenteling in
de jaren zestig, die in geen ander lied zo tot uitdrukking komt als in <a href="https://www.youtube.com/watch?v=90WD_ats6eE">‘The Times They Are A-Changin’</a> van Bob Dylan (1963). Het nummer is een waarschuwing:
de bestaande orde zal verdwijnen, een nieuwe wereld is op komst. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Roes</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De vertegenwoordigers van die nieuwe orde, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_F._Kennedy">John F. Kennedy</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Martin_Luther_King">Martin Luther King</a>, verkondigen een droom, maar worden met geweld
het zwijgen opgelegd. Volgens de protestgeneratie bevestigt het de verdorvenheid
van de gevestigde orde maar weer eens. De beoogde bevrijding breidt zich uit
naar allerlei achtergestelde en onderdrukte groepen: vrouwen, homo’s,
arbeiders, psychiatrische patiënten. Het generatieconflict wordt geboren. Een
heuse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tegencultuur_van_de_jaren_1960">‘counterculture’</a> komt tot stand. De linksactivistische studentenbeweging
verbindt zich met de arbeidersbeweging en neemt steeds extremere vormen aan. Tegelijkertijd manifesteert zich in de populaire cultuur ook een donkere
onderstroom, be<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nvloed door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Baudelaire">Baudelaire</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arthur_Rimbaud">Rimbaud </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Nietzsche">Nietzsche</a>, die
doorloopt tot aan de dag van vandaag. Daarin is de hoop op een betere toekomst
ver te zoeken. Zie illustere popbands als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Velvet_Underground">The Velvet Underground </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Doors">The Doors</a>.
Onder invloed van allerlei soorten drugs opent zich hier de afgrond van de
eigen ziel. Zie het iconische roesachtige nummer <a href="https://www.youtube.com/watch?v=CIrvSJwwJUE">‘The End’</a> van The Doors uit
1967. Zo’n twaalf jaar later wordt de hit <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>in de film <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalypse_Now">‘Apocalypse Now’</a> onlosmakelijk
verbonden met de waanzin van de Vietnamoorlog. Zie mijn blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/max-mischa-het-tet-offensief-johan.html">“Max, Mischa
& het Tet-offensief”</a> van Johan Harstad. Massaprotesten en popconcerten lopen
in elkaar over. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Woodstock_(muziekfestival)">Woodstock</a>. Het gaat allemaal om de bevrijding van het
individu en de ontmaskering van de kapitalistische elite met haar verkapte machtspolitiek.
Het boek <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Silent_Spring">“Silent Spring”</a> van Rachel Carson uit 1963 opent de ogen voor de
desastreuze effecten van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chemisch_bestrijdingsmiddel">pesticiden</a> in de ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ndustrialiseerde landbouw. We
moeten terug naar de natuur. Zelfontplooiing wordt een maatschappelijke opgave:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Men ging aan <a href="https://www.groene.nl/artikel/gij-zijt-dat">yoga</a> doen of op reis naar
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hippie_trail">India</a>, in de leer bij <a href="https://www.rtlnieuws.nl/editienl/artikel/4144046/prabudah-31-volgt-de-bhagwan-hij-wist-precies-hoe-ik-me-voelde">goeroes</a>, en men gebruikte <a href="https://www.groene.nl/artikel/de-lsd-revolutie">verdovende middelen </a>om de geest
te verruimen en nieuwe innerlijke werelden te ontdekken…”</i>. Anderen zoeken
het in uitgesproken activisme. Zie de anarchistische <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Provo">provoprotesten</a>. Echt
gewelddadig wordt het in onze poldercultuur echter nooit en er blijft gelukkig
veel te lachen over. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_van_Mierlo_(D66)">Hans van Mierlo</a> van D’66 weet de tekenen van de tijd te
lezen en begrijpt dat het gedaan is met onze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Verzuiling">zuilensamenleving</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">No Future</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In de jaren zeventig wordt het allemaal een stuk
grimmiger. Zie de opkomst van de terroristische <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rote_Armee_Fraktion">Rote Armee Fraktion</a>. <a href="https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/vkc7g6ee0ssq?ctx=vk93lsytn3mr">Liberalen en socialisten</a> hebben het op elkaar gemunt. Het zijn de gloriedagen van
vakbondsman <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wim_Kok">Wim Kok</a>. Het ideaal van de eerlijke verdeling van welvaart leidt
vooral tot een strijd voor meer salaris onder betere werkomstandigheden, waarmee
het materialisme zijn vlucht begint. Uitwendige goederen komen centraal te
staan: inkomen, macht, vakantie, arbeidsvoorwaarden. Opmerkelijk genoeg begint
in deze periode ook de kritiek op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Consumptiemaatschappij">consumptiemaatschappij</a>. De zorg om het
milieu wordt versterkt door het alarmerende rapport <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_grenzen_aan_de_groei">“De grenzen aan de groei”</a>
van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Club_van_Rome">Club van Rome</a>. Zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/06/we-waren-gewaarschuwd-jaap-tielbeke.html">“We waren gewaarschuwd”</a> van Jaap Tielbeke. De ‘geitenwollensokken’
komen op. De protestsongs tegen allerlei maatschappelijk onrecht blijven
opspelen: van Neil Youngs <a href="https://www.youtube.com/watch?v=uJciDA8H-6I">‘Southern Man’ </a>tot Dylans <a href="https://www.youtube.com/watch?v=bpZvg_FjL3Q">‘Hurricane’</a>. Ondertussen
wordt ook de schaduwzijde van de nieuwe levensstijl duidelijk. Binnen twaalf
maanden sneuvelen de popiconen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jim_Morrison">Jim Morrison</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jimi_Hendrix">Jimi Hendrix</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Janis_Joplin">Janis Joplin</a> aan
een overdosis. Alle drie als 27-jarigen, een leeftijd die sindsdien een bijzondere
betekenis heeft gekregen in het leven van tragische rocksterren. Ook de vrije
seksualiteit blijkt frustrerender dan gedacht en levert nieuwe spanningen en
pathologie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
op. De tijd is en harde leerschool. De desillusie en ontgoocheling worden aan de
kaak gesteld in de anarchistisch gestemde, subversieve <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Punk_(cultuur)">punkbeweging</a>, die de linkse
idealen de grond in boort en grote weerklank vindt bij krakers. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mede als gevolg van de oplopende
jeugdwerkloosheid verschijnt de leus ‘No Future’ op menige afgeleefde zwarte
leren jas…”</i>. Filosofisch resoneert een en ander vooral in het werk van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Foucault">Michel Foucault</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Geld maken</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het doemgevoel blijft aanhouden in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/New_wave_(muziekstijl)">new wave</a>. Zie ook de
Nederlandse band <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Doe_Maar">‘Doe Maar’</a> die in het najaar van 1982 scoort met het liedje
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=Jw9i0bu7PyQ">‘De bom’</a>. Het aantreden van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michail_Gorbatsjov">Michail Gotsbatsjov</a> luidt echter de ontmanteling
van het Oostblok in. Met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Margaret_Thatcher">Margaret Thatcher</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ronald_Reagan">Ronald Reagen </a>begint er een
nieuwe neoliberale wind te waaien in het Westen. De tijd van de grote
ontnuchtering breekt aan. We kampen met een oliecrisis en een torenhoge werkloosheid,
waar de hoogdravende linkse idealen niet tegen opgewassen zijn. De luchtfietserij
is voorbij. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ruud_Lubbers">Ruud Lubbers </a>zet een no-nonsensekabinet neer. De jaren tachtig maken
de weg vrij voor een nieuwe geest van zakelijkheid waarin de noodzaak van een
verstandig economisch beleid door vriend en vijand wordt onderkend. De tijd is
rijp voor ‘de manager’. Zie het frisse optimisme dat <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/01/bowies-boekenkast-john-oconnell.html">David Bowie </a>vertolkt in
zijn hit <a href="https://www.youtube.com/watch?v=VbD_kBJc_gI">‘Let’s Dance’</a> (1983). Supersterren als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michael_Jackson">Michael Jackson</a> en<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Madonna_(zangeres)"> Madonna</a>
vertegenwoordigen deze commerci<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le en consumentistische trend. De band
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/New_Order">New Order</a> brengt in 1983 de hit <a href="https://www.youtube.com/watch?v=c1GxjzHm5us">‘Blue Monday’</a> uit die een nieuwe muziekstijl
aankondigt: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/House_(muziekstijl)">house</a>. De drugs <a href="https://www.trimbos.nl/kennis/drugs/informatiepermiddel/xtc/">ecstasy</a> doet zijn intrede en zal in de jaren
negentig massaal worden genuttigd in clubs en steeds grootschaliger wordende
dance-evenementen, waar gefeest wordt tot men erbij neervalt. De radicale
autonomie waar de punkbeweging voor staat, krijgt zijn zakelijke variant: de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Yuppie">yup</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Morele en sociale idealen hebben
plaatsgemaakt voor carri</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>rehonger,
grenzeloze ambitie en een gewetenloze geldbewuste levensstijl – en natuurlijk
ook feesten!...”</i>. Het gaat om zoveel mogelijk geld maken:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het was de enigmatische en cokesnuivende
antichrist Gordon Gekko, uit de film <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wall_Street_(film)">‘Wall Street’</a> van <a href="https://www.youtube.com/watch?v=NtTkHu8R2_Q">Oliver Stone</a> uit 1987, die de inmiddels iconisch geworden woorden <a href="https://www.youtube.com/watch?v=6bbzwJ0Sx48">‘Greed is good’</a> zou uitspreken,
waarmee het illusieloze mensbeeld van dit zakelijk posthippitijdperk werd
gemunt…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het feest van de
globalisering</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De <a href="https://npokennis.nl/longread/8001/5-vragen-en-antwoorden-over-de-berlijnse-muur">val van de muur </a>in 1989 betekent het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_einde_van_de_geschiedenis_en_de_laatste_mens">‘einde van de geschiedenis’</a>, volgens het baanbrekende werk van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Francis_Fukuyama">Francis Fukuyama</a>. Vermoedelijk is het een kwestie van tijd voordat alle landen op aarde de
transitie naar een liberale democratie doormaken, betoogt hij. Vervolgens kan
het feest van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mondialisering">globalisering</a> beginnen. Echter, de Russische president <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Boris_Jeltsin">Boris Jeltsin </a>krijgt het niet voor elkaar het <a href="https://retro.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Rusland/economie.html">roofkapitalisme </a>te dempen. Het is
wachten op <a href="https://npokennis.nl/longread/8004/hoe-machtig-is-poetin">Poetin</a>. In <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/overzicht-van-de-joegoslavische-burgeroorlog">Joegoslavi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span> </a>steken oude etnische conflicten de kop
op. In de jaren negentig legt Amerika de wereld zijn wet op. Het is de tijd van
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pax_Americana">Pax Americana</a>. En van de ontgrenzing. Het proces van globalisering, mede in
de hand gewerkt door de ict-revolutie en internet, krijgt vleugels. Grenzen
zijn <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>iets van het verleden. De oude orde
wordt afgebroken. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Europese_Unie">Europese Unie</a> en de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Euro">euro</a> komen op.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het gaat nu vooral om de optimale herinrichting van de wereld als
een economisch-functioneel systeem waarin, althans in theorie, het autonome
individu als producent en consument centraal staat…”</i>. Zie het nummer <a href="https://www.youtube.com/watch?v=hFDcoX7s6rE">‘I Want It All’</a> van Queen. Alles draait om geld en eigen voordeel. Ook de gewone
man wil slapend rijk worden. De overheid richt zich op ‘planning for
competition’, wat echter al snel tot perverse prikkels leidt. De
ontkerkelijking zorgt dat de geest van het geloof binnen no time plaats maakt
voor de geest van het geld. En zoals dat gaat met geld: meer is nooit genoeg. Een
golf van surrealistische schaalvergroting komt op gang waar uiteindelijk niemand
gelukkiger van wordt. Overal in Europa beginnen rechtse partijen zich te roeren.
Zie bij ons <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Janmaat">Hans Janmaat</a> met zijn Centrumpartij. Socioloog <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Manuel_Castells">Manuell Castells</a>
betoogt in <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Information_Age:_Economy,_Society_and_Culture">“The Power of Identity”</a> (1997) dat de netwerksamenleving bij grote
groepen mensen zinverlies teweegbrengt, wat de opkomst van allerlei vormen van
identiteitsbekrachtiging, zoals religieus fundamentalisme en nationalisme, in
de hand werkt. Politicoloog <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Huntington">Samuel Huntington</a> stelt in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Botsende_beschavingen">“The Clash of Civilizations”</a> (1996) dat de verwestersing niet het einde van de geschiedenis
inluidt, maar juist maakt dat de culturele en religieuze identiteit een bron
van conflicten zal worden. Zie de grungeband <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nirvana_(Amerikaanse_band)">Nirvana </a>met het album <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nevermind_(album)">‘Nevermind’</a>
in 1991. Het getergde, hartverscheurende gezang en gekrijs van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kurt_Cobain">Kurt Cobain</a> laat
zien dat de woede en destructiedrang van de punk naar binnen is geslagen. Hij
walgt van de lege consumptiedrang, ademt heftige zelfverachting, bijtend
cynisme en diepe wanhoop. Begin april 1994 schiet hij zichzelf een kogel door
het hoofd. De Franse auteur <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Houellebecq">Michel Houellebecq</a> torpedeert in <a href="https://decorrespondent.nl/2807/deze-klassieker-wil-de-wereld-veranderen-en-kiest-daar-een-unieke-vorm-voor/40207310-845d-05a1-37c4-25a1d7164383">“De wereld als markt en strijd”</a> (1994) de consumptiecultuur. In <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elementaire_deeltjes_(roman)">“Elementaire deeltjes”</a> (1998)
provoceert hij de slappe spiritualiteit van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/New_age_(beweging)">new age</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Schuldenberg</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het nieuwe millennium knapt de internetzeepbel: de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Internetzeepbel">dotcomcrisis</a>. Op de beurs worden enorme verliezen geleden. De gewone man is de
sjaak. Daarop volgt <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aanslagen_op_11_september_2001">9/11</a>. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Antiglobalisme">antiglobalistische </a>weerzin kent zowel een
links-ideologische als een levensbeschouwelijk-islamitische uitingsvorm.
Maatschappelijk onrecht, sociale ongelijkheid, het leven in zwarte getto’s,
drugsproblematiek en wapengeweld vormen geliefde thema’s in het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rap_(muziekstijl)">rapgenre </a>van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dr._Dre">Dr. Dre</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Snoop_Dogg">Snoop Dogg</a>. Het levensideaal van de yuppen uit de jaren tachtig
vindt zijn weg naar de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gangstarap">gangstarap</a>. Zie de videoclips waarin de champagne
rijkelijk vloeit, de coca<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ne over tafel gaat, de dollarbiljetten worden
uitgestrooid, en halfnaakte vrouwen zich als ‘hoes’ gedragen. De hiphopartiest
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eminem">Eminem</a> bereikt een superstatus met aangrijpende nummers over sociale thema’s
zoals de afwezigheid van zijn vader. Het leven van jongeren blijkt niet bepaald
over rozen te gaan. <a href="https://anderetijden.nl/dossier/23/Pim-Fortuyn">Pim Fortuyn</a> komt op met zijn kritiek op het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paars_kabinet">paarse</a> beleid.
Politiek dient volgens hem niet zozeer gericht te zijn op economie als wel op
cultuur. Hij neemt het op voor de gewone Nederlander.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De geest was nu definitief uit de fles, hoezeer het politieke
establishment dat nog zou blijven ontkennen. De historische avond van de
gemeenteraadsverkiezingen op 6 maart 2002, waarbij Pim Fortuyn tegen
middernacht bij Paul Witteman aan tafel aanschoof en een norse, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=sqUpf1ZoOv4">laatdunkende Ad Melkert </a>vrolijk van repliek diende, markeerde de omslag…”</i>. De erflaters van
Fortuyn: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geert_Wilders">Geert Wilders</a> met zijn PVV, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thierry_Baudet">Thierry Baudet </a>met zijn Forum voor
Democratie en zelfs <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Caroline_van_der_Plas">Caroline van der Plas</a> met haar BoerBurgerBeweging. De
omvangrijke <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kredietcrisis">kredietcrisis</a> van 2008 maakt duidelijk dat het grote gevaar niet
alleen van buiten komt, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moslimfundamentalisme">radicale islam</a>, maar in het hart van het kapitalisme
zelf aanwezig is. De financi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le wereldorde staat op instorten. De
angst regeert. Staten grijpen op een ongekende manier in om te redden wat er te
redden valt, waardoor er nog wel vertrouwen is in de politiek. Hoe duurzaam de
oplossing op de lange termijn zal zijn, valt echter nog te bezien. De
<a href="https://www.vn.nl/groeiende-schuldenberg/">schuldenberg </a>blijft groeien. De structurele problemen in het financi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
systeem zijn niet zozeer opgelost, maar doorgeschoven naar de toekomst: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Welke systematische gevaren precies in
deze digitale kluwen schuilgaan, weet eigenlijk niemand meer…”</i>. De oude
marxistische waarheid geldt opnieuw: het kapitalisme is het systeem dat winsten
privatiseert en verliezen socialiseert. Het gezag van de financi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
sector verdampt. Zie de ongekend succesvolle voorstelling <a href="https://www.youtube.com/watch?v=e89a0PqRpgc">“Door de bank genomen” </a>van toneelgezelschap <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_verleiders">De Verleiders</a>, die gaat over de meedogenloze
manier waarop de bank het levenswerk van een strandtenthouder te gronde richt. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Groeiende
ongelijkheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De <a href="https://www.vpro.nl/argos/speel~VPWON_1213359~de-eurocrisis-hoe-een-griekse-storm-werd-geoogst-argos-tv-medialogica~.html">eurocrisis </a>wordt in 2014 bedwongen door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mario_Draghi">Draghi </a>onder
het motto: ‘whatever it takes’ – dat zegt genoeg. Europa laat zijn tanden zien.
Harde bezuinigingen in zwakke eurolanden als Griekenland en Itali<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span> zetten
kwaad bloed. De inschikkelijkheid komt voort uit angst en is gericht op louter
zelfbehoud. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Occupybeweging">Occupybeweging</a> richt zich op de grote economische en sociale
onvrijheid, maar het ontbreekt haar aan slagkracht. De Franse econoom <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Piketty">Thomas Piketty </a>wijst op de groeiende vermogensongelijkheid en de sociale gevolgen
daarvan. In de filmcycli <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Hunger_Games_(film)">‘The Hunger Games’</a> (2012) en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Maze_Runner">‘The Maze Runner’</a> (2014)
zitten jongeren gevangen in een<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dystopie"> dystopische</a> wereld van het ‘systeem’ – waartoe
ook de media behoren – dat hen corrumpeert en exploiteert. In de Spaanse
Netflix-serie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/La_casa_de_papel">‘La casa de papel’</a> (2017) manifesteren innemende bankovervallers
zich als moderne <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Robin_Hood">Robin Hoods</a>. Informatietechnologie en kapitaal kruipen
steeds meer naar elkaar toe. De data-economie begint immense vormen aan te
nemen. De roep om bescherming van de privacy van burgers neemt toe. De ervaring
van zinverlies en onbehagen onder jongeren komt tot uitdrukking in het <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/01/radicale-verlossing-beatrice-de-graaf.html">afreizen </a>van jonge moslims naar Irak en Syri<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span> om onder <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/02/de-oorlog-van-isis-judit-neurink.html">ISIS</a> een hedendaags kalifaat
op te bouwen. Ook van de kant van de milieubeweging nemen de protesten op de
kapitalistische wereldorde toe. Zie het optreden van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Greta_Thunberg">Greta Thunberg</a>. In 2018
wordt de wereldwijde actiegroep <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Extinction_Rebellion">Extinction Rebellion </a>opgericht. Onder invloed
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gaia-hypothese">James Lovelocks Gaia-hypothese</a> uit de jaren zestig – die uitgaat van de
Aarde als een zelfregulerende biosfeer – komt <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gaia_(mythologie)">Gaia </a>in het centrum van de Franse
filosoof <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bruno_Latour">Bruno Latour</a> te staan. Zie ook <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Al_Gore">Al Gore </a>met zijn film <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/An_Inconvenient_Truth">‘An Inconvenient Truth’</a> (2006). Er treedt een aanzienlijke versnelling op in milieu- en
klimaatgerichte maatregelen, maar hoe succesvoller de groene agenda wordt
uitgerold, hoe groter de weerstand. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Donald_Trump">Donald Trump </a>trekt zich terug uit het
<a href="https://nos.nl/artikel/2176207-trump-vs-trekt-zich-terug-uit-klimaatakkoord-parijs">Parijse klimaatakkoord</a>. Dat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hillary_Clinton">Hillary Clinton</a> diens stemmers aanduidt als
<a href="https://www.trouw.nl/nieuws/populisten-omarmen-deplorabelen-als-geuzennaam~b71e8be6/?referrer=https://www.google.nl/">‘deplorables’</a> helpt ook al niet. In de film <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joker_(film)">‘Joker’</a> (2019) blijkt er een
krankzinnig ressentiment in deze zielenpieten schuil te gaan. Onder de lager
opgeleiden, die het slechtst bij kas zitten, groeit de scepsis over de
duurzaamheidsambities: de milieumaatregelen doen hen het meeste pijn. De
discussie rond het klimaat begint haast quasireligieuze vormen aan te nemen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Take back control</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het voorjaar van 2016 kiezen de Britten voor
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brexit">uittreding </a>uit de Europese Unie met de veelzeggende leus ‘Take back control’.
In mei 2018 laten in Frankrijk de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Protestbeweging_van_de_gele_hesjes">‘gele hesjes’</a> van zich horen. In 2019 wordt
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Forum_voor_Democratie">Forum voor Democratie</a> van Thierry Baudet de grootste partij bij de Provinciale
Statenverkiezingen. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zwartepietendebat">Zwarte Piet</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/MeToo-beweging">MeToo</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Woke">woke </a>en de <a href="https://www.nji.nl/seksualiteit-en-gender/meer-informatie-en-advies-over-lhbtiqa">lhbtiqa+-beweging</a> leiden tot
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Polarisatie_(politiek)">polarisering</a>. Op de universiteit ervaart men <a href="https://research-expertise.ucll.be/nl/projecten/waar-kom-je-echt-vandaan-micro-agressie-het-hoger-onderwijs">‘microagressie’</a> en ons taalgebruik
wordt aan een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Politieke_correctheid">ideologische correctie </a>onderworpen. ‘Blank’ en ‘bruin’ moeten
plaatsmaken voor ‘wit’ en ‘zwart’. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Identiteitspolitiek">Identiteitspolitiek</a> doet haar intrede. ‘De
<a href="https://www.rtlnieuws.nl/economie/column/4754671/witte-mannen-diversiteit-vrouwen-npo-media">witte man</a>’ heeft het gedaan. Het wantrouwen jegens <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/column/299036/de-elite-wie-zijn-dat">‘de elite’</a> is een nieuwe
realiteit.<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/11/waarheidszoekers-cees-zweistra.html"> Samenzweringstheorie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n </a>oefenen een steeds grotere
aantrekkingskracht uit. In 2019 komt de eerste grote <a href="https://nos.nl/artikel/2507302-a67-bij-grens-met-belgie-nog-steeds-dicht-door-boerenactie">protestactie</a> van boeren op
gang, georganiseerd door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Agractie">Agractie</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Farmers_Defence_Force">Farmers Defence Force</a>. De <a href="https://wnl.tv/2023/01/27/ruim-meerderheid-nederlanders-ervaart-kloof-tussen-stad-en-platteland/">kloof tussen stad en platteland </a>groeit. De regelgeving rond <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5425667/kamer-wil-hogere-ondergrens-voor-stikstofneerslag-vergunning">stikstof </a>en <a href="https://www.ad.nl/velsen/provincies-eisen-scherpere-pfas-regelgeving-om-van-gelazer-af-te-zijn-geef-ons-een-norm~a0090ac4/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F">PFAS</a> dreigt heel
Nederland plat te leggen. Door het verspeelde gezag van de banken treedt er een
razendsnelle ontwikkeling van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cryptogeld">cryptovaluta</a> op. Universiteiten omhelzen de
globaliseringsagenda door meer en meer over te gaan op het Engels, terwijl gek
genoeg in de popmuziek het Nederlands een steeds grotere rol gaat spelen: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lil%27_Kleine">Lil Kleine</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ronnie_Flex">Ronnie Flex</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maaike_Ouboter">Maaike Ouboter</a>. Parallel daarmee loopt de
amusementscultuur met tv-programma’s als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Boer_zoekt_Vrouw_(Nederland)">‘Boer Zoekt Vrouw’</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ik_hou_van_Holland">‘Ik hou van Holland’</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Strijd tussen mens
en machine</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De jaren twintig beginnen met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Coronacrisis">coronacrises</a>. Verbrugge
hekelt het feit dat er geen open debat over de coronamaatregelen mogelijk was.
De verabsolutering van de techniek laat de vraag naar ‘het goede leven’ naar de
achtergrond verdwijnen. Met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ontmenselijking">‘dehumanisering’</a> als vrij zorgelijk resultaat. Zie
de oudjes die stierven, omringd door techniek, maar zonder dierbaren om hen
heen. Zie de <a href="https://www.nji.nl/cijfers/depressie">depressies </a>onder jongeren. De gevoelens van onveiligheid jegens
‘het systeem’ groeit. Zie ook de <a href="https://nos.nl/collectie/13901/artikel/2436073-het-stikstofprobleem-is-echt-nederlands-uitgelegd-in-acht-grafieken">stikstofproblematiek</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ons land begint in toenemende mate vast te lopen als gevolg van een
rigide benadering van maatschappelijke vraagstukken op grond van modellen en
algoritmen…”</i>. De strijd tussen mens en machine komt in allerlei dystopische
series en films aan de orde: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Matrix">‘The Matrix’</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Her">‘Her’</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ex_Machina_(film)">‘Ex Machina’</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Black_Mirror_(televisieserie)">‘Black Mirror’</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Westworld_(televisieserie)">‘Westworld’</a>. En dan staat ook nog de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kunstmatige_intelligentie">kunstmatige intelligentie </a>voor de deur. Op
24 februari 2022 valt Poetin <a href="https://nos.nl/collectie/13965-oorlog-in-oekraine">Oekra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ne</a> binnen. Het is maar de vraag of
Oekra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ne
met onze steun de oorlog gaat winnen (we laten ze anders wel de kastanjes uit
het vuur halen daar). En dan? Waar blijven de vredesbesprekingen? De wereldorde
is veranderd. Rusland heeft de economische en politieke banden met grootmachten
als China en India en tal van niet-westerse landen aangehaald. Onze wereldwijde
netwerksamenleving ligt in toenemende mate onder vuur. De huidige geopolitieke
spanningen wijzen op een groeiende weerstand van grootmachten om zich aan het
schijnheilige, moreel zelfgenoegzame en opportunistische Westen te onderwerpen.
Ook in het Westen zelf wordt de zogenaamde ‘vrije samenleving’ steeds meer
ervaren als een beklemmend systeem. Verbrugge heeft de aanval van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hamas-aanval_in_Isra%C3%ABl_2023">Hamas</a> op Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l
en de eclatante overwinning van <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5420376/resultaat-verkiezingen-pvv-winst-exitpolls-pvdagroenlinks-vvd">Wilders</a> nog niet meegemaakt toen hij zijn
verhaal schreef.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wat is er met ons
aan de hand?</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Overal klinkt de dringende en intrigerende oproep ‘wakker
te worden’. Van de <a href="https://decorrespondent.nl/13005/alles-en-iedereen-is-woke-maar-wat-zegt-dat-nog/3b6d8526-452c-0bda-0493-5a16a7f2182c">woke-ideologie </a>tot de <a href="https://marcelmessing.com/product/worden-wij-wakker-copy/">alternatieve circuits</a>. De ‘elite’ zou
ons via de (sociale) media drogbeelden voorspiegelen, om zo de ware aard van
hun plannen te verbergen. Kort samengevat meent Verbrugge dat door het
instorten van de zuilen van weleer de samenleving uiteengevallen is in
enggeestige, op zichzelf gefocuste, van elkaar vervreemde en eeuwig ontevreden
individuutjes, wiens ‘poreuze zelf’ zich via de virtuele wereld oplaadt met
allerlei gevoelsmatig gemanipuleerde info van buiten, en zo bepaalde ‘zwermen’
van gelijkgezinde <a href="https://www.nu.nl/tech/6300066/facebook-wilde-verbinden-maar-twintig-jaar-later-zitten-we-in-bubbels.html">bubbels</a> vormen, die elkaar maar moeilijk verdragen en een
eigen leven gaan leiden. De waan van de dag regeert en het kapitaal maakt daar
handig gebruik van. Een en ander pleegt ‘roofbouw op de ziel’. Wanneer de
emoties het voor het zeggen hebben ontstaat er een binaire wereld. Zie het
liken of disliken van YouTubefilmpjes enzovoort. Duimpje omhoog, duimpje
omlaag, zoals de Romeinse keizer over de dood van een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gladiator">gladiator</a> besliste.
Goed/slecht, zwart/wit, normaal/gek, vriend/vijand, mens/onmens,
daders/slachtoffers, hoera/boe! Grijstinten en meerduidigheid bestaan niet
meer. Infantieler kan het niet. Het resultaat is de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cancelcultuur">cancelcultuur</a>. In de<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ontzielde spektakelpolitiek heerst de
beeldvorming. Politiek wordt een ‘show’ en gender een ‘performance’. Big tech
eist onze belevingswereld op. Onze virtuele zelfpresentatie is niet <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>cht.
Maar wie zijn we dan nog w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>l. Steeds meer jongeren zitten letterlijk en figuurlijk
niet meer goed in hun vel. Zoals de Leidse hoogleraar psychiatrie en
metabletica <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Metabletica">Van de Berg </a>jaren geleden al stelde: iedere neurose is ook een
sociose. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Bv Nederland</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het grote probleem is volgens Verbrugge dat de overheid
voor de geest van het geld is gegaan en daardoor de gerichtheid op ‘het goede
leven’ uit het oog heeft verloren. Kapitaalmacht richt zich per definitie op
het eigenbelang<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>en niet op het
gemeenschappelijk goed. De overheid heeft haar zeggenschap verkwanseld door haar gezag
uit te besteden aan de markt. Aan de andere kant zijn zij de uitvoerders van Brussel geworden. Wat stelt zij zelf dan nog voor? Daarnaast hangt zij aan
elkaar van abstract moralisme dat niet is afgestemd op de concrete
werkelijkheid. Zie het ruimhartige <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5429780/geen-asielzoekers-welkom-162-gemeenten-boden-sinds-2012-geen">asielbeleid</a> zonder fatsoenlijke
opvangplaatsen. De ‘objectieve’ wetenschap kan principieel niet zeggen of iets
in een bepaalde situatie wel of niet gedaan moet worden. We moeten weer oog
krijgen voor het mollenspel: sla je de ene mol op zijn kop dan komt er op een
andere plek weer een mol boven. De ‘menselijkheid’ moet teruggehaald worden.
Een mechanische mentaliteit dan wel systematische geest heeft een ontzielende
werking op tradities en gemeenschapsverbanden. Het vergt tact om stad en
platteland, hoofd en hart, weer bij elkaar te brengen. De doorgeschoten
globalisering vraagt om een herwaardering van de lokale en nationale dimensie. Een
nieuw evenwicht dient te worden gevonden. Zonder praktische wijsheid gaat het
organische verband van de wereld verloren. Een staat die geen staat wil zijn is
gedoemd te verdwijnen. Verbrugge pleit voor enigszins afstand nemen, zodat zelfinkeer
en bezinning mogelijk worden:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Bij
uitstek de verbeeldingswereld van mythologie en religie kan nieuw licht werpen
op waar wij nu staan…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zonder
verticaliteit blijven ook zogeheten volwassenen steken in adolescentie:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De geestelijke nood van onze tijd kan
slechts worden beantwoord door ernst te maken met zielsvorming die tot hogere
hoogten en diepere diepten reikt…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Boom
-2023, 344 blz., ISBN 978 902 445 625 3, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€
24,90</span></i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Rechtsreeks
bestellen bij bol: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000140174550&name=overboeken" target="_blank">hier</a></span></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-11902595813204677612024-01-24T17:40:00.050+01:002024-01-26T15:54:13.736+01:00Een schitterend wit – Jon Fosse<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7RtgPGSV3zKuUVaJ8qyfpsyiwP0UkboX3uv8ZAguvDbnvTMSsPSY8YBndHS6SqWpU2D74maFGOx_SxZmgjmMw_5qnaP1XB5t4YXTs-bRS0HWwAtgcNBDVPd2AOl1MVksZja1EDbu6YQuU7fAZNPAXi2IQn8npsr3KI7uVeUKZDg1xmBNXS4I6qoTOBQtl/s840/schitterend_wit.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="539" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7RtgPGSV3zKuUVaJ8qyfpsyiwP0UkboX3uv8ZAguvDbnvTMSsPSY8YBndHS6SqWpU2D74maFGOx_SxZmgjmMw_5qnaP1XB5t4YXTs-bRS0HWwAtgcNBDVPd2AOl1MVksZja1EDbu6YQuU7fAZNPAXi2IQn8npsr3KI7uVeUKZDg1xmBNXS4I6qoTOBQtl/s320/schitterend_wit.jpg" width="205" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik houd van mystici. Wanneer een mystiek schrijver als de Noorse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jon_Fosse">Jon Fosse </a>(1959) de<a href="https://www.dereactor.org/nieuws/nobelprijs-voor-de-literatuur-2023-naar-jon-fosse"> Nobelprijs voor Literatuur 2023 </a>wint, kun je er rustig vanuit gaan dat de mystiek terug is van
weggeweest. We zijn het koude en kille rationalisme, materialisme en seksisme
voorbij, lijkt het. En we zijn ook nog steeds niet veranderd in </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>ndimensionale robotjes. Gelukkig. Ik
herinner mij een meisje dat in het tv-programma <a href="https://npo.nl/start/serie/eus-boekenclub">“Eus’ Boekenclub”</a>, rillend van
alle gorigheid zat te vertellen dat ze van school <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Wolkers">Wolkers </a>moest lezen (<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/radeloze-helden-maaike-meijer.html">zie mijn vorige blog</a>). De ziel laat zich niet dood verklaren. Om je te wagen aan Fosse,
is de kleine <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Novelle_(proza)">novelle </a>“Een schitterend wit” een goed begin. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Bijna-dood-ervaring</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://nos.nl/artikel/2492956-noorse-auteur-jon-fosse-winnaar-nobelprijs-voor-literatuur">Jon Fosse</a> (studeerde literatuur, sociologie en
psychologie, werkte als journalist, docent, redacteur, vertaler en schrijver) werd
al jaren beschouwd als een potenti<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le Nobelprijswinnaar. Hij is auteur
van een omvangrijk oeuvre, dat onder meer romans, gedichten, essays,
kinderboeken en toneelstukken bevat, die over de hele wereld worden gespeeld. Een
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/12/het-geheim-van-elysion-rinus-van-warven.html">bijna-dood-ervaring</a> als zevenjarige, vanwege een ernstig ongeluk, ligt ten
grondslag aan zijn spiritualiteit. Vanaf dat moment wist hij dat er iets
‘groters’ was. Voorbij onszelf. Het <a href="https://www.kn.nl/verdieping/profiel/jon-fosse-de-katholieke-noorse-schrijver-die-een-nobelprijs-won/">Katholiek Nieuwsblad 13.01.24</a>:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Jon
Fosse ziet geen tegenstelling tussen deze ervaring en wetenschappelijke kennis.
Op een interviewvraag of hij zijn ervaring op de drempel van de dood in verband
brengt met geloof – hoewel dat misschien slechts een chemische reactie in zijn
hersenen was – reageert hij: ‘Alles wat we ervaren is terug te voeren op de
chemie. Maar dat verandert niets aan wat ik heb meegemaakt.’…”</i>. Het woord
God vermijdt Fosse zoveel mogelijk in zijn werk. Omdat wij ons geen beeld kunnen
vormen van de Eeuwige. Het concept God gaat ons bevattingsvermogen te boven,
ligt voorbij onze werkelijkheid. Waarover men niet spreken kan, moet men zwijgen, zei de grote taalfilosoof <a href="https://historiek.net/ludwig-wittgenstein-filosoof-quotes/135490/">Wittgenstein </a>al. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Genius loci</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Evenals de Poolse Nobelprijswinnaar <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">Olga Tokarczuk</a> zegt de
verlegen Fosse, die zich na een alcoholvergiftiging bekeerde tot het
Rooms-Katholicisme, <span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-style: italic; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">dat
zijn inspiratie ‘van buiten komt’. In <a href="https://www.knack.be/nieuws/cultuur/boeken/jon-fosse-winnaar-van-de-nobelprijs-voor-de-literatuur-ik-schrijf-om-aan-mezelf-te-ontsnappen/">Knack 10.12.23</a>: <i>“… </i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Ik moet het binnenlaten. Ik hoor het, ik
gebruik het, het wordt pas literatuur met behulp van mijn persoon. Ik speel een
soort muziek, mijn soort muziek…”</i>. Het vernietigde zijn <a href="https://historiek.net/karl-marx-grondlegger-communisme/64916/">marxisme </a>en
<a href="https://historiek.net/atheisme-betekenis-nederland-symbool/137637/">atheïsme</a>. Overtuigde hem dat er een andere dimensie moest zijn :<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“ … Er zit iemand anders in mij. Als
schrijver ben ik degene die naar hem luistert. Elk werk, elk boek is zijn eigen
universum, met zijn eigen specifieke regels en voorwaarden. Ik creëer die
universums. Ik schrijf niet om mezelf uit te drukken. Ik schrijf om mezelf
kwijt te raken, om afstand te nemen van mezelf…”</i>. Een dergelijk
schrijfproces fascineert mij mateloos. Bedoelt hij iets als zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ware_zelf">‘valse’ en ‘ware’ zelf</a>? Opvallend is het verschil tussen Tokarczuk en Fosse. <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">Tokarczuk</a>
heeft het in verband met literatuur over de ‘verwrongen wegwerpmetafysica’ die
als een ‘golvende fata morgana’ boven ‘Mitteleuropa’ hangt en zich ‘voedt met
zijn nachtmerries’. Alles is zwaar en donker en eng bij haar, wat ik niet raar
vind als je kijkt naar wat er zich allemaal heeft afgespeeld in haar contreien.
Fosse’s wereld is daarentegen licht, wit en vol serene stilte. Je gaat vanzelf
richting een Latijns begrip als de<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Genius_loci">‘genius loci’</a>, de geest van een bepaalde plek, denken. Nog een leuke anekdote uit Knack:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Op de schrijfacademie waar Fosse
doceerde, gaf hij eens een jonge student het advies om nooit autobiografisch te
schrijven. Die student sloeg zijn advies in de wind. Zijn naam: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2012/04/vader-karl-ove-knausgard.html">Karl Ove Knausg</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2012/04/vader-karl-ove-knausgard.html"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">å</span>rd</a>…”</i>. De moraal van het verhaal:
schrijven is een puur individualistisch gebeuren. Wat voor de een werkt, werkt
voor de ander absoluut n<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>et.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">The middel of
nowhere</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">“Een schitterend wit” is zo’n mysterieus verhaal, dat je
het op allerlei manieren kunt opvatten. Dit is m<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>jn interpretatie. Iemand die zich
te pletter verveelt, stapt in de auto een rijdt een eind weg. Op iedere
T-splitsing slaat hij de ene keer rechts, de andere keer links af. Hij komt tot
stilstand op een smal bospad in ‘the middle of nowhere’, waar hij niet kan
omkeren. De auto is vastgelopen in de modder. Isaac Bashevis Singer in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/op-zoek-isaac-bashevis-singer.html">“Op zoek”</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De vrees voor verveling is vaak
even groot, zo niet groter dan de vrees voor de dood…”</i>. Een en ander doet
me ook aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dante_Alighieri">Dante</a> denken, die zijn grote gedicht <a href="https://nl.wikibooks.org/wiki/Gedichten_uit_de_wereldliteratuur/Nel_mezzo_del_cammin_di_nostra_vita">“De Goddelijke Komedie”</a> laat
beginnen met een ik die zich in het midden van het leven in een donker woud
bevindt. Tot overmaat van ramp begint het ook nog te sneeuwen. Fosse’s
personage komt tot de conclusie dat er een tractor nodig is om zijn auto uit de
modder te trekken. Hij zal op zoek moeten naar mensen, maar hij herinnert zich
amper huizen te hebben gezien tijdens zijn rit. Enkel een verwaarloosd
boerderijtje en een woning met dichte gordijnen. Als het ophoudt met sneeuwen
stapt hij uit zijn auto en gaat op onderzoek uit: waar een weg is, moeten ook
mensen zijn. Uiteindelijk merkt hij dat hij verdwaald is. De vermoeidheid
speelt hem parten. Hij rilt van de kou. Hij ziet een ronde kei waarop hij
besluit even te gaan zitten om uit te rusten. Hij beseft dat hij dood zal
vriezen en terug naar de auto moet. Maar waar staat die? Hij
voelt zich dommer dan ooit in zijn ‘zondige’ leven. Is hij het bos ingegaan,
omdat hij dood wilde vriezen? <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Maar dat
wil ik toch niet. Ik wil niet dood. Of is juist dat wat ik wil. Maar waarom wil
ik dood…”</i>. Het is alsof ik <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/12/paulus-onze-liefste-vijand-karen.html">Paulus </a>hoor: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Wat ik verlang te doen, het goede, laat ik na, wat ik wil vermijden, het kwade,
dat doe ik…” </i>(<a href="https://www.bible.com/nl/bible/75/ROM.7.19-25.HTB">Romeinen 7 vers 19</a>). </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik ben die ik ben</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ondertussen is het volkomen donker geworden. De ik-figuur
gaat richtingloos op pad de beangstigende duisternis in. Plotseling ziet hij
een schitterend wit licht op zich afkomen. Een gedaante als een vrouw, maar eigenlijk geslachtsloos. Ze legt even haar arm van lucht om hem heen.
Warmte overstroomt hem. Dan is ze weer verdwenen. Of alleen onzichtbaar
geworden? <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Het was geen mens. En ook geen
spook. Was het een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Engel">engel Gods</a>? <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Want de
gedaante was zo stralend wit, of misschien was het een kwade engel. Want kwade
engelen zijn ook engelen des lichts, misschien stralen alle engelen wit, zowel
de goede als de kwade. Of misschien zijn alle engelen zowel goed als kwaad, dat
kan toch…”</i>. Heeft hij een waanvoorstelling gehad? Hij vraagt hardop of er
iemand is. Een dunne, ijle stem, vol diepe liefde – hij kan het niet anders
verwoorden – zegt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ik ben hier, ik ben
hier altijd, altijd ben ik hier…”</i>. Een enorme grote, vriendelijke, gele
maan met daaromheen eindeloos veel blinkende sterren verlichten de met sneeuw
bedekte takken van de bomen en de witte grond. Hij beseft dat waarschijnlijk
niemand hem zal gaan zoeken omdat hij moederziel alleen woont. Hij zet er
wederom de pas in en heeft het gevoel dat er iemand, of iets, met hem meeloopt.
Hij wil niet opzij of achterom kijken.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Wie ben jij…”</i>, vraagt hij. De gedaante zegt dat ze dat niet kan zeggen. Hij
blijft haar met vragen bestoken. En uiteindelijk zegt ze: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ik ben die ik ben…”</i>. Dat is de betekenis van de naam waarmee God
zich aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mozes">Mozes</a> openbaart bij het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brandend_braambos">brandende braambos</a> (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/3">Exodus 3 vers 11-15</a>):
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/JHWH">Jaweh</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Heilige grond</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Even later ziet hij voor zich nog iets donkers dat hem
tegemoet komt. Twee mensen. Een ouder stel. Hij roept hen. De ‘stem van de
stilte’ antwoordt. Het is zijn moeder, die zegt dat ze hem eindelijk gevonden
heeft. Naast haar, arm in arm, staat zijn vader. Ze komen hem helpen omdat hij
verdwaald is. Het echtpaar kibbelt met elkaar over wie wie het bos mee heeft ingetrokken. Zijn moeder beschuldigt zijn zwijgzame vader dat hij nooit iets
zegt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Alles was net als vroeger…”</i>.
Als de maan door de wolken wordt bedekt, ziet hij hen niet meer. Heeft hij het
zich ingebeeld? Wanneer hij bijna omvalt van vermoeidheid en het liefst een poosje
zou willen slapen, wat niet kan omdat hij dan misschien nooit meer wakker wordt, ziet hij tussen twee
bomen nog een man staan. Met blote voeten in de sneeuw. Hij draagt een wit
overhemd onder een zwart pak en een zwarte stropdas. Een dominee? Een
doodgraver? Ook de stralende gedaante komt weer opdagen. Evenals zijn ouders
die elkaars handen vasthouden. Ze kijken alleen maar naar hem, lijken de man in
het zwarte pak niet op te merken. De man in het zwart pakt hen ieder bij een hand en
samen komen ze naar hem toe. Plotseling ziet hij dat zijn ouders eveneens op
blote voeten lopen. De glanzende gedaante hangt intussen als een licht om hen
heen. Terwijl hij naar hen toegaat, merkt hij dat hijzelf ook geen schoenen en
sokken meer aan heeft. Wanneer heeft hij ze uitgetrokken? Het doet me wederom
aan het verhaal over het brandende braambos denken, waar God Mozes opdraagt zijn
sandalen uit te trekken, want ‘de grond
waarop hij staat is heilig’ (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/3">Exodus 3 vers 5</a>). De man in het zwarte pak reikt
de ik-figuur de hand. Dan ziet hij dat de man geen gezicht heeft. Waar zijn
gelaat moet zitten is alleen maar leegte. Hij wordt het licht in getrokken. De
man in het zwarte pak loopt langzaam het bos uit: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het is alsof we door de lucht lopen…”</i>. De schitterende gedaante
zegt:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Kom mee…”</i>. Alle vier lopen
ze voetje voor voetje achter haar aan het ‘niets’ binnen en ademen haar
‘wit’<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>in. Als je het hebt over een
bijna-dood-ervaring…</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Oevers –
2023, vertaling Marianne Molenaar, 80 blz.,<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>ISBN 978 949 329 062 4, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span>
19,-</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000149791397&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-1251553046396678392024-01-17T19:53:00.174+01:002024-01-24T18:31:46.325+01:00Radeloze helden – Maaike Meijer<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhQeqlt2lbTIAQEYu1niMzeV2Fgy8BfWms1S0hyphenhyphenvNS_ef3AMxvFMfhwEguDG-SQhnL5ykcfq-7rQKXzVSM9GtUI1sunSBnCrW7EJaAAS0UJDJGMYSKDPRa7xcTPI8MAqMcy2MuDPWKVSjpOMCea1EJT-YUJkBJ0jOZQuNvqWUHXXp1kJMRAFo0i48cQGhO/s840/helden.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="840" data-original-width="548" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhQeqlt2lbTIAQEYu1niMzeV2Fgy8BfWms1S0hyphenhyphenvNS_ef3AMxvFMfhwEguDG-SQhnL5ykcfq-7rQKXzVSM9GtUI1sunSBnCrW7EJaAAS0UJDJGMYSKDPRa7xcTPI8MAqMcy2MuDPWKVSjpOMCea1EJT-YUJkBJ0jOZQuNvqWUHXXp1kJMRAFo0i48cQGhO/s320/helden.jpg" width="209" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: De
verbeelding van mannelijkheid in literatuur en film</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Zoals ik al
schreef (zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/het-geheim-van-de-wereldgeschiedenis-dr.html">vorige blog</a>): ik houd van cultuurfilosofen en mystici. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maaike_Meijer">Maaike Meijer</a> (1949) is emeritus hoogleraar Genderstudies, biograaf en publicist. Bekende
en zeer bewierookte uitgaven van haar hand zijn <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/m-vasalis/34469535/">“M. Vasalis. Een biografie”</a> uit
2011 en <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/hemelse-mevrouw-frederike/9200000095737417/">“Hemelse mevrouw Frederike. Biografie van F. Harmsen van Beek (1927-2009)”</a> uit 2018. Zie ook: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/03/jagtlust-annejet-van-der-zijl.html">"Jagtlust" </a>van Annejet van der Zijl. De flaptekst:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Na tientallen jaren te hebben geschreven
over de verbeelding van vrouwen in de cultuurgeschiedenis, besloot Maaike
Meijer de literatuur, films en series van mannelijke makers en dito
hoofdpersonages een nieuwe kans te geven. En wat ze vond, verraste haar: het
wemelt er van de geschiedenissen die een uitgesproken antiheld tot onderwerp
hebben, die haaks staat op het gangbare maatschappelijke mannelijkheidsbeeld.
Meijer beschouwt deze verhalen niet als universeel, maar specifiek als mannenverhalen
en opent nieuwe vensters op ‘het mannenvraagstuk’…”</i>. Als feministische
lesbo en wat ze zelf ‘tussenmens’ noemt, is ze zo ongeveer de tegenovergestelde
presentatie van de conservatieve maar even erudiete <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/het-geheim-van-de-wereldgeschiedenis-dr.html">dr. Frank de Graaff </a>uit
mijn vorige blog: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze herschrijft
freudiaanse verhalen over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Castratieangst">castratieangst</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Penisnijd">penisnijd</a>, onderzoekt haar eigen
relatie tot <a href="https://www.vlaanderen.be/team-taaladvies/woorden-van-de-week/genderfluiditeit">genderflu</a></i></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://www.vlaanderen.be/team-taaladvies/woorden-van-de-week/genderfluiditeit"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>diteit</a>, beschrijft de mannelijkheid in
zichzelf en beschouwt het mannelijk lijden met een even kritische als
empathische blik…”</i>. Gek genoeg: op sommige punten vinden Maaike Meijer en
F. de Graaff zich ook weer. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wat mankeert die
geestelijken?</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het nieuwe jaar is amper begonnen en er werd alweer zo’n
enorme teil aan smerig christelijk-mannelijk afwaswater over mij, als
nieuwsjunk, uitgegoten, dat ik letterlijk hapte naar adem. Mag ik even? Onlangs
bespraken we met onze leesclub<a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/de-grote-stilte/9200000036134812/"> “De grote stilte”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Boyne">John Boyne</a>, een ‘lief’
boek over kindermisbruik in de katholieke kerk. Dus, dacht ik, laat ik de
documentaire over hetzelfde onderwerp, <a href="https://npo.nl/start/serie/godvergeten">“Godvergeten”</a>, waarvan de KRO-NCRV op 9
januari het eerste deel uitzond, kijken. Nou, daar is weinig ‘lievigs’ aan.
Daarna heb ik eerst een potje staan braken in de wc en vervolgens de hele nacht
niet geslapen. Wat mankeert die geestelijken, vroeg ik me alsmaar af. Hoe haalt
<a href="https://www.trouw.nl/recensies/een-kil-klinisch-boek-van-kardinaal-eijk-over-seksualiteit-en-dan-het-woord-liefde-in-de-titel-opnemen~bb4e092b/?referrer=https://www.google.nl/">kardinaal Eijck</a> het in zijn hoofd om een bijna shockerend gedetailleerd seksboek
uit te geven over wat wel en niet mag in het huwelijk, terwijl er zo ontzaglijk
veel mis gaat in zijn eigen dominatie. <a href="https://www.welingelichtekringen.nl/samenleving/3686149/kardinaal-eijk-weet-verrassend-veel-van-geslachtsdelen.html">Welingelichte kringen</a> (18.10.22):<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Priesters van de Rooms katholieke kerk dienen zich te onthouden van seks. En
kardinalen, de 'prinsen van de kerk', dus helemaal. Toch blijkt de hoogste
katholiek van Nederland, kardinaal Eijk verrassend veel kennis te hebben van
seks en details van alle mogelijkheden om seks te hebben…”</i>. <a href="https://www.rtvutrecht.nl/nieuws/3488529/seksboek-utrechtse-kardinaal-eijk-baart-opzien-presentatie-geschrapt">RTV Utrecht</a>
schrapte de presentatie van het boek. In een persbericht (24.10.22) <i style="mso-bidi-font-style: normal;">"… Het mist elke aansluiting met de
samenleving en is ook een beetje viezig en voyeuristisch…"</i>. Terwijl ik wat aan het surfen was op internet kwam ik een interview van <a href="https://www.bijbelsberaadmv.nl/2023/07/07/kardinaal-eijk-tegenstand-incasseren-uit-liefde-voor-christus/">dr. M.Klaassen</a> met Eijck op het spoor (Bijbels Beraad M/V 07.07.23) en dacht: o ja.
Dominee Klaassen ben ik namelijk wel eens tegen het lijf gelopen. Ook al iemand
die zich nergens zo druk over maakt als over seks. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/V%C3%ADctor_Manuel_Fern%C3%A1ndez">Kardinaal Fern<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>ndez</a>,
degene die onlangs de <a href="https://www.ewtn.lc/nieuws/kardinaal-fernandez-vaticaanse-richtlijn-over-homozegeningen-is-duidelijk-antwoord-aan-duitse-bisschoppen-ncregister-jlliedl/">zegening van homostellen</a> doordrukte, maakt het zo
mogelijk nog bonter, volgens een artikel in het <a href="https://www.nd.nl/geloof/katholiek/1207635/kardinaal-die-homozegen-mogelijk-maakte-onder-vuur-wegens-zij">ND (11.01.24)</a>. In <a href="https://www.palaunow.com/2024/01/10/hoofd-van-de-vaticaanse-doctrine-onder-vuur-vanwege-het-schrijven-van-een-boek-uit-1998-met-expliciete-orgasmebeschrijvingen/">“De mystieke passie: spiritualiteit en sensualiteit”</a> (1998) legt hij onder meer een verband tussen de verschillen in orgasme en de verschillen in religiositeit van
mannen en vrouwen. Ook al mag hij zelf niet aan seks doen, hij weet precies hoe
mannen en vrouwen klaarkomen. Vrouwen ervaren minder genot als ze naar porno
kijken omdat ze seks zonder liefde erg onbevredigend vinden en maken andere
geluiden tijdens de seks dan mannen, weet hij. Vlak na zijn benoeming in het
Vaticaan blijkt hij ook nog een boek met de titel <a href="https://debezieling.nl/balsem-voor-de-ziel-en-zout-in-wonden/">“De kunst van het kussen”</a>
(1995) te hebben geschreven. Daar kwam het bericht van de Britse omroep BBC dat de Nigeriaanse prediker en gebedsgenezer <a href="https://nos.nl/artikel/2384003-invloedrijke-en-controversiele-predikant-t-b-joshua-overleden">T.B. Joshua </a>zich
jarenlang schuldig heeft gemaakt aan fysiek geweld tegen volgelingen en seksueel
misbruik van vrouwen (<a href="https://www.nd.nl/geloof/evangelisch/1207349/omstreden-gebedsgenezer-t-b-joshua-misbruikte-jarenlang-tient">ND 08.01.24</a>) nog eens overheen. Ik kijk er niet eens van
op. Ik schreef al in 2011 over hem in mijn blog aangaande <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2011/11/genezing-uit-het-oosten-ruud-van-der.html">“Genezing uit het Oosten?”</a> van Ruud van der Ven, waarin ik mijn verbazing uitte over het feit dat
een intelligent evangelisch voorganger als <a href="https://www.willemouweneel.nl/233-profeet-t-b-joshua-de-meest-merkwaardige-man-die-ik-ooit-heb-ontmoet/">Willem Ouweneel </a>destijds zo achter
hem aanliep.</p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Associeer je niet
met zulke mensen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Enge, ziekelijk oversekste, religieuze leiders zijn er
trouwens niet alleen in het christendom. In de <a href="https://www.telegraaf.nl/nieuws/2013991495/reincarnatie-boeddha-die-leefde-zonder-water-en-eten-gearresteerd">Telegraaf (11.01.24)</a> stond het
bericht dat de 34-jarige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ram_Bahadur_Bomjan">‘Boeddha boy’</a>, een figuur die in Nepal bekend staat
als de re<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ncarnatie
van Boeddha, tot afgrijzen van een grote groep volgelingen is gearresteerd, omdat
hij verdacht wordt van verkrachting en verdwijning van mensen. Hij zou zich
ondermeer hebben vergrepen aan een 15-jarig meisje. <a href="https://www.nd.nl/opinie/opinie/1118066/de-dieptepunten-rondom-hillsong-leren-ons-een-zoveelste-les-ong">Anne Looije</a>, kenner van
ontwikkelingen in het evangelisme wereldwijd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Maakt een leider ongepaste grapjes over seks en/of vrouwen? Heeft
hij het in zijn preken opmerkelijk vaak over seks? Lijkt hij er genoegen in te
scheppen tekeer te gaan tegen allerlei seksuele zonden en afwijkingen? Wacht
niet tot over twintig jaar de eerste slachtoffers zich melden, maar associeer
je niet met zulke mensen…”</i><a href="https://www.nd.nl/opinie/opinie/1207990/mijn-les-over-gebedsgenezer-t-b-joshua-de-achterdocht-was-ter"> (ND 13.01.24)</a>. Waarvan akte. Ik vond een
interessant artikel (<a href="https://www.rd.nl/artikel/1048847-synode-ngk-wil-machtsmisbruik-in-kerk-tegengaan">ND 15.01.24</a>) over hoe in de Nederlandse Gereformeerde Kerk
de focus van het voorkomen en bestrijden van seksueel misbruik zich gaandeweg
heeft uitgebreid naar het werk willen maken van machtsmisbruik. Voorgangers zouden
zich veel meer bewust moeten zijn van de macht die ze op allerlei manieren
uitoefenen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… predikanten kunnen hun
charisma, erkende deskundigheid en het vertrouwen dat ze genieten laten gelden.
Of ze zetten hun spreek- en taalvaardigheid in. ‘Ze kunnen het verloop van een
gesprek bepalen en weten: als ik dit of dat zeg, heeft dat effect.’…”</i>.
Dominees kunnen hun persoonlijkheid en sociale vaardigheden op een verkeerde
manier gebruiken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze hebben geleerd om
te gaan met lastige situaties en emoties. Dat zijn allemaal kwaliteiten die hen
macht geven…”</i>. Daarbij kan het ‘wij-gevoel’ in een kerkelijke groepering in
het voordeel werken van een predikant die misbruik maakt van zijn positie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In een gemeente kan er volgens Schneider
een sfeer ontstaan dat ‘als je aan onze predikant komt, je aan ons komt.’…”</i>.
Slachtoffers verlaten vaker de kerk dan daders. Meldingen van misbruik worden
veelal onder het tapijt geveegd en/of de slachtoffers krijgen de schuld.
Slachtoffers schamen zich. Voelen het als falen dat ze niet sterk genoeg waren
om zich te verzetten. Bovendien zijn slachtoffers (terecht) bang om hun familie
en vrienden te verliezen.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De droge cijfers</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ik citeer uit het voorgaande krantenbericht: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het meldpunt seksueel misbruik in
kerkelijke relaties was in 2023 betrokken bij negentig situaties. Daarbij ging
het maar in een relatief klein aantal gevallen om seksueel misbruik; het ging
ook over pestgedrag in de kerk, huiselijk geweld en machtsmisbruik. Een jaar
eerder, in 2022, ging het om 79 situaties, waarvan 18 keer om seksueel misbruik
binnen een kerkelijke relatie. Gemiddeld duurt het drie tot vijf jaar voordat
een slachtoffer naar buiten komt met zijn of haar misbruikverhaal. Hoe
dichterbij de dader staat, hoe langer het duurt, zei Marianne Bronsveld van het
meldpunt. ‘Want die pastoraal werker gaf ook troost, er was niet alleen
misbruik.’…”</i>. Biedt Maaike Meijer inzicht in wat er seksueel speelt tussen
spiritueel leiders en hun volgelingen? Nee. Met haar freudiaanse insteek vermoed
ik zelfs zo tussen de regels door lezend dat ze religiositeit, dat nergens aan
bod komt, wel als een <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2010/12/geloof-waan-of-werkelijkheid-andrew.html">waan </a>zal beschouwen. Wat ze doet is met bewonderenswaardig
milde wijsheid, want ze voelt zich ‘one of the boys’, bepaalde soorten
mannelijkheid ontleden. Het leverde mij zeker meer inzicht in voor mij vaak
onbegrijpelijk mannelijk gedrag op. Ik laat in mijn bespreking haar
veelvuldige persoonlijke genderspecifieke uitlatingen wat buiten beschouwing.
Over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Genderisme">genderisme</a> is overal al genoeg te lezen.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het onbehagen van
de man</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Meijer haalt de grievende teksten aan waarmee de heren
van het <a href="https://nos.nl/artikel/2485176-corpsleden-die-vrouwen-sperma-emmers-noemden-niet-vervolgd">Amsterdamsch Studenten Corps </a>het nieuws haalden. Ik herinner mij nog
dat vrouwelijke collega’s te horen kregen dat ze dienden als ‘sperma-emmers’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Deze weerzinwekkende intimidatie volgde
op een collectief gescandeerd antwoord op de vraag wat vrouwen waren: ‘hoeren,
hoeren, hoeren.’ Dit zijn de geprivilegieerde jonge mannen die binnenkort
toonaangevende posities in de Nederlandse maatschappij zullen gaan innemen…”</i>.
Meijer haalt het incident aan als voorbeeld van het verschuiven van het
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_onbehagen_bij_de_vrouw">‘onbehagen van de vrouw’</a> naar het heden ten dage<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>‘onbehagen van de man’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze zijn ziedend, niet langer zeker van hun plaats te midden van
vrouwelijke medestudenten die inmiddels sneller studeren dan zij, hogere
cijfers halen dan zij en met hen gaan concurreren op de arbeidsmarkt…”</i>. Zo
had ik het nog nooit bekeken. Mannen hebben een achterstand in beschaving, in
goed gedrag en burgerschap. Mannen veroorzaken ontzettend veel problemen en
zijn oververtegenwoordigd in de criminaliteit. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Misogynie">Misogynie </a>rukt weer op. Zie het
bericht in <a href="https://www.telegraaf.nl/nieuws/726514301/duitse-scholieren-wilden-de-sharia-invoeren-op-school">de Telegraaf (15.01.24) </a>over scholieren in Duitsland die de sharia
in willen voeren. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Andrew_Tate">Andrew Tate</a> is geen uitzondering meer. Jonge mannen die geen
sekspartners kunnen vinden, hitsen elkaar op tot bloedstollend seksistische
gedachtegangen, die vaak leiden tot verkrachtingen, brute moorden en aanslagen.
Zie <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Laura_Bates">Laura Bates</a> in haar boek <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/men-who-hate-women/9200000041225859/">“Men Who Hate Women”</a>. <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/waarom-feminisme-goed-is-voor-mannen/9200000075626284/">Jens van Tricht</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Of het nu gaat om (…) oorlogsgeweld,
huiselijk geweld, geweld tegen homo’s, seksueel geweld, voetbalgeweld of
terroristisch geweld, of het nu gaat om moord, doodslag, verkrachting,
vechtpartijen, mishandeling, openlijke geweldpleging, vernieling of zelfmoord –
mannen staan steevast bovenaan in de lijstjes van plegers…”</i>. Mannelijkheid
is een risicofactor. Mannen letten minder op hun gezondheid. Daardoor eten ze
slechter, zijn ze vaker verslaafd, stellen ze het zoeken van medische en
psychologische hulp uit, redden ze zich minder goed als alleenstaande en zijn
ze vaker dakloos. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Jongens studeren
langzamer, met minder resultaat en hebben meer leer- en gedragsproblemen…”</i>.
Vrouwenproblemen zijn verbonden met mannenproblemen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… mannen bezitten 90 procent van ’s werelds rijkdom, verdienen
gemiddeld 20 procent meer voor hun arbeid dan vrouwen, besteden driekwart
minder van hun tijd aan zorg, plegen vier maal zoveel misdrijven als vrouwen,
nemen 95 procent van het seksueel geweld tegen vrouwen voor hun rekening en
waarderen hun eigen prestaties en die van hun seksegenoten hoger - dan beschrijf
je dezelfde fenomenen…”</i>. Dit komt toch allemaal aardig in de buurt van de
visie van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/het-geheim-van-de-wereldgeschiedenis-dr.html">De Graaff</a> in mijn vorige blog, dat de vrouw na de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondeval">zondeval </a>minder
tekort schiet dan de man. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Moby Dick</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Aan de hand van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moby-Dick_(boek)">“Moby Dick”</a> (Herman Melville) bespreekt
Meijer de obsessie van kapitein Ahab die de witte walvis wil doden die zijn
been heeft afgebeten en daardoor bijna zijn hele bemanning plus schip naar de
ondergang voert: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ahab kan zijn gebrek,
ofwel gecastreerde staat, niet accepteren…”</i>. Want volgens Meijer gaat het
hier niet om een gevalletje <a href="https://verkenjegeest.com/thanatos-is-de-doodsdrift-zo-negatief-als-het-klinkt/">freudiaanse doodsdrift</a>, maar een gevalletje
<a href="https://verkenjegeest.com/castratieangst-volgens-de-psychoanalyse/">freudiaanse castratieangst</a>. Moby Dick vernielt het schip dat met man en muis
vergaat. Ahab komt nog een keer boven, met touwen vastgebonden aan het
gigantische lichaam van Moby Dick: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Aldus gekruisigd op zijn aartsvijand verdwijnt hij in de golven…”</i>. Meijer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De freudiaan herkent het
afweermechanisme: <a href="https://www.psychoanalytischwoordenboek.nl/lemmas/identificatie-met-de-agressor/">identificatie met de vijand</a>…”</i>. Het probleem met ‘gewonde’
mannen is dat ze hun verlies niet nemen. Niet kunnen rouwen. Dat is de oorzaak
dat mannen steeds weer dood en vernietiging zaaien, volgens Meijer. Mannelijke
agressie veroorzaakt geen doodsdrift, maar lijdt tot een ‘doodlopende weg’. Dat
is heel wat anders. Zie al de mannen die te gronde gaan bij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Beckett">Samuel Beckett</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franz_Kafka">Franz Kafka</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Conrad">Joseph Conrad</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Maxwell_Coetzee">J.M. Coetzee</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Rosenboom">Thomas Rosenboom</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Frederik_Hermans">W.F. Hermans</a> en
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Houellebecq">Michel Houellebecq</a>. Aangeleerde onadequate mannelijkheid staat het omgaan met
frustratie in de weg. Jongetjes hebben volgens Freud dan misschien een penis om
te koesteren in tegenstelling tot de ‘gemutileerde schepsels’ die hun zusjes
zijn, hun mannelijkheid blijkt uiteindelijk enkel een troostprijs:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Maar juist doordat jongetjes die troostprijs
nagegooid krijgen, wordt het voor hen moeilijker om om te gaan met verlies. Er
is hun iets anders beloofd. Vrouwen zijn dragers van een tekort, waarom moet </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ík</span> dan iets inleveren, waarom lijd </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>k dan?...”</i>. Een en ander blokkeert
het vermogen om met grenzen om te gaan. De mannelijke neiging tot agressie en
geweld is een poging om de realiteit ongedaan te maken. De politieke arena
wordt hierdoor mede bepaald: zie <a href="https://www.hnt.nl/voorstellingen/8336/beatrice-de-graaf-over-hoe-poetin-radicaliseerde/poetins-oorlog-geschiedenis-als-wapen">Poetin</a>, zie <a href="https://www.demorgen.be/nieuws/trump-leeft-in-zijn-eigen-fantasiewereld-en-wordt-aangemoedigd-door-dubieuze-figuren-michael-wolff-over-de-presidentsverkiezingen~bf9ced14/?referrer=https://www.google.nl/">Trump</a>. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bas_Heijne">Bas Heijne</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie Freuds realiteitsprincipe erkent, zal
de wereld willen hervormen. Wie het realiteitsprincipe ontkent, zal haar willen
vernietigen…”</i>. Zie bijvoorbeeld het tv-programma <a href="https://tvblik.nl/gestalkt">“Gestalkt”</a>. Meijer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik wil er, samen met mannen die bedanken
voor hun troostprijs, achter zien te komen waarom de cultuur niet vordert in
vreedzaamheid. Waarom het weer oorlog is. Waarom Europa uit elkaar dreigt te
vallen, waarom het geweld tegen vrouwen en meisjes eerder toe- dan afneemt,
waarom het<a href="https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/de-ongelooflijke-slechtheid-van-het-roofkapitalisme"> roofkapitalisme</a> zijn gang kan gaan, waarom we letterlijk <a href="https://pointer.kro-ncrv.nl/nederlandse-co2-uitstoot-is-niet-weinig">stikken in
de </a></i><a href="https://pointer.kro-ncrv.nl/nederlandse-co2-uitstoot-is-niet-weinig">CO₂</a><i style="mso-bidi-font-style: normal;">…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Jan Wolkers</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Meijer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Wolkers">Jan Wolkers</a> heeft naam gemaakt als de seksuele bevrijder van Nederland, die in zijn
veelgelezen romans en verhalen beklemmende taboes zou hebben doorbroken. In
mijn lezing verbeeldt Wolkers seks even seksistisch als vreugdeloos en
mechanisch, wat door de toenmalige behoefte aan openheid niet werd onderkend.
De personages van de debuterende Jan Wolkers zijn allerminst seksuele
bevrijders in de dop. Het zijn fragiele, angstige, vernederde jongens, die zich
tevergeefs afreageren op meisjes voor iets waaraan die meisjes part nog deel
hebben. Seks als wraak. Waarom?...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Mannelijkheid kan
worden verworven door imitatie van mannelijke voorbeelden </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">en</span> door het zich afzetten tegen
vrouwen. Vrouwen in mannenverhalen kunnen dienen als projectiescherm voor
mannelijk ongemak…”</i>. Hoe heftiger de projectie, hoe groter de wond die
ermee moet worden geheeld. In het eerste verhaal dat Jan Wolkers schreef, ‘De
verschrikkelijke sneeuwman’ uit <a href="https://www.boekmeter.nl/book/4814">“Serpentina’s petticoat”</a> (1961) heeft de
hoofdpersoon Herman, zijn hoofd ombonden met wit verband, omdat hij tijdens een
sollicitatie naar een baan in een lab, zuur in zijn ogen zou hebben gekregen.
Hij simuleert blindheid, maar door de kiertjes van het verband ziet hij alles. Nog
liever dan ‘een steentje bijdragen’ zou hij ‘een rotsblok willen aanslepen’ om
zijn strenge, gelovige ouders en zijn zus die hem pest, te vermoorden. Een en
ander wordt gerelateerd aan de <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/MAT.18.9.NBG51">Bijbeltekst</a> over dat als uw oog u ergert, u het
uit moet rukken omdat het beter is verminkt het leven in te gaan dan heelhuids
in het helse vuur te worden geworpen (ik heb het altijd als een feministisch
commentaar gelezen: als je niet tegen halfnaakte schoonheden kunt, moet je h<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n
niet een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Boerka_(islam)">boerka</a> omgooien, maar je <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>igen ogen uitrukken). Herman voelt
zich emotioneel geamputeerd door de harde, Bijbels onderbouwde ongevoeligheid
van zijn ouders. Hij beschouwt zijn religieus vergiftigde jeugd als een
‘schroef, door zijn ouders scheef in het hardste hout gedraaid en dan nog met
een hamer bewerkt’. Als je het hebt over een ‘wond’. Hij kan pas met zijn
vriendin vrijen als hij haar eerst innerlijk heeft klein gekregen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Vanwaar deze omgekeerde wereld, dat hij
niet met haar vrijt wanneer hij haar lief of mooi vindt, of zich bemind voelt,
maar wanneer hij juist tegenover gestelde gevoelens van afkeer heeft?...”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Oertekort</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tegelijk met het winnen van het zelfbeeld en de taal,
verliest het kind de vereenzelviging met de moeder, wat het opvat als
‘verscheurdheid’. Het ‘ik’ kunnen zeggen en het leren spreken is tegelijk een
ervaring van scheiding en zelfvervreemding. D<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">a</span>t is de w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>rkelijke
‘castratie’. Het staat voor al het wrede verlies in het leven: het ‘oertekort’.
De jongen kan deze ‘castratie’ wegredeneren door het op een meisje te
projecteren, volgens Meijer. Zij draagt het ‘gemis’. Hij kan het ‘compenseren’ door zijn
verheugende bezit van een penis. Niet voor<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>niets wordt in<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hollywood"> Hollywood </a>het vrouwenlichaam uitgestald voor de
mannelijke blik, dat niets anders dan een ‘voeden van de projectie’ is.
Hollywood ‘bevestigt’ haar gebrek. Via projectie kunnen jongens en mannen hun
eigen ‘castratie’ blijven verdringen. Deze verdringing is echter altijd
onvolledig. Dat het bezit van een penis het tekort zou kunnen oplossen, is
natuurlijk een illusie. Leven is doorlopend een beetje sterven. Wolkers werk is
doordrenkt van projecties op vrouwen. Herman wordt een witte stomp, een
wandelende wond. Hij wil ‘een vloek zijn voor iedereen’. Hij wil zich wreken.
Door zijn gedrag richt hij zich voorgoed te gronde. Tijdens een feest waar hij
niet welkom is, verkracht hij een volstrekt willekeurige vrouw. Eigenlijk wil
hij zijn vader pakken. In de allerlaatste sc<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>ne, kijkt zijn vader die in de
donkere tuin de laatste lampion uitblaast, hem, terwijl hij voor het zolderraam
staat, strak aan. Het spookachtige licht
van het vuur verandert diens kop in een doodshoofd. In Wolkers romans <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kort_Amerikaans_(boek)">“Kort Amerikaans”</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Turks_fruit_(roman)">“Turks fruit”</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Een_roos_van_vlees">“Een roos van vlees”</a> en <a href="https://www.tzum.info/2017/09/recensie-jan-wolkers-kus/">“De kus”</a> zindert het besef
van verval en sterfelijkheid ook door alles heen. Uiteindelijk overwint de
dood. In het titelverhaal "Serpentina's petticoat" schendt het frivole zusje van de ik-figuur het lijk
van een overleden oom, door de onderkant van zijn doodshemd af te knippen, waar
ze een petticoat van wil maken. Daarbij wordt de angst voor ontmanning wel heel
plastisch uitgedrukt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het was precies
ter hoogte van zijn geslacht afgeknipt. (…) Ze moet met de schaar over zijn
geslachtsorganen gegleden zijn…”</i>. In het vroege werk zijn Wolkers vrouwen
allemaal dom, mismaakt of gevaarlijk: de ‘Grote Gebrekkigen’. Het mannelijk
probleem wordt weggeschoven naar om het even welke vrouw. Wolkers is een auteur
die het mannelijk zijnstekort aan de orde stelt. Maar de projecties falen, de
‘wond’ wordt alleen maar zichtbaarder en zijn helden gaan roemloos ten onder. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Michel Houellebecq</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In de ‘herhaling’ schep je de gelegenheid je open te
stellen voor wat jou scheelt. Het kan een poging zijn je dichter bij je pijn
brengen maar ook een manier om jezelf te straffen. Via de film <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Power_of_the_Dog">“The Power of the Dog”</a> laat Meijer het verband zien tussen ‘castratie’ en zelfverwonding.
In de <a href="https://www.youtube.com/watch?v=kGx7Y_OXYdI">film</a> castreert een rotzak, wel h<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>l freudiaans, een groep
stierkalveren. Bij de laatste verwondt hij zijn hand. Een macho kan echter wel
wat hebben. Een door hem getreiterde broer bezorgt hem een
miltvuurvergiftiging, door de hand van de pestkop niet te verzorgen. Je gunt de
gepeste zijn wraak en vrijheid, maar je hebt ook medelijden met het eenzame
monster. De film is een oefening in empathie. Geeft je een dubbel gevoel. Het
is moeilijk partij te trekken. Niemand is alleen maar een slachtoffer of alleen
maar een dader. Welke kwetsuur ligt er onder als gekwetst eergevoel de kop
opsteekt? Waarom mag die niet worden benoemd of getoond? Wraak lijdt in de
maffiawereld alleen maar tot meer wraak en geweld. Haat is vaak een vorm van
verdriet. Mannen moeten leren rouwen. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Elke roman van <a href="https://www.houellebecq.nl/">Michel Houellebecq</a> is een nieuwe explosie van woede. Woede tegen
de zichzelf bedienende elite, tegen de teloorgang van sociale verbanden, tegen
vrouwen, tegen de democratie, de bureaucratie en het kapitalisme dat iedereen
verleidt zichzelf te koop te zetten. Woede, die echter nooit uitmondt in enige
vorm van zoeken naar verlichting of oplossing…”</i>. Over Houellebecqs gebruik
van ‘ironie’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het wordt onbeslisbaar
of hij de getoonde haat tegen alles en iedereen nu aan de kaak stelt of juist
onderschrijft. Wil hij een misstand aanhangig maken of juist bestendigen? Of
moet de lezer dat maar beslissen?...”</i>. Er is iets van het ‘succ<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>s
de scandale’ in vermengd. Hij belichaamt de ‘boze witte man pur sang’. Hij is
een etter, maar een geniale etter:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Een
begaafd stilist, een provocateur die zorgt voor alarmerend vermaak, en die je
vaak gelijk moet geven in zijn bittere kijk op het leven in het steeds minder
beschaafde Westen…”</i>. Meijer legt aan de hand van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/04/serotonine-michel-houellebecq.html">“Serotonine”</a> uit hoe Houellebecqs
personage Florent-Claude niet kan rouwen om zijn lijden als verwaarloosd kind.
Hij wil het zoontje van zijn grote liefde Camille doodschieten: ‘het was hij of
ik’. Maar ook dat lukt hem niet. Hij ziet het jongetje als concurrent. Hij wil
Camille helemaal voor zichzelf. Hij wil de enige zijn, als een baby in het
moederlijke paradijs, zonder ergens voor te hoeven vechten. Mannelijke <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Regressie_(psychologie)">regressie </a>ten voeten uit. Plotseling begrijp ik ook waarom Houellebequs laatste roman,
<a href="https://www.tzum.info/2023/05/recensie-michel-houellebecq-vernietigen/">“Vernietigen”</a>, die ik wel heb gelezen maar niet besproken, eindigt met een
personage dat dood gaat. Meijer verbindt Houellebecq met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Valerie_Solanas">Valerie Solanas'</a> <span>parodiëring</span> van de misogyne christelijke traditie.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Volgens kerkvaders <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tertullianus">Tertullianus</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hi%C3%ABronymus_van_Stridon">Hi</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hi%C3%ABronymus_van_Stridon"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ronymus</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ambrosius_van_Milaan">Ambrosius </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustinus_van_Hippo">Augustinus </a>had <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eva_(persoon)">Eva </a>de mensheid in het ongeluk gestort. Zij zagen
de vrouw als ‘de poort der hel’, ‘een onvolmaakt dier’, ‘van nature een
leugenaarster’. Wij worden geboren ‘inter urinas et faeces’ (tussen pies en
poep); seks en het vrouwenlichaam waren derhalve afstotelijk…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Solanas argumenteert hiertegen dat mannen desondanks
‘een rivier van snot’ zullen overzwemmen en ‘een kilometer tot aan hun neus
door kots waden’ om bij een beschikbaar vrouwenlichaam te komen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wessel te
Gussinklo</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Man-zijn lijkt comfortabel, maar is vaak onveilig.
Jongetjes worden ermee opgezadeld. Zich spiegelen aan een voorbeeld geeft de
volgers identiteit en richting: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Imitatie doet hen zichzelf vinden - in de veilige gemeenschappelijkheid van de
mannengroep – </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">en</span> zichzelf verliezen
tegelijkertijd: namelijk als zelfstandig persoon…”</i>. Misschien worden
geestelijken daarom geestelijken, bedacht ik. Meijer haalt het derde deel, <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/de-hoogstapelaar/9200000102508288/">“De hoogstapelaar”</a> (2019), uit de vierdelige reeks van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wessel_te_Gussinklo">Wessel te Gussinklo</a> over <a href="https://boekuitroepteken.nl/tag/ewout-meyster/">Ewout Meyster</a>, aan. Daarin is de vaderloze hoofdpersoon Ewout bijna achttien en
doet hij alles om een <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">echte</span> man te worden. Hij knipt foto’s uit van mannen op wie
hij wil lijken: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Winston_Churchill">Churchill</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franklin_Delano_Roosevelt">Roosevelt</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Adolf_Hitler">Hitler</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Sartre">Sartre</a>, een machtige dirigent.
Hij observeert zichzelf voortdurend. Hij meet zich obsessief aan andere jongens
en mannen. Hij leeft in een benauwend universum van hi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rarchie en navolging. Hij wil
zich ‘de grote filosoof’, ‘de krachtige zwijger’ tonen. Natuurlijk valt dat
niet vol te houden. Zijn mentale gevangenis en zelfdisciplinering maakt hem
steeds gekker. En eenzamer. Hetzelfde effect treedt op bij meisjes en hun
schoonheidsidealen. Ze zien zichzelf voortdurend door de ogen van anderen. Met dank aan de oordeel oproepende <a href="https://www.rtlnieuws.nl/tech/artikel/5233176/likes-verbergen-uitzetten-instagram-insta-facebook">onlineprofielen</a>. Meijer trekt de vergelijking met het oog van God. De afwezige vader bezorgt Ewout ‘vaderhonger’. Hij heeft
iets met vrouwenkleren. Hij is daarom bang dat hij homo is.<i> </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wat
in die situatie helpt zijn naasten - opa’s, ooms, neven, buren - die een
steunende vaderrol vervullen, of een moeder die de positieve herinnering aan
een overleden vader levend houdt door foto’s, door verhalen van haarzelf of
anderen over de vader...”</i>, aldus Meijer. Ewout heeft de noodsprong van zijn moeder naar
een vader nooit kunnen maken. Gewone vaders blokkeren het mythische vaderbeeld
en vormen het best denkbare tegengif tegen het hyperbolische heldendom dat
Ewout zich ten doel stelt. Ewout maakt zijn vlucht naar mannelijkheid veel te
moeilijk. Ewouts heldendom richt zich op ‘onverbondenheid’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> <a href="https://www.youtube.com/watch?v=JKlSVNxLB-A">“… I am a rock / I am a man island / And a rock feels no pain / and an
island never cries…”</a></i>. Zijn mislukking op school maakt alleen maar dat hij
nog langer afhankelijk blijft van zijn moeder. Misschien wil hij dat ergens
ook.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Niemand is
volledig man of vrouw</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Een antwoord op zijn problemen geeft <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/weg-met-eddy-bellegueule/9200000030638490/">“Weg met Eddy Bellegueule” </a>van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%89douard_Louis">Edouard Louis </a>uit 2014 misschien. Als homoseksuele
plattelandsjongen weet Eddy uit zijn kansloze milieu te ontsnappen via een
middelbare school buiten zijn dorp, waar hij mag zijn wie hij is. In "<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oliver_Twist">Oliver Twist"</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kruimeltje_(boek)">"Kruimeltje"</a> vinden de helden hun moeder weer terug. Gaat het om een
verzoening met het vrouwelijke dan wel mannelijke deel in jezelf? Zie <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/in-de-ban-van-jung-tjeu-van-den-berk.html">Carl Jung</a> en zijn visie op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anima_(Jung)">anima</a>/<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Animus_(Jung)">amimus </a>dan wel de verborgen vrouw in iedere man en de
verborgen man in iedere vrouw. Meijer concludeert: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Kennelijk kun je twee of misschien nog veel meer mensen zijn, heb je
een mannelijk en een vrouwelijk zelf, draag je dat andere zelf, van de andere
sekse als een schaduwbeeld met je mee…”</i>. Het verhaal van Eddy Bellegueule
is in ieder geval een tegenhanger van de antiheldverhalen als “Moby Dick”, over
mannenlevens die eindigen in dood en vernietiging. Ik heb weinig verstand van
gender, maar volgens mij zit iedereen wel ergens op de meetlat tussen 100
procent man en 100 procent vrouw. Meijer meent dat er ook weer niet zoveel seksen als individuen zijn. Een vriendin
opperde ooit dat er dertien seksen waren. Dat idee heeft haar nooit meer los
gelaten. Wel, Meijer en haar generatiegenoten zijn zeker niet de eersten die daar
over hebben nagedacht. Van de zomer heb ik mij met mijn leeskring over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Louis_Couperus">Couperus</a> gebogen. Ik kwam in het bezit van een tijdschrift van het <a href="https://www.youtube.com/watch?v=YpzEJZoBJl4">Louis Couperus Genootschap</a>, “Arabesken”, 19<sup>de</sup> jaargang nr. 39 – december 2011,
waarin de Duitse wetenschapper <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Magnus_Hirschfeld">Magnus Hirschfeld </a>wordt aangehaald, die aan het
eind van de negentiende eeuw wist te melden dat er welgeteld 43.046.721
seksuele typen bestaan. Conclusie: niemand is volledig man of vrouw. Het
relativeren van het binaire sekseverschil werkt bevrijdend. Het vaagt de
verschillen tussen mensen niet weg, maar geeft ze wel de ruimte. De rest is z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>
vermoeiend. Meijer pleit voor een ‘post-patriarchale’ maatschappij met door
mannen <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">en</span>
vrouwen gedeeld gezag, want dat een samenleving breed gedragen vormen van gezag
nodig heeft, is duidelijk. Zie heden ten dage de stuurloze, eisende<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>kindertjes die naar niemand meer luisteren en
de op politie scheldende burgers. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Jezelf zijn</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Via de film <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Big_Lebowski">“The Big Lebowski”</a> (1998), waar trouwens de
naam van <a href="https://www.overamsteluitgevers.com/uitgeverij/lebowski.html">uitgeverij Lebowski</a> vandaan komt, laat Meijer <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>zien dat je ook kunt bedanken voor opgelegde
mannen- dan wel vrouwenrollen. De kansarme mannelijk single <a href="https://www.youtube.com/watch?v=cd-go0oBF4Y">Jeff Lebowski</a>,
bijgenaamd ‘The Dude’, is een levenskunstenaar, een re<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ncarnatie van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oblomov">Ivan Gontsjarovs Oblomov</a>, die noch succes, noch macht, nog liefdesrelaties nastreeft. Hij is
volmaakt tevreden en gelukkig met zijn twee boezemvrienden, waarmee hij zijn
eenvoudige leven slijt. The Dude laat zien hoe het ook kan. In al zijn
slonzigheid. Hij is geaard. Hij bekommert zich niet om zijn uiterlijk. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zijn zelfrespect komt tot uiting in de
eis dat men hem The Dude noemt. M</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>t
het lidwoord ‘de’: ‘d’n Herman’ of ‘de Jan’ zeggen ze in Limburg liefkozend
tegen een man die ze allemaal kennen…”</i>. Hij voelt zich geen loser, heeft
geen minderwaardigheidscomplex en geen probleem met hoe anderen hem zien. Hij
is niet boos, niet verongelijkt, hij komt niets tekort. Het zou een stap
voorwaarts zijn als vrouwen met eenzelfde gemak zouden kunnen leven. Het korset
van voorschriften omtrent kleding, fysieke schoonheid en sociaal succes snoert vrouwen
in de hedendaagse cultuur van perfectionisme steeds meer in. Lebowski’s
vrouwelijke pedant,<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Flodder_(mediafranchise)"> Ma Flodder</a>, is vooralsnog t<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span> afwijkend. De grote kracht
van The Dude is dat hij volkomen accepteert wie hij is. Er gaat iets
geruststellends uit van mensen die zichzelf zijn, ook al hebben ze een oubollig
overhemd of de verkeerde broek aan. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ridderlijkheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De Netflixserie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Queen%27s_Gambit_(miniserie)">“The Queen Gambit” </a>uit 2020 slaagt er ook
in de clich<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>s
rond de verbeelding van mannelijkheid en vrouwelijkheid te vermijden. Een<a href="https://www.youtube.com/watch?v=oZn3qSgmLqI"> meisje</a> weet zich uit de kansloze positie van weeskind omhoog te werken
naar de mannenwereld van het topschaken. Haar aanvankelijk sceptische collega’s
beginnen haar <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n voor <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n te helpen om de grootste te worden:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het gaat deze jonge mannen er niet om
haar in bed te krijgen, de baas over haar te spelen, zich haar toe te eigenen,
noch om onderlinge rivaliteit, maar om het ontdekken van haar genie, het
gezamenlijk genieten van die enorm spannende partijen en haar woest-mooie spel…”</i>.
Hier komt de ware ‘ridderlijk’ van De Graaff (zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2024/01/het-geheim-van-de-wereldgeschiedenis-dr.html">vorige blog</a>) om de hoek
kijken. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een jonge vrouw kan in deze
serie niet alleen een briljante schaakheld worden, mannen kunnen ook echte
vrienden zijn van vrouwen. Hen dienen in plaats van leiden. Hen helpen in
plaats van de baas te spelen. De vaste genderposities gaan niet meer op en
daarmee komt een ander plot tevoorschijn. De hi</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rarche
wordt vloeibaar en daarmee irrelevant. Ieder geeft wat hij heeft. De vrouw wint
het spel, maar zonder vrienden kan het niet. Prachtig…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Multitasken</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als vrouwenrollen veranderen komen mannenposities ook in
beweging. Meijer onderzoekt dit gebeuren aan de hand van de series <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Borgen_(televisieserie)">“Borgen” </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Penoza">“Penoza”</a>,
waarin de hoofdpersonen in zeer verschillende contexten, namelijk de <a href="https://www.youtube.com/watch?v=pmRJiZ4mFQU">Deense politiek</a> en de <a href="https://www.youtube.com/watch?v=xbqAQ-9_AfA">Nederlandse onderwereld</a>, niet alleen een leiderspositie innemen,
maar ook moeder van een paar kinderen zijn. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ze laten zien hoe mannen de wereld runnen. Hoe old boys networks werken, wat de
regels zijn die ze bij elkaar houden en wat er gebeurt als vrouwen daarin
meedoen…”</i>. Wat <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/op-zoek-isaac-bashevis-singer.html">I.B. Singer</a> schrijft over mystici die oprecht kunnen blijven
zolang anderen zich niet met hen conformeren, zie je ook bij de politica. Ze is
rechtdoorzee, eerlijk, naturel en staat voor een humaan beleid zonder
strategisch gedraai. Maar gaandeweg wordt ze gedwongen compromissen te sluiten
en telkens een kopje kleiner gemaakt. Ze wordt uit elkaar getrokken door haar
multitaskende bestaan. Veel mannelijke helden kunnen zich daarentegen ontplooien
doordat hun thuisfront ofwel afwezig, ofwel een comfortabele leunstoel is: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat geeft de mannelijke helden iets
vlaks. Het maakt hen misschien wel structureel tot ‘flat characters’…”</i>. Juist
door dat afwezige thuisfront, worden sommige mannen weer machtswellustige
konkelaars, losgeslagen van elk ethisch anker. Het is altijd wat. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ten oorlog</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Aan de hand van het ontroerende <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_lied_der_achttien_dooden">“Lied der achttien doden”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Campert">Jan Campert</a> en de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marseillaise">“Marseillase”</a> analyseert Meijer oorlogsretoriek. De Britse kunstenaar
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Grayson_Perry">Grayson Perry </a>vertelt in <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/mannen/9300000005000672/">“Mannen” </a>(2020) dat hij als kind vooral dol was op
oorlogsfilms omdat het hem hielp omgaan met zijn gewelddadige stiefvader. Agressieve
mannelijkheid als defensief gedrag. Volgens hem heeft <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De zucht naar oorlog (…) voor veel mannen iets aantrekkelijks; veel
mannen vinden dat dermate spannend dat ze er zelden vraagtekens bij plaatsen.
Al die uniformen, de kaarten, de wapens, het gevaar. Het gevoel een missie te
hebben, gerechtigheid: het is het langverwachte signaal om heel die
mannelijkheid te kunnen inzetten…”</i>. Dat vraag ik mij dus af, na alle beelden
van de uitzichtloze oorlogen die zich momenteel afspelen in Oekra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ne
en Gaza. De dienstplicht werkte vroeger zogenaamd als een machine waar jongens
in gingen en mannen uitkwamen. Ik herinner me anders alleen maar familieleden
die hoe langer hoe luier werden. Hoezo ‘het leger maakt een man van je’?! Het
klinkt allemaal leuk als het niet <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>cht oorlog is. Het Franse volkslied: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Entendez-vous dans les campagnes / Mugir
ces f</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>roces soldatd? / Ils viennent
jusque dans vos bras / </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">É</span>gorger
vos fils, vos compagnes!...”</i>, doet me vooral aan <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5422871/hamas-seksueel-geweld-verkrachting-festival-terreur">7 oktober </a>denken. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hoort gij in de velden / het brullen van
die woeste soldaten? / Ze rukken op tot in uw armen / om uw zonen, uw
echtgenotes te kelen…”</i>. Met als refrein: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Allons enfants de la patrie / Le jour de glorie est arriv</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span> (Komt kinderen des vaderlands. De gloriedag
is aangebroken)…”</i>. Die gloriedag lijkt me eerder een apocalyptische
doomsday. Wie zit daarop te wachten? Meijer legt vooral de nadruk op de klassieke seksescheiding die
oorlog cre<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ert. Het ouderwetse liefdesdrama in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Casablanca_(film)">“Casablanca”</a> (1942) laat de
kracht zien van (homosociale) mannenvriendschap waarvoor een <a href="https://www.youtube.com/watch?v=BkL9l7qovsE">oorlogsheld</a> een vrouw
(heteroseksuele liefde) opoffert. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Imitatie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Volgens <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ren%C3%A9_Girard_(menswetenschapper)">Ren<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span> Girard</a> in <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/romantische-leugen-en-romaneske-waarheid/666773943/">“De romantische leugen en de romaneske waarheid”</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eve_Kosofsky_Sedgwick">Eve Sedgwick</a> in <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/between-men/39520375/">“Between Men” </a>komt mannelijkheid tot
stand door imitatie. Zie “De hoogstapelaar”. Meijer haalt verder <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_donkere_kamer_van_Damokles">“De donkere kamer van Damokles”</a> (1958) van <a href="https://npokennis.nl/longread/7657/wie-was-w-f-hermans">Frederik Hermans </a>voor het voetlicht, waarin de
hopeloze Henri Osewoudt zich optrekt aan zijn viriele, knappe dubbelganger
Dorbeck. De lezer komt er niet achter of Dorbeck een fantasie van Osewoudt is
of echt bestaat. Zie ook <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nachttrein_naar_Lissabon">“Nachttrein naar Lissabon” </a>(2004) van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pascal_Mercier">Pascal Mercier</a>,
het <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2010/11/nachttrein-naar-lissabon-pascal-mercier.html">allereerste boek</a> dat ik op deze site besprak, waarin een gortdroge leraar
oude talen geobsedeerd raakt door een jonge, dode dichter. Volgens Girard luidt
de romantische leugen dat er een authentiek zelf bestaat, een uniek persoon die
zichzelf uitvindt en zichzelf richting geeft, en vanuit zichzelf leeft. De
roman spreekt de meer proza<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sche waarheid uit dat mensen slechts
bestaan bij de gratie van nabootsing. Mannen lijken daar vooralsnog meer last
van te hebben dan vrouwen: Girard analyseert Cervantes’ <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Don_Quichot_(boek)">“Don Quichot”</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marcel_Proust">Proust</a>,
Stendhals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Le_Rouge_et_le_Noir">“Le Rouge et le Noir”</a> en meerdere werken van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fjodor_Dostojevski">Dostojevski</a>. De enige
heldin wier imitatiedrang ter sprake komt is <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/09/madame-bovary-gustave-flaubert.html">Madame Bovary</a>. Imitaties kunnen
goed aflopen, zie “Nachttrein naar Lissabon”. Of slecht, zie “De hoogstapelaar”
en “De donkere kamer van Damokles”. Humor kan macho-mannelijkheid trouwens
ontmantelen. Zie de tragisch-komische held Don Quichot en het werk van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_van_Straaten">Peter van Straaten</a>. Het is het randje sukkeligheid, dat je voor klunzen inneemt. De Vlaamse psychiater <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2013/01/borderline-times-dirk-de-wachter.html">Dirk De Wachter</a> gebruikt het woord ‘gewonigheid’. Zie het bazige manwijf en de Jan Hen als
prototypische pantoffelheld in bijvoorbeeld de Britse comedyserie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schone_Schijn_(televisieserie)">“Schone Schijn”</a>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Momism</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als laatste analyseert Meijer de film <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/One_Flew_Over_the_Cuckoo%27s_Nest">“One Flew Over the Cuckoo’s Nest” </a>(1975). Zie ook de gelijknamige roman van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ken_Kesey">Ken Kesey</a> uit 1962:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De in het gekkenhuis belande macho
Randle McMurphy en zijn tegenstandster, hoofdzuster Mildred Ratched, een
monumentaal kreng van een wijf, staan in het westerse collectieve geheugen
gebrand…”</i>. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=OXrcDonY-B8">McMurphy </a>is de tragische held die het opneemt tegen het onrecht
van het psychiatrische instituut. Ratched is een beeld van de vrouw als het
vleesgeworden kwaad. Psychiatrische instellingen werden eertijds in werkelijkheid vooral geleid
door witte mannen, terwijl er gemiddeld dubbel zoveel vrouwelijke pati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nten
werden opgenomen dan mannelijke. Het waren dus mannen die bepaalden wat ‘normaal’
was voor vrouwen. McMurphy zit er niet voor niks. De gevangenis, waar hij
vandaan komt, wil dat hij nagekeken wordt. Hij heeft seks gehad met een volgens hem ‘very
willing’ vijftienjarige, wat met een glimlach geaccepteerd wordt door de
directeur waar hij mee praat. Mannen onder elkaar. McMurphy krijgt als straf
een onmenselijke <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elektroconvulsietherapie">elektroshock</a> toegediend, waarop direct een banale grap
volgt. Hij beweert dat de eerste vrouw met wie hij vrijt, zal oplichten als een
flipperkast die betaalt in zilveren dollars, omdat meneer onder stroom staat.
Hij geeft zijn vriendin door aan een maagdelijk bleu ventje om zijn eerste
seksuele ervaring mee op te doen. Het is allemaal nogal vernederend voor
vrouwen. Het probleem is dat de vrouwelijke kijker zich echter ook niet kan
identificeren met de perverse Big Nurse. Ze is ‘larger dan life’ en in feite
een spookbeeld. Ze is geen schakel tussen pati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt en psychiater maar een
totalitaire, almachtige, monsterlijke moedergodin, waartegen de broederschap van
mannen onder leiding van McMurphy in verzet komt. ‘Blaming the Mother’. Je
mag niks van haar. Ze is het stereotype van de moeder als draak met zeven
koppen. De Castrating Bitch. <a href="https://historiek.net/de-doos-van-pandora-mythologie/65031/">Pandora</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lilith">Lilith </a>tegelijk. Moeders waren ten
tijde van de <a href="https://historiek.net/koude-oorlog-samenvatting-oorzaken-gevolgen/69140/">Koude Oorlog </a>vaker de kwaaie pier. Zie het fenomeen dat te boek
staat als<a href="https://www.canonsociaalwerk.eu/nl_aut/details.php?cps=4"> ‘momism’</a>, de wijdverbreide mythe dat moeders de bron waren van het
bederf dan wel de homoseksualiteit, schizofrenie en autisme van hun zonen. Moeders
kregen overal de schuld van. Kesey formuleerde er, evenals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Norman_Mailer">Mailer</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Henry_Miller">Miller</a>,
een belegen antwoord op: ‘Mom’ moet met mannelijke agressie ten val worden
gebracht. Seks met een ondergeschikt meisje bevrijdt en geldt als bewijs van
mannelijkheid. Dat was, in zijn platste vorm, het thema van de <a href="https://isgeschiedenis.nl/reportage/de-hervorming-van-ons-denken-over-seksualiteit-in-de-20e-eeuw">seksuele revolutie</a>.
Ongelooflijk, hoeveel meiden dat toentertijd pikten. Waar zit je zelfrespect,
denk ik dan. De enige die in “One Flew Over the Cuckoo’s Nest” niet ten onder
gaat is Chief, een zwijgende, want stomme, indiaan. De kansloze surrogaatroutes
naar ontsnapping, seks en drank, wijst hij af. Hij is de ware held. In het boek
heeft die indiaan trouwens de centrale vertellerspositie. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Atlas Contact
– 2023, 256 blz., ISBN 978 904 504 879 6, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€
23,99</span></i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Rechtstreeks
bestellen bij bol: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000143785808&name=overboeken" target="_blank">hier</a> </span></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-12214904552600108622024-01-09T10:48:00.119+01:002024-01-11T08:55:58.296+01:00Het geheim van de wereldgeschiedenis – Dr. F. de Graaff<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHmvHhDGr24SNyrEjo7fMO6-tXL6CW6yCJV8Diy-SELU5ThZwc9MdlWX_DdVBzgQw3SXTX6TRwYyzHl8LmkBNqCnc_qpWMNMWgQ2Y-5FQNn5qcQgXD01LT-tQejcT03elg9HgLtsvkO37p8qmi_kgB-E2U_-vE9eWjIdYx2sQSiuyF70mZsgwR835WkPum/s1000/geheim.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1000" data-original-width="625" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHmvHhDGr24SNyrEjo7fMO6-tXL6CW6yCJV8Diy-SELU5ThZwc9MdlWX_DdVBzgQw3SXTX6TRwYyzHl8LmkBNqCnc_qpWMNMWgQ2Y-5FQNn5qcQgXD01LT-tQejcT03elg9HgLtsvkO37p8qmi_kgB-E2U_-vE9eWjIdYx2sQSiuyF70mZsgwR835WkPum/s320/geheim.jpg" width="200" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: Zeven
overdenkingen van woorden uit de Heilige Schrift</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik houd van
cultuurfilosofen en ik houd van mystici (zie mijn vorige blog). <a href="https://www.metahistorie-fdegraaff.nl/degraaff.htm">Frank de Graaff </a>(1918 – 1993) was het
allebei. Zijn werk doet de uitspraak van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">Olga Tokarczuk</a>, dat lezen en schrijven
een ‘oefening in vreemdheid’ hoort te zijn, alle eer aan. Door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Frank_de_Graaff">De Graaff </a>werd ik ooit
op het spoor van cultuurfilosofie gezet. Altijd keer ik weer terug naar zijn prachtige en indrukwekkende boeken. </b><b>Nog steeds </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">luister ik graag naar zijn diepzinnige,
stijlvolle preken (De Graaff was ook
hervormd predikant) op oude cassettebandjes, die <a href="https://www.bartgijsbertsen.com/dr-f-de-graaff/">Bart Gijsbertsen </a>heeft
verzameld op zijn site. Soms klinken ze onverstaanbaar en blikkerig. Alsof je in een andere dimensie belandt. </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">In de
kerstvakantie, bij uitstek een tijd van reflectie, herlas ik “Het geheim van de
wereldgeschiedenis”. </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">In onze tijd van ‘oorlogen en geruchten van oorlogen’
vraag ik me wel eens af waar het naartoe moet met de wereld. De Graaff had daar
zo zijn geheel eigen idee</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
over. Eerder schreef ik over zijn werk naar aanleiding van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2013/03/het-raadsel-spinoza-irvin-d-yalom.html">“Het raadsel Spinoza”</a> van Irvin D. Yalom en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/04/otto-iii-de-verduisteraar-van-de.html">“Otto III, de verduisteraar van de middeleeuwen”</a>
van Marco van Burken. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verschil moet er
zijn</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ik snap lang niet alles wat De Graaff te berde brengt,
maar wat mij het meest aanspreekt zal ik proberen onder woorden te brengen. Zijn
eerste overdenking gaat over de <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/lucas/2">Geboorte in de Kerstnacht</a>. De Graaff wijst er
op dat de interpretatie van de tekst heel verschillend kan zijn, want in het
Koninkrijk van God bestaat geen gelijkheid: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De apostel spreekt van het onderscheid van het licht der sterren. De ene ster
verschilt in heerlijkheid van de ander (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/1-korintiers/15">1 Kor. 15:41</a>)…”</i>. Een en ander zou afhankelijk
zijn van de werking van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heilige_Geest">Heilige Geest</a>. Daarmee breekt hij in mijn ogen een
lans voor de mystici. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het zijn de
vreesachtigen, die bang zijn, dat er meer zou zijn dan wij kunnen overzien. Die
beperking geldt zowel de objectiverende <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Historisch-kritische_methode">historisch-kritische</a> methode als voor
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Christenfundamentalisme">dogmatisch-fundamentalistische</a>…”</i>. De Bijbel kent ook geen theoretisch wereldbeeld:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In die wereld roteert de aarde niet om
haar as, maar gaat de zon op en onder. In die wereld is het menselijk hart nog
geen holle spier, maar het middelpunt van leven en denken…”</i>. Het gaat om
een kosmos die bestaat uit levende betrekkingen, waarin schepselen elkaar
ontmoeten. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De aarde wordt begrensd
door de hemel, die boven haar koepelt, door de onderwereld onder haar en door
de chaoswateren rondom haar. Dit wil zeggen, dat zij door de hemel gezegend
wordt, door het dodenrijk en de chaos bedreigd wordt. Op aarde is het leven. Er
is niet alleen het leven van mensen, planten en dieren, maar alles is bezield.
Ook de aarde zelf is een levend wezen (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/4">Gen. 4:10 en 11</a>)…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Harmonie der
sferen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het leven wordt voortdurend bedreigd door de chaosmachten
en de duisternis van de dood, die intreden zo gauw de Goddelijke genade zich
terugtrekt. Volgens De Graaff kun je zeggen dat het leven uit de chaos en de
stilte van de dood voortkomt, en daarin ook weer terugvalt. Opvallend vind
ik<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>de tegenstelling inzake het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/New_age_(beweging)">NewAge-denken</a>, waarin meestal wordt verondersteld dat wij vanuit ‘het licht’, dus
de hemel, komen en naar ‘het licht’ terug gaan. Het kenmerk van leven is
unieke onherhaalbaarheid. De schepping is daar waar God de gelijkheid van de
duisternis en het niets op gaat heffen in onderscheid, nuance, verschil en
ongelijkheid. In dat alles is harmonie. Het symbool van harmonie komt het beste
aan het licht in muziek. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pythagoras">Pythagoras</a> die spreekt van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Musica_universalis">‘de harmonie der sferen’</a>. Zie het Bijbelboek <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/JOB.38.4-7.NBG51">Job </a>waarin het gaat over ‘het zingen der
morgensterren’. En zie dus ook de engelen die in de Kerstnacht de <a href="https://www.bible.com/nl/bible/75/LUK.2.14.HTB">‘vrede op aarde’</a> proclameren. Deze harmonie wordt voortdurend bedreigd. Namelijk, wanneer
de verbinding met de hemel stagneert. Welnu, de mens is geschapen om de aarde
te ‘dienen en te hoeden’ door de verbinding met de hemel open te houden. Dat
gaat helemaal <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondeval">fout</a> in het paradijs. Die taak is ook te zwaar voor de <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tzadik">Zaddikim</a>,
de rechtvaardigen onder het uitverkoren volk van God: Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l.
Daarom wordt in de Kerstnacht de <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/m/messias">Messias</a>, het Kind in de kribbe geboren. Hij
vertegenwoordigt de shalom, de vrede, de harmonie op aarde. Hierdoor wordt de
mensheid weer verbonden met de hemel. Deze vrede heft het unieke niet op, maar bevestigt
het. Deze vrede is nog verborgen, maar doortrekt de aarde. Overal waar
schoonheid en liefde openbaar worden zien wij de tekenen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wij leven daarom in een wonderlijke spanning…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ridderlijkheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tot mijn verrassing stelt De Graaff dat de vrouw na de
zondeval minder tekort schiet dan de man. Daarom werd Jezus uit een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maria_(moeder_van_Jezus)">maagd</a>
geboren. Er was geen man te vinden die zo liefhad dat hij het Heilige Kind kon
verwekken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zonde is altijd een gebrek
aan liefde…”</i>. God gaat de man voorbij. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Wij zien in de bijbelse geschiedenis dat, waar Gods verlossingsmacht zich in de
wereld openbaart, altijd sprake is van een bijzondere verwekking…”</i>. Zie
bijvoorbeeld het verhaal over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham">Abraham</a>, de stamvader van het Messiaanse volk,
die te oud was om nageslacht voort te brengen. Het doet me denken aan de,
overigens prachtige, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=rSdsTVci8mo">kerstuitzending </a>van het filosofenplatform <a href="https://www.youtube.com/channel/UC2LdCiAsuXTM5KxqScV_V8g">“De Nieuwe Wereld”</a>, waarin twee denkers<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>een gesprek aangaan met dominee Paul Visser. De laatste beweert met droge ogen dat je het
toch bijna niet zo gek kunt bedenken dat een maagd zwanger wordt. In feite
staan de Griekse en Romeinse, maar ook andere, mythen bol van onnatuurlijke
geboortes: zie bijvoorbeeld de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Halfgod"> halfgoden </a><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Achilles">Achilles</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aeneas">Aeneas</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Asklepios">Asklepios</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herakles_(mythologie)">Herakles</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Perseus_(mythologie)">Perseus</a>, enzovoorts. Zo vreemd was dat in de tijd rond het jaar nul helemaal niet.
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jozef_van_Nazareth">Jozef </a>interpreteert de zwangerschap van Maria als overspel. Volgens De Graaff
heeft de harde arbeid als timmerman hem achterdochtig gemaakt. Overal vermoedt
Jozef het kwaad, vreest hij smart en bedreiging. In zijn realisme is geen
plaats voor een godswonder. Zie <a href="https://historiek.net/friedrich-nietzsche-duitse-filosoof/65048/">Nietzsche </a>die stelt dat voor een religieus
leven terugtrekking in de stilte noodzakelijk is. Het moderne, lawaaierige, 24
uur ‘aanstaan’, speelt meer dan al het ongeloof in de hand. Arbeid
adelt zeker niet altijd. Het harde zwoegen in kommervolle omstandigheden
beperkt de mens in alle opzichten. Stompt af, verhardt en verblindt. De stress
van armoede leidt tot navenante blikvernauwing (zie <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/06/moeder-van-40000-kinderen-jasper-van.html">“Moeder van 40.000 kinderen”</a> van Jasper van den Bovenlamp). Toch is Jozef niet uit op wraak. Dat
maakt een rechtvaardige van hem. Hij is van plan Maria in stilte te verlaten.
In een droom wordt Jozef teruggeroepen tot zijn ‘Koninklijke zelf’. De
realiteit blijkt een grote illusie, zinsbedrog, die rust op de waan van
beperkte vooroordelen. Daarop aanvaardt en adopteert Jozef het Heilige Kind: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Jozef krijgt een andere mannelijke staat:
die van ridderlijke beschermer van het Heiligdom Maria en van het heil, het
Kind. In Jozef ligt de oorsprong van de ware ridderlijkheid…”</i>. Altijd
ietwat romantisch, die F. de Graaff. Maar toch. Is aan de toename van het<a href="https://nos.nl/artikel/2493865-aantal-abortussen-vorig-jaar-flink-gestegen"> aantal abortussen</a> en
het seksueel misbruik in de <a href="https://kro-ncrv.nl/programmas/godvergeten/documentaire-kindermisbruik-in-katholieke-kerk">katholieke</a> tot <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5428273/tb-joshua-kerk-leider-seksueel-misbruik-verkrachting-abortus">charismatische</a> kerken niet af te
lezen dat de mannelijke, zorgzame ‘ridderlijkheid’ v<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>r
te zoeken is? </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wie is mijn
naaste?</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Volgens De Graaff is de vraag naar ‘wie is mijn naaste is’,
van de wetgeleerde in <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/lucas/10">Lukas tien</a>, zeker niet bedoeld om Jezus in de val te
lokken, zoals vaak wordt verondersteld. Integendeel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De wetgeleerde was door Jezus geschokt. Hij kon Hem niet tot het
bekende herleiden, zoals dat met de meeste mensen, die hij ontmoette, gelukte.
Evenmin laat hij zich op grond van een persoonlijke intu</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>tie meeslepen. Nog minder laat hij
zich verleiden tot een voorbarige verwerping, die meestal voortkomt uit moed om
het ongewone in de ogen te zien…”</i>. Dat zijn wel mooie woorden in
gepolariseerde tijden. De Graaff hekelt ‘voorbarige stichtelijkheden’, en is
daarmee absoluut <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Woke">anti-wokie</a>. In de gelijkenis van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gelijkenis_van_de_barmhartige_Samaritaan">barmhartige Samaritaan</a>
gaat de priester aan het door rovers toegetakelde, halfdode slachtoffer,
huiverend voorbij. Hij ziet hem wel, maar zijn verantwoordelijkheid als
priester belet hem te helpen. Hij zou zich er maar door verontreinigen. Vanwege
zijn menselijke gebondenheid gaat hij schaamrood verder. De <a href="Leviet">Leviet</a> ziet het
slachtoffer in de eerste plaats als signaal voor de onveilige situatie en weet
niet hoe gauw hij weg moet komen. Hij denkt alleen maar aan de gevaren die zijn
bestaan bedreigen. De Samaritaan is echter ‘tot in zijn ingewanden geraakt’.
Het Hebreeuwse woord voor ‘baarmoeder’ wordt gebruikt dat als grondslag voor alle
barmhartigheid geldt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In dit verband
kan men ook de tekst in de Apocalyps uitleggen. Buiten het Koninkrijk zullen
zijn (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/openbaring/21">Openbaring 21:8</a>) de ‘pharmakoi’, de tovenaars eigenlijk, de gifmengers.
Daarmee worden meestal de vruchtafdrijvers bedoeld. De vruchtafdrijvers doen
een der felste aanvallen op de grondslag van iedere barmhartigheid in een
cultuur…”</i>. Andermaal is het opvallend dat niet de vrouwen die
abortus ondergaan als zondig worden gezien, maar degenen die hen daartoe
drijven. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Licht</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Barmhartigheid gaat dieper dan medelijden. De barmhartige
Samaritaan doorbreekt het isolement van het slachtoffer door naar hem toe te
gaan en verzorgt zijn wonden met de ‘zegenende elementen’ olie en wijn. Het frappante is dat de naaste niet het slachtoffer dan wel de zieligerd is, maar
de Samaritaan. De naaste is degene waarnaar de liefde van het slachtoffer
uitgaat. Degene die barmhartigheid doet.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Degene die door de genade van God boven zichzelf uitstijgt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Alle liefde heeft met God te maken…”</i>.
Naastenliefde is altijd uiting van dankbaarheid voor de genade die ontvangen
is: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Daarom is de Naaste bij
uitnemendheid <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> zelf…”</i>. Blijkbaar kun je de genade die over je komt
afweren (zie de priester). Eigenbelang laat de genade zelfs in het geheel niet
toe (zie de Leviet). De Graaff waarschuwt evenwel voor het medelijden waardoor
de zwakken de liefde van de sterken opslokken, zonder dat zij zelf hun zwakte
te boven komen of van de ondergang gered worden. Voor passief ondergaan zonder
actief liefhebben: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dankbaar zijn is
ook activiteit. De ondankbare kluistert zich in blijvende passiviteit. Hij
volhardt in een infantiele levenshouding…”</i>. De hedendaagse liefde voor het
niets, de moedeloosheid en de<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>doodsdrift
moeten <a href="https://vu.nl/nl/nieuws/2024/sire-campagne-over-hoop-met-vu-econoom-en-theoloog-jan-jorrit-hasselaar">omgekeerd</a> worden naar dat wat verheft, het licht, naar God zelf. De
Graaff: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Onze tijd openbaart een
nihilistische vernietigingsdrift. In de vermomming van aandacht vragen voor de
lijdenden, geeft men een vrijbrief om het verhevene te miskennen, neer te
halen. Dit is kortom: uit de wereld te bannen. Met alle schone leuzen is men
bezig het licht uit de wereld te bannen. Wie het verhevene miskent, miskent
God. En daarmee miskent men ook het leed, dat werkelijk geleden wordt. Want er
is maar </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n redding voor de duisternis,
dat is het <a href="https://www.bible.com/nl/bible/1276/JHN.8.12.BB">Licht</a>…” </i>(dat lijkt mij trouwens precies het verschil tussen
boeddhisme en christendom)<i style="mso-bidi-font-style: normal;">.</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het eeuwig vrouwelijke</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In een apart hoofdstuk gaat het wederom om de vrouw.
Volgens De Graaff vertegenwoordigt <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maria_Magdalena">Maria Magdalena </a>bij uitstek het ‘eeuwig
vrouwelijke’. God ‘bouwt’ de vrouw uit een rib van de man, en stelt haar als
een ‘hulpe’ tegenover hem: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Daarom zal
de man zijn vader en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen en zij zullen tot </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n vlees zijn (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/2">Gen. 2:24</a>)…”</i>. Hier
wordt het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Matriarchaat">matriarchaat </a>als een paradijselijke toestand neergezet, aldus De
Graaff. Het woord ‘hulpe’ duidt zeker niet op een ondergeschikte positie,
integendeel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ook God zelf wordt in de
Heilige Schrift een hulp genoemd. In de paradijselijke matriarchale toestand is
de vrouw de helpster bij uitnemendheid. Zij bemiddelt met de Goddelijke wereld.
Zij is de priesteres…”. </i>De vrouw is de man niet tot bezit gegeven, maar
‘bij’ hem. Zij raakt echter op een dwaalspoor. Zij faalt, door naar de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondeval">slang</a> te
luisteren. Buiten het paradijs wordt de vrouwelijke leiding vervangen door het
wereldse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Patriarchaat_(sociologie)">patriarchaat</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Tot uw man zal
uw begeerte zijn en hij zal over u heersen (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/3">Gen. 3:16</a>)…”</i>. De man is de
nomadenleider in de woestijn des levens. Hij wordt de ridderlijke beschermer
van het vrouwelijk mysterie. Echter:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Velen verlagen de vrouw tot bezit, waarover zij naar willekeur kunnen
beschikken…”</i>. Het was voor Maria Magdalena onmogelijk te vergeten dat zij
aangelegd was op de hogere wereld, aldus De Graaff:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zij heeft willen teruggrijpen op de paradijselijke toestand…”</i>.
Ze kon niet anders dan Eva volgen in haar omgang met de bovennatuurlijke wereld.
Maar in plaats van met de Goddelijke, bemiddelde zij met de demonische wereld.
Vandaar dat Jezus <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/marcus/16">‘zeven duivelen’ </a>bij haar uitwierp. Ze gaat naar het graf van
Jezus om zijn lichaam te verzorgen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Zij weet uit de geschiedenis van Elisa, dat ook de dode profeet door middel van
zijn lijk nog leven kan geven (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/2-koningen/13">2 Kon. 13:21</a>)…”</i>. Ik bedacht dat dat de oorzaak
van de middeleeuwse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bedevaart">‘bedevaarten’</a> moet zijn geweest. Totaal onfeministisch
meent De Graaff dat de vrouw te verheven, te fijn en te kwetsbaar is voor de
harde, onverloste wereld, waarin de man in het openbaar treedt. Zij is en
blijft gericht op de Goddelijke wereld. Zie <a href="https://religievandeliefde.wordpress.com/2020/07/01/het-eeuwig-vrouwelijke-goethe/">Goethe</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Das Ewigweibliche zieht uns hinan…”</i>. Als feminisme betekent dat
de vrouw niet haarzelf mag zijn, maar een halve of hele kerel moet worden, zie
ik daar zelf ook weinig heil in. Het lijkt erop dat in ieder geval een gedeelte
van de vrouwen hier absoluut niet mee uit de voeten kan. In onze maatschappij
is een toenemend aantal meisjes en jonge vrouwen letterlijk doodongelukkig. Het
aantal opnames op de eerste hulp vanwege zelf toegebracht letsel of poging tot <a href="https://nos.nl/artikel/2503918-meer-jonge-vrouwen-op-eerste-hulp-na-zelfverwonding-of-suicidepoging">suïcide</a> is in negen jaar tijd met 50 procent gestegen, schrijft de <a href="https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/steeds-meer-jonge-vrouwen-op-eerste-hulp-vanwege-zelfbeschadiging-of-poging-tot-suicide~bb906482/?referrer=https://www.google.nl/">Volkskrant</a> (6
januari 2024). Zelfs de kerk hangt van prestatiedruk aan elkaar. Ik hoef maar
te verwijzen naar de eindeloze artikelen in het christelijke Nederlands Dagblad
over <a href="https://www.nd.nl/geloof/protestant/1205113/deze-dominee-is-klaar-met-gebakspastoraat-we-zijn-te-veel-bez">‘missionair gemeente zijn’</a>. Misschien moeten we de ouderwetse denkbeelden van
figuren als De Graaff meenemen in onze man-vrouwframing. Ondanks al het
gelijkheidsdenken is onze maatschappij immers nog steeds geen <a href="https://www.dbnl.org/tekst/kool007eris01_01/kool007eris01_01_0031.php">‘land waar vrouwen willen wonen’</a>. Misschien is ze daar zelfs wel verder vanaf dan ooit!</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Bevinding versus
verborgen omgang</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Aan de hand van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tomas_(apostel)">ongelovige Thomas</a> beschrijft De Graaff
dat slechte ervaringen in het leven altijd weer reden zijn tot ongeloof en
wantrouwen in God. De moderne massamens stelt zichzelf als maatstaf van alles
wat is. Daardoor raakt hij opgesloten in zijn eigen, steeds kleiner wordende
wereldje. Wij hebben een probleem met anders-zijn. Hier rekent De Graaff<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>opmerkelijk genoeg ook de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bevindelijk_gereformeerden">bevindelijkheid</a> van de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nadere_Reformatie">‘nadere reformatie’ </a>toe: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Deze
bevindelijkheid is gedeeltelijk een typisch modern en modernistisch
verschijnsel. De zekerheid des geloofs wordt gelegd in de beperkte ervaring van
de subjectieve mens. Alleen als God die beperkte ervaringswereld binnentreedt,
wordt Hij vertrouwd en erkend. Alle beloften van Gods Woord worden zo lang
ontkend, totdat zij in de beperkte subjectieve ervaringswereld worden bevestigd.
In de bevindelijkheid komt duidelijk de moderne geest, die later in de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franse_Revolutie">Franse revolutie </a>uitbreekt, naar voren. Noch God wordt vertrouwd op grond van Zijn
Woord, noch het getuigenis van de Heiligen, die God als leermeesters over Zijn
Volk heeft gesteld, wordt in de bevinding vertrouwd, maar slechts de eigen
subjectieve ervaring…”</i>. Een optelsom van verschillende geloofservaringen
vormt het criterium van het ware geloof: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Daarmee wordt de waarheid beperkt tot de eigentijdse beperkte ervaringswereld,
hoe vroom de inhoud daarvan ook moge zijn…”</i>. Niet dat God zich, in het verhaal
van Thomas, zich hierdoor laat tegenhouden, trouwens. De Opgestane Heer
treedt Thomas’ ervaringswereld binnen. Maar het is duidelijk dat Jezus Thomas’
bevindelijke belijdenis beneden de maat acht. Ik denk dat De Graaff bedoelt dat
het geloof niet om eigen ego draait, maar eerder om het verlies daarvan. Wat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de Schrift ‘verborgen omgang’ (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/psalmen/25">Ps. 25:7</a>)
noemt…”</i> is juist het tegenovergestelde van bevinding. Geloof is een
vertrouwen op God dat niet berust op ervaarbare feiten, maar liefde.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zelfs de pijnlijkste gebeurtenissen worden in het
licht der liefde gezien. Ook al is er geen verklaring voor wat je overkomt,
deze liefde kan nooit door welke ervaring dan ook vernietigd worden. Wij zijn
veel te beperkt om God te kunnen omvatten: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ook de mens, die God vertrouwt, heeft zijn ervaringswereld, maar duidt de
feiten anders. Hij weet van een Licht, dat van buiten de ervaringswereld
straalt. Een licht, dat anders is dan het licht der subjectiviteit. Zulk een
mens leert dingen, zelfs de hardste van de ervaring, zien ‘sub specie
aeternitatis’, onder de blik der eeuwigheid, om met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza">Spinoza </a>te spreken…”</i>.
De grond van de ware Godsliefde ligt niet in de mens zelf, maar in wat De
Graaff aanduidt als de ‘diepste zielevonk’. Zie Eric-Emmanuel Schmitt die in
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/02/het-evangelie-volgens-pilatus-eric.html">“Het evangelie van Pilatus”</a> een kind laat zeggen <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mama, diep in mezelf vind ik niet mezelf…”</i>. Beter kan het niet
worden verwoord, denk ik. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dieren</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Evenals Isaac Bashevis Singer (zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/op-zoek-isaac-bashevis-singer.html">vorige blog</a>) heeft
Frank de Graaff een gevoelig oog voor dieren. Misschien is dat kenmerkend voor
mystici. Denk bijvoorbeeld aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franciscus_van_Assisi">Franciscus van Assisi</a>. Zie <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/spreuken/12">Spreuken 12 vers 10</a>:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De rechtvaardige kent de ziel van zijn
dieren. Het ingewand van de goddeloze is verhard…”</i>. De Graaff lijkt de
opkomst van de moderne <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Legbatterij">legbatterijen</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bio-industrie">megastallen </a>met afschuw te hebben
ondergaan. Herhaaldelijk bekritiseert hij in zijn preken op felle wijze de florerende bio-industrie. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ren%C3%A9_Descartes">Descartes</a> zag het dier als een zielloos mechanisme. Bij hem begon
dan ook het moderne godloze denken. De Graaff: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De moderne economie is in vele opzichten een tyran, die niet alleen
mensen, maar ook dieren onmenselijk laat behandelen. Het is niet gemakkelijk om
hierin verandering te brengen. Maar wel is in de eerste plaats noodzakelijk dat
het verderfelijke gezien wordt. Want onmenselijkheid tegenover dieren maakt
altijd onmenselijk tegenover mensen. Een maatschappij kan nooit gebaat zijn met
onmenselijkheid, ook al schijnt dit op het eerste gezicht materieel voordeel te
brengen. Zelfs materieel kan dit op den duur niet gehandhaafd worden. De kwaliteit
van voedsel wordt onherroepelijk verlaagd. Er is ongetwijfeld een verband
tussen vele menselijke ziekten en de onmenselijke behandeling van vee…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De jacht</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De laatste twee hoofdstukken gaan over het eigenlijke
thema: het geheim van de wereldgeschiedenis. Kort door de bocht ziet De Graaff
het verhaal over het gevecht van Jakob met ‘een man’ bij de Jabbok - zie
<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/32">Genesis 32 </a>-<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>als de ‘ouverture’ van de
opera der wereldgeschiedenis. Als de ‘voorafschaduwing’ van de worsteling
tussen het Jodendom en christendom, dat om de tegenstelling tussen Jakob en
Esau draait. Pas aan het eind van de geschiedenis zal de ‘sluier’, die de
christenheid omfloerst inzake het volk Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l, weggenomen worden (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/jesaja/25">Jesaja 25:7</a>). In verband met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Esau">Esau</a>, die uitgeput van de jacht terugkomt, en zijn
eerstgeboorterecht onnadenkend verkwanselt voor een bord rode linzensoep,
schrijft De Graaff over de jacht in de ongerepte wereld van eertijds: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De jacht is een strijd, waarin de kansen
van overwinnen aan beide kanten liggen. Het dier kan ook de mens doden. Het
zwakke dier kan ook ontsnappen. Dit is door alle tijden het fascinerende van de
jacht geweest. In dit spel werd de tegenstander veelal ge</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>erd. Sommige jagersvolken vragen het
dier, waarop zij jagen zelfs vergiffenis…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De jacht is heden ten dage ontaard in een
weerzinwekkende zaak voor parvenu’s en afgegleden naar ‘gemaaktheid,
aanstellerij en een afreageren van frustratie en sadisme’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als men de moderne uitrusting met prismakijkers op de buksen ziet,
kan men rustig stellen, dat er zo goed als niets meer van het oorspronkelijke
spel van de jacht over is. De jacht is veelal ontaard in een voor dieren
kansloze slachtpartij…”</i>. Evenals de jacht was de maaltijd met wildbraad een
heilige religieuze handeling. Een traditie die verbindt met de voorouders. Jakob
vertegenwoordigt de toekomst. De nieuwe nomade die in tenten woont en met
getemde dieren omgaat. Hij is geen jager meer, maar herder. Beiden voelen
weerzin tegenover elkaar.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Trickster</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Jakob is een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Trickster">trickster</a>: om het goede doel te bereiken,
gebruikt hij lage middelen. Hij redt zich via een list. Hij lijkt op de Griekse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hermes_(mythologie)">Hermes</a>, de god van de handelaren, de gokkers, de dieven, de reizigers en de
herders. Niemand kan zo goed liegen en bedriegen als hij. Evenals Ezau heeft Rome annex de
Rooms-Katholieke kerk zich eeuwenlang als de rechthebbende op de zegen van God
beschouwd. Zie de <a href="https://julesisaacstichting.org/category/artikelen/theologie/vervangingstheologie/">vervangingstheologie</a>. Ezau haat Jacob vanwege zijn zegen. Zie
de anti-Joodse uitspraken van sommige Kerkvaders: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Vanaf de tweede eeuw is er een streven in de kerk om zich van de
Joden los te maken…”</i>. Daar komt volgens De Graaff het <a href="https://eenvandaag.avrotros.nl/item/wat-is-de-historische-oorsprong-van-jodenhaat-en-andere-vragen-over-antisemitisme-beantwoord/">antisemitisme</a>
vandaan. Zie ook mijn blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/11/de-erfenis-van-pilatus-anne-may.html">“De erfenis van Pilatus”</a> van Anne-May Wachters.
Natuurlijk hebben de Joden Christus niet <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dood_en_herrijzenis_van_Jezus">gekruisigd</a>. Wie veroordeelt Jezus? De
Romeinse stadhouder, de vertegenwoordiger van de keizer van Rome.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Wie geselt Jezus? Wie zet Hem de
doornenkroon op, wie geeft Hem de rietstok in de hand? Het zijn allemaal
Romeinse krijgsknechten. Wie voert Jezus naar de kruisheuvel? Het zijn de
Romeinse soldaten onder aanvoering van de Romeinse Centurio. Wie slaan de
nagels door de ledematen? Het zijn Romeinse soldaten…”</i>. Volgens De Graaff
is het conflict tussen Synagoge en Kerk te duiden als ‘camouflage’. Het
Christusbeeld wordt vervangen door de Sar of genius van Rome. Het Joodse volk
wordt vervangen door de Kerk. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Men kon
niet ontkennen, dat het Joodse Volk leefde. Het liep de Christenen voor de
voeten. Men vond er iets op. Men beweerde, dat God zijn Volk verworpen had…”</i>.
Het oerchristendom was echter een Joodse aangelegenheid. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pontius_Pilatus">Pontius Pilatus </a>die boven het kruis schreef: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Jezus de
Nazarener, de Koning der Joden…”</i>. Het Jodendom verloochende Christus omdat
Rome anders nooit in ‘het aas van het evangelie’ zou hebben gebeten. Maar Jezus
en het volk Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l zijn zo met elkaar verbonden dat ze eigenlijk niet van
elkaar losgemaakt kunnen worden. Zie bijvoorbeeld <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/matteus/2"><span><span>Matteüs</span></span> 2 vers 15</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik heb mijn zoon uit Egypte geroepen…”</i>,
dat refereert aan <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/hosea/11">Hosea 11 vers 1</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Die zoon
is kennelijk Isra</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l
en Jezus tegelijk…”</i>. Het christendom ‘lijkt’ alleen maar een zelfstandige
beweging. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Numineuze machten</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Om aan de woede van Ezau te ontkomen moet Jakob als een
misdadiger vluchten om zijns levens wil. Als hij onderweg naar zijn oom <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Laban_(Hebreeuwse_Bijbel)">Laban </a>in slaap valt heeft hij een <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/28">droom</a>, waarin hij een ladder ziet die tot in de
hemel reikt.<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Engel"> Engelen</a> stijgen op en dalen af. Volgens De Graaff zijn engelen Goddelijke wezens die het lot van de mensen en de wereld beheersen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het zijn numineuze machten, die zich soms
aan mensen openbaren. Het is uiterst belangrijk om een goede verhouding met hen
te hebben…”</i>. Tezamen vormen zij de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elohim">‘elohim’</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de nacht openbaren zij zich, vooral als de mens alleen is. In de
nacht, als een mens alleen is, wordt hij door werkelijkheden, waaraan hij
overdag voorbijgaat, ter verantwoording geroepen…”</i>. De God van Jakob is de
Heer der engelen. De <a href="https://www.kerkenisrael.nl/verbonden/verbonden59-1f.php">‘man’ </a>waarmee Jakob een hele nacht bij de <a href="https://bijbelin1000seconden.be/menu/tiki-index.php?page=Jakob%20vecht%20met%20een%20man&pagenum=2">Jabbok</a> vecht,
duidt De Graaff als <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n van die ‘elohim’, namelijk de 'Sar' of 'schutsengel' dan
wel 'genius' van Ezau. Wat is de mens? De vraag stellen is hem beantwoorden. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De mens is gewoonlijk wat hem in bezit
genomen heeft…”</i>, aldus De Graaff. Het doet me denken aan wat Isaac Bashevis
Singer in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/op-zoek-isaac-bashevis-singer.html">“Op zoek” </a>schrijft over dat vrijwel iedereen wordt verblind door een
bepaalde hartstocht.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er bestaat niet alleen negatieve
bezetenheid, maar ook positieve…”</i>. De genade ofwel de liefde Gods neemt
echter nooit in bezit, maar bevrijdt, en heft de mens boven zichzelf uit tot
zijn bestemming. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Der grosse Meister</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het Romeinse Rijk raakte op den duur zo vermoeid en
uitgeput dat het alleen nog door het christendom gered kon worden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de dagen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Constantijn_de_Grote">Constantijn </a>is de
Romeinse staat zo decadent geworden, dat het alleen met behulp van het
Christendom overeind kon blijven…”</i>. Europa lijkt anno nu in dezelfde
toestand te verkeren. Zelfs iemand als<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elon_Musk"> Elon Musk</a> denkt dat de westerse
beschaving zonder het christendom instort. Aan het einde van Jakobs
geschiedenis bij de worsteling aan de Jabbok is er een hevige, maar volstrekt
open confrontatie met Esau. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Die komt
in de eerste plaats uit in de volstrekte hopeloosheid voor de toekomst van
Esaus rijk. Duidelijker wordt steeds, dat de westerse cultuur met zijn
wetenschap en techniek als enige consequentie de volkomen vernietiging van
aarde en mensheid heeft…”</i>. Het pessimisme van De Graaff heeft wel enige grond.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De staat Isra</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l
herinnert het Westen-Esau aan zijn verschrikkelijke schuld, de verwonding van
de heup, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Holocaust">de zes miljoen vermoorde Joden</a>. En dat niet alleen: Iedere dag siddert
de gehele wereldpolitiek door de gebeurtenissen in dit kleine land van Jakob…</i>”.
Alsof hij dit nu schrijft in plaats van veertig jaar geleden. Overal klinkt de
echo van de angstroep: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Laat mij gaan,
want de dageraad gaat op.’ Met andere woorden: ‘Er behoeft niet veel meer te
gebeuren, of het einde van alle dingen, de vernietiging van mensheid en aarde,
is nabij. En Jakob antwoordt: ‘Ik laat u niet gaan, tenzij gij mij zegent.’…”</i>. Als de nood op zijn hoogst is, is de redding nabij. Wanneer komt het goed, aldus De Graaff? Als de verdeeldheid tussen Rome en <span>Israël verdwijnt</span>: <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/GEN.12.3.NBG51">wie u zegent zal Ik zegenen</a>. Als Rome <span>Israël om de hals valt. </span>En als Jezus door het Jodendom wordt geaccepteerd als de enige en ware
Messias. Dat gaat een keertje gebeuren, volgens De Graaff. Hij ziet het Jezusbeeld, dat de Joden tot nu toe naar buiten
geven, al oplichten:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De bewuste bedrieger
en zwarte magi</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>r is vervallen. Jezus wordt
zelfs een bijzondere rabbi, voor sommigen zelfs met profetische trekken, maar
zijn Messias-zijn, opstanding, Zoon van God-zijn wordt nog ontkend. Maar de
opklaring gaat verder. De grote <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franz_Rosenzweig">Franz Rosenzweig</a>, de Joodse wijsgeer, spreekt
van ‘der grosse Meister’ als hij over Jezus spreekt…”</i>. Zie ook <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marc_Chagall">Marc Chagall</a>
die steeds naar de eenheid verwijst van <a href="https://igniswebmagazine.nl/kunst/white-crucifixion-van-marc-chagall/">Jezus aan het kruis</a>, die hij als Jood met
een biddoek schildert, met alle pogroms die ooit hebben plaats gehad daar
omheen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een Goddelijke lichtstraal
valt op de Gekruisigde en daarmee op alle vervolgden…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De tak omhakken
waar je zelf op zit</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span>Jakob/Israël moet helemaal zelf tot deze conclusie komen. </span>De Graaff is wars van christelijke Jodenzending, die tot
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Culturele_assimilatie">assimilatie</a> leidt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dit is een
gevaarlijk pogen, want daarmee tracht men, ondanks alle goede bedoelingen, de
stam om te hakken waarop men zelf ge</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt
is…”</i>. Jacob en Ezau traden na hun uiteindelijke verzoening ook niet samen
op. Bovendien zegt Jezus voor zijn hemelvaart tot zijn leerlingen dat ze alle <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goj">‘gooim’</a>,
dat zijn de heidense volkeren, moeten onderwijzen en dopen. Niet de Joden. De Graaff eindigt zijn studie met een
persoonlijk verhaal over de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chassidisch_jodendom">Chassidische Joden</a> die hij als achtjarig jongetje
tegenkwam in de straat waar hij woonde in Scheveningen. E<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n
van hen sprak hem ooit aan met de vraag waar de Haagsche straat was. Verward
antwoordde hij dat ze op de Haagsche straat stonden, waarop de man
teleurgesteld wegliep. Jaren lang heeft hij alle Joden die hij tegenkwam,
gevraagd naar de betekenis van dit voorval. Tot een vrouw hem vertelde dat hij
had moeten zeggen dat de man naar de bekende weg vroeg en informeren of hij hem
misschien ergens anders mee van dienst kon zijn. Want de Chassied had hem enkel in de
gelegenheid willen stellen een Jood te zegenen, waardoor hij zelf gezegend zou zijn. Zie <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/matteus/25">Matte<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>s
25</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wat gij aan </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n van deze minste mijner broederen
heb gedaan, hebt gij Mij gedaan…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Kok Kampen
– 1982, 140 blz., ISBN 90 242 2393 8</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Alleen nog
tweedehands verkrijgbaar </i><span style="mso-spacerun: yes;"><br /></span></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-85145412828970612042023-12-29T21:53:00.134+01:002023-12-31T11:03:48.528+01:00Op zoek – Isaac Bashevis Singer<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgP_RfRApj7gR-sWUR-KhizG2XayrhLOZaXYRTC7GpQSFOQ3KEVIO-aR75K9w0Qi6haGnPZOzCZCDhEq8-3pr4ZIPxo_uWRARQ1TI1fe8Hw7Scu4bpdG8PwuMNLP0R_vECQm7OFl3QUVtEaZNj4Mq4XadXin9vKFH5fSeiD2rfM7j5HtnSgQAG_7uneICeL/s1200/op_zoek.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="713" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgP_RfRApj7gR-sWUR-KhizG2XayrhLOZaXYRTC7GpQSFOQ3KEVIO-aR75K9w0Qi6haGnPZOzCZCDhEq8-3pr4ZIPxo_uWRARQ1TI1fe8Hw7Scu4bpdG8PwuMNLP0R_vECQm7OFl3QUVtEaZNj4Mq4XadXin9vKFH5fSeiD2rfM7j5HtnSgQAG_7uneICeL/s320/op_zoek.jpg" width="190" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik vind <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">“De tedere verteller”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Olga_Tokarczuk">Olga Tokarczuk</a> </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">één van de
</span>mooiste boeken van het afgelopen jaar. Haar opvatting dat lezen en
schrijven vooral een ‘oefening in vreemdheid’ moet zijn, prikkelt. Zie ook
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/uitnodiging-voor-een-onthoofding.html">Nabokov</a> die stelt dat iedere grote roman in feite een 'sprookje' is. Dat maakt </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>lles mogelijk. Zie verder <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Azar_Nafisi">Azar Nafisi</a>,
de schrijfster van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/lolita-lezen-in-teheran-azar-nafisi.html">“Lolita lezen in Teheran”</a>, die vertelt hoe we door onze
eigen ‘tegenrealiteiten’ te scheppen, veel rottigheid kunnen overleven. Allemaal
idee</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n die enorm inspireren. Later
las ik van Tokarczuk de veel minder toegankelijke, maar minstens zo
fascinerende<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/12/de-jacobsboeken-olga-tokarczuk.html"> Jacobsboeken</a>, over de Joodse sekteleider <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jacob_Frank">Jacob Frank</a>, en
uiteindelijk dacht ik: Tokarczuks wereld is de wereld van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Isaac_Bashevis_Singer">Singer</a>. Ook al een <a href="https://wiki.beeldengeluid.nl/index.php/De_passies_van_Isaac_Bashevis_Singer">Nobelprijswinnaar</a>.
Hoe blij was ik dat ik “Op zoek” vond: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Vaak had ik het gevoel dat de waarheid me vroeg of laat werd geopenbaard als ik
maar niet ophield met zoeken en hopen…”</i>. Het gaat om een autobiografisch
deeltje uit de reeks <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Priv%C3%A9-domein">Priv</a></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Priv%C3%A9-domein"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>-Domein
</a>van uitgeverij De Arbeiderspers, waarin de schrijver inderdaad zijn obsessie
met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjabtai_Tsvi">Sabbatai Zevi </a>en Jacob Frank deelt. De van origine Poolse rabbijnenzoon
<a href="http://novellist.nl/vlbd/isaac-bashevis-singer/">Isaac Bashevis Singer </a>(1902 – 1991) laat zich kennen als een bijzonder
intelligente, overgevoelige jongen, die als een soort <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Job_(persoon)">Job</a> vecht met God,
zichzelf en de liefde. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Over kinderen en
lezen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Singer schreef drieëntwintig romans, vijftien
verhalenbundels, een toneelstuk, vier memoires en maar liefst zeven
<a href="https://www.dbnl.org/tekst/coil001lexi01_01/lvdj00900.php">kinderboeken</a>. In verband met de zorgelijke hedendaagse <a href="https://www.lezenenschrijven.nl/over-stichting-lezen-en-schrijven/actueel/een-op-de-drie-15-jarige-leerlingen-nederland-heeft">analfabetisering</a> brak <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kluun">Kluun </a>onlangs in <a href="https://npo.nl/start/serie/wnl-op-zondag/seizoen-8_2/wnl-op-zondag_374/afspelen">'WNL op Zondag' </a>zijn staf over het leesonderwijs, waarin alle
plezier wordt ondermijnd door literaire analyses die zelfs de betreffende
schrijvers de oren doen klapperen. Het slaat allemaal<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ergens meer op. Singer zou het waarschijnlijk
helemaal met hem eens zijn geweest. Zijn vertaler: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Iets van de afschuw voor het intellectualisme is terug te vinden in
de redenen die hij opgeeft voor het schrijven van kinderboeken. Toen hij de
National Book Award kreeg voor het verhaal over zijn eigen jeugd, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/A_Day_of_Pleasure">“A Day of Pleasure”</a>, vatte hij de vijfhonderd mogelijke redenen samen in een tiental:
kinderen lezen geen recensies, ze zijn niet op zoek naar hun identiteit, ze
lezen niet om zich te bevrijden van schuld of vervreemding, ze zitten niet
verlegen om psychologie, ze hebben een hekel aan sociologie, ze proberen niet
om <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franz_Kafka">Kafka </a>of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Finnegans_Wake">“Finnigans Wake” </a>te begrijpen, ze geloven nog in God, het gezin,
engelen, duivels en heksen, ze zijn dol op spannende verhalen, niet op
commentaren, richtlijnen en voetnoten, als een boek ze verveelt geeuwen ze
openlijk zonder schaamte of vrees kenners voor het hoofd te stoten, en tot slot
verwachten ze niet van hun geliefde schrijver dat hij de mensheid zal verlossen.
Zo jong als ze zijn weten ze dat dat niet in zijn macht ligt. Alleen
volwassenen koesteren dat soort kinderlijke illusies…”</i>. Waarvan akte. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Mysticus</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De onderhavige autobiografie bestaat uit twee delen: “Een
kleine jongen op zoek naar God. Een persoonlijke benadering van de mystiek” en
“Een jongeman op zoek naar de liefde”. Op iedere bladzij staan wel zinnen die
ik zou willen citeren, maar dat kan natuurlijk niet. In het voorwoord legt
Singer uit wat hij verstaat onder mystiek. Terwijl religie resoneert bij een
hele groep (al dan niet afgedwongen met het zwaard) zou mystiek
individualistisch zijn: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn
persoonlijke definitie van religie is een mystiek die is veranderd in een
discipline, een collectieve ervaring, en die derhalve gedeeltelijk is verwaterd
en vaak profaan geworden. Hoe meer een godsdienst aanslaat, hoe groter zijn
invloed, des te verder dwaalt hij af van de mystieke oorsprong. Dogma en magie
nemen de plaats in van spirituele ervaring…”</i>. Omdat mystiek een
persoonlijke zaak is kan een mysticus oprecht blijven. Echt zijn. Zo gauw
anderen zich er tegen aan gaan bemoeien zal hij water bij de wijn moeten doen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Meningsverschillen dringen zich op
tegelijk met stilzwijgende en openlijke conflicten en de belemmeringen en
verleidingen van de profaniteit doen hun intrede…”</i>. Vandaar dat elke
godsdienst bol staat van de tegenstrijdigheden. De mysticus is een zoeker. De
mysticus tast in het duister: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij
wacht op openbaring, maar die komt niet, of zelden…”</i>. Mystici zijn
begeesterde mensen. Aangezien de aard van de mysticus bij Joden, christenen en
moslims niet verschilt, bestaat er een grote verwantschap tussen hen. Hun
bevindingen zijn hetzelfde. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De
mysticus beseft dat God in woord en taal zwijgt, maar in daden spreekt …”</i>. Even
verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De mysticus luistert naar Gods
stem in zichzelf, zijn bloed, zijn merg, en door de wegen der <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goddelijke_voorzienigheid">voorzienigheid </a>te
volgen. De mysticus ontdekt dat als hij met volle overgave tot God bidt, er
vaak een antwoord komt...”</i>. Uit wanhoop groeit hoop:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De mysticus ontdekt vaak dat goed zijn voor mensen en zelfs voor
dieren resultaat heeft. Elke mysticus gelooft in de onsterfelijkheid van de
ziel…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Goed en kwaad</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Net als ieder
ander wordt de mysticus grootgebracht met het idee dat er goed en kwaad, boze
en zondige handelingen bestaan, maar voor hem is het moeilijker dan voor
anderen om te aanvaarden dat de drang om goed te doen en de drang om kwaad te
doen uit dezelfde bron voortkomen. De mysticus kan niet anders dan uitgaan van
een vorm van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dualisme">dualisme</a>. Hij moet de aanwezigheid onderkennen van goede en kwade
krachten. Hij moet geloven dat er een God en een anti-God bestaan. Natuurlijk
is het waar dat de anti-God niet iets is wat op zichzelf bestaat – God heeft
hem met een bepaald doel geschapen. Alle mystici geloven in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duivel">Satan</a>, of met welke
andere naam ze hem ook aanduiden…”</i>. Waarom heeft God Satan geschapen?
Waarom wilde de Koning der Hemelen voor zichzelf een tegenstander scheppen? Dat
zijn de vragen die Singer bezighouden. Volgens hem heeft een en ander te maken
met de vrije wil van de mens. Met een zekere mate van autonomie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De mens is niet op alle ogenblikken
gedwongen te doen wat de krachten hem voorschrijven. Hij kan een keuze maken.
Hij kan zich verzetten tegen God of Satan…”</i>. Ik denk dat dat een erg Joodse
gedachte is. Zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/10/de-keuze-edith-eva-eger.html">“De keuze”</a> van Edith Eger. Of bijvoorbeeld <a href="https://www.bible.com/nl/bible/75/JOS.24.15.HTB">Jozua 24 vers 15</a>. Singer heeft een grote interesse in de ziel en vertelt dat hij al vroeg
begint te snuffelen in<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chassidisch_jodendom"> chassidische</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kabbala">kabbalistische</a> overleveringen,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>hoewel zijn vader waarschuwt dat hij er<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>zich niet voor zijn dertigste aan moet wagen.
Het risico bestaat dat je afglijdt naar ketterij of, God verhoede, je verstand
verliest. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wat is waarheid?</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik kan in alle
eerlijkheid zeggen dat bij ons thuis het juda</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sme
niet een verwaterde, formele godsdienst was, maar een die was doortrokken van
alle geuren, alle vitaminen, de hele mystiek van het geloof…”</i>. De Jood van
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joodse_diaspora">diaspora </a>klampt zich vast aan <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n enkele hoop: dat de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Messias">Messias</a> zal
komen. Dat doen christenen als ik ook. Singer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De komst van de messias was niet een wereldse verlossing, de
herovering van een verloren land, maar een geestelijke bevrijding die de hele
wereld zou veranderen, alle kwaad zou uitroeien en het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koninkrijk_van_God">koninkrijk der hemelen </a>op aarde zou brengen…”</i>. Alleen begint hij zich al op jonge leeftijd af te
vragen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Is het wel waar?...”</i>. Zie
de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/11/de-erfenis-van-pilatus-anne-may.html">christelijke boeken</a> waarin staat geschreven dat de Joden een verdoemd ras
zijn omdat ze Jezus niet aanvaarden. Zie de ketterse boeken van de ongelovigen
die beweren dat de wereld al honderd miljoen jaren oud is en de mensen niet van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Adam_en_Eva">Adam</a>, maar van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Evolutietheorie">apen</a> afstammen. Zijn elf jaar oudere en zondige broer Jozua
die al verhalen schrijft (zie mijn blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/08/josje-kalb-ij-singer.html">“Josje Kalb”</a>), vertelt hem over de
overweldigende maar blinde natuur die geen onderscheid maakt tussen goed en
kwaad:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het kon de natuur kennelijk
niet schelen dat de slachters op de Janasj-markt dagelijks honderden of
duizenden stuks gevogelte doden. Het zat de natuur ook niet dwars dat de Russen<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pogrom"> pogroms</a> tegen de joden hielden of dat de <a href="https://www.groene.nl/artikel/erdogan-roept-in-bulgarije-oude-angsten-op">Turken en Bulgaren</a> elkaar afslachtten
en kinderen aan hun <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bajonet">bajonetten </a>regen. Maar hoe was de natuur zo geworden?...”</i>.
De moderne jongeren die geprobeerd hebben een <a href="https://historianet.nl/maatschappij/geschiedenis-van-rusland/de-russische-revolutie-schokte-de-wereld">revolutie</a> te ontketenen om de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tsaar"> tsaar</a>
te onttronen, verwarren hem: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat slag
lachte om mijn vader en zijn vroomheid. Zij voorspelden dat er na de revolutie
geen synagogen of studiehuizen meer zouden bestaan en ze maakten de chassidiem
uit voor fanatici…”</i>. Hij weet van anderen die beweren dat je kunt wachten
op de Messias tot je een ons weegt.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Je
moet z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>lf
het land van Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l gaan opbouwen, dat ze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zionisme">Palestina </a>noemen. Elk volk heeft
een eigen land. Zijn moeder koopt wel eens hersenen op de markt die goedkoper
zijn dan rundvlees: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Moeder kookte de
hersenen en ik at ze op. Konden mijn hersenen ook gekookt en gegeten worden?
Ja, natuurlijk, maar zolang ze niet waren gekookt bleven ze doordenken en
wilden ze de waarheid kennen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Uiteindelijk is
alles kabbala</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Zijn broer lacht hem vierkant uit omdat hij in spoken
gelooft: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik hoorde talloze verhalen
over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dibboek">dibboeks</a>, lijken die ’s nachts hun graven verlieten en ronddoolden om
wonderdoeners of ver afgelegen kermissen te bezoeken…”</i>. Echter, de hele
wereld gelooft in geesten. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Erlk%C3%B6nig">“Der Erlk<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>nig”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe">Goethe </a>of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Die_Loreley">"Die Lorelei"</a> van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heinrich_Heine">Heine</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik leefde in voortdurende vrees
voor deze onzichtbare dingen. ’s Nachts was het op de trap donker en naar boven
en beneden gaan was een bezoeking. Vaak telde ik de franjes aan mijn
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Talliet">gebedsmantel</a> om na te gaan of ze er allemaal nog aan zaten. Ik mompelde
bezweringen uit de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gemara">gemara </a>en andere heilige boeken…”</i>. Welnu: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als er demonen bestonden, moest er ook
een God bestaan…”</i>. Over de <a href="https://www.eo.nl/artikel/kabbala-nieuwe-religietrend">kabbala</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
In wezen maakten we allemaal deel uit van Gods licht, maar door een proces van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Emanationisme">emanatie</a> en verzwakking werd Gods licht donkerder, steeds tastbaarder en
genaakbaarder tot het in materie veranderde – aarde, rots, zee dieren, mensen…”</i>.
Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn latere
belangstelling voor <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Benedictus_de_Spinoza">Spinoza</a> komt voort uit mijn poging de kabbala te bestuderen…”</i>.
Singer:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Materie was een masker op het
gezicht van de geest. Achter nietigheid ging grootsheid schuil, achterlijkheid
was manke wijsheid, kwaad was verdorven genade…”</i>. Later hoort hij dat zelfs
de hardste steen bestaat uit wervelingen van energie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Uiteindelijk is dat de kabbala!...”</i> (en de <a href="https://www.leveningod.nl/wat-is-kwamtumfysica.html">kwantumtheorie</a>). </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ketters</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Hij voelt zich anders dan anderen. Vertelt dat hij op
diverse niveaus bestaat. Hij is een leerling op het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cheider">cheder</a> en verdiept zich
tegelijk in de eeuwige vraagstukken. Hij speelt tikkertje en verstoppertje met
zijn vriendjes en bestudeert tegelijk de mystici. Hij trekt op met zijn
buurmeisje Sjosja terwijl hij ondertussen<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fjodor_Dostojevski"> Dostojevski</a> leest. Zijn ondraaglijke
medelijden met mensen en dieren maakt hem depressief. Hij ervaart de wereld als
een slachthuis, een enorme hel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik
koesterde niet alleen wrok tegen de mens maar ook tegen God. Hij had
uiteindelijk de wilde beesten met klauwen en tanden op de wereld gezet. Hij had
de mens bloeddorstig gemaakt, bereid om op elk moment over te gaan op geweld…”</i>.
Stiekem bietst hij boeken van zijn broer. Leest <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Malthus">Malthus</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin">Darwin</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Immanuel_Kant">Kant</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pierre-Simon_Laplace">Laplace</a>.
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Doden of worden gedood was de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Survival_of_the_fittest">stelregel </a>van het leven en van God…”</i>. Toen de Joden sterker waren brachten
ze de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Filistijnen">Filistijnen </a>om en toen de Filistijnen sterker waren brachten ze de Joden
om: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dezelfde<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mozes"> Mozes</a> die had gezegd:
‘Gij zult niet doden,’ zei ook: ‘Gij zult niets dat ademt in leven laten.’ De
oorlogen die <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jozua_(persoon)">Jozua </a>voerde vertoonden een griezelige gelijkenis met de wandaden
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bohdan_Chmelnytsky">Chmjelnitski</a>…”</i>. Singer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik las
deze waarheden, waarvan ik wist dat niemand ze kon ontkennen en tegelijkertijd
had ik het gevoel dat ik vergif slikte…”</i>. In de boeken van de kabbala vindt
hij troost, want daarin wordt de aarde als de gemeenste van alle werelden
beschouwd. Een hol van kwaad. Ver verwijderd van God en zijn genade. Daarom
heeft de Eeuwige ons het grootste geschenk uit Zijn schatkist gegeven: de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrije_wil">vrije wil</a>. Alhoewel je meestal weinig keus hebt. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
‘Ik begin <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ketter">ketters</a> te worden!’ zei ik tegen mezelf…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het geheim van het
leven</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ondertussen barst de <a href="https://npokennis.nl/longread/7631/waarom-was-de-eerste-wereldoorlog-zo-verschrikkelijk">eerste wereldoorlog</a> los: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een <a href="https://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/38/franz-ferdinand-in-sarajevo-vermoord">moordenaar </a>had de aartshertog van
Oostenrijk en zijn vrouw vermoord en miljoenen soldaten en burgers moesten met
hun leven boeten voor deze misdaad…”</i>. Zijn vader begint de krant te lezen
en moet nieuwe woorden leren:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De jood
die tweeduizend jaar in ballingschap had geleefd en zich nooit had gemengd in
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goj">gojse </a>oorlogen had vrijwel geen aanduidingen voor wapens en ammunitie. Ook had
hij geen woorden voor strategie en tactiek…”</i>. Zijn vader grijpt in zijn
baard en staart door het raam naar de hemel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze vochten en vergoten bloed om een armoedig dorp, een modderige
stroom. Ze brandden de hutten en de schamele bezittingen plat van paupers die
vaak met kinderen de koude nacht in moesten vluchten. Ik hoorde vader mompelen:
‘Wee, wee ons, God in de hemel.’…”</i>. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=1aIyZnFbOu0">Wat is er veranderd?!</a> De familie Singer
lijdt kou. De familie Singer lijdt honger. De familie Singer wordt geteisterd
door ziektes. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hoewel ik het bestaan
van God in twijfel trok, bad ik ook tot Hem (als ik vergat dat ik een ketter
was). Je kon uiteindelijk nergens zeker van zijn…”</i>. De opmerking van zijn
gedeserteerde broer dat zelfs bij filosofen geen waarheid is te vinden, doet
hem in de kamer rondlopen als een gekooid beest: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hoe kon je in zo’n wereld leven? Hoe kon je ademen als je gedoemd
was om nooit, nooit te weten waar je vandaan kwam, wie je was en waar je
heenging?...”</i>. Uiteindelijk brengt hij een oud bibliotheekboek van zijn
broer terug en vertelt de bibliothecaris dat hij wil weten wat er in de wereld
te koop is: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Zo. Wat wil je weten?’
‘O, natuurkunde, aardrijkskunde, filosofie – alles.’ ‘Alles? Niemand weet
alles.’ ‘Ik wil het geheim van het leven kennen,’ zei ik beschaamd om mijn
eigen woorden. ‘Ik wil een boek over filosofie lezen.’ De bibliothecaris trok
zijn wenkbrauwen op…”</i>. Of hij van zijn vader wel zulke ketterse geschriften
mag lezen. Hij zegt dat hij ze goed zal verstoppen, zodat zijn vader er niet achterkomt. De bibliothecaris bromt dat filosofie nergens toe dient, maar scharrelt
wel een paar boeken voor hem op: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… als
je vader ze ziet, scheurt hij ze aan stukken…”</i>. Hij krijgt ze zelfs mee
zonder borg te betalen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als je ze op
tijd terugbrengt vind ik wel weer wat anders voor je. Als een jongen het geheim
van het leven wil leren kennen, moet je hem van dienst zijn…”</i>. Singer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ik kon me bijna niet inhouden om zijn
hand te kussen…”. </i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Job</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">1917 - Singer houdt zich in leven door priv<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>les
te geven. Tijdens een woeste discussie met een athe<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>stische vader van een leerling
waar hij verliefd op is: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘En als -
zoals jij zegt -<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>God slecht is waarom
zou de mens dan goed zijn?’ Todros diende van repliek met een wedervraag op de
typisch joodse manier. ‘Om God dwars te zitten,’ antwoordde ik. ‘Alleen omdat
God wil dat mensen elkaar afslachten en onschuldige dieren doden, daarom moet
de mens de medemens en de dieren helpen om aan te tonen dat hij het niet eens
is met de manier waarop God de wereld bestiert.’ ‘Als God bestaat denk je dan
niet dat Hij toch zijn zin zou doen? Denk jij dat de mens sterker is dan God?’
‘Nee, dat bedoel ik helemaal niet. Maar de mens heeft toch het recht te
protesteren als hij Gods daden onrechtvaardig vindt.’…”</i>. Dat is <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Job_(boek)">Job</a>. 1918 –
<a href="https://www.polen.travel/nl/polen-algemeen/historia/jozef-pilsudski-schepper-van-een-onafhankelijke-poolse-staat">Polen</a> wordt onafhankelijk. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Literair
Warschau werd gedomineerd door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Communisme">communisten</a>. Een groot aantal van de jonge
schrijvers en lezers geloofden dat het communisme voor eens en altijd een einde
zou maken aan het joodse vraagstuk. Onder het communisme zouden er geen joden
of gojim zijn, slechts een verenigde mensheid. Religie en bijgeloof zouden tot
het verleden behoren. Mijn broer en ik pasten helemaal niet in een dergelijke
ideologie. Ik sprak vaak met woede God tegen, maar ik was nooit opgehouden in
Zijn bestaan te geloven…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
ik bleef geestelijk diep geworteld in de middeleeuwen (dat kreeg ik tenminste
te horen). Ik riep in mijn werk herinneringen en emoties op die de wereldse
lezer probeerde te vergeten en eigenlijk al was vergeten. Voor de vrome joden
was ik een ketter en godslasteraar. Tot mijn eigen verbazing merkte ik dat ik
niet bij mijn eigen volk maar ook niet bij de anderen hoorde. In plaats van in
mijn werk de politieke leiders van een decadent Europa aan te vallen en te
helpen een nieuwe wereld te bouwen, voerde ik een priv</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>-oorlog
tegen de Almachtige…”</i>. Hij leest <a href="https://historiek.net/sigmund-freud-grondlegger-psychoanalyse/68455/">Freud</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alfred_Adler">Adler</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/in-de-ban-van-jung-tjeu-van-den-berk.html">Jung</a>, maar ze raken niet
aan waarheden die hem voorheen onbekend waren. Hij leest de preken van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2014/04/opstanding-lev-tolstoj.html">Tolstoj</a>,
maar diens praatjes vullen geen gaatjes.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik las de literaire idolen van
die dagen – <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Romain_Rolland">Romain Rolland</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/09/de-man-die-donderdag-was-gk-chesterton.html">G.K. Chesterton</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Mann">Thomas Mann</a>. Ik vond in hun werk
niet waar ik naar zocht…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Emocratie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Singer vertelt over de prachtige <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/de-vertellingen-van-rabbi-nachman/9200000046353741/">verhalen</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nachman_van_Breslov">Rabbi Nachman</a> die <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Martin_Buber">Martin Buber</a> op zijn eigen manier vertaalde in het Duits. En over de
kille logica van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/search?q=spinoza">Spinoza </a>volgens wie gevoelens, lijden en rechtvaardigheid
slechts menselijke begrippen en voorbijgaande stemmingen zijn: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Noch in de God van rabbi Nachman, noch in
die van Spinoza kon ik soelaas vinden…”</i>. Dat God tegen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Job_(persoon)">Job</a> aanvoert dat Hij
wijs en machtig is en Job maar een onwetend mensje, is geen verklaring voor
Jobs smart. Alle ezels en kamelen en schone dochters op het einde van zijn
leven zijn maar een schrale compensatie voor zijn vroegere lijdensweg, vindt
Singer.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De mens was niet verplicht God
te bedanken voor alle plagen en rampen die hem vrijwel van de wieg tot het graf
teisterden…”</i>. Als God Zich verplicht voelt om Zijn schepselen te kwellen,
dan is dat Zijn aangelegenheid:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik zei
tegen mezelf: ik geloof in God, ik vrees Hem, maar ik kan niet van Hem houden,
niet met heel mijn hart en ziel zoals de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thora">Thora</a> voorschrijft, noch met de ‘amor
Dei intellectualis’ die Spinoza van me vraagt…”. </i>Tijdens een treinreis
maakt hij mee hoe Poolse boerenkinkels op een walgelijke manier Joden lastig
vallen. Ze durven zich niet te verweren omdat een coup<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span> verder een troep soldaten
staat: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Tot die nacht had ik vaak idee</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n gehad over de verlossing van de
mensheid, maar het werd me duidelijk dat de mensheid geen verlossing verdiende.
De mensheid verlossen zou een misdaad zijn. De mens was een beest dat doodde,
plunderde en niet alleen andere soorten maar ook zijn eigen soort martelde. De
smart van een ander was zijn vreugde, de vernedering van de ander zijn
overwinning. De Thora zegt ons dat God het betreurde dat Hij de mens geschapen
had…”</i>. Het doet me denken aan<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/waarom-de-wereld-een-hel-nodig-heeft/9300000153232399/">Arnold Huijgen</a> die een boek over de hel heeft geschreven waarin hij beargumenteert dat
het idee van een hel ook een troost kan zijn. Singer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De martelaren van gisteren zijn de tirannen<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>van vandaag…”</i>. De Joodse communisten zijn
geen haar beter. Ze beloven net zo goed iedereen die het niet met hen eens is
uit te roeien: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Voor deze kleinsteedse
jongeren was het voldoende om een paar pamfletten te lezen om hen tot potenti</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le slachters te maken. Er waren er bij
die zeiden dat ze zelfs hun eigen ouders tegen de muur zouden zetten. Een
aantal van die jongeren ging ten onder in de slavenkampen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jozef_Stalin">Stalin</a>…”</i>.
Rabbi Nachman noemt ongecontroleerde emoties ‘kwade gedachten’, ‘inblazingen
van Satan’. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Spinoza had me gewaarschuwd
tegen emoties, gekunseldheden, die de rede verduisterden en zelfs een vorm van
waanzin waren…”</i>. Wat zegt dat over de ‘emocratie’ van onze dagen?</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik mag je</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Terwijl de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tweede_Wereldoorlog">tweede wereldoorlog</a> op het punt staat uit te
breken bemachtigt Singer een baantje als drukproefcorrector voor een literair
tijdschrift in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Warschau">Warschau</a>. Hij verdient er het zout in de pap niet mee. De
Schrijversclub en de bibliotheek houden hem in leven. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Alle tekenen wezen erop dat de mens niets had geleerd van de oorlog
die twintig miljoen mensen het leven had gekost, zo niet meer. In alle steden
van Europa dansten de mensen de nieuwste dansen - de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Charleston_(dans)">charleston</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Foxtrot_(dans)">foxtrot</a>, of
hoe ze mochten heten – ze dansten op graven…”</i>. Singer beleeft zijn eerste
grote liefde met een hospita die twee keer zo oud is als hij. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik vroeg haar of ze een kamer te huur had
en ze zei: ‘Ja, maar alleen voor een vleermuis die geen licht nodig heeft.’ ‘Ik
ben een vleermuis,’ zei ik…”</i>. Binnen tien minuten zitten ze over boeken te
praten alsof ze elkaar al jaren kennen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Zelf was ze al jong ‘bedorven’ en had zich gestort in de wereldse Jiddische en
verlichte Hebreeuwse boeken van schrijvers als <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Yitzkhok_Yoel_Linetzky">Isaak Joel Linetzkyz</a>,</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mendele_Mocher_Sforim">Mendele
Mocher Sforim</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;">, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Abraham_Mapu">Abraham Mapu</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjolem_Alejchem">Sjolem Aleichem</a>, <a href="https://hmn.wiki/nl/Isaac_Leib_Peretz">Peretz</a>, en tevens Jiddische
vertalingen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lev_Tolstoj">Tolstoj</a>, <a href="https://historianet.nl/maatschappij/geschiedenis-van-rusland/dostojevski-overleefde-zijn-eigen-executie">Dostojevski</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michail_Lermontov">Lermontov</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Knut_Hamsun">Knut Hamsun</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/August_Strindberg">Strindberg</a> en
Poolse schrijvers als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Adam_Mickiewicz">Mickiewicz</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Juliusz_S%C5%82owacki">Slowacki</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Wyspia%C5%84ski">Wyspiansky </a>en <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Przybyszewski">Przybyszewski</a>. Ik had
niet alleen precies dezelfde boeken gelezen, maar ik wist ook goed hoe ze
eruitzagen, uit hoeveel bladzijden ze bestonden en wie de uitgevers en
vertalers waren…”</i>. Het raamloze kamertje dat ze hem aanbiedt, bevat ook nog
een aantal dozen vol <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Parapsychologie">parapsychologische </a>onderwerpen, waar Singer een fascinatie
voor heeft. Zielsverwantschap. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik
vroeg hoe hoog de huur was en ze zei: ‘Betaal maar wat je je kunt veroorloven.’
En ze schonk met rabbinale vriendelijkheid een glimlach en zei dat ze een lunch
voor me zou klaar maken. ‘Waar verdien ik dat aan?’ vroeg ik en ze antwoordde:
‘Ik mag je.’…”</i>. Gina dus. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Hartstocht</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Door het lezen van linkse kranten en het luisteren naar
communisten verneemt Singer dat extreem links afschaffing van het priv<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>-leven
voorstaat en een permanent collectief systeem wil invoeren. Het idee alleen al
laat de rillingen over zijn lijf lopen. Singer, met zijn creatieve geest, is een
einzelg<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>nger
die de vrijheid om alleen te zijn harder nodig heeft dan zuurstof. Als de
regering hem oproept voor de dienstplicht begint hij zichzelf uit te hongeren,
wat hem in een vreemde hallucinante toestand brengt. Na een vernederende
keuring ontsnapt hij ternauwernood aan het leger. Hij schrijft al ettelijke
jaren, maar vroeg of laat gooit hij zijn pennenvruchten steeds in de
prullenbak. Hij vindt de Jiddische schrijvers sentimenteel, primitief en
enghartig: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de Jiddische en
Hebreeuwse literatuur werden de grote gebeurtenissen inherent aan de joodse
geschiedenis vermeden – de valse messiassen, de verdrijvingen, de gedwongen
bekeringen, de emancipatie en de assimilatie die een situatie had geschapen
waarin joden minister werden in Engeland, Itali</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>
en Amerika, professoren op grote universiteiten, miljonairs, partijleiders,
uitgevers van wereldberoemde kranten. De Jiddische literatuur negeerde de
joodse onderwereld, de tienduizenden dieven, zwendelaars, prostitu</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>es en blanke slavenhandelaren in
<a href="https://bezoekbuenosaires.jouwweb.nl/argentinie-1/info/taal-godsdienst/joodse-gemeenschap">Buenos Aires</a>, <a href="https://www.viator.com/nl-NL/tours/Rio-de-Janeiro/Private-Tour-Jewish-Heritage-in-Rio-de-Janeiro/d712-7287P4">Rio de Janeiro</a> en zelfs in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Getto_van_Warschau">Warschau</a>. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jiddische_literatuur">Jiddische literatuur</a> deed
me denken aan het rabbinaat van mijn vader, waar vrijwel alles was verboden…”</i>.
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elie_Wiesel">Elie Wiesel</a> laat in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/09/alle-rivieren-stromen-naar-de-zee-elie.html">“Alle rivieren stromen naar de zee” </a>weten dat hij niets
moet hebben van de zwarte kant van de Jiddische wereld die Singer in zijn
latere oeuvre beschrijft. Singer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik
herinnerde me de woorden van Spinoza met als strekking dat alles een hartstocht
kon worden. Ik had me vooraf voorgenomen dat ik wilde schrijven over menselijke
hartstocht en niet over een onbewogen levensstijl. Vrijwel iedereen hier op de
Schrijversclub bezat een bepaalde hartstocht waardoor hij werd verblind…”. </i>En
waarachtig, als je er op gaat letten, is dat nog steeds zo. De hoofdredacteur
van het tijdschrift waar hij voor werkt wil <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">een </span>verhaal van hem drukken,
maar is niet enthousiast: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik vroeg hem
wat de mankementen waren en na enig gepeins zei hij dat het te pessimistisch
was, dat er geen problemen in werden aangesneden, en dat het verhaal negatief
en bijna antisemitisch was. Waarom zou je schrijven over dieven en hoeren,
terwijl er toch zoveel nette joodse mannen en toegewijde joodse vrouwen
rondliepen? Als zoiets in het Pools vertaald zou worden zou de goj die het las
wel eens de indruk kunnen krijgen dat alle joden ontaard waren…”</i>. Hij lijkt
warempel Elie Wiesel wel. Alsof de Heilige Schrift zo positief schrijft over Joden, denkt Singer ondertussen. <br /></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een
wereldomvattend abattoir</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Steeds staan de tientallen miljoenen mensen die ten onder
zijn gegaan in de <a href="https://www.sg.uu.nl/artikelen/2018/11/de-laatste-slachtoffers-van-de-eerste-wereldoorlog">wereldoorlog</a>, de <a href="https://www.groene.nl/artikel/utopische-drang">bolsjewistische revolutie</a>, de <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/pogroms-op-joden-in-oekraine/">pogroms</a>, de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hongersnood">hongersnoden</a> en de<i> </i><a href="https://www.uzleuven.be/nl/uz-magazine/oktober-2020/pandemielessen-van-vroeger-en-nu"><span>epidemieën</span></a> Singer voor ogen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In Rusland waren miljoenen boeren
gedoodverfd als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dekoelakisatie">koelaks </a>en naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goelag">Siberi</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goelag"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>
</a>verbannen. Hele dorpen waren <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Holodomor">uitgehongerd</a>. Er werd gevochten in <a href="China en Mantsjoerije">China en Mantsjoerije</a>. Van de ene generatie in de andere hadden mensen hun leven in de
strijd geofferd en er was nooit iets van de grond gekomen. Hoe werd men
schrijver in zo’n wereldomvattend abattoir?...”.</i> De kranten staan vol
vermeende<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Judeo-ma%C3%A7onnerie"> Joodse samenzweringen</a>. Over een <a href="https://www.cidi.nl/de-antisemitische-complottheorieen-van-david-icke/">antisemitische auteur</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij wist zo goed de emoties op te zwepen
dat ikzelf, terwijl ik las wat hij schreef, gehypnotiseerd raakte door zijn
stijl, zijn gedrevenheid en zijn parano</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>de
achterdocht…”</i>. Zo werkt dat, weet ik sinds de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/11/waarheidszoekers-cees-zweistra.html">coronaperiode</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Al het geklets over een betere toekomst,
een rooskleurigere dag van morgen, een verenigde mensheid, of gelijkheid was
gebaseerd op wensdromen, waanidee</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
en soms louter machtshonger. Het was mij duidelijk dat er na de eerste
wereldoorlog een tweede zou komen, een derde, een tiende…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gespleten</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het literaire tijdschrift waar Singer voor werkt wordt
overgenomen door een grote uitgever waardoor hij meer gaat verdienen. En alsof
dat niet genoeg is, wordt zijn broer Pools correspondent bij een voortvarende
Amerikaanse Jiddische krant die, lang voordat de democratische wereld zich
ervan bewust wordt, <a href="https://isgeschiedenis.nl/reportage/waarom-is-massamoordenaar-jozef-stalin-nog-steeds-zo-populair">Stalins moorden</a> aan het licht brengt. Zijn broer boert
goed. De ziekelijk verlegen Singer mijdt zijn huis dat een zoete inval wordt voor
de beau monde. Een vrouw hoeft maar naar hem te kijken en hij krijgt een kop
als een biet. Hij voelt zich gespleten: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ik leefde als een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Libertinisme">libertijn </a>maar bleef tot God bidden en om zijn genade vragen.
Ik brak alle wetten van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjoelchan_Aroech">Sjoelchan ‘Aroeg</a> en las tegelijk de boeken van de
kabbala en chassidische werken. Ik had de zwakheden ontdekt in beroemde
filosofen, maar ik schreef dingen die er na</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ef,
onhandig en amateuristisch uit kwamen…”</i>. Hij ‘wedijvert’ met God, profeten,
religies, filosofie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n, en met de scheppers van de wereldliteratuur. Stelt
alles in vraag.<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er was een vijand in me
gevaren, of een dibboek, die me op alle manieren dwars zat en kat en muis met
me speelde. Zodra ik over een fobie of een neurose las werd ik er prompt het
slachtoffer van…”</i>. Hij denkt dat hij kanker heeft. En vervolgens een
hersentumor: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ik werd blind, doof,
verlamd, gek…”. </i>Hij lijdt aan nachtmerries: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een of andere maniak zei waanzinnige dingen in mijn hoofd en ik kon
hem niet tot zwijgen brengen…”</i>. Hij vertelt hoe hij in boekwinkels en
bibliotheken stuit op verhalen over de valse messias <a href="https://www.myjewishlearning.com/article/jacob-frank-and-his-followers/">Jacob Frank</a> en zijn
discipelen. Hij leest alles over <a href="https://www.myjewishlearning.com/article/shabbetai-zevi/">Sabbati Zevi</a>, over de straffen opgelegd aan <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/01/de-wijsheid-van-de-heks-susan-smit.html">heksen</a> in Europa en Amerika, over massapsychose rond de <a href="https://www.vilters-vanhemel.be/belgie_middeleeuwen_kruistochten_hfst1.html">kruistochten</a>:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… In die boeken vond ik alles waar ik over
piekerde – hysterie, sex, fanatisme, bijgeloof. Het feit wilde dat bij ons
thuis deze onderwerpen altijd waren besproken en geanalyseerd…”</i>. Even
verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Twistpunten tussen rabbijnen
die wel tweehonderd jaar teruggingen hadden bij ons in huis meer gewicht dan de
dagelijkse gebeurtenissen in de krant…”</i>. Zijn vader gelooft elk woord van
de kabbalisten, zijn moeder is rationeler:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Omdat mijn broer Jozua <a href="https://www.groene.nl/artikel/de-joodse-verlichting">verlicht</a> was geworden en vader vreesde dat de jongere
kinderen zijn voorbeeld zouden volgen, bestookte hij ons met verhalen over
verhuisde geesten, dibboeks en wonderen verricht door verschillende
wonderrabijnen en heiligen…”</i>. Het zal het arsenaal worden waaruit hij zijn
verhalen put. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Spanning</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Deels houdt Singer van Gina, deels haat hij zijn lief: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn ideaal is altijd geweest een nette
joodse dochter…”</i>. Een stem in zijn hoofd beschuldigt hem: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Je hebt gepaard met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lilith">Lilith</a>, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Naamah_(demon)">Naama</a>,
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Agrat_bat_Mahlat">Machlat</a>, Sjibta…!...”</i>. Hij vergelijkt zich met de <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/JOS.2.1-21.NBG51">verkenners van Jericho</a> en
haar met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rachab">Rachab</a> de hoer. Met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham">Abraham</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hagar">Hagar</a>. Met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ruben_(zoon_van_Jakob)">Ruben </a>en <a href="https://www.saltoftheearth.nl/eerstgeboorterecht-van-ruben/">Bilha</a>. Met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Boaz_(Bijbelse_naam)">Boaz</a> en
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ruth_(persoon)">Ruth</a>. Met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koning_David">David </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Batseba">Bathseba</a>. En eerlijk gezegd komt die Gina ook over als
behoorlijk gek. Hoe ouder ze wordt hoe meer beslag ze op Singer gaat leggen. Hij
voelt zich gevangen. Hij wordt haar pathos moe. Stiekem gaat hij op zoek naar
een nieuwe kamer waar hij rustig kan werken. Hij laat haar hysterisch achter. Hij
belandt bijna in een schijnhuwelijk. Hij laaft zich aan de roddels en wilde
verhalen op de Schrijversclub: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Na
bijna tweeduizend jaar van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Getto">getto’s</a> en verregaande afzondering van de gojse
wereld, daagde er bij de ge</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>mancipeerde
jood een tomeloos verlangen naar wereldse zaken, gekoppeld aan een grenzeloze
energie…”</i>. De Joodse jeugd heeft veel in te halen. Langzaam komt hij er achter
dat ‘spanning’ het wezen is van het leven en de kunst. Dat het de Jiddische
literatuur ontbreekt aan verwikkelingen en dilemma’s en crisissituaties. Een
roman moet zijn lezers weten te trekken. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De vrees voor verveling is vaak even groot, zo niet groter dan de vrees voor de
dood…”</i>. Mensen hebben voortdurend behoefte aan avontuur, verandering, risico,
gevaar en uitdaging, aldus Singer. Hij droomt over een nieuwe filosofie waarin
je spanning kunt beleven zonder anderen te schaden. Oftewel: zonder te moorden,
te verraden, te verkrachten. Daarom is de televisie uitgevonden denk
ik. Hij schrijft dat hij hongert naar iets van de spanning die hij aantreft in
het werk van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Honor%C3%A9_de_Balzac">Balzac</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Victor_Hugo">Victor Hugo</a>, <a href="https://biografieportaal.nl/signaleringen/leo-tolstoi-en-zijn-valse-discipel/">Tolstoi</a>, <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/09/madame-bovary-gustave-flaubert.html">Flaubert</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alexandre_Dumas_p%C3%A8re">Alexandre Dumas</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/August_Strindberg">Strindberg</a> en
<a href="https://www.vanoorschot.nl/writers/f-m-dostojevski/">Dostojevki</a>. Zie <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/02/misdaad-en-straf-fm-dostojevski.html">“Misdaad en straf”</a> zou ik zeggen. Hij vertaalt <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">“Der Zauberberg”</a>
van <a href="https://duitslandinstituut.nl/naslagwerk/445/thomas-mann">Thomas Mann</a> in het Jiddisch en durft bijna niet te zeggen dat hij er niets
aan vindt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik hield veel meer van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Buddenbrooks">“De Bruddenbrooks”</a> van Thomas Mann en <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Romain_Rolland">“Colas Breugnon” </a>van Romain Rolland, boeken
vol levensvuur…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een geweldig en
complex vijgenblad</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Singer neemt geen blad voor de mond. De literatuur die
hij moet corrigeren noemt hij zonder meer ‘troep’. Propaganda. De linkse Joodse
auteurs schrijven voortdurend over Joodse fabrieksarbeiders en zelfs boeren:
‘een ras dat amper bestaat’. Hij wordt er bijna onpasselijk van. Op een gegeven
moment houdt hij twee kamers aan, omdat de vrouwen op beide adressen tot zijn
eigen verbijstering verliefd op hem zijn: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Het was nooit tot me doorgedrongen dat ik zo goed in de markt lag. Ik was niet
groot of knap en ik sprak belabberd Pools. Als ik eens in de spiegel keek werd
ik bijna bang van mezelf…”</i>. Hij heeft het over zijn vuurrode haar, zijn
bleke gezicht, zijn flaporen, zijn holle rug. Hij loopt krom. Zijn das zit eeuwig scheef, de
knopen springen vanzelf van zijn jas, zijn veters raken altijd los, zijn broek
slobbert en dreigt voortdurend af te zakken. Hij is behept met een oneindig minderwaardigheidscomplex:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik had
altijd al gevonden dat het verhaal in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondeval">Genesis</a> over Adam en Eva, die zich na het
eten van de vrucht van de boom der kennis bewust worden van hun naaktheid, de
essentie van de mens uitdrukte. De mens is het enige schepsel dat zich schaamt
om te zijn wat hij is. De hele menselijke cultuur is een geweldige inspanning
om te bedekken en te verfraaien, een geweldig en complex vijgenblad…”</i>. Natuurlijk heeft Singer gelijk: zie de moderne media. Waar
Singer <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>cht
in gelooft, wordt uiteindelijk duidelijk
in de volgende passage: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We zaten rond
de tafel met Sabina, haar moeder en haar twee broers en aten het avondmaal.
Bryna Reizel, zoals de moeder van Sabina heette, vertelde verhalen over haar
geboortestad. Ik luisterde naar elk woord. De filosofie had me teleurgesteld,
ik geloofde nauwelijks in psychologie en helemaal niet in sociologie, maar ik
was tot de slotsom gekomen dat veel waarheden en fragmenten van waarheden
besloten lagen in folklore, dromen en fantasie</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n.
Waar denken niet is gebonden aan discipline is het in staat een glimp op te vangen
achter het gordijn van het fenomeen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: De
Arbeiderspers – 1985, Priv</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span> Domein
114, vertaling Joop van Helmond, 204 blz., ISBN 978 902 954 616 4, bij bol. alleen
nog tweedehands leverbaar: zie <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=1001004005130856&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-48707017349437512012023-12-15T14:02:00.110+01:002023-12-23T17:52:39.152+01:00Lolita lezen in Teheran – Azar Nafisi<p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjO7otNEEYlsV4S4Cb_2jfoVJLYmgXrKHz9h-lLtE1gQuhg-2BdpNUh7cJ0QVGwrBKdthj_eFOhPqWHvo97njXbzZTDgT_MNoIyuFTjIfW_EZXHdeqlt_z0hN5ENPlAolAzVZjCOOugZMsmhyztFKs30-cj3DEZgEEX8kD9jOeXgEirejHKNk1-qi1XPd_V/s1157/lolita.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1157" data-original-width="758" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjO7otNEEYlsV4S4Cb_2jfoVJLYmgXrKHz9h-lLtE1gQuhg-2BdpNUh7cJ0QVGwrBKdthj_eFOhPqWHvo97njXbzZTDgT_MNoIyuFTjIfW_EZXHdeqlt_z0hN5ENPlAolAzVZjCOOugZMsmhyztFKs30-cj3DEZgEEX8kD9jOeXgEirejHKNk1-qi1XPd_V/s320/lolita.jpg" width="210" /></a></div><br /> <p></p><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: Zeven
vrouwen en hun verboden leesclub</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De werkelijkheid is
veel bizarder dan fictie. De <a href="https://kro-ncrv.nl/nobelprijs-voor-de-vrede-naar-iraanse-mensenrechtenactiviste">Nobelprijs voor de Vrede</a> werd afgelopen zondag
overhandigd aan de kinderen - een zeventienjarige tweeling - van mensenrechtenactiviste
<a href="https://www.nu.nl/buitenland/6293434/kinderen-opgesloten-iraanse-activiste-nemen-nobelprijs-in-ontvangst.html">Narges Mohammadi</a>, die in een Iraanse gevangenis zit. Ze werd voor de dertiende
keer gearresteerd. Ze is vijf keer veroordeeld tot in totaal 31 jaar
gevangenisstraf en 154 zweepslagen.<a href="https://www.amnesty.nl/actueel/verkrachtingen-ingezet-om-protesten-iran-te-onderdrukken"> Amnesty International</a> publiceerde vorige
week een rapport met 45 beschrijvingen van gruwelijk seksueel geweld tegen
vreedzame demonstranten, die werden opgepakt tijdens de massale Iraanse <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5345945/iran-protest-demonstraties-geweld-opsluiting-arrestaties-actrice">straatprotesten </a>van vorig jaar. Waaronder 7 kinderen. De monsterachtige details zijn zo schokkend
dat ik ze u zal besparen. Desondanks is Iran door de <a href="https://www.welingelichtekringen.nl/politiek/4321083/hoe-is-het-mogelijk-iran-is-de-komende-dagen-voorzitter-van-het-sociaal-forum-van-de-vn-mensenrechtenraad.html">Verenigde Naties</a> aangesteld
als voorzitter van het mensenrechtenforum. Gekker kun je het toch niet bedenken?
Wat een ontzaglijk brevet van onvermogen en imponerend staaltje ‘hoe ondermijn
ik iedere geloofwaardigheid’. Je zou bijna denken dat ze het er om doen. Om het
maar niet over de verwoestende <a href="https://www.knack.be/nieuws/wereld/na-de-aanval-van-hamas-op-israel-wat-doet-iran/">proxy-oorlog</a> te hebben die Isra</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l momenteel met Hamas uitvecht in
Gaza. De <a href="https://nos.nl/collectie/13959/artikel/2500490-steeds-meer-bewijs-voor-seksueel-geweld-hamas-op-muziekfestival-israel">orgie</a> van <a href="https://www.telegraaf.nl/nieuws/173107477/chanoeka-viering-in-rome-opgedragen-aan-door-hamas-verkrachte-vrouwen-lichten-die-zijn-gedoofd">seksueel geweld </a>op 7 oktober is herkenbaar. Volgens<a href="https://www.tilburguniversity.edu/nl/magazine/democratie-voor-mij-meer-dan-een-wetenschappelijk-onderwerp"> Amir Maleki</a>, docent aan de Universiteit van Tilburg, moeten we ervan uitgaan dat de
Amnesty-getuigenissen slechts het topje van de ijsberg zijn. De meeste
slachtoffers zullen uit angst hun mond houden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Onder het mom van goddelijk gezag laat het regime weten dat ze met gevangenen
– die ze als tegenstanders van het islamitische bewind bestempelen – alles
mogen doen wat ze maar willen…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Vorig jaar juni kondigde ayatollah<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ali_Khamenei"> Khamenei</a>, de hoogste leider van
Iran, al aan dat <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>‘de God van 2022
dezelfde is als de God van 1981’. In de jaren tachtig, vlak na het ontstaan van
de <a href="https://npokennis.nl/longread/7769/iran-het-land-waar-niets-mag">islamitische republiek</a>, werden tegenstanders van het regime ook gemarteld,
verkracht en vermoord…”</i> (<a href="https://www.nd.nl/nieuws/buitenland/1203695/iraanse-demonstranten-worden-op-brute-wijze-verkracht-het-voe">ND 08.12.23</a>). Precies deze periode beschrijft <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Azar_Nafisi">Azar Nafisi</a> (1955), ooit docent Engelse literatuur aan de Universiteit van Teheran, in het
al wat gedateerde, maar vanwege de huidige actualiteit uitermate belangwekkende: <a href="https://www.hebban.nl/boek/lolita-lezen-in-teheran-azar-nafisi">"Lolita lezen in Teheran"</a>. Ze houdt ons een <a href="https://ilfu.com/alle-artikelen/azar-nafisi-read-dangerously">spiegel </a>voor, niet in de laatste
plaats ook wat betreft de<a href="https://nos.nl/collectie/13958-verkiezingen-2023"> verkiezingsuitslagen</a> hier ter lande. Ze kan zich
achteraf wel <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>de haren uit haar kop
trekken over haar eigen stemgedrag: ‘we eisten alleen vernietiging van het
oude, zonder veel aandacht voor de gevolgen’. In de herfst van 1995 nam ze ontslag
(dat pas na twee jaar officieel werd geaccepteerd) omdat ze zich niet langer
wilde conformeren aan de steeds strenger wordende regelgeving. Vervolgens zette <a href="https://nexus-instituut.nl/person/azarnafisi">Nafisi</a> thuis met zeven van haar meest getalenteerde studenten in het geheim een
leeskring op, waar ze verboden westerse boeken bespraken. Over de kracht van
literatuur. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Schizofreen</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">“… Meermalen herinnerde ik mijn studenten
plagend aan Muriel Sparks <a href="https://www.literairnederland.nl/recensie-muriel-spark-de-beste-jaren-van-juffrouw-brodie/">“The Prime of Miss Jean Brodie”</a>: ‘Wie van jullie zal
mij uiteindelijk verraden?’…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. Ik vind het fascinerend: in een hel van een
samenleving, waar zedenpatrouilles zoals in de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/10/het-verhaal-van-de-dienstmaagd-margaret.html">“The Handmaid’s Tale”</a> door de
straten rijden om ongehoorzame vrouwen op te pakken, schept Nafisi haar eigen
droomwereld. Haar literaire oneliners zijn niet van de lucht: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Kleineer n</i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">óó</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">it een werk van fictie, onder geen enkele omstandigheid,
door het te veranderen in een kopie van het echte leven; waar wij in fictie
naar speuren is niet zozeer de realiteit maar de openbaring van wijsheid…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Nu ik terugblik sta ik er versteld van hoeveel we leerden zonder het
zelfs maar te merken. We zouden – om <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Nabokov">Nabokov</a> te citeren – aan den lijve ervaren
hoe het alledaagse kiezeltje van het alledaagse leven zich liet omtoveren tot
een edelsteen door het magische oog van de verbeelding…”</i>. Hoewel de bijeenkomsten
even lucht geven aan het beklemmende bestaan </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">van
haar </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">studenten, ervaren ze de
situatie als schizofreen. Ze weten niet precies wie ze zijn: de in het zwart
gehulde wezens die schichtig over straat ijlen, of de vrolijke moderne
goedgebekte meiden die zich bij <a href="https://www.azarnafisi.com/">Nafisi</a> uit hun zwarte gewaden pellen. Bijna
twee jaar lang zien ze elkaar, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… en
bijna elke keer kwam ik niet over de schok heen wanneer ik ze hun verplichte
sluiers en jassen zag afleggen om in kleuren uit te barsten. Langzamerhand won
eenieder aan contour en vorm en werd haar eigen onnavolgbare zelf…”</i>.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Een ruimte voor onszelf</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Nafisi vertelt hoe zwaar het
voor haar studenten is op de universiteit. Ze worden al beboet als ze de trap
op hollen, als ze lachen in de gangen of praten met mannen. Ze heeft ze
uitgekozen zonder rekening te houden met hun achtergrond: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Later zou ik dat als h</i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">é</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">t grote succes van de klas beschouwen: dat een
zo gem</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ê</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">leerde groep met
verschillende en bij tijden botsende achtergronden, persoonlijke, religieuze en
sociale, zo trouw was gebleven aan haar doelen en idealen…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. Het enige gemeenschappelijke is dat het
allemaal eenlingen zijn, gewend zich op eigen houtje voort te bewegen in een
repressieve maatschappij. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We kunnen
het college ‘een ruimte voor onszelf’ noemen, had Manna voorgesteld, een soort
gemeenschappelijke versie van Virginia Woolfs <a href="https://www.literairnederland.nl/recensie-virginia-woolf-een-kamer-voor-jezelf/">kamer</a> voor haarzelf…”</i>. Gek
genoeg zijn ze niet ge</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ï</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">nteresseerd in politieke
romans, maar vooral in ‘niet-revolutionaire schrijvers’: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Henry_James">James</a>, <a href="https://biografieportaal.nl/signaleringen/vladimir-nabokov-robert-roper/">Nabokov</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Virginia_Woolf">Woolf</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Saul_Bellow">Bellow</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jane_Austen">Austen </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/James_Joyce">Joyce</a>. Waar ze naar hunkeren is op de eerste plaats
‘schoonheid’. Let wel: het gaat hier om een generatie die nooit iets anders dan
onderdrukking heeft gekend. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Om ons
leven te redden moeten we onze eigen tegenrealiteiten maken…”</i>, schrijft
<a href="https://www.geschiedenisextra.nl/e/henry-james.htm">Henry James</a> ergens. Het eerste verboden boek dat besproken wordt is <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duizend-en-een-nacht">“Duizend en een nacht”.</a> Uitgebreid analyseren ze hoe <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjeherazade_(vertelster)">Sjarazaad</a> de cirkel van blijkbaar
onuitroeibare <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Misogynie">misogynie</a> doorbreekt. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Kinderverkrachter Humbert</span></b><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"></span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Vervolgens wordt het oeuvre
van <a href="https://www.debezigebij.nl/auteur/vladimir-nabokov/">Nabokov</a> onder de loep genomen, waarin vaak een schaduw van een </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">á</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ndere wereld doorbreekt. Alsof er een ‘scheur’
in zijn universu</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">m zit, die voert naar een ander</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> oord, vol tederheid, klaarheid en schoonheid:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik denk dat het lezen en bespreken van
de romans in die klas onze adempauze werd, onze schakel met die andere
wereld...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zoals de
kinderverkrachter Humbert het leven van de twaalfjarige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lolita_(roman)">Lolita</a> tracht te kneden
naar zijn eigen fantasie en verlangens, zo zijn de studenten ook verzinsels
geworden in de droom van ayatollah<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ruhollah_Khomeini"> Khomeini</a>: half levende, aan de muur geprikte
vlinders. Ik bedacht dat in een land dat <a href="https://www.stfa.nl/article/geweld-tegen-vrouwen-iran">kindhuwelijken </a>legitimeert “Lolita”
waarschijnlijk a</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">nders gelezen wordt dan in het W</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">esten. Zoals de meeste dictators heeft Humbert
geen enkele interesse voor zijn medemensen en hun levens. Hij stelt uitsluitend
belang in zijn eigen kijk op anderen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Zo wordt, geloof ik, de schurk in moderne fictie geboren: als een wezen zonder
mededogen, zonder empathie…”</i>. Nafisi trekt dat door naar de staat: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Gebrek aan begrip was in mijn ogen de
hoofdzonde van het regime, waaruit alle andere zonden voortvloeiden…”</i>. Humbert
tracht de lezer medeplichtig te maken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Hij probeert ons voor zich te winnen door ons in zijn klasse te plaatsen: die
van vurige critici van de consumentencultuur...”.</i> Humbert pleit zichzelf
vrij door zijn slachtoffer in de misdaad te betrekken: z</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">í</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">j was het die m</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">í</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">j verleidde. Evenals de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ayatollah">ayatollahs</a> doet hij een
beroep op ons hoger zedelijk besef. Een studente vertelt dat ze werd
beschuldigd van het te verleidelijk in een appel happen! <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Wij zijn niet tegen de cinema,’ had ayatollah <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/ayatollah-khomeini-1902-1989/">Khomeini</a> verklaard
toen zijn trawanten de filmhuizen in brand staken, ‘we zijn tegen
prostitutie!’…”</i>. Om het minste of geringste lopen jonge meiden het risico
dat hun maagdenvlies wordt gecontroleerd. In zijn magnum opus, “De politieke,
sociale en religieuze principes van ayatollah Khomeini”, gaat het serieus over
dat een man zich gelukkig ook van zijn zin aan seks kan afhelpen door het met
een kip te doen. Of je die kip daarna nog mag opeten? De directe familie of
naaste buren mag dat niet, maar een buurman twee deuren verderop mag dat best. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Ophouden met de cipier te
dansen</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">“…
‘Nabokov noemt elke grote roman een sprookje…”. </span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Nafisi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Laat ik jullie er in de eerste plaats aan herinneren dat sprookjes wemelen van
enge heksen die kinderen opeten en boze stiefmoeders die hun stiefdochter
vergiftigen en slappe vaders die hun kinderen achterlaten in donkere bossen.
Maar de betovering komt van de macht van het goede, de kracht die ons zegt dat
we ons niet hoeven te schikken in de beperkingen en restricties die ons worden
opgelegd door McFatum, zoals Nabokov het noemde…”</i>. Ze vertelt hoe de
censuur in boeken snijdt en ze herschept naar hun eigen beeld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Ze vinden </i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">á</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">lles aanstootgevend,’ zei Manna ‘Het is </span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">of</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> politiek </span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">of</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> seksueel incorrect’…” </span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">(vergelijk dit eens met de <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5368436/sensitivity-readers-nederland-roald-dahl-james-bond-boeken">‘</a></span><a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5368436/sensitivity-readers-nederland-roald-dahl-james-bond-boeken">sensitivity
readers’</a> van<span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> ‘woke’!). Romans<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>gaan over een verzonnen wereld, niet over de realiteit, en er moet toch </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">é</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">rgens een plek zijn <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… waar we aanstoot kunnen geven…”</i>, zegt iemand kwaad. Naar
aanleiding van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/uitnodiging-voor-een-onthoofding.html">“Uitnodiging tot een onthoofding”</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De enige manier om uit de cirkel te breken, om op te houden met de
cipier te dansen, is een manier vinden om je individualiteit te bewaren, die
unieke eigenschap die zich aan een beschrijving onttrekt maar die de ene mens
van de andere onderscheidt…”</i>. Laat je n</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">óó</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">it dwingen </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">een</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> van h</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">é</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">n te worden.</span><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Dood en seks</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Na haar <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/het-revolutiejaar-1968/">revolutionaire </a>studententijd
in het Amerika van de jaren zeventig, waarin ze volop demonstreert tegen de
Amerikaanse inmenging in Iran, keert Nafisi met haar bul op zak terug naar
Teheran. De stemming op het vliegveld ervaart ze des</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ondanks
als zeer onaangenaam</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. Alleen al de kreten op
reusachtige muurposters met een verwijtend op haar neerkijkende ayatollah: DOOD
AAN AMERIKA! WEG MET HET IMPERIALISME EN HET ZIONISME! AMERIKA IS ONZE VIJAND
NUMMER EEN!<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Terwijl er om haar heen een
territoriumstrijd wordt uitgevochten tussen diverse linkse, wereldlijke en islamitische
studentengroeperingen, heeft ze haar handen vol aan haar eerste leraarschap: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik deed mijn best om in politiek opzicht
min of meer fair te zijn. Behalve over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/de-grote-gatsby-f-scott-fitzgerald.html">“De grote Gatsby”</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A_Farewell_to_Arms_(roman)">“A Farewell to Arms”</a> gaf ik college over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2018/01/de-moeder-maxim-gorki.html">Maxim Gorky </a>en <a href="https://hmn.wiki/nl/Mike_Gold">Mike Gold</a>…”</i>. Ze start een
werkgroep rond <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_lotgevallen_van_Huckleberry_Finn">“The Adventures of Huckleberry Finn” </a>en is in de wolken als ze
in een boekwinkel een onverwacht juweeltje van de obscure auteur <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Henry_Green">Henry Green</a>
vindt. Nafisi ervaart de merkwaardige ‘symbiose tussen de revolutionairen en de
dood’ pas als een jonge en populaire</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">,</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> maar omstreden en radicale ayatollah
sterft.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Geruchten doen de ronde dat hij
is vermoord. Op straat brandt een hevige strijd los wie zijn lichaam ten grave
mag dragen: de fanatici en burgerwachten van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hezbollah">Hezbollah</a>, de partij van Allah, of
de leden van de radicaal religieuze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Iraanse_Volksmoedjahedien">moedjahedien</a>, die beweren zijn geestelijke
en politieke erfgenamen te zijn. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat
was de eerste keer dat ik het vertwijfelde, orgiastische genot ervoer van deze
vorm van openbaar rouwbeklag: alleen daar mengden mensen zich onder elkaar,
deelden emoties zonder zich in te houden of schuldig te voelen en raakten
lichamen elkaar. Er hing een wilde, seksueel getinte razernij in de lucht. Later,
toen ik een leuze van Khomeini zag, die luidde dat de islamitische republiek
blijft voortbestaan door haar rouwplechtigheden, kon ik getuigen van de
waarheid…”</i>. Ze raakt zichzelf kwijt in de massa, om zich als volgt op een </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">hele
enge</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> manier terug te vinden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Toen merkte ik dat ik met mijn vuisten op
een boom sloeg en huilde, huilde alsof degene die me het naast was, gestorven
was en ik helemaal alleen in de hele wijde wereld stond…”</i>.</span><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Revolutie</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Terwijl de communistische
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tudehpartij_van_Iran">Toedeh-partij</a> en de marxistische <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Iraanse_Revolutie">fedajien-organisatie</a> de radicale
moslimreactionairen steunen tegen wat zij de liberalen noemen, Khomeini naar de
<a href="https://nl.frwiki.wiki/wiki/R%C3%A9volution_russe">Oktoberrevolutie </a>verwijst en de meeste studenten hun best doen hun
‘antirevolutionaire’ professoren te verdrijven, is Nafisi alleen maar verliefd
op haar boeken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik legde uit dat de
meeste grote werken van de verbeelding bedoeld waren om je een vreemde in je
eigen huis te doen voelen. De beste fictie dwong ons te twijfelen aan wat we
vanzelfsprekend vonden. Zij twijfelde aan tradities en verwachtingen wanneer die
al te onveranderlijk leken. Ik zei mijn studenten dat ik wilde dat ze bij wat
ze lazen nadachten over de manieren waarop die werken hen van hun stuk
brachten, hun enig onbehagen bezorgden, hen dwongen om zich heen te kijken en
de wereld net als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alice%27s_Adventures_in_Wonderland">Alice in Wonderland</a> met andere ogen te bezien…”</i>. De
jubelstemming van vreugde en vrijheid die op de val van de <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-laatste-sjah-van-iran-en-de-iraanse-revolutie">sjah</a> volgt, maakt al
snel plaats voor vrees en beven als er een golf van executies op de revolutie
volgt. Radicaal linksen</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> en extreme </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">moslims omarmen elkaar in wat
een dodelijke omhelzing heet (en zie wat er <a href="https://www.telegraaf.nl/nieuws/1745990362/linkse-steun-voor-palestijnen-komt-uit-anti-westerse-haat">vandaag de dag </a>gebeurt): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Toen we in de States ‘Dood aan’ dit of
dat hadden geroepen, leek die dood symbolischer, abstracter, alsof we moed
putten uit het onverwezenlijkbare van onze kreten. Maar in 1979 werden die
kreten in Teheran met griezelige precisie werkelijkheid. Ik voelde me
hulpeloos: alle dromen en leuzen werden bewaarheid en er was geen ontkomen
aan…”</i>. Het went: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“... rechters die
ijskoud spraken over amputeren van hand of benen bij een dief of over het doden
van politieke gevangenen omdat er inmiddels onvoldoende ruimte was in de
gevangenis…”</i>. Met ontsteltenis kijkt ze naar de showprocessen van oude
kameraden in het volle besef dat <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… we
allemaal samen deze zooi hadden helpen cre</i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ë</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ren…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Islamitisch Woodstock</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Iran raakte in de greep van
de mythe van Amerika, vertelt Nafisi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Amerika werd zowel het land van Satan als het Verloren Paradijs…”</i>. De
Amerikaanse ambassade verwordt tot het ‘nest van spionnen’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dagelijks werden er uit de provincies en
dorpen bussen vol mensen aangevoerd die niet eens wisten waar Amerika lag, die
soms dachten dat ze naar Amerika werden gebracht. Ze kregen eten en geld, en ze
mochten blijven en pret maken en picknicken met hun gezinnen voor het nest van
spionnen – als tegenprestatie werd hun gevraagd te demonstreren, ‘Dood aan
Amerika’ te roepen en nu en dan een Amerikaanse vlag te verbranden…”</i>. </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Nafisi
duidt een en ander als </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">een ‘islamitisch <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Woodstock_(muziekfestival)">Woodstock</a>’. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De revolutie kent geen nuances: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er waren maar twee krachten in de wereld:
het leger van God en dat van Satan…”</i>. Een </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">bedachtzame
</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">student: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Degenen die oordelen moeten rekening houden met alle aspecten van
iemands persoonlijkheid. Alleen via literatuur kan men in andermans schoenen
gaan staan en de verschillende tegenstrijdige kanten van de ander begrijpen en
zich weerhouden van een al te hardvochtig oordeel. Buiten de sfeer van de
literatuur komt maar </i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">éé</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">n aspect van een mens aan het
licht…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">“De grote Gatsby”</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Op een dag wordt Nafisi aangehouden
door iemand die een klacht heeft tegen <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/de-grote-gatsby-f-scott-fitzgerald.html">‘Gatsby’</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>“… De roman was immoreel. Die
leerde de jeugd de verkeerde dingen; die vergiftigde hun geest – dat zag ik
toch wel in? Nee, dat zag ik niet in. Ik herinnerde hem eraan dat ‘Gatsby’
fictie was en geen wat-en-hoe-leerboek voor het leven…”</i>. Toen Fitzgeralds
boeken in de States verschenen, waren er veel mensen die er net zo over
dachten. Dat brengt </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">haar </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">op het idee ‘Gatsby’ aan een
proces te onderwerpen. Tijdens een college verandert ze haar klas in een
rechtbank. Een prachtige analyse volgt, zonder exp</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">liciet
eindoordeel. Een tegenstander noemt</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> het boek ‘cultuurverkrachting’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dit boek gaat zogenaamd over de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/American_Dream">American dream</a>, maar wat is dat voor een droom? Wil de auteur suggereren dat we allemaal
echtbrekers en bandieten zouden moeten zijn? De Amerikanen zijn decadent en in
verval omd</i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">á</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">t dit hun droom is. Ze gaan
ten onder! Dit is een oprisping van een dode cultuur!...”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Is een
roman alleen goed omdat de heldin deugdzaam</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">
is? O</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">f slecht als de hoofdpersoon
afdwaalt van de goede zeden? Volgens een derde is het sleutelwoord
‘onachtzaamheid’, en wel van de rijken. </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Hun
tekort aan</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> inlevingsvermogen</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">
is tekenend</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de grootste zonde is blind zijn voor andermans problemen en pijn.
Die niet zien betekent het bestaan ervan ontkennen…”</i>. Het doet denken aan
een </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">á</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">nder slag onachtzame mensen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zij die de wereld zien in zwart en wit,
dronken van de rechtgelovigheid van hun eigen bedenksels…”</i>. Zie ook de
opzienbarende column van <a href="https://twitter.com/MStellinga/status/1733368171401216438">Arjen van Veelen</a> in het NRC van 8 december 2023.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Het groene licht</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Een meisje <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… had er niet van geleerd dat overspel goed
was of dat we allemaal fraudeurs moesten worden. Gingen mensen allemaal in
staking of togen ze naar het westen nadat ze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_druiven_der_gramschap">Steinbeck </a>hadden gelezen? Gingen
ze op walvisjacht na het lezen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moby-Dick_(boek)">Melville</a>? Zitten mensen niet een ietsje
ingewikkelder in elkaar? En zijn revolutionairen gespeend van persoonlijke
gevoelens en emoties? Worden die nooit verliefd, of ontroerd door
schoonheid?...”</i>. Ze vindt het </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">juist
</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">een heel goed boek: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het leert je de waarde van je idealen kennen,
maar er ook voor op je hoede te zijn, en integriteit te zoeken op
ongebruikelijke plaatsen…”</i>. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/F._Scott_Fitzgerald">Fitzgerald</a> zelf zei dat zijn roman om het
verlies van illusies ging die de wereld zoveel kleur geven: ‘het groene licht
aan het eind van de steiger’. Nafisi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Zij is geen commentaar op Amerika als een materialistisch land maar als een
idealistisch land, een land dat van geld een middel heeft gemaakt om een droom
tot leven te wekken…”</i>. New York spiegelt honderdduizenden gelukszoekers
betoverende visioenen en vage beloftes voor, terwijl zij in werkelijkheid
platvloerse liefdesavontuurtjes en verhoudingen herbergt. Gatsby had nooit
moeten proberen zijn droom te bezitten: het bezit van de zaak is het einde van
het vermaak. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het gaat ook over
verlies, over de vergankelijkheid van dromen zodra ze harde werkelijkheid zijn
geworden. Het is het verlangen, het onstoffelijke ervan, dat de droom loutert…”</i>.
Laatst zag ik een <a href="https://www.youtube.com/watch?v=hqstZl2AOB8">gesprek </a>met filosoof Gabri</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ë</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">l van den Brink die de kortste definitie van de
‘werkelijkheid’ ‘dat wat tegenvalt’ noemt. Nafisi wijst haar studenten erop dat
volmaakte idealen en nationale obsessies niet onderworpen kunnen worden aan een
constant veranderende, onvolmaakte en onvolledige realiteit: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… U zou een Humbert worden, en het voorwerp
van uw droom vernietigen; of een Gatsby, en uzelf vernietigen…”</i>. Die dag voelt
Nafisi zich behoorlijk tev</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">reden na de les, vertelt ze:</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze
waren allemaal aan het redetwisten toen ik ze buiten het lokaal achterliet…”</i>.
En niet over de recentste demonstraties of Khomeini, maar over Gatsby
en zijn ontaarde ideaal.</span><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Hoeders van de moraal</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Even daarna worden er
uitgeverijen en boekhandels in brand gestoken vanwege het verspreiden van
onzedelijke literatuur: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een
romanschrijfster werd gevangengezet om haar geschriften en aangeklaagd wegens
het propageren van prostitutie. Verslaggevers verdwenen achter de tralies,
tijdschriften en kranten werden opgedoekt en sommige van onze grootste
klassieke dichters, zoals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jalal_ad-Din_Rumi">Roemi</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Omar_Khayy%C3%A1m">Omar Khayyam</a>, werden gecensureerd en
verboden. Evenals alle ideologen v</i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">óó</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">r hen, leken de islamitische revolutionairen te
geloven dat schrijvers de hoeders van de moraal waren. Deze verschoven visie
gaf de schrijvers gek genoeg een gewijde status en legde hen tegelijkertijd
lam. De prijs die ze moesten betalen voor hun nieuwe waardigheid was een soort
artistieke onmacht…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. Kort daarna slaagt de
regering erin de universiteiten</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> voorlopig</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> te sluiten. Faculteit, studenten en personeelsleden
worden gezuiverd. Nafisi moet op het matje komen omdat ze weigert een sluier te
dragen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Is het teveel van u gevraagd
om u te schikken in een paar richtlijnen, om de revolutie te redden?...”</i>. Tevergeefs tracht Nafisi uit te leggen dat het
voelt alsof haar identiteit wordt uitgewist. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Hoe kon je stelling nemen tegen de vertegenwoordiger van God op aarde?...”</i>.
De zaak is onbespreekbaar. Het eerste wat ze na het gesprek doet is haar
liefste Engelse boekwinkel bezoeken, omdat ze vreest dat ze daar in de toekomst
geen kans meer voor zal krijgen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Gulzig en gedreven begon ik boeken op te pakken. Ik liep naar de paperbacks,
verzamelde bijna alle <a href="https://erikgveld.wordpress.com/2021/04/04/henry-james-de-moeilijke-jaren-1899/">Jamesen </a>en alle zes romans van <a href="https://www.janeausten.nl/">Austen</a>. Ik nam <a href="https://igniswebmagazine.nl/literatuur/howards-end-herlezen-zomerserie/">‘Howard’s End’</a> mee en<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A_Room_of_One%27s_Own"> ‘A Room with a View’</a>. Toen ging ik op zoek naar de boeken die ik
niet had gelezen, vond vier romans van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heinrich_B%C3%B6ll">Heinrich B</a></i></span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heinrich_B%C3%B6ll"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ö</span></i></a><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heinrich_B%C3%B6ll">ll</a>, en een paar die ik lang geleden had gelezen
– <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Makepeace_Thackeray">‘Vanity Fair’</a> en <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Adventures_of_Roderick_Random">‘The Adventures of Roderick Random’</a>, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Humboldt%27s_Gift">‘Humboldt’s Gift’</a> en
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Henderson_the_Rain_King">‘Henderson the Rain King’</a>. Ik vond een tweetalige bloemlezing uit de gedicht</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">en van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rainer_Maria_Rilke">Rilke</a>, en Nabokovs <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geheugen,_spreek">‘Geheu</a></span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geheugen,_spreek">gen, spreek’</a>. Ik bleef nog
even om te overleggen over een ongekuisde versie van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fanny_Hill">‘Fanny Hill’</a>. Toen ging ik
naar de misdaadromans. Ik nam wat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dorothy_L._Sayers">Dorothy Sayers </a>mee en stuitte tot mijn grote
blijdschap op <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Trent%27s_Last_Case">‘Trent’s Last Case’</a>, twee of drie nieuwe <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Agatha_Christie">Agatha Christies</a>, een
keuze uit <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ross_Macdonald">Ross Macdonalds</a>, alles van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Raymond_Chandler">Raymond Chandler</a> en twee <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dashiell_Hammett">Dashiell Hammetts</a>…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. Enkele maanden later vallen
de revolutionaire gardisten de boekhandel binnen en sluiten hem.</span><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="font-weight: normal; mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Zelfrespect in een zieke
samenleving</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Nafisi gaat niet meer terug
naar de universiteit. In plaats daarvan krijgt ze twee kinderen. Ze houdt zich
voornamelijk bezig met het schrijven van recensies in bladen die haar daarom
vragen. De zondagavonden komt ze met een klein groepje samen om Perzische
literatuur te lezen en te bestuderen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Als een stel samenzweerders zaten we om de eettafel en lazen po</i></span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-theme-font: minor-latin; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">ë</span></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">zie en proza van<a href="https://roemivandaag.nl/?page_id=875"> Roemi</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hafez_(dichter)">Hafiz</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Saadi">Sa’adi</a>,<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Omar_Khayy%C3%A1m"> Khayyam</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nezami">Nizami</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ferdowsi">Firdawsi</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Farid_ad-Din_Attar">Attar</a> en <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tarikh-i_Bayhaqi">Beyhaghi</a>…”</span></i><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">. Als haar uiteindelijk gesmeekt wordt om naa</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">r
de universiteit terug te keren,</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">
met het argument dat ze ondertussen echt wel wat ‘liberaler’ zijn geworden, kan
ze geen weerstand bieden. Ook haar man vindt dat ze de werkelijkheid moet
accepteren zoals die</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> nu eenmaal </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>is – daar verandert toch niemand wat aan. Ze
behandelt de roman <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Daisy_Miller_(boek)">“Daisy Miller” </a>van Henry James en krijgt tot haar verbijstering
tijdens tentamens haar eigen verhaal bijna woordelijk terug. Ze heeft te maken
met studenten die geen idee hebben wat een eigen mening is. Ze zijn zo
gehersenspoeld dat ze niet </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">meer zelfstandig kunnen denken. </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">James spreekt aan. Ondanks alle rampspoed zijn
de personages van James aan het slot niet ongelukkig: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wat James’ karakters winnen is zelfrespect…”</i>. Het draait om <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… innerlijke verheffing..”</i>, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een binnenwaartse beweging die hen gaaf
en gezond maakt...”</i>. Ze beschrijft de gruwel van acht jaren <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Irak-Iranoorlog">oorlog</a> met
<a href="https://historiek.net/irak-iranoorlog-oorzaken-gevolgen/81314/">Irak</a>. Vertelt over de mannen in het zwart op hun motorfietsen die ‘schenkers
van de dood’ worden genoemd en juichend om door raketten geraakte wooncomplexen
crossen</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">,</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> zodat niemand hulp kan
verlenen. Vertelt over jonge meiden die in de gevangenissen door bewakers aan
elkaar worden doorgeschoven om te</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">
worden verkracht: maagden gaan namelijk rechtstreeks naar de hemel. </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Vertelt over </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">jongetjes
die </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">mijnenveld</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">en</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> in worden gestuurd met een sleuteltje om hun
nek om de poort van de hemel te openen.</span><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;"> </span></b></p><p class="MsoNoSpacing"><b><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Grillig</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Nafisi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Elk meesterwerk dat we lazen werd een uitdaging aan de heersende
ideologie…”</i>. De islamitische republiek voert de man-vrouwverhoudingen terug
naar de tijd van Jane Austen. Nafisi ziet <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pride_and_Prejudice_(boek)">“Trots en vooroordeel”</a> als een dans.
Aan de hand van deze roman legt ze het begrip ‘democratie’ uit: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is geen toeval dat de minst
sympathieke personages in Austens romans diegenen zijn die geen waarachtige
dialoog met anderen kunnen voeren. Ze razen, ze preken, ze kijven. Dit
onvermogen tot een ware dialoog impliceert een ontbreken van tolerantie,
zelfreflectie en begrip…”</i>. </span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-font-weight: bold; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">Ze wijst op de vaak bedekte en daardoor des te schrijnender wreedheden in het klein onder Austens personages.</span><span face=""Calibri","sans-serif"" style="mso-ascii-theme-font: minor-latin; mso-bidi-font-family: "Times New Roman"; mso-bidi-theme-font: minor-bidi; mso-hansi-theme-font: minor-latin;">
Op 24 juni 1997 verlaat Nafisi Teheran voor het groene licht waarin Gatsby geloofde, waarna ze als hoogleraar gaat werken aan de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johns_Hopkins-universiteit">John Hopkins University</a>
in de V.S.: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik verliet Iran maar Iran
verliet mij niet…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nafisi: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het leven in de islamitische republiek
was zo grillig als de maand april, wanneer korte perioden met zon plotseling
wijken voor buien en onweer. Het was onvoorspelbaar: het regime doorliep
cirkelgangen van enige tolerantie gevolgd door een harde aanpak…”</i>. Amir
Maleki (zie de intro): </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Het Iraanse regime opereert onder volledige straffeloosheid. Kijk maar naar de
president, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ebrahim_Raisi">Ebrahim Raisi</a>. Hij was in de jaren tachtig lid van de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Massa-executie_van_politieke_gevangenen_in_Iran_in_1988">‘doodscommissie’ </a>die duizenden gevangenen heeft laten executeren. En
uitgerekend hij werd door Khamenei als president aangewezen…”</i>. Echter, uit een
studie van Gamaan, het onderzoekscentrum waarvan Maleki directeur is, blijkt
dat minder dan 20 procent van de Iraanse bevolking het huidige regime steunt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dus ruim 80 procent van de inwoners is
tegen de islamitische republiek. Zo’n grote groep kun je niet voor altijd
blijven onderdrukken…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Mijn tovenaar</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De mooiste figurant die Nafisi opvoert, is in mijn ogen een
legendarische professor die de revolutie op de universiteit afkeurt, weigert
nog langer college te geven, en zegt pas weer op te komen dagen als hij zijn
geliefde <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean_Racine">Racine </a>mag onderwijzen. Als een kluizenaar trekt hij zich terug in
zijn flat, waar hij alleen een select groepje vrienden en discipelen ontvangt. Wanneer Nafisi het op een gegeven allemaal even niet meer weet, besluit ze hem op
te bellen. Er ontstaat een diepe vriendschap. Altijd kan ze op hem
terugvallen voor wijze raad. ‘Mijn tovenaar’ noemt ze hem. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Roept elke tovenaar, elke ware tovenaar zoals de mijne, de in ons
allen verborgen bezweerder op, en brengt hij onze magische mogelijkheden en
vermogens waarvan we het bestaan niet kenden aan het licht?...”</i>. Dat doet
hij zeker. Ik heb ook een tovenaar in mijn leven gehad. Hij leerde mij van
boeken te houden. Nafisi laat de lezer op het eind evenwel in onzekerheid
achter: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“... Sinds ik Iran verliet heb
ik, zijn wens respecterend, mijn tovenaar niet gesproken of geschreven, maar
zijn magie is zozeer een deel van mijn leven geweest dat ik me soms afvraag:
heeft hij wel echt bestaan? Heb ik hem verzonnen? Heeft hij mij verzonnen?...”</i>.
We komen het niet te weten. Toch wens ik een ieder zijn of haar eigen tovenaar.
Het is het mooiste dat je kan overkomen.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Meulenhoff
Boekerij – 2009 / eerste druk 2004, vertaling Mea M. Flothuis, 395 blz., ISBN
978 908 990 129 3, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>19,99</span></i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=1001004006544718&name=overboeken" target="_blank">hier</a></span><span style="mso-bidi-font-weight: bold;"></span></i></p>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-73322036300458028702023-12-09T17:35:00.148+01:002023-12-23T17:53:33.280+01:00De Jacobsboeken – Olga Tokarczuk<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhUPH1j7lHzrgpSz5wBVsux7qTV62CR9ESUqCLWyyomWHN8jXa4Tblsd3RVhVXkuRhdsSJUZcbPyZQJTAi614ooQJ0dchGz7n_Aw7sMqjPjbvsXfP1yPHjsAbaMo_bEjA5XMAMTtAIT2Dr9A9zEMXgP82ig7_cJWdrc0-g5BnRh8gu6e6cJ7gtPtzAdvz2b/s1200/jacobs.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="769" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhUPH1j7lHzrgpSz5wBVsux7qTV62CR9ESUqCLWyyomWHN8jXa4Tblsd3RVhVXkuRhdsSJUZcbPyZQJTAi614ooQJ0dchGz7n_Aw7sMqjPjbvsXfP1yPHjsAbaMo_bEjA5XMAMTtAIT2Dr9A9zEMXgP82ig7_cJWdrc0-g5BnRh8gu6e6cJ7gtPtzAdvz2b/s320/jacobs.jpg" width="205" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Oftewel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een grote reis over zeven grenzen, door
vijf talen en drie religies, de kleine niet meegerekend. Verteld door de doden,
en door de auteur aangevuld met behulp van conjunctuur, uit vele uiteenlopende
boeken geput, alsmede geholpen door de imaginatie, die de grootste natuurlijke
gave is van de mens. Voor de wijzen pro memorie, voor mijn landgenoten ter
reflectie, voor de leken tot lering, voor de melancholici evenwel tot vermaak…”</i>.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een vriend die veel
houdt van rebelse en ketterse figuren vroeg of ik <a href="https://karollesman.nl/de-jacobsboeken-van-olga-tokarczuk/">“De Jacobsboeken” </a>wilde
bespreken. Zonder deze stok achter de deur weet ik niet of onderhavig artikel er wel was
gekomen. De bijna duizend pagina’s <a href="https://www.literairnederland.nl/een-boek-dat-ik-hoe-dan-ook-moest-schrijven/">Jacobsboeken </a>doorspitten, was een gigantische, soms
buitengewoon fascinerende, soms ronduit taaie onderneming. Het duurt wel een
honderd bladzijden of wat voor je in de subwereld van de Poolse Nobelprijswinnaar
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Olga_Tokarczuk">Olga Tokarczuk</a> thuis bent. Het is een duik in een ander universum, waar je moet
wennen en integreren. Volgens haar hoort lezen en schrijven dan ook ‘een
oefening in vreemdheid’ te zijn. Zie <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">“De tedere verteller”</a>, dat ik eerder recenseerde en waarin ze vertelt hoe de zeven <a href="https://www.hebban.nl/recensie/robert-van-der-meiren-over-de-jacobsboeken">Jacobsboeken </a>tot stand zijn gekomen. De
zure Poolse literatoren die Tokarczuks werk, omdat ze een vrouw is, laatdunkend
hebben afgedaan als ‘menstruatieproza’, verklaar ik hierbij niet goed snik. De
studie over christelijk antisemitisme van Anne-May Wachters (zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/11/de-erfenis-van-pilatus-anne-may.html">vorige blog</a>) vormde een goed fundament onder Tokarczuks <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Magnum_opus">magnum opus</a>. Van Tokarczuk
besprak ik ook de thriller <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/06/jaag-je-ploeg-over-de-botten-van-de.html">“Jaag je ploeg over de botten van de doden”</a>.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Van bovenaf</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Olga Tokarczuk deed tien jaar onderzoek naar de Joodse
pseudo-Messias <a href="https://nl.frwiki.wiki/wiki/Jacob_Frank">Jacob Frank</a> (1726-1791) die in Midden-Europa een eindtijdsekte
met duizenden volgelingen aandreef. Voor negentig procent bestaat de roman dan
ook uit geschiedenisfeiten, die ze aan elkaar breit via enkele verzonnen
personages. Nachman, een slimme volgeling van het eerste uur, die alles wat hij
ziet en hoort stiekem opschrijft, ook al dreigt Jacob hem op zijn smoel te
slaan als hij dat merkt:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De waarheid
is dat Nachman zich niet kan inhouden. Het is als jeuk, het houdt pas op als
hij de chaos van zijn gedachten tot zinnen om kan vormen. Het krassen van de
pen maakt hem rustig…”</i>. En de grootmoeder van Jacob Frank, Jenta, een
Joodse matriarch die op haar sterfbed in een soort continue bijna-dood-ervaring
belandt. Als een ondode, een geest, zweeft ze dwars door tijd en ruimte en ziet
alles wat er gebeurt. ‘Van bovenaf’. <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/11/de-erfenis-van-pilatus-anne-may.html">Anne-May Wachters</a> beschrijft het Polen van
eertijds, de bakermat van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chassidisch_jodendom">chassidisme</a>, als een Jodencentrum. Tokarczuk laat
zien dat de geschiedenis van Centraal Europa
niet goed te begrijpen is zonder Joden. Zowel het orthodoxe Jodendom als de
Kerk, met haar verzwegen antisemitische traditie, beschouwden de beweging van
Jacob Frank als een vlek op hun blazoen. Een gebeuren dat ze daarom in de
doofpot probeerden te stoppen. De afstammelingen van Jacob Frank, die de Poolse
middenklasse van de 19<sup>de</sup> eeuw vormgaven, wilden assimileren en
vergaten hun verleden ook het liefst. Dat Tokarczuk de geschiedenis weer
oprakelde, is haar niet in dank afgenomen. Haar uitgever heeft bodyguards in
moeten huren om haar te beveiligen tegen extreemrechtse nationalisten. Haar
verhaal is vooral moeilijk omdat er honderden ‘rechtgelovigen’ in voorkomen die
na hun doop ook nog eens een andere naam krijgen. Al die figuren genereren evenwel
een caleidoscopisch beeld van Jacob Frank. Het is vooral een verhaal <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óver</span>.
Ook al is Tokarczuk van oorsprong psycholoog, nergens zit ze in het hoofd van ‘de
Heer’, zoals zijn aanhangers hem noemen. Ik vind dat wel goed, want voor een
buitenstaander is de charismatische en tegelijk despotische manipulatie van een
narcistische sekteleider moeilijk, zo niet onmogelijk te doorgronden. Tokarczuk
werd uiteindelijk schrijver omdat ze vond dat ze niet in de wieg was gelegd
voor therapeut: ze achtte zichzelf nog gekker dan haar pati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nten.
Waarvan akte. Als eerbetoon aan het Jodendom zijn de bladzijden van haar boek
van achteren naar voren genummerd. Verder is de roman rijkelijk voorzien van
historisch beeldmateriaal.</p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het boek van de
mist</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Bij tweede lezing viel me pas op met hoeveel humor het verhaal
is geschreven. Het eerste deel heeft als titel ‘Het boek van de mist’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mist is troebel water, er bewegen zich
verschillende kwade krachten in die het denkraam van mens en dier vergiftigen…”</i>.
En inderdaad, er komen allemaal figuren voorbij die met duistere zaakjes bezig
zijn. De aan boeken verslaafde geestelijke Chmielowski bijvoorbeeld, die zich
in de mist stiekem naar een drukke marktdag in het doodarme<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rohatyn"> Rohatyn</a> (toen
Podoli<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>,
nu Oekra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ne)
laat rijden, om te proberen Hebreeuwse werken te snaaien bij de Joodse
handelaar Elisza Szor: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een priester in
het huis van een Jood! Exotisch als een salamander…”</i>. Evenals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Denis_Diderot">Diderot</a> in
het verre Frankrijk heeft hij het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Verlichting_(stroming)">‘verlichte’</a> idee opgevat een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Encyclopedie">encyclopedie </a>te
schrijven die alle kennis van de wereld moet bevatten. Twee delen zijn klaar,
die hij met Szor hoopt te ruilen voor een exemplaar van de geheimzinnige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zohar">“Zohar”</a>, waarin de mystiek van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kabbala">kabbala</a> wordt uitgelegd. Thuisgekomen blijkt
hij te zijn afgescheept met een bundel Joodse volksverhalen. En wat te denken
van de als kerels pijprokende slotvoogdes Kossakowska en haar gezelschapsdame
Dru<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ż</span>backa,
die op diezelfde marktdag pech krijgen met hun karos? De gezelschapsdame annex
dichteres klampt voornoemde geschrokken priester aan en bijt hem toe: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In hemelsnaam. Zegt u me alsjeblieft waar
hier ergens het huis van starost Labe</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ç</span>ki
is! En mondje toe! Geen woord!...”</i>. De gokverslaafde bisschop Soltyk maakt
het helemaal bont. ’s Avonds trekt hij zijn kerkelijke gewaad uit, kleedt zich
in plaatselijke vodden en zet een kap op zijn hoofd om in een herberg te gaan
kaarten. Hij verpandt zelfs zijn bisschoppelijke insignia aan de Joden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als dat bij ons wordt aangetroffen worden
we levend gevild…”</i>. Om van zijn schulden af te komen beticht de bisschop zijn
geldschieters ten langen leste van de moord op een kind, waar ze bloed van
hebben afgetapt voor <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>hun afzichtelijke
rituelen (zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/11/de-erfenis-van-pilatus-anne-may.html">vorige blog</a>). Onder de opgepakte Joden die op een kar naar
de folterplaats worden gereden, ontsnapt er <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n: Zelik </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Primitief
bijgeloof</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Dokter Aszer Rubin, zo lang en mager dat hij eruit ziet
als een ‘verticale streep’, vertelt dat het marktplein twee groepen Rohatynse
Joden scheidt, die elkaar beschuldigen van de meest grove zonden en onderling
een guerillaoorlog uitvechten. De rechtzinnigen die trouw zijn aan de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Talmoed">Talmoed</a>.
De bijgelovige en primitieve ketters en afvalligen, die zijn verzonken in
mystiek gebeuzel, zich behangen met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Amulet">amuletten</a>, en een sluw, geheimzinnig lachje
hebben, zoals de oude Szor. Ze geloven in de haveloze Messias <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjabtai_Tsvi">Sjabtai Tsvi </a>van honderd jaar geleden, negeren de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjabbat">sabbat</a>, zijn overspelig en komen
zelden in de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Synagoge">synagoge</a>, want de wereld is al verlost volgens hen. De geneesheer heeft
het over Chaja, de getrouwde dochter van Szor, die in trance voorspellingen
doet terwijl ze in de weer is met deegpoppetjes. Ze lijdt aan allerlei
buitengewoon geheimzinnige aandoeningen die hij laat verdwijnen door met haar
te praten, want de Szors hebben geen enkel vertrouwen in medicatie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Iedereen gelooft dat het komt door
geesten, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dibboek">dibboeks</a>, demonen dan wel balakaben ofwel kreupele wezens uit de
onderwereld die schatten bewaken…”</i>. Als het huis van Szor, vol van heinde
en ver komende familieleden, in rep en roer verkeert vanwege de aanstaande
bruiloft van <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n van zijn zonen, wordt de dokter bij een oude oma
geroepen die op sterven na dood is. Jenta. De reis die ze achter de rug heeft,
nekt haar. Ze hadden opoe thuis moeten laten, bromt de dok. Ze ziet eruit als
een ‘verdroogde paddenstoel’. Ze hebben haar in wolvenhuiden gewikkeld omdat ze
geloven dat de huid van een wolf verwarmt en krachten geeft. Hij kan niets voor
haar doen. De plaatselijke wijzen vinden dat de bruiloft moet worden afgelast.
Een begrafenis heeft voorrang. Maar daar wil de oude Szor niet aan. Midden in
de nacht verrichten vader en dochter bij het licht van een kaars<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>een ingewikkeld ritueel, waarbij een minuscuul
rolletje beschreven papier in een houten doosje ter grootte van een vingernagel
wordt gestopt, dat ze om de hals van Jenta hangen. Als ze zijn verdwenen doet
Jenta haar ogen open, betast de amulet, maakt hem open, pakt het papiertje en
slikt het als een pilletje door. Met als gevolg de vreemde tussentoestand
waarin ze raakt. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het boek van het
zand</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Deel twee. Tijdens de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Scheppingsverhaal_(Genesis)">schepping </a>werd het ondermaanse gespleten
in waterdruppels en zandkorrels: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Nu zijn
we aan de kant van het zand…”</i>. Het behandelt de wereld van de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Karavaan">handelskaravanen </a>die vanuit Midden-Europa naar de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oosten">Ori<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt </a>trekken om met de meest luxe
handelswaren - specerijen, tapijten, edelstenen, tabak, zijde, koffie - en
vooral ook nieuwe idee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n, terug te komen. Onderweg worden allerlei verbintenissen
aangegaan. Komt men in de gekste bubbels terecht. Het lijkt het huidige
internet wel, maar dan in het echt. Een van de zwervers over dit zanderige
world wide web is Nachman, die op handelsmissie is voor de oude Szor. Van
kindsbeen af koesterde hij steeds meer wrok tegen de schepping, vertelt hij: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er was iets niet in orde, we werden door
de een of andere leugen omgeven. Iets moest zijn verzwegen in wat ons in de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jesjiva">jesjiva’s </a>was geleerd. Ongetwijfeld werden bepaalde feiten voor ons verborgen
gehouden en konden we daarom de wereld niet tot een geheel samenbrengen. Er
moest een geheim bestaan dat alles verklaarde…”</i> (Nachman: c’est moi). Even
verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Pas op mijn zestiende begreep
ik dat ik een goede zaak wilde dienen en dat ik een van hen was voor wie nooit
voldoende is wat er is, maar die altijd nog iets anders willen…”</i>. <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Van alle
voorgestelde personen, vind ik Nachman het sympathiekst. Hij kan bijvoorbeeld
bij een goed glas wijn opmerken:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Als
je naar de wereld kijkt als naar iets goeds, dan wordt het kwade een
uitzondering, een gebrek en een fout en komt het je helemaal niet goed uit.
Maar als je er omgekeerd van uitgaat dat de wereld slecht is en het goede een
uitzondering, dan past alles keurig en begrijpelijk in elkaar. Waarom willen
wij niet zien wat voor de hand ligt?...”</i>. We leven in een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondeval">gevallen </a>wereld,
zou mijn christelijke omgeving zeggen. </span>Het doodse en lege rabbinisme
verwisselt hij voor het levendige chassidisme en gaat op pad naar de grote
onderwijzer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Yisroel_ben_Eliezer">Ba<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>l Sjem Tov</a>. Onderweg komt hij Lebjko tegen, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een nieuwbakken echtgenoot, bij wie
nauwelijks een paar donshaartjes onder zijn neus te zien waren…”</i>, die zich is
doodgeschrokken van zijn eigen huwelijk. Al gauw zijn ze onafscheidelijk,
slapen onder dezelfde paardendeken waaronder hun eindeloze discussies
verdwijnen, en delen elke hap eten. De leerlingen van ‘de Besjt’ lezen
onafgebroken, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… waardoor we eeuwig rode
ogen hadden, als konijnen, en daar waren wij ook allemaal aan te herkennen…”</i>.
Nachman hoort van de Goddelijke vonken die door een mystieke ziel zelfs in het
grootste kwaad zijn te vinden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Sommige
mensen hebben een zintuig voor onaardse zaken, zoals andere een uitstekende
neus, gehoor of smaak hebben. Zij voelen subtiele bewegingen in het grote,
gecompliceerde lichaam van de wereld. En daarbij is die innerlijke blik zo
gescherpt dat ze zien waar een vonk is gevallen, ze zien de schittering ervan
op de meest onwaarschijnlijke plek. Hoe beroerder de plaats, des te wanhopiger
schittert de vonk, des te krachtiger flikkert ze en is haar licht heter en
zuiverder…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De Messias is al
onderweg</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tijdens een van zijn handelsreizen komt Nachman in aanraking met reb
Mordke, zijn ‘tweede Besjt’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… kennelijk
hebben zij gelijk die beweren dat zielen elkaar onmiddellijk herkennen en op
een onverklaarbare manier naar elkaar toetrekken…”</i>. ‘De Messias is al
onderweg’, meent de laatste. ‘Hij is in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Smyrna_(Griekse_stad)">Smyrna</a>.’ <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Reb Mordke deed tijdens de reisonderbrekingen een korreltje hars bij
de tabak die we in pijpen rookten, wat maakte dat onze gedachten een hoge
vlucht namen en ver reikten, en alles leek vol verborgen zin en diepe
betekenis. Ik stond onbeweeglijk, mijn armen licht geheven, en zo bleef ik uren
in extase staan…”</i>. Nachman vertelt reb Mordke over de drie gedaantes van de
<a href="https://mystiekfilosofie.com/2014/03/19/5-dimensies-van-de-ziel/">ziel</a>: de ‘nefesj’ dan wel ‘soma’ of dierlijke ziel die hongert en bibbert van
de kou, de ‘roeach’ dan wel ‘psyche’ waar de gevoelens en de wil zetelen,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>en de ‘nesjama’ dan wel ‘pneuma’ die
verbonden is met het goddelijke aspect dat we in ons dragen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat is echt een heilige ziel die slechts
een goed, heilig iemand, een kabbalist kan verwerven; en je krijgt die alleen
door je te verdiepen in het geheim van het leren kennen van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thora">Thora</a>. Hierdoor
kunnen wij de verborgen natuur van de wereld van God bekijken, want het is de
vonk die van de Bina, het goddelijke intellect, is afgesprongen. Alleen de
nefesj is in staat tot zonde. De roeach en de nesjama zijn zonder zonde…”</i>. En
Reb Mordke vertelt Nachman over de Messias die van binnen goed is, maar wiens
gewaden slecht zijn. De Messias moet de vonken die in de mest zijn gevallen,
ophalen. De Messias zal beschouwd worden als een<a href="https://www.bible.com/nl/bible/1276/ISA.53.12.BB"> misdadiger</a>, zoals de profeten
hebben voorspeld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De opdracht van de
Messias is verschrikkelijk, de Messias is een rund dat voorbestemd is voor de
slacht. Hij moet doordringen tot de kern van het koningschap der schalen, de
duisternis, en daar de bevrijding der heilige vonken bewerkstelligen. De
Messias moet neerdalen in de afgrond van alle mogelijke kwaad en die van
binnenuit vernietigen. Hij moet daar zogenaamd als een goede bekende naar
binnen gaan, een zondaar die te midden van de krachten van het kwaad geen
verdenkingen zal wekken en kruit zal worden dat de burcht van binnenuit zal
opblazen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Sjabtai Tsvi</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Vandaar dat <a href="https://historiek.net/sjabtai-tsevi-1626-1675/4348/">Sjabtai Tsvi<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></a>volgens zijn aanhangers eertijds enkel in schijn is overgegaan tot de
islam. De vader van Jenta heeft de Messias nog aanschouwd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat gebeurde voor haar geboorte, in slechte en miserabele tijden
toen iedereen de verlosser van de wereld verwachtte, aangezien er zo veel
menselijke ellende was dat het onmogelijk leek dat de wereld kon voortduren. Zo
veel pijn kan geen enkele wereld verdragen…”</i>. Welnu. Sjabtai was helemaal
geen Messias met een goddelijke natuur, maar een gewone profeet die zijn
opvolger moest aankondigen. Lang verhaal kort: de geest van <a href="https://joodsecanon.nl/loz/1666-Sjabtai-Tsvi-de-mystieke-messias/">Sjabtai Tsvi</a> is overgegaan
op ene Jacob Frank (‘frenk’ betekent ‘vreemde’), een kleinzoon van Jenta
notabene. Nachman en reb Mordke ontmoeten hem tijdens hun kabbalistische ‘avonturen
met het licht’ <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>in de Turkse school van Isochar:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het hoofd moet tussen de knie</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n. Het mensenlichaam keert dan terug
naar dezelfde positie als die had in de buik van de moeder en dus toen het nog
in Gods nabijheid was. Als je zo een paar uur zit, als de adem terugkeert naar
de longen en je het kloppen van je eigen hart hoort, gaat het menselijk brein
op reis…”</i> (zie ook: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/09/joodse-mystiek-een-inleiding-sjef-laenen.html">“Joodse mystiek. Een inleiding” </a>van Sjef Laenen). Het
draait namelijk om de vrijheid van het hart, niet om de vrijheid van de wereld:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zij van ons die denken dat God door
uiterlijke gebeurtenissen tot ons spreekt hebben geen gelijk, zij zijn als
kinderen. Hij fluistert ons recht in het diepst van onze ziel toe…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De mooie, goedlachse Jacob neemt het tegen iedereen
op. Wint met zijn grote bek elk dispuut. Hij blijkt geen wijze maar een rebel. Iedereen
kent hem. Hij zwerft door de stad op zoek naar een kans op een conflict of een knokpartij: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie bang is heeft
achting, zo is het nu eenmaal….”</i>. De mens wil bedonderd worden, toch? Haha.
Jacob identificeert zich niet voor niks met de <a href="https://www.debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/bijbelse-personen/jakob">Bijbelse Jacob</a>. Je-weet-wel: die met het vel
van een <a href="https://www.biblegateway.com/passage/?search=Genesis%2027&version=BB;HTB">geit </a>over zijn arm om voor zijn broer Esau door te gaan.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Goddelijke gek</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Nachman en reb Mordke bezorgen Jacob zijn veertienjarige
lief Chaja, want ze maken zich naast vertalers ook verdienstelijk als
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Relatiebemiddeling">koppelaars</a>. In 1754 opent Jacob zijn eigen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Beet_midrasj">beet midrasj</a>. Onmiddellijk melden
zich vele gegadigden. De wereld zal opnieuw <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n geheel worden. De <a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/het-mysterie-van-tikoen-olam">tikoen</a> is
begonnen. De oude orde dient te worden vernietigd opdat de nieuwe kan heersen.
In de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eindtijd">eindtijd </a>gebeurt alles omgekeerd. De wetten van de Thora gelden niet
meer. Jacob zweert bij de ‘Ma<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>se Zar’, de ‘Vreemde Daad’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een omgekeerde daad, achterwaarts ten
opzichte van de geschreven wet…”</i>. Wanneer hij onderweg is, nodigt hij bij
gebrek aan beter zijn twaalfjarige hulpje Herszele uit in bed, die voor hem
door het vuur gaat. Jacob lijkt sowieso van twee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rlei kunnen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Nussen slaapt al op een baal katoen, hij
heeft dat ene oog van hem dicht en ziet niet hoe Jacob met een omfloerste blik
Nachman over zijn gezicht aait, en Nachman, die dronken is, zijn hoofd op zijn
borst legt…”</i>. Volgens Nachman is Jacob in alles wat hij doet ‘door en door
echt’. In zijn hart heerst een totaliteit die kennis verschaft over welke kant
het op moet en wat te doen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er is
niets wat een grotere verlichting kan brengen dan de zekerheid dat er iemand is
die werkelijk w</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>t.
Want wij gewone mensen hebben nooit zo’n zekerheid…”</i>. Al gauw hebben alle
Joden het over die ‘goddelijke gek’ waarin de ‘ziel van de Messias is gevaren’.
Nachman en reb Mordke maken in doorwaakte nachten mee hoe de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Roeach_Hakodesj">‘Roeach Hakodesj</a>’, ‘de
geest’ neerdaalt op Jacob: het doet nog het meest denken aan een epileptische
aanval. Hij begint visioenen te krijgen. De school barst uit zijn voegen. Niemand
kan nee tegen hem zeggen. Elke dag begint met het luisteren naar Jacobs dromen.
Trillend en met klapperende tanden legt hij mensen de handen op. Velen gaan genezen
heen. Tijdens een hevige koortsaanval droomt hij dat een man met een witte
baard hem zegt dat hij naar het noorden moet reizen om het nieuwe geloof te brengen.
Reb Mordke verkondigt dat het<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elia_(profeet)"> Elia</a> in hoogsteigen persoon is geweest: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Je zult in Polen koning en verlosser
zijn…”</i>. Toch waarschuwt zijn vader: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Pas op voor Jacob. Hij is een echte dief…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het boek van de
weg</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Deel drie van de Jacobsboeken. Begeleid door een groepje
vertrouwelingen begint Jacob zijn ketterij te preken in Polen, waar de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pest_(ziekte)">pest </a>heerst. Zoals Sjabtai Tsvi in de islam dook, zo zal hij in het christendom
duiken, om er de korrels van de openbaring uit op te vissen, beweert hij. Als
een ware <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/New_age_(beweging)">new-ager</a> verkondigt hij dat in de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eindtijd">eindtijd</a> de drie monothe<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>stische
religies <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
zullen zijn. Hij begint een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aureool">aureool </a>van groen en blauwachtig licht te zien
boven de hoofden van sommige gelovigen. Terwijl de dorpen hem als een heilig
wonder aan elkaar doorgeven, wordt hij in de gaten gehouden door spionnen, die
godslasterlijke rituelen melden. Tijdens nachtelijke leringen zouden mannen
melk uit de borsten zuigen van de enige halfnaakte vrouw in hun midden, Chaja
Szor - jawel. Volgens Jacob is de heilige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjechina">Sjechina</a> in haar gevaren. Vandaar. Jacobs
gevolg groeit, maar de meute die hem verwenst ook. Een mooie maar vreemde
engelbewaakster, die beweert dat ze een Poolse prinses is,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>volgt hem op de voet en verkoopt iedereen een
dreun die hem te na komt (ze zal later het lief van dokter Aszer Rubin worden:
zo laat Tokarczuk elk moza<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ekstukje op zijn plaats vallen). Het
rabbijnse hof spreekt de cherum (banvloek) over Jacob en zijn zogeheten
anti-Talmoedisten uit. Het komt bij de rechtbank tot een dispuut. De afvalligen
winnen het van de traditionelen, die moeten toezien hoe hun geliefde Talmoeds
op de brandstapel worden vernietigd en erger.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zo gauw ze de kans krijgen, slaan ze nog veel harder terug. Jacob vlucht
naar Turkije en wordt voor de verandering moslim. De oude afgeranselde Szor
brengt zijn boekenbezit midden in de nacht stiekem naar priester Chmielowski.
Het comateuze grootje Jenta wordt naar een grot gebracht waar de dorpelingen
niet durven komen omdat ze denken dat het een betoverde plek is. De weg lijkt
ten einde. In feite is het nog maar het begin. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Vrijheid,
gelijkheid en broederschap</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Koning <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/August_III_van_Polen">August III </a>himself beveelt dat de uit Polen verdreven
afvalligen weer terug moeten komen. Omdat ze alles verloren hebben vestigen ze
zich in het door de pest uitgestorven grensdorpje Iwanie, waar ze leven in
gemeenschappelijk bezit. Ze maken een mooi onderkomen in orde en halen Jacob,
en wat later ook zijn gezin, op uit Turkije. Jacob wil echter in een ‘hok’
slapen omdat hij een ‘simpele’ is. Tijdens <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chanoeka">Chanoeka </a>deelt hij stukjes van het
overhemd van <a href="https://nl.wikisage.org/wiki/Sjabtai_Tsvi">Sjabtai Tsvi </a>uit als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Relikwie">relikwie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n</a>. Volgens Jacob zijn mannen
en vrouwen, ja, is iedereen gelijk, al geloven ze dat zeker niet allemaal: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Gelijkheid
is iets wat in strijd is met de natuur, hoe terecht het streven ernaar ook is.
Sommigen bestaan nu eenmaal uit het aardse element, die zijn log, zinnelijk en
niet creatief. Ze lenen zich er waarschijnlijk alleen voor om te luisteren.
Anderen leven met hun hart, hun emoties, oplevingen van de ziel, en nog weer
anderen hebben contact met de allerhoogste geest, zij staan ver af van het
lichaam. Zij zijn vrij van affecten, zij zijn ruim van binnen. Tot hen heeft
God toegang…”</i>. Iedereen bedrijft de liefde met iedereen. Soms gaan de
kaarsen in de gemeenschapsruimte uit die vervolgens letterlijk verandert in een
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Darkroom_(seksclub)">‘dark room’</a>. Een grote zonde waarover gezwegen moet worden, een gemeenschappelijk
geheim, schept een nog sterkere en intiemere band dan een natuurlijke familiebetrekking,
weet Jacob. Zo smeed je een gevaarlijke onderlinge afhankelijkheid. Hierdoor kun je
de ander maken of breken. Na lange en heftige discussies wordt besloten
om de aartsbisschop te vragen of ze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Doop_(sacrament)">gedoopt</a> mogen worden. Desnoods alleen in schijn. Al is het alleen maar
om die rottige traditionelen te pesten. Zoals
altijd bijt dat wat het dichts bij elkaar ligt, elkaar het hardst: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zo’n strijd met een naaste vijand heeft
op een vreemde manier iets complex aangenaams, want het is alsof je jezelf
slaat maar tegelijkertijd de slagen probeert te ontwijken…”</i>. Bovendien
zullen de katholieke magnaten je alleen met goud steunen als ze<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>je in de vorm van een kruis plat op de
kerkvloer zien liggen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het boek van de
komeet</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Deel vier. In het jaar <a href="https://www.hereditasnexus.com/het-jaar-1759/">1759</a> verschijnt er een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Komeet">komeet </a>aan
de hemel die in elk land wordt gezien. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dnjestr">Dnjestr </a>treedt buiten zijn
oevers. Het kan niet anders of het <a href="https://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/70387-tekenen-van-de-eindtijd-in-de-bijbel-jezus-matteus-243-14.html">einde</a> van de wereld nadert. De engelen
zullen haar zo dadelijk als een <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/ISA.51.6.NBG51">tapijt</a> oprollen. Wanneer je je oren spitst, kun
je hun wapengekletter al horen. Als dan ook nog de Joden zich gaan bekeren…
Landvoogdes Kossakowska jut de aartsbisschop op: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wat zou het tegenover God een verdienste zijn als hij al deze Joodse
ketters naar de schoot van de Kerk kon leiden. De wereld heeft dit niet eerder
gezien, alleen in het katholieke Polen kan iets dergelijks plaatsvinden. En
over de hele wereld zal druk over ons gesproken worden…”</i>. Nog niet zo lang geleden zeiden ze
dat het om vijfduizend miserabele zwervers ging die door hun soortgenoten
werden uitgekotst, maar volgens de laatste berichten zijn het er misschien wel
drie keer zoveel. Vijftienduizend. De voorlopers mogen dan een lichting arme
sloebers zijn, daarna volgen de vermogenden. De aartsbisschop ruikt geld. In de
kathedraal van<a href="https://isgeschiedenis.nl/longreads/de-stad-van-de-leeuwen-lviv-een-stad-vier-landen"> Lw<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>w</a> wordt een buitengewoon langdradig en saai publiek debat
gevoerd. Iedereen veert echter op als de ketters hun broeders beschuldigen van
het gebruik van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bloedsprookje">christenbloed,</a> waar trouwens geen standpunt over ingenomen
wordt, omdat de paus een en ander voor altijd en eeuwig als pertinente onzin heeft
bestempeld. Na lang wikken en wegen worden de ‘puriteinen’ dan wel ‘sabsacwinnicy’ dan wel ‘lammelotten’ als
verweesde kinderen opgenomen in de ontferming der Poolse kerk. Kossakowska stelt
haar landgoed ter beschikking aan Frank en zijn naaste familie plus
medewerkers. De rest van zijn aanhangers bivakkeren als zigeuners op straat.
Degenen die zich laten dopen, krijgen een nieuwe want christelijke naam, zodat
ze zich allemaal ‘dubbel’ voelen. Peetouders worden opgeroepen hun petekind te
voorzien van passende Poolse kledij, tot het gedoopt is financieel te
ondersteunen en voor hun proteg<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span> te zorgen zolang die niet naar huis
terugkeert. Edoch, sommige geestelijken worden bevangen door twijfel als ze de
straat de kathedraal zien binnenstromen. Een Jood die zich laat dopen heeft ook
nog eens recht op een adellijke titel. Als hij maar genoeg <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Baksjisj">baksjisj</a> schuift. Dan
breekt andermaal de pest uit. Is er een machtige cherem over de renegaten
afgeroepen? </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verraad</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De epidemie treft de toch al doodarme neofieten hard. Jacob
besluit naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Warschau">Warschau</a> te reizen om de koning om een eigen territorium te vragen,
waar hij met zijn volgelingen zelfvoorzienend kan leven. Niemand hoeft last van ze te hebben. Echter, niet iedereen gelooft in hem. Net als hij met zijn
charmante praatjes de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nuntius">Koninklijke nuntius</a> zo ongeveer omver heeft geluld,
verrijzen er verdenkingen binnen de katholieke gelederen. Jacob wordt in
hechtenis genomen en voor nader onderzoek gevangen gezet bij de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cisterci%C3%ABnzers">bernardijnen</a>. De
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Inquisitie">inquisitie </a>begint een uitgebreide inspectie onder zijn gelederen. Zelfs Nachman
verraadt hem. Weliswaar uit volle overtuiging. Jacob is veel te gemakzuchtig
geworden. Hij ziet eruit als een dandy sinds hij zijn baard heeft afgeschoren. Wat
is er overgebleven van zijn roeping? Hij zou toch tot in het diepst van het
kwaad indalen om daar de verlossing te bewerkstelligen? Waar blijft het heil? Welnu,
Nachman zal de Heer wel een handje helpen. Nachman bekent alles waar hij en
zijn leider van worden beticht. Vervolgens beschuldigt de bisschoppelijke
rechtbank Jacob van het zich uitgeven voor de Messias. De kerkelijke
hoogwaardigheidsbekleders veroordelen hem tot levenslange gevangenschap. In de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kasteel_Tenczyn">burcht van Cz<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ę</span>stochowa</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het boek van
metaal en zwavel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Boek vijf. De Messiaanse machina treedt in werking. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Messias">Messias </a>is meer dan een gestalte en
een persoon, het is iets wat door bloed stroomt, in adem woont, het is de
dierbaarste en waardevolste menselijke gedachte dat er redding bestaat…”</i>.
Jacob wordt opgesloten in een kale, koude torencel, maar Jacob zou Jacob niet
zijn als hij niet binnen de kortste keren de houwdegens die hem moeten bewaken
om zijn vingers windt. Hoewel dat streng verboden is, voorzien de volgelingen
van de profeet-bekeerling hun Heer van goed eten. Hij krijgt toestemming om
dagelijks in de kapel de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mis"> mis</a> bij te wonen. Tussen honderden pelgrims en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Flagellanten">flagellanten </a>knielt
hij neer voor een heilig schilderij van een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zwarte_madonna">zwarte madonna </a>met kind: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zwarte_Madonna_van_Cz%C4%99stochowa">de Maagd
van Jasna G<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>ra</a>.
En plotseling begint hij zijn missie te snappen. De <a href="https://www.christipedia.nl/wiki/Sjechinah">Sjechina</a> is een vrouw en
verbergt zich in dat zwarte gezicht! Zijn ballingschap is bedoelt om voor haar
te zorgen! Met steekpenningen, bier en tabak kopen zijn volgelingen de bewakers
om. Al gauw zijn ze kind aan huis in de gevangenis. In 1760 overlijdt de Ba<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>l
Sjem Tov. Aan een gebroken hart zeggen sommigen. Vanwege de honderden dopen van
Joden. Rechtgelovigen keren terug uit de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Diaspora_(antropologie)">diaspora</a> en strijken in plukjes in de
buurt van Jacob neer, die het voor elkaar krijgt ze te mogen bezoeken. Zij
zullen ridders worden van de heilige Maagd die gevangen zit in het schilderij. De
Moeder Gods. De Koningin van de wereld. Jacob wordt steeds extremer. De toon
van de brieven die hij naar zijn volgelingen in alle uithoeken van het land
stuurt, wordt van maand op maand <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalyptiek">apocalyptischer</a>. Niemand is opgewassen tegen
de lastige gevangene, die uiteindelijk de hele officierstoren overneemt. Er
breekt oorlog met Rusland uit. Het klooster wordt een militaire basis. De
wapperende vaandels met de Moeder Gods aan de muren bieden geen bescherming. De
Russen slaan alles kort en klein en staan paf van de bezetene die ze in de
toren aantreffen. Jacob verzoekt de Russische generaal stante pede om
bevrijding uit zijn gevangenis. Reeds twee dagen later krijgt hij officieel
toestemming het klooster na dertien jaar te verlaten. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het boek van het
verre land</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het zesde boek. Jacob, inmiddels weduwnaar, krijgt het voor elkaar paspoorten te regelen
en samen met zijn bijna volwassen dochter Ewa bij familie in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brno">Br<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>nn</a>
(Moravi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë)
neer te strijken, die een winstgevende handel in ‘christelijke’ tabak drijft. Het
lukt hem om een compleet hof uit de grond te stampen, met een eigen garde. Hij
is ervan overtuigd dat hij is uitverkoren om ‘het eeuwige leven op aarde te
brengen’. Dan heb je op zijn minst een eigen koninkrijkje nodig. Zijn faam
bereikt zelfs de Oostenrijkse keizerin-moeder <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maria_Theresia_van_Oostenrijk_(1717-1780)">Theresia</a>, die de Joden wil
bevrijden van het middeleeuwse bijgeloof. Ze vraagt hem op audiëntie. Haar ‘verlichte’
zoon, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Keizer_Jozef_II">Jozef II</a>, papt aan met Ewa. Hij laat haar zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kunst-_en_rariteitenkabinet">rariteitenkabinet</a> zien
waar hij een modern museum van wil maken. Ook denkt hij er over om het
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijfeigenschap">lijfeigenschap</a> van de boeren af te schaffen. Het is de tijd van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Camera_obscura_(optica)">camera obscura</a>, de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ossian_(Macpherson)">‘Gedichten van Ossian’</a>, lawaaierige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koekoeksklok">koekoeksklokken</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijmetselarij">vrijmetselaars</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Turk_(schaakmachine)">eerste schaakmachine</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alchemie">alchemie</a> en ‘de vreemde en diepe broekzak van de wereld’: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Effectenbeurs">de beurs</a>. <a href="https://historiek.net/wolfgang-amadeus-mozart-biografie/73584/">Mozart</a> componeert <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Le_nozze_di_Figaro">‘Le Nozze di Figaro’</a>. Jonge, studentikoze windbuilen,
verrukt over zichzelf, verkeren in een voortdurende roes over al het nieuwe dat
zich aandient. In de koffiehuizen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wenen">Wenen</a> verschijnen de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Krant">eerste kranten</a>, waar
dok Aszer Rubin en zijn lief een goedlopende lenzenpraktijk hebben opgezet. Als hij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moses_Mendelssohn">Moses Mendelssohn </a>leest voelt hij zich voor het eerst van zijn leven tevreden
over het feit dat hij Jood is. Het hof van Jacob raakt uiteindelijk door onoverzienbare schulden
in verval. Parasieten en klaplopers verdwijnen vanzelf. Iemand haalt de
inmiddels ziekelijke sekteleider met zijn getrouwen naar<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Offenbach_am_Main"> Offenbach</a> (Duitsland) waar
ze hun intrek nemen in het immer bitterkoude <a href="https://tourism.restexpert.com/germany/place/isenburg-castle/">kasteel Isenburg</a>. De verkleumde en oude Jacob laat zich in
bed als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Abisag">koning David</a> warm houden door een paar jonge meisjes. Hij
overlijdt aan een zoveelste <a href="https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/beroerte/">attaque</a>. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Het boek
van de namen</span></b><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">In het zevende en laatste boek beschrijft Tokarczuk, aan de hand
van de registers van sterfgevallen, huwelijken en geboortes die ze vond in het
stadsarchief van Offenbach am Main, de samenstelling van de compagnie die Jacob
Frank tot het einde toe in den vreemde heeft vergezeld, alsook in grove lijnen
de lotgevallen van de frankistische families die naar Polen zijn teruggekeerd.
Ze verbindt de onsterfelijke Jenta met de <a href="https://www.tracesofwar.nl/articles/4500/Joodse-onderduikers-in-Oekra%C3%AFense-grotten.htm">grot van Korolówka</a> waarin tijdens de
Tweede Wereldoorlog vijf Joodse gezinnen - achtendertig personen, van wie het
jongste kind vijf maanden was en de oudste volwassene zevenennegentig - op 12
oktober 1942 hun toevlucht zochten: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De
volwassenen gaan van tijd tot tijd naar boven voor proviand, maar nooit verder
dan de dorpen in de buurt. De boeren behandelen hen als geesten en laten hun
zogenaamd per ongeluk wat zakken meel of kool achter de schuren. In april 1944
gooit iemand in het gat dat naar de grot leidt een fles met een briefje waarop
in onhandig handschrift staat: ‘De Duitsers zijn weg.’…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Uitgave:
De Geus – 2021, vertaling Karol Lesman, 912 blz., ISBN </span>978 904 454 553 1,
</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 32,50</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks bestellen
bij bol.: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000033084642&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-45904709289370476822023-11-23T15:24:00.405+01:002023-12-23T17:54:32.328+01:00De erfenis van Pilatus – Anne-May Wachters-van der Grinten<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgG53w5-4lNjZs3Kr95lE1VzBvrikpAKU0QQ8uDC3MJFUyMVlNcJVkVjATZ5x8KgqIcHjVl0g_fh5p9Xbm-bz1TA-HBEkkUivbGYNCaGECOkAyq5gNd2lg3Ww_3_3L_X8xn3Fq9okX2El7Akfpp-BfyMOKXnn71ZLEMucAlDYnVPwgJygPNs1b9g1SKsoOi/s1200/pilatus.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="831" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgG53w5-4lNjZs3Kr95lE1VzBvrikpAKU0QQ8uDC3MJFUyMVlNcJVkVjATZ5x8KgqIcHjVl0g_fh5p9Xbm-bz1TA-HBEkkUivbGYNCaGECOkAyq5gNd2lg3Ww_3_3L_X8xn3Fq9okX2El7Akfpp-BfyMOKXnn71ZLEMucAlDYnVPwgJygPNs1b9g1SKsoOi/s320/pilatus.jpg" width="222" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: Van
anti-juda</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sme naar antisemitisme</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">In de
kunstenaarsroman <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/11/mijn-naam-is-asjer-lev-chaim-potok.html">“Mijn naam is Asjer Lev”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chaim_Potok">Chaim Potok </a>krijgt de Joods Orthodoxe
vader van Asjer Lev bijna een rolberoerte als hij de kruisigingen ziet die zijn
zoon heeft vervaardigd:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn tekeningen hadden iets fundamenteels
in zijn wezen aangetast. Hij bleef maar doorgaan over mijn tekeningen van ‘die
man’. Hij wilde de naam niet uitspreken. Wist ik dan niet hoeveel joden er in
de naam van die man gedood waren tijdens de kruistochten? Kende ik de reden
soms niet waarom Hitler zes miljoen joden had kunnen afslachten zonder al te
veel protesten uit de rest van de wereld? Omdat de wereld tweeduizend jaar lang
was voorgehouden dat het de joden waren geweest en niet de Romeinen, die deze
man hadden gedood…”</i>. Om te begrijpen waar </b><b>zo'n</b> <b style="mso-bidi-font-weight: normal;">diepe afkeer van het christendom vandaan komt, heb ik de studie over christelijk antisemitisme van
godsdienstwetenschapper<a href="https://uitgeverijvanwarven.nl/anne-may-wachters-van-der-grinten/"> Anne-May Wachters</a> gelezen. Ik had <a href="https://www.nieuwwij.nl/opinie/recensie-van-de-erfenis-van-pilatus-van-anne-may-wachters/">“De erfenis van Pilatus” </a>al een poos liggen. Soms is de tijd ineens rijp. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjema"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De Eeuwige is </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n</b></a></p>
<p class="MsoNoSpacing">Wachters begint met een uiteenzetting van de wortels van
het <a href="https://npokennis.nl/longread/7654/wat-is-het-jodendom">Jodendom</a>. De geschriften van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oude_Testament">Oude Testament </a>zijn ontstaan in de loop
van een langdurig en ingewikkeld proces, waarin mondelinge overleveringen
geleidelijk schriftelijk werden vastgelegd. Wat we in de Bijbel lezen zijn de
religieuze ervaringen van een gemeenschap van mensen die zich verbonden voelen
in het geloof in hun God en zich door Hem geleid weten. De Joden waren
uitzonderlijk omdat ze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Monothe%C3%AFsme"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n God </a>aanbaden. Alle volken om hen heen hadden <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Polythe%C3%AFsme">meerdere goden</a>. Volgens de verhalen bestond het volk Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l uit <a href="https://isreality.nl/bijbel/wat-zijn-de-twaalf-stammen-van-israel/">twaalf stammen</a> die
zouden afstammen van de twaalf zonen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jakob_(aartsvader)">Jacob</a>. Na de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Uittocht_uit_Egypte">uittocht uit Egypte</a>
vestigden ze zich in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)">Kana<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>n</a>. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koning_David">Koning David</a> (1010-970) stichtte een sterke monarchie
met als hoofdstad <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stad_van_David">Jeruzalem</a>. Zijn opvolger, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Salomo">koning Salomo</a>, bouwde de beroemde <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tempel_van_Salomo">tempel</a>: het centrale punt van de heilige tradities. Na de dood van Salomo viel
het rijk om politieke redenen uiteen in het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koninkrijk_Juda">zuidrijk Juda</a>,
met zijn twee stammen in Jeruzalem plus omstreken, en het <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/t/tienstammenrijk">noordrijk Israël</a>, met zijn tien stammen in de rest van het
land. Ieder had zijn eigen koning. Het noordrijk raakte op den duur vervreemd
van het voormalige religieuze centrum en viel regelmatig terug in de oude
vruchtbaarheidscultus van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ba%C3%A4l">Ba<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>l</a>. Zie de Oudtestamentische <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_profeten">profeten</a>, die steeds
in het geweer komen tegen afvalligheid en afgoderij. In 722 voor Christus
vielen de <a href="https://www.christipedia.nl/wiki/Assyrische_rijk">Assyri<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rs</a> het noordrijk binnen. Via een tactiek van verstrooiing
<a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/de-verloren-stammen-van-israel">verdwenen de tien stammen</a> (er is in de loop van de tijd tot in het oneindige
gespeculeerd over waar ze zich bevinden). De Joden die nog wel bleven waar ze waren, vermengden zich met nieuw aangevoerde groepen, waaruit de <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbelse-achtergrond/samaria-samaritanen-en-hun-afkomst">Samaritanen</a>
ontstonden. Zij zijn nooit erkend als Joods. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Eigen identiteit
en eigen religiositeit</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In 586 voor Christus werd Jeruzalem <a href="https://historianet.nl/oorlog/verbrande-ruine-van-het-babylonische-beleg-van-jeruzalem-gevonden">verwoest</a> door de
opvolgers van de Assyri<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rs: de <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/nebukadnezar-ii-en-de-verwoesting-van-jeruzalem">Babyloni<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rs</a>. Ze deporteerden de leiders
van het zuidrijk naar hun eigen land. In 539 voor Christus kwam er een
eind aan de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Babylonische_ballingschap"> Babylonische ballingschap</a> doordat de Perzen, onder <a href="https://www.debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/bijbelse-personen/cyrus-de-grote">Cyrus</a>, Babel
binnenvielen en de Joden toestonden terug te keren naar Jeruzalem. Rond deze ballingschap ontstond de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thora">Tora</a> in haar definitieve vorm. De tempel werd
herbouwd. Een diep doorgedrongen besef van de eigen
identiteit en de eigen religiositeit stak de kop op. De Perzen stelden Joodse gouverneurs aan.
Er volgde een rustige periode. Na de dood van <a href="https://historiek.net/alexander-de-grote-356-323-v-chr/63260/">Alexander de Grote</a> viel het
kleine Juda tot aan 197 voor Christus probleemloos onder het bestuur van de Egyptische
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ptolemae%C3%ABn">Ptolemae<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n</a>. In de derde eeuw gaf koning <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ptolemaeus_II_Philadelphus">Ptoleme<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>s
II </a>zelfs de opdracht een Griekse vertaling van de Hebreeuwse Bijbel te maken:
de <a href="https://historiek.net/septuagint-oude-griekse-bijbelvertaling/155024/">Septuagint</a>. Echter, in 197 voor Christus vielen de <a href="https://historiek.net/seleucidische-rijk-opkomst-ondergang/130051/">Seleuciden</a> Juda binnen. Zij
wilden de Joden met alle geweld aanpassen aan de <a href="https://historiek.net/hellenisme-verspreiding-griekse-cultuur/83284/">hellenistische cultuur</a>. Er
zijn papyrusfragmenten gevonden die aangeven dat de Joodse minderheid in Egypte
al eerder last had van ergernis over hun exclusiviteit. De Grieks-Egyptische
wereld kon niets met een God die onzichtbaar, onafbeeldbaar en alomtegenwoordig
was. De Joden zouden een afkeer hebben van iedereen buiten hun groep. De <a href="https://jck.nl/woordenlijst/woord-besnijdenis">besnijdenis</a>
was raar. Ze wilden geen varkensvlees eten. Sterker, ze wilden niet
eens eten met buitenstaanders. Het <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/08/exodus-boek-van-bevrijding.html">exodusverhaal </a>werd ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nterpreteerd als een gedwongen
uitzetting omdat de Joden een enge ziekte onder de leden hadden. In hun tempel,
waar geen heidenen welkom waren, zouden ze zelfs een ezel aanbidden en mensen
offeren om ze vervolgens op te eten. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Escalatie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Gaandeweg<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>ontstond
er een Joodse bovenlaag die integreerde in de hellenistische maatschappij. Ze had weinig tot niets meer met de <a href="https://www.theologie.nl/offer/">Bijbelse offercultus</a>, die bedoeld was voor een
agrarische samenleving. Andersom was dat ook het geval. Sommige Grieken waren
helemaal klaar met de eigen <a href="https://historianet.nl/maatschappij/mythologie/12-goden-heersten-over-griekenland">onberekenbare goden</a> en zagen wel wat in het Joodse
monothe<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sme.
Meestal bleven ze belangstellende omstanders. De Joodse wetten waren veel te zwaar om te onderhouden. Door de Joden werden ze ‘godvrezenden’ genoemd.
Onder <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Antiochus_III_de_Grote">Antiochus III </a>escaleerde de boel. Hij bouwde het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gymnasion">‘gymnasion’ </a>waar naakt
werd gesport en iedereen dus kon zien of je al dan niet besneden was. Dat
leidde onder vooruitstrevende Joden tot de praktijk van het ongedaan laten maken van hun besnijdenis. Bovendien aasde de vorst op de tempelschat. Zijn zoon, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Antiochus_IV">Antiochus IV Epiphanes</a>, verbood de Joodse spijswetten en de besnijdenis. Hij gaf het bevel de
heilige teksten de verbranden. Bovendien eiste hij dat er elke dag een onrein
varken werd geofferd in de tempel. Sommige Joden werden gedwongen varkensvlees
te eten.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Het werd verplicht aan de Grieks-Romeinse
goden te offeren en er werden hoge belastingen ingevoerd. De tempel raakte zelfs ontwijd door de plaatsing van een beeld van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zeus">Zeus</a>, waarin
Antiochus Epiphanus zichzelf vereerd wilde zien. Het resulteerde in de
georganiseerde opstand van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Makkabee%C3%ABn">Makkabee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n</a>,
een Joodse priesterfamilie die de overwinning behaalde. Honderd jaar ging het goed.
Toen begonnen twee broers te vechten om de macht. Ze riepen de hulp
van de Romeinse generaal<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pompeius"> Pompeius</a> in. Hoe dom kun je zijn. Daarop namen de
Romeinen in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Jeruzalem_(63_v.Chr.)">63 voor Christus</a> Palestina in. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Johannes de Doper</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In 40 voor Christus werd de meedogenloze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herodes_de_Grote">Herodus de Grote </a>door de Romeinen aangesteld als koning over Judea. Herodus was zo dubbel als het
maar kon: naar de Joden toe profileerde hij zich als Jood, buiten de Joodse
wereld als Helleen. Volgens <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustus_(keizer)">Augustus</a> ‘kon je beter zijn varken zijn dan zijn
zoon’. Na zijn dood werd het koninkrijk
Palestina verdeeld tussen zijn drie zonen: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Filippus_(tetrarch)">Philippus</a> kreeg de uiteinden van het
rijk, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herodes_Antipas">Antipas</a> kreeg Galilea en Perea, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herodes_Archela%C3%BCs">Archelaus</a> kreeg Judea, Samaria en
Idumea. Antipas’ populariteit werd ernstig beschadigd door de moord op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_de_Doper">Johannes de Doper</a>, die beschouwd werd als een profeet. Volgens de geschiedschrijver <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Flavius_Josephus">Flavius Josephus</a>
was Herodus Antipas vooral bang voor een opstand onder Johannes’ volgelingen. Toen
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus </a>met zijn prediking begon, dacht Antipas dat Johannes de Doper uit de dood
was opgestaan. Nadat de Joden bij keizer Augustus hun beklag hadden gedaan over het negatieve
gedrag van Archelaus, kreeg Judea een Romeinse ‘prefect’ als
gouverneur. De Romeinen wilden rust in de tent. Ze lieten de Joden overwegend
hun ding doen. Bovendien hadden ze respect voor alles wat ‘oud’ was. De Joodse
godsdienst was m<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>r dan oud. De Joden hoefden niet het Romeinse leger in of<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>deel te nemen aan de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Keizercultus">keizercultus</a>. Romeinse soldaten die tijdens de Joodse feestdagen naar
Jeruzalem kwamen om de licht ontvlambare orde te bewaken, bedekten zelfs hun
met het portret van de keizer gedecoreerde schilden. De
Joden hadden een grote mate van zelfbestuur. Kwamen ze er zelf niet uit dan
haalden ze het Romeinse gezag erbij. Alleen de Romeinen mochten iemand ter dood
veroordelen. Er was veel gemor over de belastingen, die betaald
moesten worden met munten waarop de blasfemische beeltenis van een Romeinse
godheid dan wel keizer Augustus stond. En dan had je nog de vermaledijde
<a href="https://www.debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/bestuur-samenleving/tollenaar">belastingophalers</a> die de tax stiekem verhoogden voor eigen gewin. Toen
Rome zich met de aanstelling van de<a href="https://www.debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/godsdienst-van-israel/hogepriester-2"> hogepriester</a> in de tempel ging bemoeien
waren de rapen gaar. Er kwam een intens verlangen op naar een komende
verlossing. Een goddelijk ingrijpen. Zoals altijd in tijden van stress. Na Johannes de Doper en Jezus stonden er anderen op die de ‘<a href="https://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/70387-tekenen-van-de-eindtijd-in-de-bijbel-jezus-matteus-243-14.html">eindtijd</a>’ predikten, onder andere ene <a href="https://www.bibliatodo.com/nl/bijbel/het-boek/handelingen-5-36">Theudas</a> en ‘de Egyptenaar’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Groeperingen ten tijde
van Jezus</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Alleen de priesters konden de offers in de tempel voltrekken. Met hun hulpjes de ‘<a href="https://christipedia.miraheze.org/wiki/Levieten">Levieten</a>’. De ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sadducee%C3%ABn">Sadducee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n</a>’, die de Romeinen te vriend
wilden houden, vormden een aristocratische elite onder de priesters. Het
‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sanhedrin_(gerechtshof)">Sanhedrin</a>’, een raad met 71 ouderlingen, had een beperkte wetgevende macht. De
meeste priesters behoorden tot het mainstream Jodendom. Ze waren conservatief,
erkenden alleen de schriftelijke Wet of Tora en geloofden niet in een leven na
de dood. De ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Farizee%C3%ABn">Farizee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n</a>’ werkten als godsdienstige leiders door het hele land.
Zij geloofden w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>l in een leven na de dood. Ze benadrukten de mondelinge
Tora, een zich steeds ontwikkelende serie commentaren die uiteindelijk werden
opgeschreven in de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Talmoed"> Talmoed</a>, omdat je pas in de loop van de geschiedenis
kunt constateren wie er gelijk had. De Farizee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
hielden zich verre van politiek. In tegenstelling tot wat de
<a href="https://www.pthu.nl/bijbelblog/2021/04/waarom-vier-evangelien/">evangeli<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n</a>
suggereren, waren ze zeer geliefd bij het volk. Verder had je de messiaanse en gnostische
‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Essenen">Essenen</a>’, die zich terugtrokken in de verlaten rotsachtige woestenij rond
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dode_Zee">Dode Zee</a>. Hun opvattingen over het rijk van de Duisternis en het rijk van
het Licht schemert door in het Nieuwe Testament. En dan waren er nog vechtersbazen
als de ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zeloten">Zeloten</a>’ waarvan de ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sicarii">Sicarii</a>’, de dolkmensen, het gewelddadigst waren. </p><p class="MsoNoSpacing"> </p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De Joodse Oorlog</b> <br /></p><p class="MsoNoSpacing">De
prefect<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pontius_Pilatus"> Pontius Pilatus </a>provoceerde de Joden door met het geld van de
tempelschat een aquaduct aan te leggen. Ook liet hij troepen door Jeruzalem marcheren met afbeeldingen van<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>de
keizer. Voordat keizer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Caligula">Caligula</a> een standbeeld van zichzelf in de tempel kon plaatsen, werd hij gelukkig vermoord. De Joods-hellenistische filosoof <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Philo_van_Alexandri%C3%AB">Philo</a> verhaalt over
onrust in het Egyptische <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alexandri%C3%AB">Alexandri<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span></a>, waar wel een miljoen Joden een
tweederangs positie hadden. Keizer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stefanus_(martelaar)">Claudius</a> kreeg er een probleem bij: de sekte van
de christenen die overal voor botsingen en openbare discussies zorgde. E<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n
van hen werd zelfs gestenigd: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stefanus_(martelaar)">Stefanus</a>. Koning <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herodes_Agrippa_I">Agrippa </a>liet een aantal
volgelingen van Jezus oppakken en ene Jacobus onthoofden. De Romeinse soldaten
konden ternauwernood voorkomen dat de Romeinse burger en Jood <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paulus_(apostel)">Paulus</a> tijdens
zijn bekeringsactiviteiten werd gelyncht. Hogepriester <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ananus_ben_Ananus">Ananus</a> ging zijn
boekje ver te buiten door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jakobus_de_Rechtvaardige">Jakobus de Rechtvaardige</a>, de broer van Jezus, en
enkele anderen te stenigen. De christenen kregen de schuld van de <a href="https://historiek.net/grote-brand-van-rome-19-juli-64-n-chr/136046/">brand in Rome</a> onder <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nero_(keizer)">Nero</a> in het jaar 64. De sfeer verslechterde. Grieken, Romeinen,
christenen en Joden irriteerden elkaar mateloos. Romeinse en Joodse leiders
moesten steeds ingrijpen om de rust te bewaren. Een en ander culmineerde in de
grote opstand van 66-70 na Christus, die de geschiedenis is ingegaan als de
<a href="https://historianet.nl/beschavingen/romeinse-rijk/rome-nam-bloedig-wraak-joden-verloren-hun-land-in-heilige-oorlog">Joodse Oorlog</a>. Deze begon onder procurator<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gessius_Florus"> Florus</a>, die volgens <a href="https://historiek.net/josephus-flavius-ca-37-100-nchr/6596/">Flavius Josephus</a> 3600
mensen liet kruisigen. Generaal <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vespasianus">Vespasianus</a> kwam met 60.000 soldaten naar
Galilea. Jeruzalem werd <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Jeruzalem_(70)">verwoest</a>, inclusief de tempel. De overlevende Joden
werden verkocht op de slavenmarkten van het Midden-Oosten. De slavenprijzen kelderden door de grote aanvoer. De offerdienst hield op te bestaan. De
priesters verloren hun functie. De Farize<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n namen de leiding over en
gingen van toen af verder als<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rabbijn"> rabbijnen</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Christendom versus
Jodendom</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Vervolgens beschrijft Wachters hoe de apostel <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/p/paulus">Paulus</a> een nieuwe
godsdienst cre<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ëe</span>rde: het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Christendom">christendom</a>. Ze zet het<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_Testament"> Nieuwe Testament</a> neer
als een bron van kritiek op de Joden, waaruit de gespannen sfeer is te lezen
tussen christenen en Joden in de decennia na de Joodse Oorlog. Dus tussen 40 en
80 jaar na de dood van Jezus. Volgens haar zijn veel uitspraken van Jezus Hem
in de mond gelegd door de schrijvers van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Evangelie">evangeli<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n</a>. Wachters wijst erop dat het
Nieuwe Testament met een bepaalde bedoeling werd geschreven. Zie het
Johannes-evangelie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… maar deze
zijn opgeschreven, opdat u gelooft dat Jezus de Messias is, de Zoon van God, en
opdat u door te geloven, leeft door zijn naam…” </i>(<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/johannes/20">Joh. 20:31</a>). Met andere woorden: het is geen
geschiedenisboek. Een en ander speelt zich heel duidelijk af in een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Plato">platoonse </a>wereld. Jezus was een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalyptiek">apocalyptische</a> prediker en een ‘redelijk onafhankelijke
denker’ volgens Wachters. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Jezus noemde
zichzelf nooit ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Messias">Messias</a>’ of ‘Zoon van God’. Het zijn zijn volgelingen die hem
zo gaan noemen…”</i>. Zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/12/jezus-een-joodse-visie-david-flusser.html">“Jezus. Een joodse visie” </a>van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/David_Flusser">David Flusser</a>. In
de eerste decennia na de dood van Jezus verslechterden geleidelijk de relaties
tussen de volgelingen van Jezus en de Joden. Wat betreft zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Opstanding">verrijzenis</a>: in de hellenistische wereld heerste de gangbare opvatting dat
bijzondere mensen konden opstaan uit de dood. Ook meende men dat er op aarde
halfgoden ronddwaalden, ontstaan uit de relatie van een god met een mens. Zo gek was dat verhaal dus niet. De
Joden die geloofden dat Jezus de Messias was, betrokken alle voorspellingen uit
het Oude Testament op Jezus. Ze bestempelden de offercultus in de tempel als
afgodendienst (zie de rede van <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/handelingen/7">Stefanus</a>), wat opgevat werd als een grove
beschuldiging. Al gauw vlogen Joden en christenen elkaar in de haren. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een hogere
spirituele waarheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het christendom werd een aantrekkelijke religie voor de
eerder genoemde ‘godvrezenden’: heidenen die belangstelling hadden voor het
Jodendom, maar de strenge voorschriften niet zagen zitten. Paulus vond dat
andersgelovigen niet eerst Joods hoefden te worden. De snelst groeiende groep
werd dan ook die van de heidense christenen. Paulus heeft de fundamenten gelegd
voor het niet-Joodse christendom. Paulus’ brieven zijn in feite antwoorden op
vragen die hem gesteld werden vanuit de nieuwe christelijke gemeenten, en niet
zozeer een systematische uitwerking van een geloofsleer. Dat is nogal eens
vergeten. Paulus maakt een scherp dualistisch onderscheid tussen het aardse,
het materi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le,
en het hogere, het transcendente, wat aan het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gnosis">gnosticisme</a> raakt dat in zijn
tijd rondzong. Hij zet daarbij regelmatig het Jodendom tegenover het
christendom, dat als spirituele waarheid de Joodse wetten overstijgt. Hij
zegt helemaal niets over het aardse leven van Jezus, maar concentreert zich
volledig op de goddelijkheid van de opgestane Christus. Hoewel dat absoluut niet zijn bedoeling was (zie <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/handelingen/16"><span>Timoteüs'</span> </a> besnijdenis), werd ‘Joods leven’ voor de christenen die Paulus
volgden al snel een taboe. Kerkleiders na hem deelden die mening. Zie ook
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/12/paulus-onze-liefste-vijand-karen.html">“Paulus. Onze liefste vijand”</a> van Karen Armstrong en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/12/paulus-van-tarsus-tom-wright.html">“Paulus van Tarsus”</a> van
Tom Wright. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Addergebroed</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De ‘demonisering’ van de Joden bereikt in het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Evangelie_volgens_Johannes">evangelie van Johannes</a>, waarin het gaat over de zonen van het Licht tegenover de zonen
van de Duisternis, een hoogtepunt aldus Wachters. Voortdurend gaat het in het Nieuwe
Testament over hoe slecht de Joden zijn, en hoe goed de nieuwe gelovigen. Wat het dichtst bij elkaar ligt, bijt elkaar het hardst! Een
steeds terugkerend thema is dat de Joden hun <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/MAT.23.37.NBG51">profeten hebben gedood</a>, waaronder
natuurlijk Jezus (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/johannes/19">Johannes 19</a>). Het ‘addergebroed’ (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/matteus/23">Matt. 23</a>)! Johannes legt de
verantwoordelijkheid voor de dood van Jezus volledig bij de Joden. De christenen
vormden een kwetsbare gemeente onder de Romeinse bezetter. Het was
belangrijk om te laten zien dat zij hun overheersers goed gezind waren. In
feite was de aanklacht dat Jezus de Messias was geen reden voor een
doodvonnis. Er verscheen wel vaker een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Messias">Gezalfde</a> in de geschiedenis van het
Jodendom. De claim dat Jezus zich voor de ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/INRI">Koning der Joden</a>’ uitgaf, was echter ‘opruiing’ en een regelrechte aanval op de Romeinse
staat. Er stond de meest wrede doodstraf op: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kruisiging">kruisiging</a>. Alleen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pontius_Pilatus">Pilatus</a>
kon, als plaatsvervanger van de keizer, de doodstraf uitspreken.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Sol Invictus</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Onder keizer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hadrianus">Hadrianus</a> werden alle Joden uit Jeruzalem
verbannen. Hij maakte er een Romeinse stad van: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aelia_Capitolina">Aelia Capitolina</a>. Op de plaats
van de <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/titus-en-de-val-van-jeruzalem">tweede verwoeste tempel</a> werd een nieuwe tempel gebouwd. Nu gewijd aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jupiter_(mythologie)">Jupiter</a>, met een standbeeld van de keizer ernaast. Hadrianus’ opvolger trok alle
anti-Joodse maatregelen weer in. De Joden ontkwamen aan de keizercultus, de
christenen meestal niet, met legio martelaren als gevolg. Ondertussen werd in
de Romeinse maatschappij de zonnegod <a href="https://www.beleven.org/verhaal/de_mythe_van_mithras">Mithras</a> populair, die gaandeweg samenviel
met de cultus van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sol_Invictus">Sol Invictus</a>, en de weg bereidde voor het christendom. De
alleenheerser <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Constantijn_de_Grote">Constantijn </a>kreeg in een droom voor zijn beroemde slag op de Pons
Milvius het bevel op de schilden van de soldaten het
teken van Christus aan te brengen. Voor hem stond het buiten kijf dat hij zijn
overwinning aan de God van de christenen te danken had. Vanaf toen werden de
christenen bevoorrecht. Constantijn liet het jaarlijkse feest van Sol
Invictus, dat op 25 december werd gevierd, samenvallen met de <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/k/kerstmis">viering </a>van de
geboorte van Jezus. Voor hem waren ze een en dezelfde persoon. Ook werd ‘de dag
van de zon’,<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondag"> zondag</a>, tot offici<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le Romeinse rustdag verklaard. Nog
steeds bekvechten wetenschappers over het feit of Constantijn nu wel of geen
echte christen was. Keizer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Theodosius_I">Theodosius I de Grote </a>verklaarde het christendom in
380 tot staatsgodsdienst.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Godsmoordenaars</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eerste_Concilie_van_Nicea">concilie van Nicea</a>, samengeroepen door keizer
Constantijn om voor eens en altijd uit te maken of Jezus <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ónder de
Vader stond, dus eigenlijk een halfgod was (niet geheel onbegrijpelijk in de
Grieks-Romeinse wereld), zoals het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arianisme">arianisme</a> geloofde, </span><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">f gelijk aan en één wezen was met de Vader,
betekende een cesuur in de geschiedenis van het Jodendom. Gekozen werd voor de
goddelijkheid van Jezus. Dat maakte van de Joden<a href="https://antisemitisme.webnode.nl/joden-zijn-godsmoordenaars/"> ‘godsmoordenaars’</a>. Toen het
christendom evolueerde tot een staatsgodsdienst werd de oude klassieke religie verboden
en het Jodendom getolereerd, maar steeds vijandiger benaderd. Men wilde iedere vorm van
‘besmetting’ voorkomen. De aanhangers werden uit elkaar gedreven. Onderling trouwen of feesten was verboden. Joden mochten geen
christelijke slaven houden, waardoor ze uit talloze posities werden geweerd en veel beroepen ontzegd. Ze zagen de bui al hangen. Wie kon,
maakte zich uit de voeten naar het Perzische rijk, waar Joden wél ongestoord
konden leven. Een uitgebreide anti-Joodse en anti-judaïsche literatuur kwam op
gang, waarin overvloedig werd geciteerd uit de Griekse Septuagint, die de Joden afwezen vanwege
de vele fouten. Zie bijvoorbeeld <a href="https://www.bible.com/nl/bible/75/ISA.7.14.HTB">Jesaja 7:14</a> waarin voorspeld wordt dat een ‘parthenos’ dan wel<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maagdelijke_geboorte">‘maagd’</a> zwanger zal worden. In het Hebreeuws
staat er echter ‘alma’ wat toch echt ‘jonge vrouw’ betekent. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Adversus Judaeos-literatuur</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">De <a href="https://julesisaacstichting.org/de-adversus-judaeos-literatuur/">‘Adversus Judaeos’ </a>teksten bestaan veelal uit agressieve
scheldkanonnades. Niet ongebruikelijk in de tijd van hun ontstaan overigens.
Alle uitingen van Gods misnoegen en toorn die de profeten bezigen, waren
volgens de <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/k/kerkvaders">kerkvaders </a>gericht tegen de slechte en ongehoorzame Joden. Alle
p</span><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">sitieve boodschappen en beloftes van redding, waren daarentegen gericht aan de Kerk. Niet de Joden, maar de christenen zouden het
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Uitverkoren_volk">uitverkoren volk</a> van God zijn. De vervolging van de christenen werd geduid als
heilig martelaarschap. De vervolging van de Joden als goddelijke straf. De
Joden waren een beetje dom en begrepen er niks van. </span><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">De aloude <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aartsvader">patriarchen</a> waren nog
rechtvaardige mensen, maar daarna…</span><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">De Joden waren zulke beesten dat de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_van_Mozes">wet van Mozes</a>
nodig was om ze toch nog een beetje in toom te houden. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Circumcisie">besnijdenis</a> was dan ook een <a href="https://nl.wiktionary.org/wiki/ka%C3%AFnsteken">kaïnsteken</a>. Hieraan
zouden de Joden op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dag_des_oordeels">oordeelsdag</a> te herkennen zijn. Zolang de Joden zich niet
bekeerden, moesten ze over de aarde <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ahasverus_(Wandelende_Jood)">zwerven</a> en lijden. Langzaam werden de gewone
mensen die niet konden lezen of schrijven door deze zienswijze geïndoctrineerd
dan wel vergiftigd. Wachters bespreekt onder andere <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brief_van_Barnabas">“De Brief van Barnabas”</a>, de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Justinus_de_Martelaar">“Dialoog” </a>van Justinus de Martelaar, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tertullianus">“Praescriptionibus Hareticorum”</a> van
Tertullianus, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eusebius_van_Caesarea">“Demonstratio Evangelica”</a> van Eusebius van Caesarea, de <a href="https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:RD.nl,20021023:newsml_d23ed020150622f102c9aca33f21ee9c">“Preek tegen de Joden” </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustinus_van_Hippo">“Contra Faustum Manichaeum”</a> van Augustinus (die de Joden
weliswaar niet als godsmoordenaars zag), de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Chrysostomus">“Acht preken tegen de Joden”</a> van
Chrysostomos (die vond dat de Joden zonder meer uitgeroeid moesten worden). </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Romeinse
wetgeving</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">De overheid wilde geen geweld. De Kerk lokte het uit. Om de
eenheid in het rijk te bewaren werd de Kerk tegemoet gekomen door steeds meer
anti-Joodse maatregelen. Zie de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Codex_Theodosianus">codex van Theodosius</a> waarin het Joden
verboden werd nieuwe <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Synagoge">synagogen</a> te bouwen, publieke functies uit te oefenen en
tijdens het carnavaleske <a href="https://www.eo.nl/artikel/wat-is-het-poerimfeest">Poerimfeest </a>een pop, die de wrede onderdrukker <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Haman">Haman</a>
uit het boek <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ester_(Bijbel)">Esther</a> voorstelde, te verbranden. Ik vroeg mij plotseling af of hier het jaarlijkse <a href="Burning Man">Burning Man Event</a> in de woestijn van Nevada vanaf stamt: 'alles komt altijd uit de Bijbel'! De ‘Codex Theodosianus’<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>stelde de Joden gelijk aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ketter">ketters</a> die in het
christelijke rijk geen rechten hadden. Om de Joden te dwingen de christelijke
duiding van de Bijbel over te nemen werden de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Talmoed">Talmoedische commentaren</a>
verboden. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dit alles leidde ertoe dat
de joden in een maatschappelijk isolement terecht kwamen en werden gereduceerd
tot tweederangs burgers die ook economisch achtergesteld werden. De Romeinse
wetgeving zal worden gehanteerd tot het moment dat <a href="https://isgeschiedenis.nl/personen/bonaparte-napoleon">Napoleon</a> zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Code_Napol%C3%A9on">Code Civile</a> schrijft. En tot in de twintigste eeuw zullen de <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/k/kerkvaders">kerkvaders</a> geciteerd worden om
het nieuwe <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Antisemitisme">antisemitische gedachtegoed </a>van de 19<sup>e</sup> eeuw te
onderbouwen…”</i>.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Anti-Joodse
bisschoppen</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Nadat het<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Val_van_het_West-Romeinse_Rijk"> West-Romeinse Rijk </a>instortte, werd Europa een
lappendeken van kleine elkaar voortdurend bevechtende staatjes. De koningen van
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Germanen">Germanen</a> kozen aanvankelijk voor het <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/a/arianisme">arianisme</a>, dat beter bij hun
geloofsopvatting paste dan het orthodoxe christendom, en leefde in redelijke
harmonie met de Joden. Anti-Joodse wetgeving blijkt steeds te komen van
koningen die zich bekeerden tot het orthodoxe christendom en gingen samenwerken
met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bisschop">bisschoppen</a>. Vriendjespolitiek en corruptie tierden welig. Joden kregen te
maken met steeds wisselende bizarre verboden rond de besnijdenis, voedselwetten,
feestdagen en gedwongen doop, waarvan de details niemand op den duur meer kon
bijhouden. Gedurende de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goede_Week">Goede Week</a> werd hen geboden binnen blijven. In
bepaalde streken moesten ze te herkennen zijn aan een ronde gele ‘jodenlap’
(rouelle) of een puntmuts. Hier en daar werden Joden hun kinderen afgenomen om
christelijk te worden opgevoed. Soms moesten Joden eerst een bord varkensvlees
leeg eten voor er zaken konden worden gedaan. Overtredingen werden bestraft met
geseling, uittrekken van het hoofdhaar en het in beslag nemen van bezittingen.
Keizer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Karel_de_Grote">Karel de Grote</a> en zijn zoon<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lodewijk_de_Vrome"> Lodewijk de Vrome </a>betoonden zich dan weer zeer
tolerant ten opzichte van de Joden, ook al waren de pausen het daar niet mee
eens. Na hun dood nam de haat (plaatselijk) weer toe: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zo werd vanaf de negende eeuw ieder jaar op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goede_Vrijdag">Goede Vrijdag</a> een joodse
man voor het hoofdportaal van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kathedraal_van_Bordeaux">kathedraal van Bordeaux </a>publiekelijk
beschuldigd van verraad en kreeg hij een paar oorvijgen, een ritueel dat pas in
de twaalfde eeuw werd afgeschaft. In <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chalon-sur-Sa%C3%B4ne">Chalon-sur-Saône </a>mochten burgers en
geestelijken stenen gooien naar de joden omdat zij Jezus gestenigd hadden. In <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9ziers">Béziers</a>
had de bisschop het gebruik ingevoerd dat de inwoners van de stad ieder jaar na
de passiepreek de joodse huizen met stenen mochten bekogelen omdat zij Jezus,
de Redder, beledigd hadden. Ook dit gebruik duurde tot de twaalfde eeuw…”.</i> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Kruistochten</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paus_Urbanus_II">Paus Urbanus II</a> riep op tot de <a href="https://historiek.net/de-eerste-kruistocht-de-roep-uit-het-oosten/145025/">Eerste Kruistocht</a> om Jeruzalem te
bevrijden van de Turken, wat een ongekende volkswoede op gang bracht. De
onderweg tegengekomen vijanden van God werden ook alvast gedood. Overal
vonden <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pogrom">pogroms</a> plaats: Rouen, Saksen, Bohemen, Praag, de Donau-steden,
Noord-Frankrijk, Vlaanderen, Oost-Frankrijk, het Rijndal, Spiers, Worms, Mainz,
Keulen, Trier, Regensburg, Praag. De Eerste kruistocht is een keerpunt geweest
in het leven van de Europese Joden. Een gevoel van permanente onveiligheid was
voortaan hun deel. Bij alle volgende kruistochten waren de Joden, ondanks de
protesten van Kerk en overheid, steeds opnieuw het mikpunt van haat en vielen
er veel slachtoffers. Verhalen deden de ronde over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bloedsprookje">rituele moorden</a> en
<a href="https://universonline.nl/nieuws/2023/05/24/hoe-een-middeleeuwse-legende-doorwerkt-tot-in-onze-tijd/">schendingen van de hostie</a>. Een in 1144 in Norwich gedode twaalfjarige jongen,
<a href="http://www.heiligen.net/heiligen/03/25/03-25-1144-william.php">William</a>, werd als eerste slachtoffer van de Joden, een heilige
‘jongensmartelaar’ waar een religieuze cultus rond ontstond. <a href="https://religion.fandom.com/nl/wiki/Hugo_de_Kleine">Little Saint Hugh</a>
volgde. Pas in de twintigste eeuw werd hij door de Kerk als namaakheilige
verworpen. Zie ook de kleuter<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Simon_van_Trente"> Simon</a> in 1475 te Trente in Italië. Veel kerken en
abdijen hielden er hun eigen jongensmartelaar op na: een lucratieve manier om
pelgrims te trekken. De lagere clerus, zowel priesters als monniken, was even
bijgelovig als het volk. Ook na de kruistochten bleven allerlei <a href="https://niw.nl/antisemitische-mythes-1-moordenaars-van-de-heiland/">mythen </a>over de Joden
bestaan die onherroepelijk leidden tot nieuwe uitbarstingen van geweld. Nog in
1881 werden de Joden in een blad van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezu%C3%AFeten">Jezuïtenorde</a> beschuldigd van rituele
moord. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Inquisitie</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Toen onder invloed van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Orde_van_Cluny">beweging van Cluny </a>de Kerk een
renteverbod instelde en de Joden niet meer konden overleven, was één plus één
twee. Zij werden geldschieters en kregen al snel de naam van <a href="https://www.antisemitisme.nu/stereotypen/handel-geld">woekeraars</a>.
Omdat Joden paria’s waren, een onderklasse waar christenen niet mee mochten
omgaan, kropen ze bij elkaar in de eerste <a href="https://historiek.net/gettos/64183/">getto’s</a>. In 1232 riep <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paus_Gregorius_IX">paus Gregorius IX</a> de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Inquisitie">inquisitie</a> in leven. Vooral om de <a href="https://historiek.net/het-onnavolgbare-geloof-van-de-katharen/73010/">Katharen</a> een halt toe te roepen, maar
al gauw gericht tegen alle ketterijen, waaronder de Joden. De inquisitie kreeg
toestemming om via <a href="https://fossetine.wordpress.com/technieken-van-de-inquisitie/">martelpraktijken </a>bekentenissen af te dwingen en
onverbeterlijken op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brandstapel">brandstapel</a> te executeren. De Talmoed zou blasfemische teksten bevatten.
De Kerk organiseerde zogeheten ‘disputen’ met Joden die natuurlijk altijd
als christelijke overwinningen werden geclaimd. Rond <a href="https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2019/06/klimaatverandering-in-de-middeleeuwen">1300 </a>veranderde het klimaat in
Europa, waardoor er extreem veel regen viel en een hongersnood uitbrak.
Daarna volgde de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zwarte_Dood">pest</a>. De Joden werden de zondebok. Zij zouden onder andere <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jodenvervolgingen_na_de_Zwarte_Dood">bronnen vergiftigen</a>. Hele gemeenschappen werden uitgeroeid. Sommige leiders
probeerden de Jodenhaat in te dammen, maar de mensen waren bezeten van angst en dweepzucht. Groepen zichzelf geselende<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Flagellanten">flagellanten </a>trokken zingend rond van stad naar stad. Wanneer men zich
drieëndertig dagen (Jezus leefde drieëndertig jaar) zou kastijden ontving men
vergeving van zonde. Meestal eindigden dergelijke manifestaties in aanvallen op
de Joden. De grote middeleeuwse theologen namen een dubbele houding aan:
tolerant en beschermend enerzijds, vijandig en straffend anderzijds. De Joden
mochten niet gedood worden, maar moesten wel lijden: als boetedoening voor de
moord op Christus. De overheden beschermden de Joden alleen als ze nodig waren
voor het genereren van geld. In <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/joden-verdreven-uit-frankrijk">1395 </a>werden de Franse Joden voor de vijfde keer
binnen vier eeuwen verbannen, wat in feite het einde van de Joodse gemeenschap
aldaar betekende. In Duitsland verdwenen de meeste Joden naar Polen of
Litouwen. In <a href="https://historianet.nl/maatschappij/godsdienstgeschiedenis/de-anglicaanse-kerk-biedt-excuses-aan-voor-jodenvervolging">1290 </a>werden de Joden officieel door koning Edward uit Engeland
verbannen. In Italië stonden de Joden min of meer onder bescherming van de
pausen. Onder de moslims in <a href="https://retopea.eu/s/nl/item/6727">Spanje</a>, die in religieus opzicht veel dichter bij hen
stonden dan de christenen, hadden ze het relatief goed. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Conversos</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Toen de christelijke koningen de islam uit <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/reconquista-de-mythe-over-het-ontstaan-van-spanje/">Spanje</a> wist te
verdrijven, begon er weer langzaam een ondergrondse haatcampagne die in de
loop van de veertiende eeuw aan de oppervlakte kwam.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Om hun bestaan leefbaar te houden, besloten veel
Joden zich in vredesnaam maar te laten dopen: de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Converso">‘conversos’</a>. Menigeen leidde
een dubbelleven, wat naar alle kanten toe argwaan en achterdocht opwekte.
Ze kregen al gauw de scheldnaam: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Marrano">‘marrano’</a>- ‘varken’. Wrede permanente
tribunalen werden opgezet. Spionagesystemen opgericht. Publieke <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Autodafe">auto-da-fe’s</a> golden als volksvermaak. Men denkt dat de inquisitie zo’n honderdduizend Joden
heeft vermoord. In hetzelfde jaar dat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Christoffel_Columbus">Columbus</a> naar Amerika vertrok, werd de <a href="https://historiek.net/de-spaanse-reconquista/57780/">‘Reconquista’</a>
in Spanje voltooid, wat resulteerde in een verbanning van zo’n 150.000 Joden. Met als gevolg een economische stagnatie. Uiteindelijk werd het verplicht een
certificaat van ‘bloedzuiverheid’ te overleggen in elke ambtelijke functie: de
voorloper van de <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Aryan_paragraph">‘Ariër-paragraph’</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ahnenpass">‘Ahnenpass’</a> van de nazi’s. Portugal dwong
de Joden op den duur eveneens een dubbelleven te leiden. Nadat ze de schuld
kregen van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aardbeving_Lissabon_1755">aardbeving van Lissabon</a> kwam de inquisitie ook daar orde op zaken
stellen. Er ontstond een ware exodus. Onder meer naar de Republiek der
Nederlanden: zie de <a href="https://jck.nl/locatie/portugese-synagoge">Portugese Synagoge</a> in Amsterdam. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Humanisme</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Onder de <a href="https://hmn.wiki/nl/Renaissance_Papacy">Renaissance pausen </a>hadden de Joden het goed. De
katholieke belangstelling ging uit naar het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Humanisme">humanisme</a>. De pausen waren opdrachtgevers van beroemde kunstenaars als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Donato_Bramante">Bramante</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michelangelo_Buonarroti">Michelangelo </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rafa%C3%ABl_(kunstenaar)">Raphael</a>.
Ze lazen niet alleen de klassieken maar bestudeerden ook de Hebreeuwse werken, waaronder
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kabbala">Kabbala</a>, het boek van de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/09/joodse-mystiek-een-inleiding-sjef-laenen.html">Joodse mystiek</a>. Praktisch alle Italiaanse steden
hielden er een Joods ‘geldleenbedrijf’ op na. Voor de gewone man waren er de
pandjeshuizen. Hieruit ontstond later het bankwezen. De belangstelling voor de
Hebreeuwse taal zorgde voor rumoer onder de humanisten. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Desiderius_Erasmus">Erasmus</a> nam
nadrukkelijk stelling tegen ‘de pest van het Jodendom’. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Reuchlin">Reuchlin</a> nam het op
voor de Talmoed en de Kabbala. De bekeerde Jood <a href="http://nl.wikisage.org/wiki/Johannes_Pfefferkorn">Pfefferkon</a> was tegen de
Talmoed, de Kabbala vond hij okay. Erasmus vertrouwde Pfefferkorn echter voor
geen cent en noemt hem ‘een volslagen gek’ en een ‘onbeschaamde vlegel’. Zo kan
ik nog wel even doorgaan. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Maarten
Luther</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Aan de vooravond van de <a href="https://historiek.net/reformatie-oorzaken-hervorming-samenvatting/72265/">Reformatie</a> was de situatie van de Joden in
West Europa ronduit slecht. <a href="https://npokennis.nl/longread/7653/wie-was-maarten-luther">Maarten Luther </a>brandde in zijn <a href="https://historiek.net/95-stellingen-maarten-luther/72274/">vijfennegentig stellingen</a>
de <a href="https://historiek.net/aflaat-betekenis-aflaathandel-zonden/83059/">aflaathandel</a> af, waarop hij door de Kerk werd verbannen. Dat Luther vanwege
zijn kritiek niet zoals <a href="https://historiek.net/voorspelde-johannes-hus-in-1415-de-reformatie/49595/">Hus </a>op de brandstapel terecht kwam, was te danken aan
de bescherming die de keurvorst hem bood. Bovendien zorgde de nieuwe <a href="https://historiek.net/uitvinding-boekdrukkunst-gutenberg-coster/75839/">boekdrukkunst</a>
ervoor dat zijn stellingen snel in heel Duitsland werden verspreid. Er
was veel sociale onrust vanwege de <a href="https://historiek.net/duitse-boerenoorlog-1524-1525/131567/">Boerenoorlog </a>en een toenemende angst voor de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eindtijd">eindtijd</a>. In 1480 verscheen het<a href="https://www.dbnl.org/tekst/_mad001199401_01/_mad001199401_01_0008.php"> prentenboek</a> “De Antichrist” in Straatsburg, waarin
werd gesteld dat de Joden zich als eersten rond deze duistere figuur schaarden.
Ik vond dat wel verrassend. Sommige evangelisten zeggen heden ten dage namelijk
precies hetzelfde. Zie het filmpje op Youtube van Wim Grandia onder de titel
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=10G3inDFUNM">“Zie, Ik kom spoedig”</a> (aflevering 27): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
laten we eerlijk zijn, Israël heeft ervaring genoeg met het leveren van valse
profeten, het hele Oude Testament staat er vol mee…”</i>, enzovoort, en zo
verder. Voor Maarten Luther was de paus de <a href="https://historiek.net/de-antichrist/150104/">antichrist</a>. Hij liet <a href="https://historiek.net/lucas-cranach-de-oude-schilder-reformatie/68554/">Cranach de Oudere</a> een flink stel afbeeldingen maken van het Bijbelboek <a href="https://www.statenvertaling.net/kunst/werken/lucas.cranach.de.oude.html">Openbaring</a>. Alle
beesten en monsters stellen de paus voor. In eerste instantie was Luther ongewoon
tolerant richting de Joden. In <a href="https://scientias.nl/maarten-luthers-andere-kant-jodenhaat/">“Wider der Sabbather”</a> wordt zijn toon al
agressiever. In het drie jaar voor zijn dood verschenen <a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/maarten-luther-over-de-joden-en-hun-leugens-1543">“Von den Juden und ihren Lügen”</a> gaat hij als een dolle tegen ze tekeer. Vulgaire taal was in zijn
tijd heel gewoon. Luther gold als een <a href="https://www.doorbraak.eu/gebladerte/11291f82.htm">voorbeeldfiguur</a> voor de
nationaal-socialistische literatuur, waarin hij eindeloos wordt geciteerd.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Contrareformatie</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Calvijn">Calvijn </a>was veel milder dan zijn voorgangers en riep nooit op de
Joden te haten. Echter, de verwerping van de Joden stond ook bij hem buiten
kijf. Hij zag hen enkel als potentiële christenen. Het idee dat de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Reformatie">Reformatie</a>
als een soort bevrijdingsbeweging kan worden gezien, bagatelliseert
Wachters.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De vermeende vrijheid gold
alleen de interpretatie van de eigen leer. Verder bleef alles grotendeels
middeleeuws. Andersdenkenden werden niet geduld, de verhalen over
bloedschennis, rituele moorden en ontheiliging van de hostie gingen nog steeds
rond, ketters werden terechtgesteld, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/01/de-wijsheid-van-de-heks-susan-smit.html">heksen verbrand</a>, Joden met
dwangmaatregelen bejegend en opstandige boeren neergeslagen. Met het <a href="https://historiek.net/concilie-van-trente-1545-1563/144100/">Concilie van Trente </a>zette de <a href="https://historiek.net/contrareformatie-samenvatting-tijdlijn-gevolgen/128689/">Contrareformatie </a>in. Weer waren de Joden de klos. Ze werden
zo’n beetje gedegradeerd tot voddenophalers. In Italië was de overgang van
tolerantie naar onderdrukking duidelijk zichtbaar. Joden werden gedwongen
preken aan te horen. Wie niet goed luisterde, kreeg met de zweep.
Heropvoedingsinternaten werden opgericht. De akelige gewoonte om tijdens
<a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/carnaval-en-de-joden">carnaval</a> Joden te dwingen tot een wedstrijdje hardlopen om zich vervolgens te
laten uitlachen en met modder te laten insmeren kwam op gang. Er was sprake van
Talmoedverbranding en verbanning. De poorten van het Romeinse getto werden ’s
nachts gesloten. Tot de Kerk haar gebeul weer moe werd. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Anti-Joods
beeldmateriaal</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Er bestaat enorm veel <a href="https://www.google.nl/search?sca_esv=585187660&q=anti-Joodse+karikaturen&tbm=isch&source=lnms&sa=X&ved=2ahUKEwjfx-3-xd6CAxUI4AIHHbxzDIwQ0pQJegQIDBAB&biw=1536&bih=711&dpr=1.25">anti-Joods beeldmateriaal</a>. Het ongeletterde
volk werd geïndoctrineerd door beeldhouwwerken en vanaf de boekdrukkunst via
houtsnedes en gravures in boeken. Joden werden steevast afgebeeld als duivels,
heksen en tovenaars, magiërs, gifmengers en natuurlijk als moordenaars en
kannibalen. De meest populaire afbeelding was die van de Jood in de gedaante van
een zwijn of een duivel, beiden voorgesteld met horens, varkensoren, staarten
en bokkenpoten. In veel Duitse kerken is de <a href="https://www.cidi.nl/judensau-beeldstormen-of-niet/">‘Judensau’</a> te zien, het symbool van
onmatigheid en onkuisheid. Joden liggen aan en drinken melk van een zeug, eten
de uitwerpselen en kijken onder de staart. Er zijn afbeeldingen van Joodse
vrouwen die biggetjes baren. Zelfs op speelkaarten staan afbeeldingen van Joden
met een gele ‘Jodenlap’, achterstevoren rijdend op een varken en met een
geldbuidel in de hand. Een van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ecclesia_en_Synagoge">oudste afbeeldingen</a> stelt de Kerk, Ecclesia,
voor als een fiere vrouw met kroon en staf, tegenover de Synagoge, een
geblinddoekte vrouw met een gebroken staf, en met de in stukken gevallen stenen
tafelen aan haar voeten. Ook in de populaire <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Passiespel">passiespelen</a> werden de Joden
gedemoniseerd. De theorie van de Joodse samenzwering bleef maar doorwerken. Tot
in de weer stevig opgelaaide hedendaagse complottheorieën rond corona. De gemene deler is dat de Joden het altijd hebben gedaan. Zie Cees Zweistra in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/11/waarheidszoekers-cees-zweistra.html">“Waarheidszoekers”</a>. Om over het
antisemitisme rond het <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/2023/11/16/universiteit-is-voor-joden-nu-erg-onveilig-elke-nuance-ontbreekt-a4181119">Gaza-conflict</a> (zie hierover <a href="https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2498363-burgemeester-halsema-bezorgd-om-polarisatie-machteloosheid-en-verdriet-groot">Femke Halsema </a>en <a href="https://groups.google.com/g/nl.religie/c/ASCSry2iWGw">Nausicaa Marbe</a>) maar te zwijgen. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Vrijheid
van geloof en geweten</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">De tolerante gereformeerde Republiek der Nederlander werd een
vrijhaven voor de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sefardische_Joden">‘conversos’</a>. En ook voor gevluchte <a href="https://onh.nl/verhaal/duitsers-waren-eeuwenlang-grootste-groep-immigranten">Duitse protestanten</a>,
<a href="https://blog.myheritage.nl/2023/02/de-franse-hugenoten-in-nederland-en-onderzoek-naar-hen-als-voorouders/">Franse hugenoten</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Quakers">Engelse quakers</a>, alsmede <a href="https://www.walburgpers.nl/nl/book/9789464563511/bouwen-voor-luther">lutheranen</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Remonstranten">remonstranten</a> en
<a href="https://www.canonvannederland.nl/nl/groningen/westerkwartier/doopsgezinden-vermaning-in-grijpskerk">doopsgezinden</a>. Voor de Hollanders was de religieuze status onbelangrijk. Men
keek vooral naar de kwaliteit van het koopmanschap. Landsadvocaat <a href="https://historiek.net/executie-van-johan-van-oldenbarnevelt-1619/42652/">Johan van Oldenbarnevelt</a> bepleitte vergaande vrijheid jegens de Joden. Raadspensionaris
<a href="https://historiek.net/hugo-de-groot-slot-loevestein/63248/">Hugo de Groot </a>was daar weer vierkant tegen. Uiteindelijk besloten de Staten
heel pragmatisch dat de steden de Joodse zaak zelf maar moesten regelen. Calvinistische
hardliners als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Hoornbeeck">Johannes Hoornbeeck</a>, <a href="https://historiek.net/gisbertus-voetius-nadere-reformatie/82173/">Gisbertus Voetius</a> en<a href="https://www.hogenda.nl/wp-content/plugins/hogenda-search/download_attachment.php?id=1189&type=biography"> Antonius Hulsius </a>bleven hun gal spuwen over de Joden, maar de meeste gereformeerde theologen
volgden de lijn van Calvijn. Iemand als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jacobus_Revius">Jacobus Revius </a>sprak zelfs met
bijzonder veel respect over de Joden: zie zijn beroemde gedicht <a href="https://christipedia.miraheze.org/wiki/Jacobus_Revius">“Hy droech onse smerten”</a> (1630). Al met al ging het de Nederlanden door hun komst economisch
zeer voor de wind. Ons land was zijn tijd ver vooruit in zijn gedachten over
vrijheid van geloof en geweten. De geschiedenis heeft geleerd dat zo gauw Kerk
en overheid samenwerken het mis gaat. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Verlichting</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">In de 15<sup>de</sup> eeuw werd <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_de_Joden_in_Polen">Polen</a> een centrum van Joden. De
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pogrom">pogroms</a> begonnen weer toen de Oekraïners en Russen binnenvielen. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Voltaire">Voltaire</a> was,
als een van de belangrijkste Franse ‘verlichters’, met zijn anti-Joodse ideeën
redelijk dominant, en heeft het hele <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Verlichting_(stroming)">verlichtingsdenken</a> een schaduwkant
bezorgd. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gotthold_Ephraim_Lessing">Lessing</a>, de vertegenwoordiger van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duits_idealisme">Duitse idealisme</a>, sprak zich echter duidelijk
uit tegen elk anti-Joods vooroordeel. Zijn vriend, filosoof <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moses_Mendelssohn">Moses Mendelssohn</a>,
werd het symbool van de Joodse Verlichting: de ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Haskala">Haskala</a>’. De pauselijke staat
hield het Romeinse getto nog het langst in stand. De verlichtingsgedachten
werden opgeschreven in de Franse ‘<a href="https://historiek.net/verklaring-van-de-rechten-van-de-mens-en-de-burger-1789/143944/">Declaratie van de Rechten van de Mens en de Burger</a>’. Eindelijk waren de Joden hetzelfde als iedereen.<a href="https://isgeschiedenis.nl/personen/bonaparte-napoleon"> Napoleon</a> bevestigde
een en ander in zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Code_Napol%C3%A9on">Code Civil</a>. Voor de Joden betekende dit een
identiteitscrisis. Hoe te assimileren en tevens Joods te blijven? De orthodoxe
Joden zonderden zich af en bleven trouw aan de gebruiken van hun voorvaderen.
De geseculariseerde Joden keerden zich naar het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Socialisme">socialisme</a>, het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Communisme">communisme</a> of
het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zionisme">zionisme</a>. Daartussen bewoog zich het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Liberaal_jodendom">reform- dan wel liberale Jodendom</a>. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Germaans
christendom</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">In het midden van de negentiende werden de Joodse burgers
overschaduwd door een nieuwe theorie gebaseerd op de ideeën van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sociaal_darwinisme">Darwinisme</a>:
het Jodendom was niet alleen een kwestie van religie en volk, maar op de eerste
plaats van <a href="https://www.tweedewereldoorlog.nl/kennis/themas/botsingen-van-ideologieen/hitler-aan-de-macht/rassenhaat/">ras</a>. Het<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Semieten"> Semitische ras</a> welteverstaan. Er kan maar één ras superieur
zijn: <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>dat was het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arisch_ras">Arische ras</a>. Het
<a href="antisemitisme ">antisemitisme </a>werd geboren. In Duitsland kwam een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duitse_Geloofsbeweging">Germaans-christelijke godsdienst</a> op die werd gezuiverd van Joodse trekjes. Volgens <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ernest_Renan">Ernest Renan</a> was
Jezus een Ariër. Ook <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johann_Gottlieb_Fichte">Fichte</a> twijfelde aan de Joodsheid van Jezus. <a href="https://historiek.net/arthur-schopenhauer-filosoof/77634/">Schopenhauer</a>
meende dat de echte wijsheid van het christendom uit het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Indo-Arische_migratie-theorie">Arische India</a> kwam. <a href="https://nl.frwiki.wiki/wiki/Paul_de_Lagarde">Paul de Lagarde</a> vond de Joden parasieten die maar het beste naar Madagaskar gedeporteerd
konden worden. Componist <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/biografie-richard-wagner">Richard Wagner</a> liet Christus samenvallen met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wodan">Wodan</a>.
<a href="https://historiek.net/friedrich-nietzsche-duitse-filosoof/65048/">Friedrich Nietzsche</a> was absoluut geen antisemiet, maar diverse begrippen die
uit zijn koker komen, ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Meester-_en_slavenmoraal">Herrenmoral</a>’, ‘<a href="https://friedrichnietzsche.nl/nietzsche-blog/het-blonde-bestie/">Sklavenmoral</a>’ ,‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%9Cbermensch">Übermensch</a>’, ’<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Untermensch">Untermensch</a>’,
gingen een eigen leven leiden en kwamen het antisemitisme goed van pas. In 1880
verscheen het beruchte geschrift de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Protocollen_van_de_wijzen_van_Sion">“Protocollen van de Wijzen van Sion”</a>
waar <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/06/de-begraafplaats-van-praag-umberto-eco.html">“De begraafplaats van Praag” </a>van Umberto Eco over gaat. De
protestantse<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>patriarchale maatschappij
onder <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Otto_von_Bismarck">Bismarck</a> kon niet omgaan met de Joden als ‘ander’, een groep met een
eigen identiteit. De <a href="https://christipedia.miraheze.org/wiki/Vervangingsleer_(omtrent_Isra%C3%ABl)">‘vervangingstheologie’</a> van de populaire lutherse predikant
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Adolf_Stoecker">Adolf Stoecker</a> had grote invloed op het antisemitisme van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nazi">nazi’s</a>. Na 1880
waren ook de conservatieven en katholieken in Frankrijk het er over eens dat de
Joden en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijmetselarij">vrijmetselaars</a> de samenleving wilden ontwrichten. De schrijver van de
bestseller <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/La_France_juive">“La France juive”</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%89douard_Drumont">Edouard Drumont</a>, werd de hoofdaanklager in de
<a href="https://historiek.net/alfred-dreyfus-1859-1935/1438/">Dreyfus-affaire</a>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Houston_Stewart_Chamberlain">Houston Stewart Chaimberlain</a> publiceerde in 1899 zijn <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/1942/02/23/grondslagen-der-negentiende-eeuw-de-cultuur-philosoof-houston-stewart-chamberlain-betoogde-in-zijn-boek-dat-onze-geheele-tegenwoordige-cultuur-het-werk-is-van-het-germaansche-ras-kb_000054391-a1981763">“Grundlagen des neunzehnten Jahrhunderts”</a>
in twee dikke delen, waarin Jezus voorgesteld wordt als een Arische profeet.
Het werd al vrij snel verplichte literatuur op veel protestantse gymnasia. Ook
keizer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_II_van_Duitsland">Wilhelm II </a>was diep onder de indruk van Chamberlains verhaal. De laatste
zag in Hitler van meet af aan de redder van Duitsland. Journalist <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Theodor_Fritsch">Theodor Fritsch</a> kwam met zijn “Handbuch der Judenfrage”, ook wel bekend als de
“Antisemitische Katechese”, een inspiratiebron voor katholieke en evangelische
scholen. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Julius_Streicher">Streicher</a> schreef het kinderboek <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Der_Giftpilz">“Der Giftpilz”</a>, met als kop boven de
inleiding de uit zijn verband gerukte <a href="https://www.bible.com/nl/bible/1276/JHN.8.44.BB">Bijbeltekst</a>: ‘De vader van de joden is de
duivel’. Op een <a href="https://www.youtube.com/watch?v=AHwI2zXIo50">Hegeliaanse</a> manier moesten het christendom en Jezus opgeheven
worden in het Germaanse. Daarop proclameerde <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Theodor_Herzl">Theodor Herzl</a>, die ervan overtuigd
was geraakt dat assimilatie geen optie meer was, het zionisme. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Vernietiging</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Vervolgens kwam de Duitse dictator Hitler op, die de Joden als
parasieten zag en Duitsland ‘<a href="https://www.oorlogsbronnen.nl/thema/Nederland%20%27Judenrein%27%20verklaard">Judenrein</a>’ wilde maken. Hij gaf de Joden de schuld
van het verlies van <a href="https://npokennis.nl/longread/7631/waarom-was-de-eerste-wereldoorlog-zo-verschrikkelijk">WO I</a> en de <a href="https://npokennis.nl/longread/7646/hoe-werd-rusland-communistisch">Russische Revolutie</a>. De kerken maakten niet of
nauwelijks bezwaar. De <a href="https://www.kerknet.be/kerknet-redactie/nieuws/duitse-bisschoppen-erkennen-medeplichtigheid-aan-nazimisdaden">Evangelische Kirche </a>onderschreef zelfs het nazi-beleid
en <a href="https://historianet.nl/kerst/hitler-wilde-kerst-ontdoen-van-jezus">transformeerde </a>tot staatskerk. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bekennende_Kirche">‘Bekennende Kirche’</a> scheidde zich af en
werd een ondergrondse protestorganisatie met kopstukken als <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/christendom-en-woii-christelijk-nationalisme-en-verzet">Dietrich Bonnhoeffer</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Martin_Niem%C3%B6ller">Martin Niemöller</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Barth">Karl Barth</a>. Alleen <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/08/voor-het-leven-kick-bras.html">Bonhoeffer </a>kwam op voor de
slachtoffers búiten de kerk, alhoewel hij volgens Wachters bleef vasthouden aan
het aloude christelijke standpunt dat ‘het uitverkoren volk’ Christus had gekruisigd
en daarom vervloekt was met een onafzienbare lijdensweg. In ruil voor politieke
neutraliteit beloofde Hitler de katholieke kerk met rust te laten, maar deed
dat niet. Honderden priesters belandden in concentratiekampen. De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gottgl%C3%A4ubig">nazi’s</a>
bemoeiden zich voortdurend met allerlei katholieke organisaties en kerkelijke
eigendommen werden in beslag genomen. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paus_Pius_XII">Paus Pius XII</a> zweeg in het openbaar over
het antisemitisme maar heeft in het geheim wel duizenden Joden gered. Het is
bijna demonisch te noemen hoe ondanks het tekort aan Duitse soldaten de vernietiging
van de Joden gewoon doorging: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://www.nemokennislink.nl/publicaties/hitler-was-normaler-dan-we-graag-zouden-willen/">Hitlers </a>Jodenhaat
en de vaste overtuiging dat hij het jodendom wereldwijd kon vernietigen, leidde
bij hem niet alleen tot grote woedeaanvallen tijdens zijn toespraken, maar
bleek langzamerhand ook tot een zekere waan te leiden die hem de werkelijkheid
uit het oog deed verliezen…”</i>. In <a href="https://www.niod.nl/nl/veelgestelde-vragen/gedeporteerde-joden-cijfers">Nederland</a> redde een netwerk van dappere
hulpverleners en studentengroepen minstens 4500 Joodse kinderen. Desondanks
werden uit ons land, vergeleken met de rest van Europa, de meeste Joden
gedeporteerd. In absolute aantallen en in proporties: <a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/nederland-het-hoogste-aantal-joodse-slachtoffers-west-europa/">79 %</a>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ik denk dat je wel kunt stellen dat Wachters
vindt dat het christendom het <a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/o/oude-testament">Oude Testament</a> van de Joden heeft afgepikt om daarmee
vervolgens de poten onder de stoel van het Jodendom weg te zagen. In ieder geval
is het duidelijk dat een bloeddorstige God, die <a href="https://npokennis.nl/longread/7541/wat-is-de-holocaust">zes miljoen mensen</a> op een
verschrikkelijke manier liet boeten voor een moord die 2000 jaar gelden gepleegd
werd door ‘een regering van intriganten en stadsgepeupel’, eerder een
bloeddorstige duivel is dan de Vader van Jezus Christus of de God van Israël. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Uitgave: Van
Warven - 2021, 400 blz., ISBN </span>978 949 317 550 1, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 24,50</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000027631609&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-22554685560599595672023-11-14T17:41:00.086+01:002023-12-23T17:55:26.458+01:00Mijn naam is Asjer Lev – Chaim Potok<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgd2SHvrU2DSXlZ9aqBh0aTbNfZOoVHrI36r-IZSK1EeKpLhYQEZPp0k3lZ10RYhMTS1M1HALuNxWYnHK3TFxEMbPzsE5GQUBkWw6H4inWxms14egA8quS2jvUos83yo1TWhizvZ8Ex3dXRUg1nrBdOuZSNnhjuzDTXYEcE9GFfZISscG9J8kGCNm7UQ3OC/s1149/asjerlev.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1149" data-original-width="717" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgd2SHvrU2DSXlZ9aqBh0aTbNfZOoVHrI36r-IZSK1EeKpLhYQEZPp0k3lZ10RYhMTS1M1HALuNxWYnHK3TFxEMbPzsE5GQUBkWw6H4inWxms14egA8quS2jvUos83yo1TWhizvZ8Ex3dXRUg1nrBdOuZSNnhjuzDTXYEcE9GFfZISscG9J8kGCNm7UQ3OC/s320/asjerlev.jpg" width="200" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Heschel schrijft
in “In het licht van Zijn aangezicht”, zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/11/in-het-licht-van-zijn-aangezicht.html">vorige blog</a>, dat niets de
Joodse godsdienst zo vreemd is als het vereren van beelden. Dit is het grote
thema in de onwaarschijnlijk mooie, warme kunstenaarsroman van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chaim_Potok">Chaim Potok</a>
(1929 -2002) : “Mijn naam is Asjer Lev”. Asjer Lev groeit op in een besloten
gemeenschap van orthodoxe Joden in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Williamsburg_(Brooklyn)">Brooklyn</a> (New York). Al heel vroeg blijkt
zijn welhaast bezeten tekentalent. Gaat het om een geschenk van de Ribounou
sjel ‘oulom (Meester van het Heelal, Heer van de wereld) of komt zijn gave van
de sitra achra (lett.: Gene Zijde, satan, de verleiding, het boze, het slechte)?
Eerder besprak ik van Potok <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/10/het-boek-van-het-licht-chaim-potok.html">“Het boek van het licht”</a>. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gebeten hond</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Eigenlijk is “Mijn naam is Asjer Lev” <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>een verweerschrift tegen de roddels en leugens
die over de beruchte en legendarische kunstenaar van het blijkbaar
aanstootgevende werk de ‘Kruisiging van Brooklyn’ de ronde doen. Van alle
kanten is hij de gebeten hond: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik ben een
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Orthodox_jodendom">orthodoxe jood</a>. Ja, natuurlijk, orthodoxe joden schilderen geen kruisigingen.
Orthodoxe joden schilderen trouwens helemaal niet – niet op de wijze waarop ik
dat doe. Men heeft mythen verzonnen: ik zou een verrader zijn, een afvallige,
iemand die zijn eigen nest bevuilt en schande brengt over zijn familie, zijn
vrienden, zijn volk; en tegelijkertijd ben ik iemand die de spot drijft met
denkbeelden die christenen heilig zijn, die blasfemisch zit te knoeien met
vormen en tradities die door de niet-joden al tweeduizend jaar lang vereerd
worden…”.</i> Hij is niet van plan zich te verontschuldigen. Hij wil zich ‘ontmythologiseren’.
Zichzelf uitleggen. Het ‘mysterie’ van zijn gave uit de doeken doen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De wereld heel
maken</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Hij <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>heeft geen
idee wanneer hij zich voor het eerst bewust werd van zijn talent: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Maar ik weet nog wel hoe ik, vier jaar
oud, mijn potlood stevig in mijn vuist hield zoals een kind dat doet en de
wereld om me heen begon over te brengen op stukjes papier, in de ruimte voor de
kantlijn van boeken, op lege stukken muur…”</i>. Zijn geleerde vader vindt dat
Asjer wel heel veel tijd verdoet met diens ‘dwaasheid’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Hij stond onverschillig tegenover mijn tekenen; hij dacht dat het
iets was dat kinderen deden als ze klein waren en waar ze later weer overheen
groeiden…”</i>. Zijn moeder staat er heel anders in. Asjer is een eenzaam, overgevoelig
jongetje, dat innerlijk totaal van streek raakt als ze in een psychotische
depressie belandt. De oorzaak is de dood van haar geliefde broer die op
zevenentwintigjarige leeftijd omkomt bij een verkeersongeluk. Hij tekent als in
trance, ziet pas later wat hij gemaakt heeft: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er lag een tekening voor me vol zwarte en rode strepen en grijze
ogen en dode vogels…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ik ging op mijn bed zitten en staarde naar de tekening. Toen voelde ik me
wegzinken in een verschrikkelijke nachtzwarte angst, zoals ik nog nooit gevoeld
had…”</i>. Zijn moeder draagt hem op de wereld ‘mooi’ te maken. Maar Asjer haat
de wereld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Je mag niet haten, dat mag
niet,’ fluisterde mijn moeder. ‘Je moet proberen om de wereld heel te maken.’…”</i>.
Hij wil het licht <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n het donker tekenen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ik zou de hele wereld verdelen in licht en donker, en leven brengen in alles,
in de hele wijde, vermoeide wereld. Dit leek me niet onmogelijk om te doen…”</i>.
Zijn oom noemt hem ‘een kleine <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marc_Chagall">Chagall</a>’. Direct verbetert de eigenzinnige Asjer
zijn opmerking: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn naam is Asjer
Lev…”</i>. Zijn hele leven zal hij vechten om te zijn wie hij is. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">IJs en duisternis</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Met de sigarettenas van zijn moeder brengt hij tot ontsteltenis
van zijn vader grijze arceringen aan op een portret van haar. Doet de as de
laatste denken aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pogrom">pogroms</a>? Laconiek vertelt Asjer dat hij ook wel eens zand
gebruikt. Zijn vader werkt voor de Rebbe van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chassidisch_jodendom">Chassidische</a> Ladover beweging.
Hij smokkelt Joden uit <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_de_Joden_in_Rusland">Rusland</a> die worden vervolgd door de communisten omdat ze
hun ‘Jiddisjkeit’ willen handhaven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze
doden mensen zoals je muggen doodslaat…”</i>. Met <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n van hen maakt Asjer kennis:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>de schichtig om zich heen kijkende Joedel
Krinsky. Zijn hele gezin is omgekomen. Hij zat elf jaar in <a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-russische-goelags-tijdens-woii-werken-tot-de-dood">Siberi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span></a>.
Een land van ijs en duisternis, volgens de huishoudster, waar de Sovjets mensen
naar toe sturen die ze haten. Een land als ‘de binnenkant van een ijskast’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Twee neven van mij zaten in Siberi</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>. Een van hen stierf; de ander kwam
terug maar wist zijn eigen naam niet meer…”</i>. Asjer voelt zich enorm tot
Joedel Krinsky aangetrokken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik ging
weer op bed liggen met mijn ogen dicht. Nu was er ijs en duisternis binnenin
me. Ik voelde de donkere kou langzaam door me heen trekken. Toen kreeg ik het
gevoel dat we broers waren, hij en ik, dat we beiden een land van ijs en
duisternis kenden. Het zijne lag in het verleden, het mijne in het heden…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Geestelijk
laboratorium</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Asjers moeder knapt pas weer op als ze als <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
van de zeer weinige vrouwen toestemming krijgt van de rebbe om aan de
universiteit van Brooklyn te studeren. Geschiedenis en Ruslandkunde. Net als
haar overleden broer, met wie ze in gedachten lijkt te praten. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Vaak kwam de keuken me helemaal niet meer
als keuken voor, alsof de kasten de planken van een bibliotheek waren, de
borden boeken, het buffet een rek met kranten en tijdschriften, het aanrecht
een leestafel, alsof de hele ruimte een geestelijk laboratorium was geworden…”</i>.
Asjers vader hervat zijn reizen zoals voor de ziekte van zijn moeder: hij is er
niet voor gemaakt om stil te zitten. In alle wereldsteden sticht hij Ladover
scholen om ‘een gaatje te maken waardoor God de wereld binnen kan komen’. Asjer
zelf gaat ook naar een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jesjiva">jesjiwe</a> en besluit volwassen te worden door zijn talent
te begraven. Hij leert niet. De enige plek waar hij zich fijn voelt is de
kantoorboekhandel waar Joedel Krinsky een baantje heeft. Hij vraagt Krinsky het
hemd van het lijf over <a href="https://isgeschiedenis.nl/reportage/waarom-is-massamoordenaar-jozef-stalin-nog-steeds-zo-populair">Stalin</a>, 'het monster dat tientallen miljoenen mensen heeft
vermoord'. De winkel ruikt naar papier, potlood en krijt. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wenen is een stad
die Joden haat</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Frustratie over het feit dat zijn vader misschien een
baan in Wenen krijgt, maakt dat Asjer in de klas tijdens een<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>godsdienstles onbewust zijn schrift onder kalkt:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“... Ik had Stalin getekend, dood in zijn
kist…”</i>. E<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n ding staat als een paal boven water: hij wil niet naar
Wenen. Alleen al het woord Wenen brengt hem in paniek. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Deze naam riep allerlei verwrongen woorden op en spottend gelach en wijzen naar
mijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Peies">‘peijes’</a> en mijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Keppel_(hoofddeksel)">keppeltje</a>…”</i>. <a href="https://jck.nl/agenda/joden-wenen-rond-1900-een-cultuur-van-contrasten">Wenen</a> is een stad die Joden haat. s’
Nachts wordt hij gekweld door dromen over zijn ‘mytische voorvader’, die
tijdens een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pesach">Pesach<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></a>werd doodgeslagen
door een dronken boer. Iemand van Gene Zijde, <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
geweldig groot, als een berg, in zijn zwarte kaftan en met zijn bontmuts op.
Stampend baande hij zich een weg tussen de bomen door van het landgoed van zijn
Russische meester; de aarde schudde, de bergen beefden en zijn stem klonk als
het rollen van de donder…”</i>. Meestal is hij woedend, treedt hij op als een
innerlijke scherprechter wanneer Asjer verscheurd wordt tussen zichzelf en de
eisen van zijn omgeving. Vele keren staat Asjer door de horizontale spleten van
de jaloezie naar de straat waar ze wonen te staren. In zijn fantasie ziet hij
er de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rebbe">rebbe</a> langzaam voorbij wandelen. Zijn moeder staat minstens zo vaak voor hetzelfde
raam te broeden, terwijl ze met haar hand tegen de middenpost leunt. Een scene
die ooit zal uitmonden in het ophefmakende schilderij dat ieders leven op zijn
kop zet. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kijken met een
ander paar ogen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tot zijn vaders grote schrik triggeren Asjers problemen zijn onbeheersbare talent en gaat hij
weer ‘de artiest uithangen’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als het
een gave is van Gene Zijde, dan is het dwaasheid, een gevaarlijke dwaasheid die
je af zal doen dwalen van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thora">Tora</a> en je volk, en die zal zorgen dat je alleen
maar aan jezelf denkt…”</i>. Ongelooflijk mooi beschrijft Potok hoe Asjer zich
steeds verder ontwikkelt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat was de
avond dat ik me begon te realiseren dat er iets vreemds was met mijn ogen. Ik
keek naar mijn vader en zag lijnen en vlakken die ik nooit eerder gezien had.
Ik was in staat om met mijn ogen te voelen. Ik voelde hoe mijn ogen langs de
lijnen om zijn ogen gleden, en over de diepe rimpels op zijn voorhoofd…”</i>.
Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik kon de lijnen voelen,
de vlakken en de punten. Ik kon weefsels en kleuren voelen…”</i>. Het
overweldigt hem:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik voelde dat ik werd
overspoeld door de vormen en structuren van de wereld om me heen. Ik sloot mijn
ogen. Maar ook met dichte ogen kon ik nog steeds op die manier kijken. Ik zag
met een ander paar ogen, waarover ik plotseling de beschikking had. Ik zat
doodstil op mijn stoel en was bang…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Goed voor de ziel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als hij stapels brandende boeken en huizen begint te
tekenen en tenslotte zelfs het Ladover hoofdkantoor dat in de fik staat, neemt
zijn ongeruste moeder hem mee naar een arts. Hij krijgt het advies een middag
door te brengen in een mooi museum: goed voor de ziel! Wanneer Asjer in trance
het gezicht van de rebbe op een hele enge manier in een ‘Choemasj’<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>(Joodse Bijbel) tekent, zijn de rapen gaar.
Zonder dat hij het zich herinnert, heeft hij de naam van God ontwijd. Hij moet
op het matje komen bij de godsdienstleraar die geen raad met hem weet. Alles
wat er wordt gezegd lijkt langs Asjer heen te gaan. Huilend en trillend en
schokkend zit hij op zijn stoeltje. Het enige wat hij uit kan brengen is dat
hij niet ‘verbannen’ wil worden. Hij wordt gepest. Hij jat tubes olieverf uit
de winkel van Joedel Krinsky die hij later weer stiekem terugbrengt omdat hij
er niet mee kan schilderen. Hij komt uren te laat thuis omdat hij als een
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ahasverus_(Wandelende_Jood)">‘wandelende Jood’</a> zijn onrust eruit beent. Hij bezoekt in zijn eentje een
museum waar hij vooral onder de indruk is van het zonlicht van <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+edward+hopper&sca_esv=582322498&ei=TaxTZcKzMZGW9u8P2-S-8AE&gs_ssp=eJzj4tDP1TfISDYuMWD04s_ILyhILVIoTs7IzElJLQIAc7kJBg&oq=hopper+schilder&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiD2hvcHBlciBzY2hpbGRlcioCCAAyBRAuGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBhAAGBYYHjIGEAAYFhgeMgYQABgWGB4yFBAuGIAEGJcFGNwEGN4EGOAE2AEDSJcjUOQIWLAUcAF4AZABAJgB5gOgAekYqgEJMS4wLjIuMS41uAEByAEA-AEBwgIKEAAYRxjWBBiwA8ICChAAGIoFGLADGEPCAg4QABjkAhjWBBiwA9gBAcICFhAuGIoFGMcBGNEDGMgDGLADGEPYAQLCAhAQLhiKBRjIAxiwAxhD2AECwgIREC4YgAQYxwEYrwEYmAUYngXCAgcQABiKBRhDwgILEC4YgAQYxwEYrwHiAwQYACBBiAYBkAYSugYGCAEQARgJugYGCAIQARgIugYGCAMQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qIdgv-y5GXBs_8Le2JAGj4iDDQL97uUPZctGWqSCq4QpAzw-TLrvnrhua6bXgoKnLHv-fUAR2PmOAGig816uYebXBgcvZ2PlFMauIqGcJjikYbRvGw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwi8yYaDgMSCAxXYgf0HHQQhDkcQw_oBegQIORAC">Hopper</a>. Dat
begrijp ik, want als er iemand de moderne ‘vervreemding’ heeft geschilderd, is
het Hopper wel.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Op de wanhopige vraag
van Asjer aan zijn moeder waarom er niemand naar hem luistert: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Iedereen luistert naar je,’ zei ze. ‘Er
zou geen probleem zijn als niemand naar je luisterde, Asjer.’…”</i>. Kortom:
iedereen wordt gek van hem. Tenslotte hakt de rebbe de knoop door: zijn vader
vertrekt alleen naar Wenen. Zijn moeder zal<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>in New York blijven om voor haar koppige zoon te zorgen. Het doet me
denken aan rabbijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/08/exodus-boek-van-bevrijding.html">Jonathan Sacks </a>die beschreef hoe belangrijk kinderen in de
Joodse wereld zijn. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Die man</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Allebei missen ze Asjers vader. Beiden zijn doodongelukkig.
Toch kan Asjer het niet opbrengen om voor Wenen te kiezen. Zijn moeder neemt
hem mee naar een museum waar hij kennis maakt met abstracte kunst, overdonderende
kruisigingen en beschamende naakten. Ze koopt zelfs verf voor hem. Zijn vader
krijgt een rolberoerte als hij bij thuiskomst de schetsen van blote vrouwen en
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> ziet: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn tekeningen hadden
iets fundamenteels in zijn wezen aangetast. Hij bleef maar doorgaan over mijn
tekeningen van ‘die man’. Hij wilde de naam niet uitspreken. Wist ik dan niet
hoeveel joden er in de naam van die man gedood waren tijdens de <a href="https://historiek.net/kruistochten-samenvatting-oorzaken-gevolgen/76432/">kruistochten</a>?
Kende ik de reden soms niet waarom<a href="https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/wat-is-de-holocaust/"> Hitler</a> zes miljoen joden had kunnen
afslachten zonder al te veel protesten uit de rest van de wereld? Omdat de
wereld tweeduizend jaar lang was voorgehouden dat het de joden ware geweest en
niet de Romeinen, die deze man hadden <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goede_Vrijdag">gedood</a>…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij praatte niet meer tegen me, hij
schreeuwde…”</i>. Asjer wordt de oorzaak van ontelbare ruzies: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn vader beschouwde me als een slechte
zoon…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kindermoord</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De rebbe is een bijzonder intelligente man en reageert totaal anders.
Hij vraagt Jacob Kahn, geen religieuze Jood maar wel een bewonderaar van hem, een
oogje op Asjer te houden. E<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n van de grootste levende kunstenaars.
Kahn neemt de dertienjarige Asjer onder zijn hoede, waarschuwt hem dat hij de
wereld van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goj">gojiem </a>binnen zal treden, en geeft hem als eerste opdracht de <a href="https://historiek.net/picassos-guernica/14975/">‘Guernica’ </a>van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pablo_Picasso">Picasso</a> te bestuderen. Daarna het verhaal over de slachtpartij van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kindermoord_van_Bethlehem">Herodus</a>
onder de kinderen van Bethlehem, in - jawel - het <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/matteus/2">Nieuwe Testament</a> te lezen, en de
kindermoorden van <a href="https://www.paulverheijen.nl/reni-kindermoord.php">Guido Reni</a> en <a href="https://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/570.html">Nicolas Poussin</a> te analyseren. Mijn hart kneep
zich samen toen ik ze zelf bekeek. We zijn tweeduizend jaar verder en het gaat
er nog steeds zo aan toe. Asjer voelt zich ‘onrein’. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Maar die
schuldgevoelens mogen je kunst niet dwars zitten. Gebruik ze om betere kunst te
maken…”</i>. Hij leest in een boek met de
titel “The Art Spirit” dat een kunstenaar zich moet ‘bevrijden’ van zijn familie,
zijn vaderland, zijn ras. Een kunstenaar is alleen verantwoording schuldig tegenover
zichzelf en jegens de waarheid zoals hij denkt dat die is, anders wordt zijn
werk ‘propaganda’, volgens Kahn. Zie het discutabele van de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/03/kees-van-duinen-tegen-de-ruit-hans.html">‘christelijke’ </a>boekenbranche.<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dit is een traditie. Het
is zelfs een religie, Asjer Lev. Je treedt toe tot een geloof dat schilderen
heet. Een geloof met al zijn fanatici en rebellen. En ik zal je dwingen om het onder
de knie te krijgen…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Alleen hij die zich een traditie meester heeft gemaakt, heeft het recht om iets
aan de traditie toe te voegen of om ertegen in opstand te komen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Sentimenteel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De schijnwerper valt op allerlei beroemde namen uit de
kunstgeschiedenis: <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+paul+gauguin&sca_esv=582322498&ei=NLtTZbKPFfH-7_UPpeu_yAo&gs_ssp=eJzj4tDP1TfIsDCqMGD0Yk9PLE0vzcwDADSmBco&oq=Gauguin&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiB0dhdWd1aW4qAggAMgsQLhiDARixAxiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQLhiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIaEC4YgwEYsQMYgAQYlwUY3AQY3gQY4ATYAQJIjx9QzA9YzA9wAngAkAEAmAGXAaABlwGqAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAgrCAhAQABgDGI8BGOoCGLQC2AEBwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAeIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgKugYGCAIQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qK0fwev1Nt3yj0dje2w1qe_HLxJF8kgiwo9Xvlm_lXof3mjoZhlkuuc065MtLowA12wpie8xPaZ-AaF-KNvRlBAl4H_mxyA_6Fq9Br9A9WMZ4xQL7g%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwjQn8XzjsSCAxXfnf0HHSt1BAUQw_oBegQIQhAC">Gauguin</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+henri+matisse&sca_esv=582322498&ei=77tTZZDsNt-79u8Pq-qRKA&gs_ssp=eJzj4tDP1TdITy6JN2D0Ys9NLMksLk4FADlRBiM&oq=Matisse&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiB01hdGlzc2UqAggAMg0QLhiDARixAxiKBRhDMgsQABiABBixAxiDATIFEAAYgAQyBxAAGIoFGEMyCxAuGIAEGMcBGK8BMgcQABiKBRhDMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIcEC4YgwEYsQMYigUYQxiXBRjcBBjeBBjfBNgBA0jbJFCVEFiVEHACeAGQAQCYAX2gAX2qAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAhTCAhAQLhiKBRjqAhi0AhhD2AEBwgIQEAAYigUY6gIYtAIYQ9gBAcICEBAAGAMYjwEY6gIYtALYAQLCAhAQLhgDGI8BGOoCGLQC2AEC4gMEGAAgQYgGAboGBAgBGAe6BgYIAhABGAq6BgYIAxABGBQ&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qJobOF74W9ktoyCVZf9-lKU0xfSSbqI3OapfTPCnL9OcyBS1M6tj49zvecH9tksk4Yl-7AnbyBriWajd7_B0fwzn5Ym544zrdx3_d6EbnSdNJse-Sw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwi-uLKKj8SCAxVa_7sIHT9NCr8Qw_oBegQIRhAC">Matisse</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+maurice+de+vlaminck&sca_esv=582322498&ei=H7xTZf6sMtr-7_UPv5qp-As&gs_ssp=eJzj4tTP1TcwNjEqKjFg9BIsy0nMzcxLzlYoTs7IzElJLQIAiYsJ3Q&oq=Vlaminck&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCFZsYW1pbmNrKgIIATIHEAAYigUYQzIFEC4YgAQyCxAuGIAEGMcBGK8BMgsQLhiABBjHARivATILEC4YgAQYxwEYrwEyCxAuGIAEGMcBGK8BMgcQABiABBgKMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAESL0hUOkPWOkPcAJ4AZABAJgBgQGgAYEBqgEDMC4xuAEByAEA-AEB-AECqAIUwgIQEC4YigUY6gIYtAIYQ9gBAcICEBAAGIoFGOoCGLQCGEPYAQHCAhAQLhgDGI8BGOoCGLQC2AECwgIQEAAYAxiPARjqAhi0AtgBAuIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgHugYGCAIQARgK&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSlbBAT6oQgx6Q9E09i_mb-Dgn_QyHFV2Bx9_Nkne5sYFw36WAEgjhT14dhY0yBfldr0tQQw6pvvW9VUy8zoAohPQ_vX1bfc18OdYw-pM_ip6dUfsks8sjIe53Bgu5Nc4K9voeo0f0PFaXvasvGi7fuOUWdcDWw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwiX9tOhj8SCAxX_hf0HHck8CM4Qw_oBegQIZhAC">Vlaminck</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+georges+braque&sca_esv=582322498&ei=VLxTZaq3NPKI9u8P48WHiAk&gs_ssp=eJzj4tDP1TcwNk8zNmD0YksqSiwsTQUAK1wFEg&oq=Braque&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiBkJyYXF1ZSoCCAAyBRAuGIAEMggQLhjUAhiABDIHEAAYgAQYCjIFEAAYgAQyBRAAGIAEMggQLhjUAhiABDIFEC4YgAQyBRAAGIAEMgUQLhiABDIFEAAYgAQyFBAuGIAEGJcFGNwEGN4EGN8E2AECSLgiUJ0QWJ0QcAJ4AJABAJgBhwGgAYcBqgEDMC4xuAEByAEA-AEB-AECqAIKwgIQEAAYAxiPARjqAhi0AtgBAcICEBAuGAMYjwEY6gIYtALYAQHiAwQYACBBiAYBugYECAEYCroGBggCEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qK8UvuhH59VcAazQP4AnAvkYjjuvGzbyLB1CYIDu_smKQFHobvROCr3dH0Nopfd5lr50xCaZlVvK4CyWhsj23JycN4FGiVaPXFSL4Yjn87o2mxSY5Q%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwipz_-3j8SCAxUig_0HHbimDXsQw_oBegQIPBAC">Braque</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+giotto+di+bondone&sca_esv=582322498&ei=f7xTZemTHKKG9u8PuM222Ac&gs_ssp=eJzj4tDP1TfILrA0NGD0YkvPzC8pyQcAL1kFag&oq=Giotto&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiBkdpb3R0byoCCAAyBRAuGIAEMgUQABiABDILEC4YrwEYxwEYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDILEC4YrwEYxwEYgAQyBRAAGIAEMhQQLhiABBiXBRjcBBjeBBjgBNgBA0iiJFCgE1igE3ACeAGQAQCYAW-gAW-qAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAhTCAhAQLhiKBRjqAhi0AhhD2AEBwgIQEAAYigUY6gIYtAIYQ9gBAcICEBAAGAMYjwEY6gIYtALYAQLCAhAQLhgDGI8BGOoCGLQC2AEC4gMEGAAgQYgGAboGBAgBGAe6BgYIAhABGAq6BgYIAxABGBQ&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qABx6PLWNWSX_Wtvf2qaINOya8jK3QFzgRxvJSD2xZGloNUrbKUKMTEE3Alz323z2hFUsRud2Fcf-RNWkwtKhkLW99cKH_aNglGgdnWkTnBxu9-M1Q%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwi32onOj8SCAxUpiv0HHSu0DBQQw_oBegQIQBAC">Giotto</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+alberto+giacometti&sca_esv=582322498&ei=sbxTZdKDJYiN9u8PtuSYoAc&gs_ssp=eJzjYtfP1TeoykgyYPTiSs9MTM7PTS0pyQQARi4G_A&oq=Giacometti&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCkdpYWNvbWV0dGkqAggAMgsQLhiDARixAxiABDIFEAAYgAQyCxAuGK8BGMcBGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyCxAuGIAEGMcBGK8BMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIaEC4YgwEYsQMYgAQYlwUY3AQY3gQY3wTYAQJIhTRQ2RJY2RJwAngAkAEAmAGRAaABkQGqAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAgrCAhAQLhgDGI8BGOoCGLQC2AEBwgIQEAAYAxiPARjqAhi0AtgBAeIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgKugYGCAIQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSlY4C7QaDuUKsD1sEpgp2PBqf1Qi7JwQ449AHE0jntoB5Cyjt6oSL-3F_5NzhSMcOALFEHIttCLu6PMOeonP8nJCdXmoNWMsac8IgHADUGTd9mxUlNj-chaeoKsP0Och_sNA4jzwrGSLKNLWpApr6joyhzW5lw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwix9dvjj8SCAxXeh_0HHc9aAN8Qw_oBegQIPRAC">Giacometti</a>,
<a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+pierre-auguste+renoir&sca_esv=582322498&ei=47xTZdfYBZWK9u8P1KOBqAQ&gs_ssp=eJzj4tDP1TcwMzEzM2D0YitKzcvPLAIAKYIE9A&oq=Renoir&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiBlJlbm9pcioCCAAyCxAuGIMBGLEDGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgsQLhiABBjHARivATIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDILEC4YgAQYxwEYrwEyBRAAGIAEMhoQLhiDARixAxiABBiXBRjcBBjeBBjfBNgBAkihKFCCFViCFXACeACQAQCYAXSgAXSqAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAgrCAhAQABgDGI8BGOoCGLQC2AEBwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAeIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgKugYGCAIQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qMctEYPk3EuhD2z8IrJQT35HFjzIck85T5dMln756v9BUoWTty3c18E_z3bYWbrYMvuQoy3depKZCP2-RL3_w3VA9oyDz0wFuv0moTyBricRUcHbmw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwj9yYn5j8SCAxVB9rsIHe_nD2cQw_oBegQIOxAC">Renoir</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+claude+monet&sca_esv=582322498&ei=C71TZerEIcv-7_UPmcuLqA0&gs_ssp=eJzj4tDP1TcwrMjLMmD0Ys3Nz0stAQAr7QUy&oq=Monet&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiBU1vbmV0KgIIADIKEC4YsQMYigUYQzIHEAAYigUYQzIFEAAYgAQyBxAAGIoFGEMyBRAAGIAEMgsQABiABBixAxiDATIFEAAYgAQyBxAAGIoFGEMyBRAAGIAEMgUQABiABDIZEC4YsQMYigUYQxiXBRjcBBjeBBjfBNgBAki-I1CSEViSEXACeAGQAQCYAXugAXuqAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAgrCAhAQABgDGI8BGOoCGLQC2AEBwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAeIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgKugYGCAIQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qE7hz2VVyG3fqOEhRb50ELZioWF5nJCiSx3oe5O5um0bNDdlF1kYk5slzFLH4hU7ZXFsRisXyP0ZsNjGA9o0KqEdkDp1NrRfuMDlBOywe9EHbcmtJw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwiLpoqOkMSCAxVG6AIHHVf-AbgQw_oBegQIRBAC">Monet</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+piet+mondriaan&sca_esv=582322498&ei=M71TZcvAPMbQi-gP1_yHwAs&gs_ssp=eJzj4tTP1TdILspLMjVg9OLMzc9LKcpMTMwDAEz2ByY&oq=Mondriaan&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCU1vbmRyaWFhbioCCAEyBRAAGIAEMgsQLhiABBixAxiDATIREC4YgwEYrwEYxwEYsQMYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMhoQLhiABBixAxiDARiXBRjcBBjeBBjgBNgBA0jPL1CEF1iEF3ACeAGQAQCYAYIBoAGCAaoBAzAuMbgBAcgBAPgBAfgBAqgCFMICEBAuGIoFGOoCGLQCGEPYAQHCAhAQABiKBRjqAhi0AhhD2AEBwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAsICEBAAGAMYjwEY6gIYtALYAQLiAwQYACBBiAYBugYECAEYB7oGBggCEAEYCroGBggDEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSlbBAT6oQgx6Q9E09i_mb-Dgn_QyHFV2Bx9_Nkne5sYFwx_yNVBpApv46mVqgwgT8Mj4XvAMQHXzHW4gGCXLccNGiPwZDnlB19EPgvtieQQSUMIzg_hqSh8rSVjTSpHBSAF7xeUyj8CA8zKAbRLn959QFPZL4w%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwjY06ukkMSCAxWI-6QKHUK8Dq4Qw_oBegUIgQEQAg">Mondriaan</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+paul+c%C3%A9zanne&sca_esv=582322498&ei=Yr1TZdiaKYj3kwXC-LrwCg&gs_ssp=eJzj4tDP1TcwM86tMGD04kg-vLIqMS8vFQA-kQbK&oq=C%C3%A9zanne&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCEPDqXphbm5lKgIIADIFEC4YgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDILEC4YgAQYxwEYrwEyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyFBAuGIAEGJcFGNwEGN4EGOAE2AEDSKMiUKcQWKcQcAJ4AZABAJgBxQGgAcUBqgEDMC4xuAEByAEA-AEB-AECqAIUwgIQEC4YigUY6gIYtAIYQ9gBAcICEBAAGIoFGOoCGLQCGEPYAQHCAhAQABgDGI8BGOoCGLQC2AECwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAuIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgHugYGCAIQARgKugYGCAMQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qCsS7yqFn966HxT45X8aZ3KxTfEFhmZ0vVIPPq6PllzJQPq-PtNpkc6JAKPcESa3uF-YdHBLPM3XJkX2VwpAU00Hb5ZHzjwglWl4q0iyTR5XLTvagA%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwiKyKO5kMSCAxXVxQIHHU11BskQw_oBegQIORAC">C<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>zanne</a>, <a href="https://historiek.net/vincent-van-gogh-leven-en-werk/60780/">Van Gogh</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Martin_(schilder)">Martin</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+wassily+kandinsky&sca_esv=582322498&ei=Br5TZf-pE7u6i-gPsYS4gAE&gs_ssp=eJzj4tDP1TewMDWrMmD04sxOzEvJzCvOrgQAPl0Gew&oq=Kandinsky&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCUthbmRpbnNreSoCCAAyCxAuGIMBGLEDGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIREC4YgAQYsQMYgwEYxwEYrwEyBRAAGIAEMhoQLhiDARixAxiABBiXBRjcBBjeBBjgBNgBAkiaIlCEEliEEnACeAOQAQCYAXCgAXCqAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAgrCAhAQABgDGI8BGOoCGLQC2AEBwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAeIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgKugYGCAIQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qEsHsQWWKM9LoXL3yZjIPPyy9qR9ajB5NQ6BPlrHSM0cdo313gOsnwS2lsdztVesnk_kvqwQ1677UxaDKQsOtQGWS8OtuqjrEvaBkLmDW71NWGxmvA%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwi6rvKakcSCAxUehf0HHaTyB-MQw_oBegQIThAC">Kandinsky</a>,
<a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+hans+hofmann&sca_esv=582322498&ei=W75TZfqUEp6K9u8PpOWfmA4&gs_ssp=eJzj4tTP1TcwLU7LyjFg9OLJSMwrVsjIT8tNzMsDAGJsCCs&oq=hans+hofmann&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiDGhhbnMgaG9mbWFubioCCAAyBRAuGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMhQQLhiABBiXBRjcBBjeBBjgBNgBA0jpOFDFC1iqInACeAGQAQCYAY4HoAHHNKoBDTAuMi4wLjMuMC4yLjW4AQHIAQD4AQGoAhTCAhAQLhiKBRjqAhi0AhhD2AEBwgIQEAAYigUY6gIYtAIYQ9gBAcICEBAAGAMYjwEY6gIYtALYAQLCAhAQLhgDGI8BGOoCGLQC2AECwgIHEC4YigUYQ8ICCxAAGIAEGLEDGIMBwgIREC4YgAQYsQMYgwEYxwEY0QPCAggQABiABBixA8ICFhAuGIoFGEMYlwUY3AQY3gQY3wTYAQPCAg0QLhiKBRixAxiDARhDwgIOEC4YgAQYsQMYgwEY1ALCAgsQLhiABBjHARivAcICCxAuGIoFGLEDGIMBwgIWEC4YigUYQxiXBRjcBBjeBBjgBNgBA8ICCxAuGIMBGLEDGIAEwgIOEC4YrwEYxwEYsQMYgATCAiAQLhiABBixAxiDARjHARjRAxiXBRjcBBjeBBjgBNgBA8ICCxAuGIAEGLEDGIMBwgIaEC4YgAQYsQMYgwEYlwUY3AQY3gQY4ATYAQPiAwQYACBBiAYBugYECAEYB7oGBggCEAEYCroGBggDEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSlbBAT6oQgx6Q9E09i_mb-Dgn_QyHFV2Bx9_Nkne5sYFwyKTc4kvNUsE98frvFO2akswPFCeANpAPGHtbUdKFsFZD9H0bh6KnsgTnk40PblGV0ekeQiu6kX0TzW00lU2YLJyg4kfcBamPIvEF8WAS1pGO8mydQ%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwiFi4jXkcSCAxWLhv0HHZnPA0wQw_oBegQIPRAC">Hofmann</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+constantin+br%C3%A2ncu%C8%99i&sca_esv=582322498&ei=3b5TZeOoCILE9u8PofGjwAY&gs_ssp=eJzj4tDP1TcwrCgvNmD04kgqSsxLLi3OBAA-lwZ7&oq=Brancusi&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCEJyYW5jdXNpKgIIADIFEC4YgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyCxAuGK8BGMcBGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyFBAuGIAEGJcFGNwEGN4EGOAE2AECSK4yUO4QWO4QcAJ4AJABAJgBkwKgAZMCqgEDMi0xuAEByAEA-AEB-AECqAIKwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAcICEBAAGAMYjwEY6gIYtALYAQHiAwQYACBBiAYBugYECAEYCroGBggCEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qBLftz3hnLI8xBlP4wMig3R5jy2_tnCu93hO4VwSW58yjon6BgGeI9YlOqEcwbDzvda7m6P72VFMVvA37unuZGIQRL_La5YOFAKC25jZxcDW6v5ghw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwjJytjrkcSCAxVPhv0HHWXDA7sQw_oBegQIOhAC">Brancusi</a>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+marcel+duchamp&sca_esv=582322498&ei=CL9TZfHcKriN9u8PgfShsAw&gs_ssp=eJzj4tDP1TdIKkzOMGD04kspTc5IzC1QyE0sSk7NAQBtVQir&oq=Duchamp+&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCER1Y2hhbXAgKgIIADIFEC4YgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyFBAuGIAEGJcFGNwEGN4EGOAE2AECSJciUPkOWPkOcAJ4AJABAJgBngGgAZ4BqgEDMC4xuAEByAEA-AEB-AECqAIKwgIQEAAYAxiPARjqAhi0AtgBAcICEBAuGAMYjwEY6gIYtALYAQHiAwQYACBBiAYBugYECAEYCroGBggCEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qBz7ZuhKrBdbZgFWKTUrKbC9yC8b5m4gvz2XLgAOEQ9USgX2DxHVLqHuyXS1M8FbiifUzk0kLl95A02dJ3A9vSOShid9dy-Racs9znGaE9Z_CyFjSw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwjwg87_kcSCAxVohf0HHY9PB_MQw_oBegQISRAC">Duchamp </a>en zijn
‘spottende kunst’. Asjer is te religieus om een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Abstract_expressionisme">abstract expressionist</a> te zijn,
volgens Kahn. Te verstandelijk. Dat is zijn Ladover achtergrond. De Joodse
kunstenaars <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+amedeo+modigliani&sca_esv=582322498&ei=X79TZe2nEeWG9u8PtJ2tCA&gs_ssp=eJzj4tDP1TdIL042NGD04srNT8lMz8lMzMsEAEs0Bx4&oq=Modigliani&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiCk1vZGlnbGlhbmkqAggAMgsQLhiDARixAxiABDIFEC4YgAQyBxAAGIoFGEMyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMhoQLhiDARixAxiABBiXBRjcBBjeBBjfBNgBA0i8JlC7EFi7EHACeACQAQCYAa0BoAGtAaoBAzAuMbgBAcgBAPgBAfgBAqgCFMICEBAuGIoFGOoCGLQCGEPYAQHCAhAQABiKBRjqAhi0AhhD2AEBwgIQEAAYAxiPARjqAhi0AtgBAsICEBAuGAMYjwEY6gIYtALYAQLiAwQYACBBiAYBugYECAEYB7oGBggCEAEYCroGBggDEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qPRijmob5oe1Zgrnsrc7h_iKJD9ZCL7DkCMgrOihL0NnDkElUNLcfyolcf8j2ts5TR9J_0iNNwg9I2fUvhPzx3DJ43EvXECZ_Vy0Gfh46w0PdDfLsg%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwim1JeuksSCAxUe2AIHHcBsBikQw_oBegQIOxAC">Modigliani</a>, <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+jules+pascin&sca_esv=582322498&ei=k79TZb-XOviKi-gPmuS8wAU&gs_ssp=eJzj4tTP1TcwNDEpyzNg9GIrSCxOzswDADKbBYs&oq=Pascin&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiBlBhc2NpbioCCAAyBRAuGIAEMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMgcQABiABBgKMhQQLhiABBiXBRjcBBjeBBjgBNgBAkikIVDHEFjHEHACeACQAQCYAWGgAWGqAQExuAEByAEA-AEB-AECqAIKwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAcICEBAAGAMYjwEY6gIYtALYAQHiAwQYACBBiAYBugYECAEYCroGBggCEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSlbBAT6oQgx6Q9E09i_mb-Dgn_QyHFV2Bx9_Nkne5sYFwyPbnTdHJNB-gbo6ak6xCjyzA4UVd0yNpUNv-_Qhh4RQrZt0cXXQK708V_CEsAp3XNm5WoVe-i3e00BfaXFVwLX9NtDm1YIaAxJlOVFriVdpb3QZcw%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwjm1bzBksSCAxVp6AIHHQzIDGsQw_oBegQIWBAC">Pascin</a> en <a href="https://www.google.nl/search?q=kunstwerken+van+cha%C3%AFm+soutine&sca_esv=582322498&ei=vL9TZdPwHYyAi-gP4_issAU&gs_ssp=eJzj4tDP1TdIr4rPNmD0Yi_OLy3JzEsFADqZBkI&oq=Soutine&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiB1NvdXRpbmUqAggAMgUQLhiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIUEC4YgAQYlwUY3AQY3gQY4ATYAQJIgzZQ5CRY5CRwAngAkAEAmAHDAaABwwGqAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAgrCAhAQABgDGI8BGOoCGLQC2AEBwgIQEC4YAxiPARjqAhi0AtgBAeIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgKugYGCAIQARgU&sclient=gws-wiz-serp&si=ALGXSla0jr6fYqHtsNtcE_CaRZgZBfkM1TP_uK2dMSF8O3d7qJwth4AA-ew7ayMk6J0ec01Kzcgtv4QT7rceH8_h_xl7pzww6x8HGG74VtgPEoeB-yMjHQ3j_JH5dG2I9StEjKVTRk8KsWm49clfPutotaK_ye3XrQ%3D%3D&ictx=1&ved=2ahUKEwiBh6rYksSCAxXbxQIHHRcYAdEQw_oBegQIcRAC">Soutine</a> komen voorbij: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Soutine werd ontzettend geslagen toen hij jong was…”</i>. Asjer wordt
voorgesteld als ‘wonderkind’ aan de galeriehoudster Anna Schaeffer. Hij tekent vooralsnog
met ‘teveel liefde’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Niemand kan
zoveel liefhebben als jij en tegelijkertijd overleven als kunstenaar. Je zult
sentimenteel worden. En sentimentaliteit is de dood van de kunst…”</i>. Dat is
precies waarom Potok z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>lf nooit tot de <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">echte</span> literatuur wordt gerekend. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verdorven broedsel
van Gene Zijde</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Asjer Lev leert van alles over de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sociaal_realisme">sociaal-realisten</a>, de
<a href="https://www.benvollers.com/3-amerikaans-realisme-hopper-regionalisten-als-benton-en-sociaal-realisten-als-ben-shahn/">regionalisten</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Impressionisme">impressionisten</a>, de <a href="https://www.kunstkopie.nl/a/expressionisme.html">expressionisten</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Surrealisme">surrealisten</a>, de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwe_Beelding">neoplasticisten</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kubisme">kubisten</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Constructivisme_(kunst)">constructivisten</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fauvisme">fauvisten</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Les_Nabis">Nabis</a>. Hij
maakt reprodukties van beroemde schilderijen als de ‘Beeldhouwer’ van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Andrea_del_Sarto">Andreo del Sarto</a> en de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_school_van_Athene">‘Atheense School’</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rafa%C3%ABl_(kunstenaar)">Rapha<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l</a>. Ondertussen stuurt een
fundamentalistische rotvent uit zijn klas hem treiterige gedichtjes: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Modigliani, Pascin en Soutine / werkten
met oker en ultramarien. / Soutine zat in ’t slop / En Pascin die hing zich op.
/ Modigliani spoot onverdroten hero</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>en…”</i>.
En onverdraagzaam religieus: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Asjer Lev
/ nu heeft-ie lef; / straks in de Hel / dan merkt-ie ’t wel…”</i>. Asjer komt
ineens op het lumineuze idee zijn belager terug te pakken met een tekening van
een fragment van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michelangelo_Buonarroti">Michelangelo</a>’s <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_laatste_oordeel_(Michelangelo)">‘Het laatste oordeel’</a>. Waar de boot de oever
van de Styx bereikt en <a href="https://www.statenvertaling.net/kunst/grootbeeld/64.html">Charon </a>naar zijn gedoemde passagiers slaat met een riem
om hen de kusten van hel en verdoemenis op te drijven. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik tekende het wringen en draaien van de gemartelde lichamen die uit
de boot tuimelden. Ik tekende de verschrikking op de gezichten van de doden en verdoemden.
Alle gezichten tekende ik als zijn gezicht, puisterig, mager – de ogen
uitpuilend, de mond open, krijsend van angst. Ik tekende de klauwen en puntige
oren van Charon groter dan op het origineel; ik maakte zijn gezicht donkerder,
zodat het wit van zijn woedende ogen beter uitkwam…”</i>. Daarna maakt hij nog
een tekening van de man die met zijn hoofd naar beneden door slangachtige
demonen de hel in wordt gesleurd. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik
gaf de man zijn gezicht en stopte de tekening de volgende dag in zijn
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gemara">‘Gemara’</a>…”</i>. De pestkop begint hem te mijden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zijn magere gezicht kreeg een bange uitdrukking als hij merkte dat
ik naar hem keek. Ik had het gevoel dat hij me nu als slecht en kwaadaardig
beschouwde, als een demonisch en verdorven broedsel van Gene Zijde…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Waarheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ondertussen weigert Asjer nog steeds met zijn ouders mee
naar Europa te gaan. Zijn vader zal zijn kunst plat slaan. Hij trekt bij zijn
oom in, die hij eigenlijk maar een patser vindt. Krijgt diens hele zolder ter
beschikking. Ruikt de laatste geld? Kahn neemt hem mee op zijn zomervakanties
vol strand en water. Hij wordt de jongste kunstenaar die ooit een
eenmansexpositie krijgt in een galerie op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Madison_Avenue_(Manhattan)">Madison Avenue</a>. Een journalist schrijft
hem weg als een ‘schijntalent’ met ‘een bedenkelijke hang naar Picasso<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>de
vormen’. Een paar tentoonstellingen later denkt deze er heel anders over. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Vroeg op een ochtend in mei nam ik de
ondergrondse naar een joods museum in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Manhattan_(New_York)">Manhattan</a>. Ik zag Tora-kronen,
aanwijshandjes, Tora-doeken, kruidendoosjes, verluchte manuscripten. Soms waren
er prachtige werkstukken bij. Maar nergens zag ik kunst. Het was allemaal
ambachtelijk, het leefde niet. Ik voelde me ergens verraden…”</i>. Asjer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn vader werkte voor de Tora. Ik werkte
voor… voor wat? Hoe kon ik het uitleggen? Schoonheid? Nee. Veel van mijn
schilderijen waren niet mooi. Voor wat dan? Voor een waarheid die ik niet in
woorden kon omschrijven. Voor een waarheid die ik alleen maar tot leven kon
brengen door middel van lijn en kleur en structuur en vorm…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat is wat kunst is, papa. Iemands
persoonlijke visie, uitgedrukt in esthetische vormen…”</i>. Ze bakkeleien tot
in het oneindige over het schilderen en tentoonstellen van naakten. Praten
volkomen langs elkaar heen. Zijn vader verwijt Asjer ‘morele blindheid’. Asjer
verwijt zijn vader ‘esthetische blindheid’. Asjer probeert hem uit te leggen
dat het in de schilderswereld belangrijk is om het naakt als kunstvorm te
beheersen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Alle belangrijke
kunstenaars die ooit hebben geleefd, tekenden of schilderden naakten…”</i>. Wie
of er met die onzin is begonnen?<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… ‘De
Grieken.’ ‘Aha,’ zei hij. ‘De Grieken. Onze oude vrienden, de Grieken. Goed,
Asjer. Nu begrijp ik iets beter waarom jij naakten schildert. Maar waarom stel
je ze tentoon?’ ‘Omdat ik niet in een hoekje voor mezelf zit te schilderen. Ik
wil communiceren met mijn werk. En ik wil dat de critici weten dat ik het
kan.’…”</i>. Het landt niet.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kruisiging</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Op het eind van het boek maakt Asjer een reis naar
Florence, Rome en Parijs, waar hij een tijd blijft hangen en zijn meest<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>spraakmakende werken schildert. Steeds vaker
verschijnt zonder dat hij het wil zijn moeder in zijn tekeningen. Langzaam gaat
hij steeds meer beseffen hoe ze gevangen zit tussen twee verschillende
geesteswerelden: die van zijn vader en hemzelf. Hoe ze haar leven lang tussen
deze twee elkaar uitsluitende polen balanceert. Hoe ze hen allebei probeert te
steunen, naast haar eigen rouw om haar overleden broer. Hoeveel energie dat
kost. De wereld moet in evenwicht gebracht worden volgens de Ladover beweging.
Als iemand daarvan is doordrongen en weet wat dat betekent, is het zijn moeder
wel. Connie Palmen in<a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/voornamelijk-vrouwen/9300000146603413/"> “Voornamelijk vrouwen”</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik haat </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">én</span>
heb lief. <a href="https://historiek.net/sigmund-freud-grondlegger-psychoanalyse/68455/">Sigmund Freud </a>meende dat het grootste lijden van de mensen wordt
veroorzaakt door het onvermogen om te gaan met de tweeslachtigheid, met
innerlijke verscheurdheid en tegenstrijdige gevoelens. De wereld is een
strijdperk voor iedereen die de tegenstellingen ontkent, of aanvecht…”</i>.
Alles culmineert in een heiligschennende ‘kruisiging’: zijn moeder met de koorden
van de jaloezie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n vastgebonden aan de spijlen van hun woonkamerraam (zie
de omslag). Links en rechts van haar de twee moordenaars: vader en zoon. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Omdat er eindelijk een expositie van hem is
zonder naakten komen zijn ouders kijken. Ze weten van niks… </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: BZZT</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ô</span>H – 2004 (oorspronkelijke uitgave
1972), vertaling Lennaert Nijgh, 351 blz., ISBN </i>978 906 291 174 5,
tweedehands <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span>
12, 75 <i style="mso-bidi-font-style: normal;"></i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=30010199&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-49417189119362303702023-11-02T15:58:00.053+01:002023-11-03T20:55:20.912+01:00In het licht van Zijn aangezicht – Abraham Joshua Heschel<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJabS7TrmfuUX0GF8szJ8E73oRv9TC0xU4lKyaGLsyDfccygbCJRQ-Bw9Rj9sUhgnVi5Z3WmtVmMqSn1kX9U1fMaao1qfdJ_Up8b8TaHj9-NoJxcsbWmdxt9yCQYHfB2O6NXA4WyszsZtDMYN4r9375iU8hkkA3983JblppAV8o7ERy1T3doGg2IAvpI3w/s1200/LichtAangezicht.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="800" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJabS7TrmfuUX0GF8szJ8E73oRv9TC0xU4lKyaGLsyDfccygbCJRQ-Bw9Rj9sUhgnVi5Z3WmtVmMqSn1kX9U1fMaao1qfdJ_Up8b8TaHj9-NoJxcsbWmdxt9yCQYHfB2O6NXA4WyszsZtDMYN4r9375iU8hkkA3983JblppAV8o7ERy1T3doGg2IAvpI3w/s320/LichtAangezicht.jpg" width="213" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: De
betekenis van het gebed in de joodse gedachtewereld</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Terwijl iedereen
de adem inhield vanwege de ontwikkelingen rond de verschrikkelijke <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5411847/hamas-opent-ongekende-aanval-op-israel-infiltranten-steken-grens-over">Hamas-aanval</a>
in Isra</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l hoorde ik menigeen zeggen:
we kunnen alleen nog maar bidden. Dat tekent de overweldigende machteloosheid
die we voelen. Wat </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ís</span>
bidden eigenlijk. ‘Bidden is ernaar streven ons leven met God in verband te
brengen’, schrijft </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
van de grote Joodse denkers: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham_Joshua_Heschel">Abraham Heschel</a> (1907 – 1972). Als er iemand leert
vanuit de ogen van slachtoffers - aan welke kant dan ook - te kijken, is dat
Heschel wel. Hij zette zich, als medestander van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Martin_Luther_King">Martin Luther King</a>, in het
bijzonder in voor de rechten van Afro-Amerikanen in de Verenigde Staten. Zijn
spiritualiteit wijst een weg uit de sfeer van verbaal en fysiek geweld. Ben je
nog in staat tot tomeloze agressie als je leeft ‘in het licht van Zijn
aangezicht’? Eerder besprak ik van hem: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/12/god-zoekt-de-mens-abraham-joshua-heschel.html">“God zoekt de mens”</a></b>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De stilte die de
wereld omvat</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">We moeten leren zien dat ons ‘zelf’ meer omvat dan
onszelf, aldus Heschel. We moeten leren boven onszelf uit te stijgen. Tot God
bidden is onszelf vergeten. Het enige wat ons kan redden is dat we Gods geest
in ons leven toelaten. Religie is wat de mens doet met Gods aanwezigheid. Gebed
is de wereld zien in Gods licht. De taal van Heschel is de taal van een dichter
en een mysticus:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Wij bespelen de holle
vaten van de zelfzucht in plaats van ons open te stellen voor de stilte die de
wereld omvat, die zweeft boven alle rusteloosheid en levensangst – de verborgen
stilte die aan onze geboorte voorafgaat en volgt op de dood…”</i>. Waarom prob<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>ren
we het niet gewoon een keertje?<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zou
het niet de moeite waard zijn onze geldingsdrang even te beteugelen en stil te
zijn, om te kunnen luisteren naar de hartslag van het wonder? Waarom wijden we
niet een moment van ons dagelijks leven aan God door ons open te stellen voor
de stilte? We staan op de drempel van het mysterie en keren het de rug toe…”</i>.
Wat kan ons gebeuren? <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wij laten ons
innerlijk licht steeds van Hem </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">af</span>
schijnen, hangen een dik gordijn van zelfzucht tussen Hem en ons en maken de
duisternis die al zweeft tussen Hem en onze eigenzinnigheid, steeds zwarter…”</i>.
Wij kunnen God niet zichtbaar maken voor ons, maar we kunnen ons wel zichtbaar
maken voor God. Bewustzijn van God groeit langzaam. Stap voor stap. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Alleen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Heschel zegt dat onze ziel verdort als wij worden
afgesneden van Gods licht. Zoals een boom die uit de aarde wordt gerukt. Of een
rivier die afgesneden is van zijn bron. Door het gebed zien we de wereld in een
ander perspectief: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We ontdekken dat we
niet de as zijn van het wiel, maar de spaken…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Soms is het gebed meer dan een licht op
onze weg. Soms is het een licht binnenin ons…”</i>. Hij vertelt over een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rabbijn">Rabbi</a> die
droomde over de hemel waarin tot zijn verbazing de <a href="https://nl.frwiki.wiki/wiki/Tannaim">tanna<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>em</a> ‘gewoon’ rond een tafel de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Talmoed">Talmoed </a>zaten te bestuderen, wat hem nogal teleurstelde: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… plotseling hoorde hij een stem die zei: ‘Je ziet het verkeerd. De
tanna</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>em zijn niet in het paradijs. Het
paradijs is in de tanna</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>em…”</i>.
Dat doet me denken aan een christelijke leermeester die zei: het ultieme doel
van het geloof is niet dat jij straks naar de hemel gaat,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>maar dat de hemel in jou komt. Hier. Nu. Ik moest
denken aan de kreet: ‘Veronica komt naar je toe deze zomer’. Het gebed brengt
onszelf onder de aandacht van de Eeuwige: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
We spreken niet met God; we maken ons voor Hem aanspreekbaar…”</i>. We zijn
Zijn landingsplaats. Contact met Hem is niet een prestatie van ons: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is als een neerdalende meteoor en
niet als een opstijgende raket…”</i>. Wanneer wij God in de steek laten, de
banden met Hem aan flarden scheuren, is H<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>j niet alleen. Dan zijn w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>j
alleen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het verborgene</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het gebed nadert de mens het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Transcendentie_(filosofie)">transcendente</a>, wat veel
verder gaat dan emotie. Het gebed voert je het verborgene binnen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Met de regels van de wetenschap gaan we
rationeel en kritisch om, maar het erbarmen en de grootheid van de Oneindige
komen op ons af als een mysterie. Het gebed is een aparte bron van inzicht…”</i>.
Het gebed is v<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>r alles ‘kawwana’, een zich volledig richten op <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
doel, een samenbundeling van krachten in <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n brandpunt. Wij staan niet
zelf in het centrum van het gebed: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Gebed ontstaat wanneer de mens zijn hart volledig op God richt, op Zijn
goedheid en macht. Gebed ontstaat wanneer we dat wat ons persoonlijk
bezighoudt, een ogenblik vergeten, en ons bewust worden van God…”</i>. Even
verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Vol ontzag voor Zijn aandeel
in ons leven strekken we ons naar Hem uit, stellen onze wensen en bedoelingen
open voor Zijn goedheid en verruilen onze wil voor Zijn wijsheid…”</i>. Gebed
is een uitnodiging aan God in ons leven tussenbeide te komen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zijn wil de doorslag te laten geven in
onze aangelegenheden. Het is het openen van een venster om Hem binnen te laten
in onze wil, een poging Hem Heer te maken van onze ziel. We maken onze belangen
ondergeschikt aan wat Hem ter harte gaat, we trachten ons in te stellen op wat
wezenlijk van ons wordt gevraagd…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">In volle vaart
door de bocht</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De intense eenzaamheid waaronder wij lijden brengt ons
ertoe Gods gezelschap te zoeken, aldus Heschel. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zelfs met vrienden zijn we alleen. Het vleugje begrip dat een
medemens ons kan bieden is niet voldoende om onze behoefte aan medeleven te
bevredigen. Menselijke ogen zien het schuim aan de oppervlakte, maar niet het
kolken in de diepte. Op het moment van uiterste nood zijn we alleen…”</i>.
Alleen God doorziet de motieven achter ons handelen. Alleen Hij is werkelijk te
vertrouwen. Bij Hem kunnen we ons hart luchten. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wanneer wij de trouw aan wat heilig is opzeggen, verliezen wij onze
waardigheid en schrompelt ons leven ineen tot een reeks onbenulligheden…”</i>.
Via gebed proberen we onze dromen te zien in Zijn licht, ons leven te voelen
als Zijn zaak.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In het gebed – en dat geldt ook voor het gedicht – gebruiken wij de
woorden niet als tekens voor de dingen, maar zien we de dingen in het licht van
de woorden…”</i>. De woorden zijn zo belangrijk dat ze niet van onze lippen
moeten <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… vallen als bladeren in de
herfst. Ze moeten als vogels opstijgen uit ons hart, de wijde uitgestrektheid
van de eeuwigheid tegemoet…”</i>. Woorden blijken een inspirerende kracht te
kunnen hebben. Uit een arsenaal aan woorden putten wij de kracht om te zorgen
dat ons geloof en onze gevoeligheid voor het eeuwige niet verloren gaan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In een crisis, in ogenblikken van wanhoop
en vertwijfeling, is een woord van gebed als de lus waaraan we ons vastklampen,
wanneer de tram waarin we zitten in volle vaart door de bocht gaat…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een lijn die naar
God loopt</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Heschel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We
dragen allemaal een lading onuitgesproken verdriet, schuldgevoelens,
verwachtingen en verlangens met ons mee, vastgevroren in de sprakeloosheid van
onze ziel. In het gebed breekt het ijs en beginnen onze gevoelens onze
gedachten te beroeren, op zoek naar een uitlaat…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Bidden betekent zich vastgrijpen aan een
woord, dat als het ware het begin vormt van een lijn die naar God loopt…”</i>. Ook
al vinden we bidden moeilijk, we moeten ons niet laten ontmoedigen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als we niet kunnen springen, moeten we
leren kruipen…”</i>. Een waarachtig gebed kan een hele wereld in beweging
brengen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is alsof iemand in alle
onschuld op een knop drukt en er opeens een reusachtige machine op volle toeren
begint te draaien…”</i>. Gebed opent een ‘heilige werkelijkheid’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Centraal staat niet begrip, maar
verbazing; niet logisch redeneren, maar ontzag…”</i>. We dalen af in een intu<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>tieve
wereld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Nog niet gerijpte inzichten,
sluimerende emoties, de ingehouden stem van een dieper weten breekt door in
onze geest…”</i>. Het ‘zelf’ wordt rijker als het zich richt op het ‘niet-zelf’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Gedachten stijgen boven zichzelf uit,
ervaringen uit het verleden lichten op, verlangens worden gevormd. Een gedachte
wordt een wens, een wens een verlangen, een verlangen een eis, een eis
verwachting, een verwachting een visioen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gebedenboek</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Er zijn spontane en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Liturgie">liturgische </a>gebeden. Lang niet
iedereen bezit de gave om uiting te geven aan wat in het hart verborgen ligt.
Een liturgisch gebed stelt ons in staat onze gevoelens en gedachten te
vervlechten met het vaste patroon van de tekst, ons hart open te stellen voor
de woorden die ons meenemen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Slechts
weinigen van ons weten een antwoord op de fundamentele vraag wat ons ten
diepste beweegt. We weten niet waarvoor we moeten bidden. Het is de liturgie
die ons dat leert. De woorden van het gebed helpen ons te ontdekken wat ons,
zonder dat we het weten, bezighoudt, waar het in het leven op aankomt, wat ons
verbindt met het onzegbare…”</i>. Een ontdekkingsreis door het gebedenboek is
als een tocht langs een reusachtige collectie kostbare kunstwerken. Via de
liturgie treed je als het ware <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>in
gesprek met Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ls profeten en wijzen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Het is goed dat er woorden zijn die zijn geheiligd door eeuwen van gebed, door
de eerlijkheid en liefde van vele generaties…”</i>. Een gebed van louter
woorden is echter een lege huls. Het gaat om de bezieling: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Of ons gebed leeft, wordt niet bepaald door onze trouw aan de
gebruiken, maar door onze innerlijke betrokkenheid; niet door de lengte, maar
door de diepte van ons gebed…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De woorden die onze lippen bereiken, zijn vaak niet meer dan het
topje van de ijsberg, niet meer dan een zwakke afschaduwing van wat zich
afspeelt in het hart…”</i>. De wereld van het onzegbare is de bakermat van onze
ziel, de wieg van al onze idee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n. Gebed is geen vlucht, maar een
terugkeer naar onze wortels. Het is fijn dat er vaste gebeden bestaan als
woorden tekortschieten. Net zoals het fijn is dat er muziek bestaat waar we ons
aan kunnen overgeven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Op de golfslag
van het lied worden we uitgetild boven het niveau van wat uitspreekbaar en
zegbaar is…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Samen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Misschien bereiken we God wel eerder met wat we niet
kunnen zeggen dan met wat we onder woorden brengen: zie <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/jesaja/65">Jesaja 65:24</a>. Heschel
noemt ‘stilte’ de hoogste vorm van gebed. Zie de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Asjkenazische_Joden">asjkenasische</a> sabbatsliturgie:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Door de mond van de oprechten wordt
Gij geprezen, door de woorden van de rechtvaardigen wordt Gij gezegend, door de
tong van de getrouwen wordt Gij verheven, en binnenin de heiligen wordt Gij
geheiligd…”</i>. Hoe dieper ons inzicht, hoe meer we geneigd zijn te zwijgen:
<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/psalmen/65">Psalm 65:2</a>, <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/habakuk/2">Habakuk 2:20</a>, <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/sefanja/1">Zefanja 1:7</a>, <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/zacharia/2?lightbox=true">Zacharia 2:13</a>, <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/psalmen/139">Psalm 139:4</a>, <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/psalmen/65">Psalm 65:2</a>,
<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/job/37">Job 37:20</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hoe meer je een kostbare
parel prijst, des te meer ontluister je hem…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Onze gebeden zijn in zekere zin een
hogere vorm van stilte. Ze zijn doortrokken van het huiverend besef van Gods
grootheid, die elke beschrijving tart en alle woorden te boven gaat…”</i>. Noch
ons spreken nog ons zwijgen is toereikend:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Maar er is iets dat boven beide uitgaat: het lied. Er zijn drie manieren
waarop de mens zijn smart kan uiten: op het eerste niveau schreeuwt hij het
uit; op het tweede niveau is hij stil; op het derde en hoogste niveau weet de
mens zijn smart om te zetten in een lied. Werkelijk gebed is een lied…”. </i>In
het Jodendom is, anders dan in het individualistische Westen, de gemeenschap
belangrijk:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Onze relatie tot Hem is
niet als een Ik tot een Gij, maar als een Wij tot een Gij…”</i>. Ons vermogen
om te bidden danken we aan de gemeenschap en aan de traditie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De weg van de kluizenaar, de uitsluitende
zorg voor het persoonlijke heil, vroomheid in afzondering, los van gemeenschap,
is onvroomheid…”</i>. We verkrijgen ons aandeel aan heiligheid door te leven in
de Joodse gemeenschap: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… En toch mogen
we nooit vergeten dat gebed in de eerste plaats een gebeurtenis is in de ziel
van de enkeling, iets dat van hem uitstraalt en niet alleen iets waaraan hij
deelneemt. De waarde van het gemeenschapsgebed hangt af van de diepte van het
individuele gebed, van het individuele gebed van hen die samen bidden. De
Talmoed leert ons dat het lot van de gehele mensheid afhangt van het gedrag van
</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n enkel individu, van jou…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Overgave</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In Heschels tijd lijkt de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Synagoge">synagogedienst</a> net zo te tanen
als de kerkgang onder christenen. De ziel ontbreekt, zegt hij, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… synagogebezoek is dienst aan de gemeente
geworden in plaats van dienst aan God…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In onze bedehuizen hangt een geur van gezapigheid en
zelfvoldaanheid. Wat kan er in zo’n atmosfeer nog gedijen?...”</i>. De diensten
stralen niets meer uit. Ons hart klopt niet meer in onze stem. Ons gezicht
weerspiegelt niet meer onze dromen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… We
zeggen het gebedenboek op alsof het de krant van vorige week is…”</i>. Het is
alsof we lijden aan geestelijke versuffing: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
mensen die in het dagelijks leven gevoelig, energiek en boeiend zijn, zitten er
in de synagoge lusteloos, lui en afwezig bij…”</i>. Via allerlei technieken uit
de reclamepsychologie wordt geprobeerd de synagogedienst te moderniseren, maar<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Geestelijke problemen los je niet op met
technische ingrepen…”</i>. Op persoonlijk vlak is religie vaak een
weerspiegeling van een zeer gangbare theologie, waarin eerbied voor de traditie
het eerste en hoogste geloofsartikel is. Maar het strikt in acht nemen van alle
voorschriften is niet hetzelfde als vroomheid. Als moralisme de boventoon
voert, kan het hart hermetisch gesloten blijven en elk gevoel voor het
onmeetbare, het innerlijk en het bovennatuurlijke ontberen. Religie heeft niet
alleen te maken met uiterlijk gedrag, maar met innerlijk leven. We richten ons
in onze gebeden niet ‘tot het goede in onszelf’, maar tot God die ‘onze gebeden
en smekingen hoort’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het gebed dient
om het zwaartepunt van het leven te verschuiven van zelf-bewustzijn naar
zelf-overgave…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">God terugbrengen
in de wereld</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ons gebed krijgt betekenis doordat God erop wacht: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er is iets dat veel groter is dan mijn
verlangen om te bidden, en dat is Gods verlangen dat ik bid. Er is iets dat
veel groter is dan mijn wil om te geloven, en dat is Gods wil dat ik geloof…”</i>.
Gebed komt voort uit inzicht:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Weet
voor Wie je staat…”</i>. Heschel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ons
bewust zijn van God, Zijn aanwezigheid in ons dagelijks leven bespeuren is een
kunst die we niet in een handomdraai leren…”</i>. God is niet thuis in een
wereld waar Zijn wil veronachtzaamd wordt. Bidden betekent God terugbrengen in
de wereld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Groot is de kracht van het
gebed. Want bidden is Gods aanwezigheid in de wereld vergroten…”</i>. Wat ons
in staat stelt te bidden is inzicht in het onzegbare:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zolang we geen oog hebben voor wat buiten ons gezichtsveld ligt;
zolang we blind zijn voor het mysterie van het zijn, is de weg van het gebed
voor ons gesloten…”</i>. Bidden is <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Zijn glorie laten oplichten…”</i>. De weg van het gebed loopt via
‘verwondering’ en ‘fundamentele verbazing’. In de Joodse liturgie neemt de ‘lofprijzing’
een hogere plaats in dan de ‘smeekbede’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… We branden van verlangen om uit te drukken wat Zijn aanwezigheid betekent…”</i>.
Hierdoor bereiken we een hoger niveau van leven. Polariteit is een
wezenskenmerk van alles wat bestaat. Zo ook het gebed dat altijd een
wisselwerking is tussen voorschrift en vrijheid, regelmaat en spontaniteit. De
tekst staat in een boek - ‘kawwana’, bezieling, innerlijke toewijding, moet uit
ons hart komen. ‘Kawwana’ is <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… beseffen
wat het betekent voor Gods aangezicht te staan…”</i>. We moeten leren tot een
zekere graad van innerlijke reinheid te komen, voordat we het wagen de Koning
der koningen aan te spreken. ‘Kawwana’ <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
ontstaat doordat we onweerstaanbaar worden aangetrokken door de glans van dat
wat op ons af komt…”</i>. We staan voor het aangezicht van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjechina">Sjechina</a>. Gebed
zonder ‘kawwana’ is als een lichaam zonder ziel. Echter, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… als ik zwak ben, geven de wetten mij kracht. Als mijn blik
vertroebeld is, verschaft de plicht mij inzicht…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kosmisch gebed</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Gebed is een weg tot geloof. Gebed verschaft ons vaak
perspectieven die we via filosofische beschouwingen niet kunnen bereiken. De
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chassidisch_jodendom">chassidiem</a> hebben het inzicht bereikt dat ‘alles God is’, aldus Heschel.
Bedoelt hij een soort ‘eenheidservaring’? Hij vertelt over de leerlingen
van Rabbi Nachum van Tsjernobyl die in heftige extase raakten. Hij heeft het
over ‘flitsen van inzicht’, waarbij elk besef van tijd en ruimte verdwijnt.
Heschel noemt dit een ‘hoger geloof’, dat niet geworteld is in de rede, maar in
de ‘goddelijke ziel’. Over de Psalmen waarin de ganse aarde, de ziel van al wat
leeft, de zon en de maan, de sterren en de bergen Gods naam loven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De wereld staat op het punt </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n te worden in aanbidding…”</i>. Het
gaat om een ‘kosmisch gebed’. Gebed mag nooit een sleur of routinehandeling
worden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Woorden die worden gezegd
zonder vrees en zonder liefde, stijgen niet op naar de hemel…”</i>. Heschel
pleit als geen ander voor ‘geestelijke fijngevoeligheid’. Voor ‘een sfeer van
gebed’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Je schept die sfeer niet
rondom je, maar binnenin je…”</i>. Gebed moet mensen dichter bij hun Vader in
de hemel brengen. Wie nooit gebeden heeft, is niet volledig mens, stelt hij. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dadensprong</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Heschel vertelt hoe hij in Berlijn filosofie ging
studeren. Hij bleef iets missen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Voor
de filosofen is het idee van het goede het hoogste en meest verheven idee. Voor
het jodendom is het idee van het goede het op </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
na hoogste. Het goede kan niet bestaan zonder het heilige. Het goede is de
basis, het heilige de top. De mens kan niet goed zijn als hij niet streeft naar
het heilige…”</i>. Het christendom is vooral een ‘leer’; het Jodendom is een
godsdienst van de ‘daad’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… geestelijke
betekenis wordt zichtbaar in ‘daden’ en niet in filosofische beschouwingen…”</i>.
Het vervullen van de Joodse wet is een doorsteek naar het geheim van Gods wil.
De fundamentele theologische uitgangspunten van het Jodendom zijn niet in
termen van de menselijke rede te vangen. De eisen van vroomheid behelzen een
mysterie waartegenover de mens alleen maar eerbiedig zwijgen kan. De Joodse
levensorde is een geestelijke orde. In het houden van de Joodse geboden schuilt
een goddelijke betekenis, die ver boven het menselijk vernuft uitstijgt. De weg
tot kennis loopt via de ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mitswa">mitswa</a>’ – religieuze handeling: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We leren als joden te geloven door als joden te leven. We geloven
niet in daden; daden brengen ons tot geloof…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Door te doen, leren we horen en
begrijpen…”</i>. Het gedrag komt eerst, de rest (gedachten, gevoelens) komt
later. Van een jood wordt geen ‘gedachtesprong’ gevraagd, maar een
‘dadensprong’. De daad sleept de gelovige mee:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Door ons leven voor God open te stellen ontdekken we het goddelijke
in onszelf en hoe dat samenklinkt met het goddelijke buiten ons…”</i>. Routine
en continu<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>teit
leiden tot aandacht, roepen een antwoord in ons wakker dat anders op de bodem van
onze ziel zou blijven liggen. Een ‘mitswa’ doen is de geest ontmoeten. Maar de
geest kunnen we niet in bezit nemen. Daarom bestaat de Joodse levenswijze uit
eindeloze herhaling, om keer op keer de geest in onszelf en de geest die boven
al het bestaande zweeft te ontmoeten. De ‘mitswot’ zijn de instrumenten waarop
het heilige ten gehore wordt gebracht. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Een brede stroom van ongevoeligheid scheidt ons van het gebied van het heilige.
Geen mens of generatie is in staat alleen en op eigen kracht naar dat gebied
een brug te slaan. Eeuwen lang hebben onze vaders gezwoegd om zo’n gewijde brug
te bouwen…”</i>. Ik denk dat voor christenen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> de
functie van deze<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>‘gewijde brug’ vervult.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Lege stoel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Niets staat zo ver van het Jodendom af als het vereren
van beelden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Volgens een oud geloof is
de profeet <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elia_(profeet)">Elia</a>, 'de boodschapper van het verbond', aanwezig bij de besnijdenis.
Om dat geloof concreet gestalte te geven wordt naast de stoel van de ‘sandek’
(de peetvader) een lege stoel neergezet, de ‘stoel van Elia’ genaamd. Dit is de
grens waartoe we op het gebied van het uitbeelden kunnen gaan: een lege stoel…”</i>.
God openbaart zich niet in ‘dingen’, maar in ‘gebeurtenissen’. Een ‘beeld’ of
‘symbool’ van God is een surrogaat: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Als God een symbool is, dan is religie een spelletje…”</i>. Fictie. Het gaat om kennis van ‘de levende God’. Protestanten hebben/hadden ook de nodige moeite
met de rooms-katholieke beeldenwereld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Toen in het middeleeuwse christendom de directheid van het geloof ten onder
dreigde te gaan in symboliek, kwam de <a href="https://historiek.net/reformatie-oorzaken-hervorming-samenvatting/72265/">reformatie</a> daartegen in opstand…”</i>. Ik vermoed dat een en ander heel erg te maken heeft met de visie dat er niets of
niemand tussen jou en God in kan staan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Wat we nodig hebben is een ‘directe’ benadering…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een oefening in
vreemdheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Prachtig schrijft Heschel over ‘het gevoel voor het
onzegbare’ dat beschouwd kan worden als de wortel van de menselijke
creativiteit op het gebied van kunst, denken en leven:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het bewustzijn van het onbekende gaat vooraf aan het bewustzijn van
het bekende. Zo liggen dan ook niet namen, woorden of symbolen het dichtst bij
onze geest, maar het naamloze en onuitsprekelijke. In al onze ervaringen
ontmoeten we eerst het andere, het vreemde, het ver verwijderde…”</i>. Zie de
Poolse schrijfster Olga Tokarczuk die lezen/schrijven in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">“De tedere verteller” </a>definieert als ‘een oefening in vreemdheid’. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ons zoeken moet beginnen bij het besef van het onzegbare…”</i>. Heschel
over het verschil tussen religie en filosofie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Religie beg</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>nt
met het gevoel voor het onzegbare; filosofie </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>indigt
met het gevoel voor het onzegbare. Religie begint waar filosofie eindigt…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wie ben ik echt?<br /></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Heschel eindigt zijn boek met een beschouwing over de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Holocaust">Shoah</a>:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wat ging er door onze broeders heen in
de laatste uren voor zij de marteldood stierven? Ze stierven met een gevoel van
diepe verachting voor een beschaving waarin het doden van burgers een uitbundig
feest kon worden, een beschaving die ons heerschappij gaf over de krachten van
de natuur, maar waarin we de <a href="https://www.telegraaf.nl/nieuws/1458344387/hamas-terroristen-waren-onder-invloed-van-drugs-zodat-ze-urenlang-afgestompt-konden-moorden">controle over de krachten in onszelf verloren</a>…”</i>.
Medemensen bleken boze geesten te zijn, monsterlijk en angstaanjagend: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Beschaamd en ontsteld vragen wij ons af:
Wie is hiervoor verantwoordelijk?...”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We wilden niet vechten v</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>r
wat goed, wat rechtvaardig en wat juist is, en daarom moeten we vechten t</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>gen wat kwaad, wat onrechtvaardig en
wat verkeerd is. We wilden geen offers brengen op het altaar van de vrede; dus
brachten we offers op het altaar van de oorlog…”</i>. Alsof het over nu gaat.
Heschel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Natuurlijk is het belangrijk
een gevoel voor humor te ontwikkelen, maar is het niet minstens zo belangrijk
een gevoel van eerbied te bezitten? Waar kunnen we de<a href="https://urbanlogics.eu/chassidische-rabbijnen/"> eeuwige wijsheid </a>van het
mede-lijden leren? De afkeer van wreedheid? De huiver voor harteloosheid? Waar
kunnen we leren dat in berouw de diepste waarheid verborgen ligt? Wie opent
onze ogen voor de gebrekkigheid van al onze berekeningen? Wie laat ons zien dat
vragen naar het nut niet het toppunt van wijsheid is?...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zo dikwijls blijkt de mens gedreven te worden door externe krachten,
door ijdele hoop en irrationele angsten. Het leven wordt een doelloos zwalken…”</i>.
Heschel houdt een hartstochtelijk pleidooi voor het gebed waarin we onszelf
overgeven aan Gods onpeilbare zorg:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Bidden betekent: stilstaan, ons niet langer laten afleiden, niet afdwalen,
wachten op tekenen die ons de weg wijzen. Dan scheurt de innerlijke camouflage
uiteen, waan en zelfbedrog breken open, en in ons denken licht een vraag op:
Was ik ooit waarachtig wie ik ben? Word ik ooit wie ik bedoeld ben te zijn? Wat
is waardevol genoeg om mijn hart op te zetten?...”</i> (zie ook mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/10/stervelingen-met-portretten-van-stephan.html">vorige blog</a>). <br /></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Erven J.
Bijleveld – 2021 (oorspronkelijke uitgave 1954), Collectie Labyrint, vertaling
Dodo van Uden, 191 blz., ISBN 978 906 131 724 1, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span>
22,50</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000019016625&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-73760653370546036392023-10-20T19:19:00.120+02:002023-10-23T10:00:35.237+02:00Stervelingen – Fokke Obbema<p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEje94kQZRcYYA7-uvL9n2Cveqz5iQ8MDfs0x12u8YuqUUTalfRatoo6BfVqKwCUDNCm1Jkl3d8g4s0kcHiESljmBEnbC3E3kX93x8YWRzGqWaeusmO6pZwgFDvmc1vy2fRaajnuDe2hq0AjcTUjX7bpJjq4e5n0DjUFb0igMNeWrGzD1Bn7Q_Rgbu7KGLUC/s1200/stervelingen.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="777" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEje94kQZRcYYA7-uvL9n2Cveqz5iQ8MDfs0x12u8YuqUUTalfRatoo6BfVqKwCUDNCm1Jkl3d8g4s0kcHiESljmBEnbC3E3kX93x8YWRzGqWaeusmO6pZwgFDvmc1vy2fRaajnuDe2hq0AjcTUjX7bpJjq4e5n0DjUFb0igMNeWrGzD1Bn7Q_Rgbu7KGLUC/s320/stervelingen.jpg" width="207" /></a></div> <b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><br /></b><p></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ondertitel: Met portretten van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stephan_Vanfleteren">Stephan Vanfleteren </a></b></p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p><p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Journalist <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fokke_Obbema">Fokke Obbema</a> (1962) houdt zich veel bezig met levensvragen. Na zijn bestsellers <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/de-zin-van-het-leven/9300000151175508/">“De zin van het leven”</a> (2019) en <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/een-zinvol-leven/9300000029924092/">“Een zinvol leven” </a>(2021) draait zijn nieuwe boek
rond mensen die hun sterfelijkheid in de ogen kijken. Ruim veertig interviews
heeft hij afgenomen. Hoewel wij de natuurlijke neiging hebben de dood te
verdringen weten we allemaal dat we ‘stervelingen’ zijn: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In mijn ontmoetingen ervoer ik juist hoe zinvol het is het gesprek
over de dood wel aan te gaan. Geregeld kwam het tot momenten waarop een diep,
emotioneel contact mogelijk bleek…”</i>. Tijdens elk onderhoud komt een
aangrijpende authenticiteit naar boven. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De dood herenigt ons met onszelf…”</i>, zei <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/02/walging-jean-paul-sartre.html">Sartre</a> ooit. Een impressie. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wederkerigheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het eerste gesprek trapt af met ex-verpleeghuisarts en
filosoof <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bert_Keizer">Bert Keizer</a>, schrijver van een bekend oeuvre rond de dood: <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/het-refrein-is-hein/30008454/">“Het refrein is Hein”</a> (1994), <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/tumult-bij-de-uitgang/9200000015494002/">"Tumult bij de uitgang"</a> (2013), <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/vroeger-waren-we-onsterfelijk/9200000051833306/">“Vroeger waren we onsterfelijk”</a> (2016) en <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/reis-om-de-dood/9200000107384546/">“Reis om de dood”</a> (2019).<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Opvallend is zijn dubbelheid. Aan de ene kant
heeft hij het katholieke geloof in iets als een ‘eeuwig leven’, een ‘leven na
de dood’, waarin hij werd opgevoed, al heel jong aan de wilgen gehangen –
aan<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>de andere kant schrijft hij ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>rriteerd
over een begrafenis die met feestelijke muziek eindigt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Iets stoorde me: de volstrekte horizontaliteit. Ik had zo graag een
verwijzing gezien naar Boven (…) een of andere kosmische inbedding zou me goed
hebben gedaan.’…”</i>. Het slaat nergens op, weet hij. Hij mijmert verder over
de vraag ‘waarom we zo graag iets goeds doen voor de ander’. Naastenliefde. Het
motief ‘om een plekje in de hemel te verdienen’ is weggevallen. Toch gaan we er
mee door. Uit eigenbelang? <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We zijn
investerende <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Altru%C3%AFsme">altru</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Altru%C3%AFsme"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sten</a>:
je doet nu iets goeds in de hoop dat je later zelf iets goeds terugkrijgt…”</i>.
Ik moest denken aan de profeet <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Obadja_(profeet)">Obadja</a> waar ik afgelopen zondag, tijdens een
<a href="https://www.kerkomroep.nl/#/kerken/21459">preek </a>waar ik bij was, mee werd geconfronteerd. Die wederkerigheid betreffende
je daden zit ook diep in het Bijbelse denken.<a href="https://bijbel.eo.nl/inleiding-bijbelboeken/inleiding-op-obadja"> Obadja</a> in het negatieve, hij was
niet voor niets een onheilsprofeet (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/obadja/1">vers 14 en 15</a>): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Op die dag van angst had je de mensen die vluchtten niet de weg
mogen versperren om ze te doden, en hen die ontkomen waren niet mogen uitleveren.
Maar de dag van de HEER is nabij voor alle volken; dan zal met jou gedaan
worden wat jij met hen gedaan hebt, dan zullen je daden op je eigen hoofd
neerkomen…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Oerinstinct</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Huisarts <a href="https://palliaweb.nl/publicaties/interview-mirjam-willemsen">Mirjam Willemsen</a>, zelf ongeneeslijk ziek,
vertelt over de aangrijpende documentaire die ze maakte om iets achter te laten
voor haar kinderen:<a href="https://www.2doc.nl/documentaires/2023/03/dying-to-live.html"> “Dying to Live”</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Volkskrant-journalist<a href="https://www.amboanthos.nl/auteur/koen-haegens/"> Koen Haegens </a>scheerde langs het
randje van de dood vanwege een gescheurde aorta, waarna hij zijn boek <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/op-zoek-naar-de-verstrooide-tijd/9300000130355582/">“Op zoek naar de verstrooide tijd”</a> schreef. ‘Leef in het hier en nu’, is tegenwoordig
een veelgehoord advies, maar Haegens vindt dat ‘te schraal’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Want waar blijft dan de ruimte voor
reflectie op wat je hebt gedaan en wat je nog wilt gaan doen?...”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://www.nieuwwij.nl/opinie/recensie-saida-van-schoonmaakster-tot-islamitisch-geestelijk-verzorger/">Sa<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>da Aloelad Baktit </a>is een enorm sterke moslima die
wegvluchtte uit een gearrangeerd huwelijk en in een blijf-van-mijn-lijfhuis
terecht kwam. Tijdens haar werk als schoonmaker in het Radboud UMC, raakte ze
zo onder de indruk van islamitische pati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nten, dat ze besloot zich om te scholen
tot geestelijk verzorger. Veel moslims zien een dodelijke ziekte als een straf
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Allah">Allah</a>, vertelt ze. Die gedachte probeert ze om te buigen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De stervende mag ‘tot de laatste adem’
niet de indruk krijgen dat hij doodgaat, zo is de gangbare, islamitische opvatting,
want Allah kan nog altijd een wonder verrichten…”</i>. Een visie waardoor veel
stervenden zich oneindig eenzaam en onbegrepen voelen. Soms wordt lijden ook
gezien als een kans om zonden uit te wissen, wat botst met de <a href="https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/palliatieve-zorg">palliatieve </a>zorg
en omgang met pijnbestrijding. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Schrijver en Uruzgan-veteraan <a href="https://nielsroelen.com/">Niels Roelen </a>schreef drie
boeken: <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/soldaat-in-uruzgan/30439109/">“Soldaat in Uruzgan”</a>, <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/leven-na-uruzgan/9200000005800246/">“Leven na Uruzgan” </a>en <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/sporen/9300000145823157/">“Sporen”</a>, waarin veteranen,
van de Tweede Wereldoorlog tot Mali, vertellen wat oorlog met hen doet. Over
het item <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oorlogsrecht">‘oorlogsrecht’</a>:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De dood
overtroeft al het recht. Je kunt allerlei nobels met elkaar afspreken, op het
moment dat de keuze is: doodgaan of de wet breken, dan is het glashelder. Leven
is een kwestie van niet dood willen gaan, dat is de essentie. Dat oerinstinct
wint het van alle ethische normen en waarden...”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik denk dat ieder mens een punt kent
waarop hij bereid is ‘slecht’ te worden. De vraag is of je dat onder ogen durft
te zien. Het is een deur waar ik achter ben geweest, iets dat ikzelf verder
moet dragen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gutmensch</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://gea-arentsen.nl/">Gea Arentsen</a> is psychosociaal medewerker in een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hospice">hospice</a>.
Ze vertelt hoe ze als verpleegkundige voor het eerst een hele nacht aan het bed van een
stervende zat: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Uiteindelijk
ging hij oppervlakkiger ademhalen en overleed hij. Op dat moment werd het licht
in de kamer, terwijl het buiten donker was en alleen een klein schemerlampje
aanstond. Ik vind het moeilijk te duiden, destijds dacht ik: nu is hij dus bij
God. In ieder geval maakte die gebeurtenis dat ik geen angst meer voor de dood voelde.
Dat hielp me verder op dit pad…”</i>. Arentsen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het pure en eerlijke dat stervenden aan de dag kunnen leggen is voor
mij een voorbeeld geweest, het leerde me dichter bij mezelf te zijn…”</i>. De
laatste periode kan uiterst waardevol zijn omdat je terug gaat naar de essentie
van wat leven inhoudt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik wil het niet
te mooi voorstellen, want het gaat ook meestal met pijn gepaard en kan
verschrikkelijk zijn. Op het sterfbed wordt alles uitvergroot. Bijvoorbeeld in
relatie tot de familie: wat er mooi is, de aandacht en liefde die iemand van
zijn naasten krijgt, wordt groter. Dit geldt helaas ook voor de narigheid en
irritaties…”</i>. Vaak worden mensen liever en zachter, soms harder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De beschermingsmuren die je rond jezelf
hebt opgebouwd brokkelen af. De maskers vallen af. Dat heeft ook een fysieke
verklaring; je hebt de kracht niet meer ze overeind te houden…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Oud-Clingendaal-directeur <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ko_Colijn">Ko Colijn</a> omschrijft zichzelf
‘als een kaars die langzaam uitdooft’. Zijn bestaan speelt zich af tussen stoel
en bed. Wat betreft zijn kijk op het leven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De eerste vraag die ik me dan stel is: geef je het leven zin of heeft het zin?
Ik kom uit op het eerste…”</i>. Colijn: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De zin waar ik voor mezelf op ben uitgekomen, is proberen anderen veiligheid en
welzijn te geven…”</i>. Ook hij ziet dat niet als iets louter altru<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>stisch:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik geloof erin dat je zelf iets
terugkrijgt, dat het geven bijdraagt aan eigen veiligheid en welzijn. Ik heb
groot vertrouwen in dat gemeenschappelijke proces, in collectieve actie.
Wanneer je daaraan mee kunt doen, krijg je er meer voor terug, zo werkt het…”</i>.
Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het is een mooi streven
gutmensch te willen zijn…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://babsbakels.com/">Babs Bakels</a> is een kunstenaar die inspiratie zoekt in
de dood. Doodsangst zet haar aan tot het maken van mooie dingen, vertelt
ze: tentoonstellingen en kunstprojecten. Over <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/alle-mensen-zijn-sterfelijk/34702169/">“Alle mensen zijn sterfelijk”</a>,
een boek van de Franse schrijver <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Simone_de_Beauvoir">Simone de Beauvoir</a> (1908 – 1986):<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Daarin is de hoofdpersoon, de edelman
Fosca, als enige onsterfelijk. Dat blijkt een verschrikkelijk lot, hij komt
volkomen onverschillig tegenover alles en iedereen om hem heen te staan…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Mysterie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Op eenentachtigjarige leeftijd is de ernstig zieke <a href="https://jaapvoigt.nl/">Jaap Voigt</a>, na een keur van banen waaronder onder andere marineofficier en
onderzoeker naar verwerking van oorlogtrauma’s in Gaza en Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l,
nog steeds ‘levenscoach’.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Met onze
persoonlijkheid, ons ego, denken we leidend in ons leven te zijn. Dat is de
maakbaarheidsgedachte…”</i>. Ik heb niets gemaakt, stelt hij beslist, ik heb
iets gevolgd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Er is een levensstroom
die mij ergens heeft gebracht en daar heb ik aan mee weten te doen…”</i>. Die
levensstroom is een mysterie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij komt
ergens vandaan, maar wat de bron is, valt niet te begrijpen…”</i>. Even verder:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Christenen hebben het over God…”</i>. Het
doet mij inderdaad denken aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> die van zichzelf zegt dat Hij ‘de weg, de
waarheid en het leven is’ (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/johannes/14">Johannes 14:6</a>) en <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>‘het koninkrijk van God’ dat onzichtbaar, als
zuurdesem, de wereld doortrekt (<a href="https://www.bible.com/nl/bible/75/MAT.13.33.HTB">Matteus 13:33</a>). Je hebt in het leven een
horizontaal vlak, aldus Voigt, de mens en de natuur. Maar ook een verticale
lijn naar boven: het hogere.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De ingang
daarvoor is: stilte, vertraging…”</i>. Voigt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2013/06/liefhebben-erich-fromm.html">Erich Fromm </a>(Duits-Amerikaanse psycholoog, 1900-1980) stelde in zijn
boek <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/de-gezonde-samenleving/37717981/">’Sane Society’ </a>de vraag of een maatschappij ook krankzinnig kan zijn. Het
antwoord: ja dat kan. Daar leven we nu in. Maar nu komt het: dat is altijd zo
geweest, al drieduizend jaar!...”</i>. Zie ook Dirk De Wachter in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2013/01/borderline-times-dirk-de-wachter.html">“Borderline Times”</a> en Esther van Fenema in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/05/het-verlaten-individu-esther-van-fenema.html">“Het verlaten individu”</a>. Het leven van ieder
mens wordt beheerst door vijf waarheden, aldus Voigt. Regel 1: de mens vergeet
bij zijn geboorte waar hij vandaan komt, namelijk de eenheid waar je na je dood
naar terugkeert. Regel 2: De mens kom in een duale, gespleten wereld terecht,
waarin hij een eigen ik ontwikkelt. Regel 3 en 4: we worden heen en weer
geslingerd tussen haat en begeerte – haat is afstoting van iets wat je uit je
systeem wilt hebben, begeerte gaat over wat je erin wilt hebben. Regel 5: angst
voor de dood. Deze regels helpen je om je af te stemmen op de levensstroom. Het
gaat om ‘resonantie’: een trilling waardoor je voelt dat de dingen kloppen.
‘Eenheid’ zou ik zeggen. Tegen jonge studenten:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Jullie denken dat je moet worden zoals de buitenwereld van je
verwacht. Willen jullie daarmee stoppen? Kijk eens wat die buitenwereld ervan
gemaakt heeft: daar wil je toch niet aan mee doen? Dus volg je hart. Maak er
iets liefs en moois van…”</i>. Tegen ouderen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Word rustig, word stil. Oefen je in het genieten van iets, al is het
maar een grasspriet. En vraag je af: bij wie kan ik in het aangezicht van de
dood mijn hart kwijt? Blijf je verwonderen, tot op het laatst, er zijn zoveel
mooie dingen in dit bestaan. Als je eenmaal verwonderd bent, probeer dat dan in
verbinding met een ander te verwoorden. Dan stotter je, altijd, als je stottert
ben je goed bezig. We kunnen het mysterie niet begrijpen…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Sein zum Tode</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Voor kinderombudsvrouw <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Margrite_Kalverboer">Margrite Kalverboer </a>is ‘luister
naar de kinderen’ haar mantra geworden:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Jongeren manoeuvreren zichzelf tegenwoordig in een eenzame positie doordat
ze de beste versie van zichzelf willen tonen – ze zijn vaak enorm
prestatiegericht. Dat maakt eenzaam, omdat ze zich niet altijd hun beste versie
voelen. Een <a href="https://nos.nl/artikel/2480589-mentale-gezondheid-van-jongeren-blijft-probleem-vooral-bij-meisjes">samenleving </a>die dwingt tot het geven van een perfect beeld, staat
het tonen van je kwetsbaarheid in de weg…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">De ernstig zieke psychiater <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/02/liefde-een-onmogelijk-verlangen-dirk-de.html">Dirk De Wachter</a> is een
romanticus die in de liefde en de literatuur gelooft. Dat hij zichzelf een
geluksvogel waant, komt door zijn ‘goed omringd’ zijn. In <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/12/de-avonden-gerard-reve.html">“De avonden” </a>van Reve
herkende hij op vijftienjarige leeftijd de existenti<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le eenzaamheid die eigen is
aan iedereen. In <a href="https://anderetijden.nl/aflevering/101/Wie-is-van-hout">“Wie is van hout?” </a>van Jan Foudraine vond hij het idee van de
‘zieke samenleving’. De visie van de Franse filosoof<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Emmanuel_Levinas"> Emmanuel Levinas</a> dat ‘je
de ander niet kunt kennen’ ervaart hij als een ‘verlossing’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De illusie dat we de ander geheel zouden
kunnen kennen, is het kooien van hem, zelfs een verkrachting van die ander. Het
uitgangspunt moet juist zijn: respect voor het fundamenteel anders zijn…”</i>. Volgens hem ligt de zin van het leven nog altijd in de eindigheid ervan, zie <a href="https://dekluizenaar.mimesis.nl/?p=2576">Heideggers ‘Sein zum Tode’</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Doordat we sterven,
willen we iets betekenen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Literatuurwetenschapper <a href="https://krinahuisman.nl/over-mij-3/">Krina Huisman </a>heeft zich
toegelegd op ‘rouwplots’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Met taal kun
je hekken plaatsen rond de afgrond. Dan kun je erin kijken, maar zonder erin te
vallen…”</i>. <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/verdriet-dood-en-geloof/666792858/?bltgh=l5aKR-IGBEMnvtld8sJO7A.2_36.38.ProductImage">“A Grief Observed”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/C.S._Lewis">C.S. Lewis </a>uit 1961, over de dood van zijn
vrouw, noemt ze een fenomenaal boek dat diep bij haar resoneerde. Ze
analyseerde auteurs als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anna_Enquist">Anna Enquist</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A.F.Th._van_der_Heijden">A.F.Th. van der Heijden</a> (<a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/tonio/30555798/">“Tonio”</a>), <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Connie_Palmen">Connie Palmen</a> (<a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/logboek-van-een-onbarmhartig-jaar/9200000009984822/">“Logboek van een onbarmhartig jaar”</a>) en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/P.F._Thom%C3%A9se">P.F. Thom<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>se</a>
(<a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/schaduwkind/30014288/">“Schaduwkind”</a>).<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Met fictie kun je
overal heen vliegen, experimentele ruimtes betreden. Als je uitsluitend je
eigen persoonlijke ervaringen als uitgangspunt neemt, zoals in autobiografische
literatuur, kom je daar niet…”</i>. Zie bijvoorbeeld de oneerbiedige manier
waarop een brutale kraai in de roman <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/verdriet-is-het-ding-met-veren/9200000051581398/">“Verdriet is het ding met veren”</a> van de
Britse schrijver <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Max_Porter">Max Porter</a> alles wat heilig is aan rouw met zijn poten en
snavel open krabt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hij zegt dingen
als: Ik vind mensen saai, behalve als ze verdriet hebben, hij lacht om rouw. Zo
woelt hij los, ondergraaft hij onze denkbeelden…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Knarser</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Carlo_Leget">Carlo Leget</a>, hoogleraar zorgethiek, vertelt hoe twee
tegengestelde krachten aan hem trekken:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… de katholieke kerk, die ‘het mysterie van het leven’ onderkent en ‘troost
biedt voor onze eindigheid’, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">en</span>
de Britse rockgroep <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Who">The Who</a>, die staat voor ‘het vitale, mannelijke, maar ook
destructieve’…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Volgens de ongeneeslijk zieke kinderboekenschrijver
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Caroline_Ligthart">Caroline Ligthart</a> wordt je nergens zo gelukkig van als ‘cre<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren’.
In plaats van ‘consumeren’. In haar kinderboek <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/waantje-krijgt-de-knarser/9200000069265474/">“Waantje krijgt de knarser”</a>
staat ‘knarser’ voor kanker, ‘rode mikmak’ voor bloed en ‘kladderadatsj’ voor
chemotherapie.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Ten gevolge van een hersentumor onderging advocaat<a href="https://barendpostadvocatuur.com/"> Barend Post</a> een operatie waarbij hij <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/12/het-geheim-van-elysion-rinus-van-warven.html">buiten zijn lichaam</a> trad, wat een totale
geestelijke en vaak onbegrepen omkeer tot gevolg had. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het was een ervaring van eenheid…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik ervoer dat ons ego een illusie is…”</i>.
Hij was vervuld van een euforisch gevoel van liefde: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het voelde als een goddelijke ervaring, maar dan zonder een
opperwezen of dogma’s. Het goddelijke was overal, ook in mijzelf. Als een
innerlijke bron. Die heeft iedereen, denk ik…”</i>. Hij vertelt hoe het boek
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2013/03/na-dit-leven-eben-alexander.html">“Na dit leven”</a> van de Amerikaanse neurochirurg Eben Alexander hem hielp zijn
ervaring te plaatsen. Evenals de roman <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Siddhartha_(roman)">“Siddharta”</a> van Herman Hesse die het
leven beschrijft als een rivier die je meeneemt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het heeft geen zin je tegen de stroom te verzetten, je hebt er maar
in beperkte mate invloed op. Die kleine ruimte moet je wel gebruiken om het
goede te doen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Ook de christelijke rouwcoach <a href="https://www.elizacoaching.com/">Gimena Blindeling-Eliza</a>,
die zichzelf een ‘trailblazer’ noemt, iemand die voor anderen de weg baant,
stelt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het lot stuurt mij en niet
andersom…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Oud-theater en televisiemaker en schrijver <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chris_Houtman">Chris Houtman</a>:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Sinds mijn ziekte is mijn leven nooit
meer alledaags geweest…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Bijna-doodervaring</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://www.rtlnieuws.nl/lifestyle/liefde-leven/artikel/5319698/trodessa-barton-de-zin-van-de-dood-herseninfarct-borstkanker">Trodessa Barton</a>, ex-manager en coach, begon zich na een
ernstige ziekte af te vragen of ze nog wel de carri<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>revrouw wilde zijn die ze was:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik besefte dat geld me meer gevangen hield
dan dat het vrijheid opleverde…”</i>. De eenzaamheid tijdens haar kankertraject
heeft haar veel gebracht:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… In ieder
geval zie ik het contact ermee als een waardevolle bron – die eenzaamheid
aanraken en durven ervaren wie je eigenlijk bent, dat helpt je verder bij
fundamentele vragen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Ex-cardioloog <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pim_van_Lommel">Pim van Lommel</a> vertelt over zijn onderzoek
naar ‘bijna-doodervaring’ waar hij de bestseller <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/eindeloos-bewustzijn/9300000120340330/">“Eindeloos bewustzijn”</a> (2003)
over schreef. Bewustzijn blijkt geen product van de hersenen. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Internist en gerontoloog <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Andrea_Maier">Andrea Maier</a> is gespecialiseerd
in ‘langlevendheid’. Ze bestempelt de ‘basic trust’, het ‘oergevoel’ dat diep
van binnen aanwezig is als ‘een zondvloed van geluk’. Het is een fundament
waarop je terug kunt vallen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Intermenselijk contact vind ik meestal erg oppervlakkig. Mijn indruk is dat
mensen vaak onvoldoende in zichzelf gehecht zijn en onvoldoende van zichzelf
weten wie ze zijn. Daardoor hebben ze te weinig zelfvertrouwen en zetten ze een
masker op…”.</i> </p>
<p class="MsoNoSpacing">Kunstenaar <a href="https://hilariushofstede.com/">Hilarius Hofstede </a>die lijdt aan een <a href="https://www.thuisarts.nl/bipolaire-stoornis">bipolaire stoornis</a> en <a href="https://www.umcutrecht.nl/nl/ziekte/psychose">psychoses</a>:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De opeenvolging
van episodes die ik heb ondergaan, hebben me tot de overtuiging gebracht dat
het project-mens in de kern een puur geestelijk iets is, alles speelt zich af
in ons bewustzijn. Daarin maakt de mens een beweging van duisternis naar licht,
daar heb ik een rotsvast vertrouwen in. De achtbaan waarin ik heb gezeten,
vormt voor mij daarvan het bewijs. Ik leid eruit af dat het leven voorbestemd
is te triomferen, ook al wijst daar in de wereld van vandaag niet veel op…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Teruggebracht tot
de essentie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://www.zijspreekt.nl/sprekers/profile/Ineke-Visser-(Koedam)/487/">Ineke Visser</a>, levenseinde-expert, vindt dat de dood
veel te veel gemedicaliseerd is en pleit voor het ‘gewone sterven’. Wat ze in
het hospice leerde, is dat het in het leven gaat om ‘trouw zijn aan jezelf’, om
de beweging ‘van je hoofd naar je hart’’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Alle uiterlijkheden waarmee we ons identificeren, alles wat belangrijk leek en
waar we ons ongelofelijk druk over hebben gemaakt, blijkt, op de keper
beschouwd, in het zicht van de eeuwigheid, niet zo belangrijk. Ook spelen
emoties op waar je omheen bent gelopen. Een mens wordt teruggebracht tot wie
hij in essentie is. Het sterven is een fase van intens leven…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">De zesentwintig jarige <a href="https://hockey.nl/nieuws/promotieklasse-heren/michiel-van-de-stadt-hockey-helpt-mij-in-mijn-extra-tijd/">Michiel van der Stadt </a>lijdt aan
een zeldzame kankersoort die hem idealistischer heeft gemaakt dan ooit: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik ben me meer als onderdeel van het grotere
geheel gaan zien. De wereld wordt een mooiere plek wanneer we met elkaar
optrekken. Dan kunnen we veel meer tot stand brengen: meer troost, meer kracht,
mooiere uitvindingen. Ik geloof echt in de kracht van het collectief…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">In de woonkamer van de zesennegentigjarige milieuexpert
en actievoerder<a href="https://www.human.nl/de-publieke-tribune/lees/2022/leonie-van-der-maesen.html"> L<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>onie van der Maesen</a> (zie het portret op de omslag) staan
twee laptops:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik sta permanent in
verbinding met de wereld…”</i>. Om haarzelf lachend:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik heb geen tijd om dood te gaan…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Forensisch arts <a href="https://web.tue.nl/cursor/bastiaan/jaargang47/cursor34/nieuws/n_5.html">Udo Reijnders </a>is een uiterst bescheiden
mens. Volgens hem kunnen medici maar heel beperkt genezen, de natuur doet
veruit het meeste: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We weten verrekte
weinig. We ontrafelen van alles, zoals op genetisch gebied, maar de complete
ontrafeling zullen we waarschijnlijk nooit mee gaan maken. We komen wel steeds
een stapje verder met onze kennis, maar de natuur zal ons altijd voor blijven.
Die zit zo geraffineerd in elkaar. De mens vermag veel, maar de natuur
handelt…”</i>. De mensheid vindt hij tamelijk abject: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als ik zie wat voor verschrikkelijks er is gebeurd en nog gebeurt.
Slavernij hebben we afgeschaft, ja, maar er is nog steeds mensenhandel. Dat is
toch onvoorstelbaar – m</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>nsen
als handelswaar? Hoe mensen door macht en geld worden gedreven, dat is toch
absurd, dat maakt iedereen dol. De sociale cohesie is uit de samenleving
verdwenen. Oorlogen, de omgang met de natuur – de bende die de mensheid ervan
maakt, is toch verschrikkelijk?...”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Sociaal</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De moedige alleenstaande moeder <a href="https://www.justmeandcancer.nl/over-nezz">Nezz Ozbicar</a> kampt met steeds weer terugkerende borstkanker en coacht lotgenoten:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Door het te delen hoopte ik mijn leven
lichter te maken. Op<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Instagram, via mijn
account ‘Just me and cancer’ vertelde ik hoe het met me ging, zonder iets te
verbergen. Gaandeweg merkte ik dat ik daarmee anderen hielp, ik kreeg vooral
positieve reacties, soms wel honderd op een dag. Die kwamen vooral van vrouwen.
Zij herkenden zich in mijn verhaal en gaven aan dat ze zich daardoor minder
alleen voelden. Dat gaf me het idee dat ik op de goede weg was, het maakte me
sterker. Inmiddels heb ik 23 000 volgers…”</i>. Ze kreeg nogal wat boosheid van
Turkse mannen over zich heen omdat de traditionele houding in de Turkse
gemeenschap is dat je nooit over dood en ziekte praat: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zij vonden dat ik met mijn openhartigheid tegen ons geloof en onze
cultuur inging. Ze zeiden allerlei nare dingen en bedreigden me zelfs, maar dat
motiveerde me juist door te gaan. Ik zie het als het probleem van die mannen…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing">Econoom en filosoof <a href="https://www.boomfilosofie.nl/auteur/110-7354_Nooteboom">Bart Nooteboom </a>voelde zich als student sterk
aangetrokken tot de boeken van de Amerikaanse schrijfster <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/03/de-eeuwige-bron-ayn-rand_19.html">Ayn Rand</a>, die in het
recht van de sterkste geloofde: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ja,
verschrikkelijke boeken, de bijbels van rechtse Amerikanen. Destijds voelde ik
me verwant met zo’n ondernemende held die volkomen zijn eigen gang ging. Later
in mijn leven ging ik die boeken haten. Tegenwoordig voel ik me thuis bij
filosofen als <a href="https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=ignes+wenbmagazine+martin+buber">Martin Buber</a> en <a href="https://www.filosofie.nl/filosofen/emmanuel-levinas/">Emmanuel Levinas</a>. De mens is een sociaal wezen,
zie ik nu, die de oppositie van de ander nodig heeft om zichzelf te worden. Ik
heb me ontwikkeld tot het tegendeel van Rands helden, voor wie de ander alleen
maar in de weg staat. De ander is er juist om je te helpen…”</i>. Wat raadt u
komende generaties aan? <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Blijf in
beweging en maak wat van je leven door bij te dragen aan iets dat uitstijgt
boven je eigen directe geluk…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Vanzelf presteren</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Zenleraar<a href="https://zenspirit.nl/irene-kaigetsu-bakker-sensei/"> Ir<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>ne Bakker</a> geeft trainingen over de
laatste levensfase, als ‘Leven met sterven’ en ‘De kracht van vergeving’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Heling en verzoening kunnen de laatste
fase kenmerken…”</i>. Over het stervensproces: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hopelijk kun je dan samenvallen met licht en ruimte, met liefde of
godheid, hoe je het maar noemen wilt, en kun je op het laatst van je leven je
oorspronkelijke eenheid ervaren…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Architect <a href="https://www.hansvesseur.nl/">Hans Vesseur</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Iedereen voert zijn eigen strijd waar je niets van weet. Wees aardig
voor de mensen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Psycholoog <a href="https://dewijkpraktijk.nl/nieuws/interview-poh-ggz-lili-jung-in-de-volkskrant-over-haar-leven-en-over-haar-ernstige-ziekte/">Lili Jung</a> die voor haar ziekte veel met
‘presteren’ bezig was: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… wanneer ik het
leven laat stromen, presteer ik vanzelf en hoeft het niet prestatie te heten…”</i>. Jung:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Verder helpt mijn
confrontatie met mijn sterfelijkheid me om me bezig te houden met wat er
werkelijk toe doet – helpt me tot mijn ware zelf te komen door dieper in mezelf
af te dalen. Dan kom ik uit op een kern die ik met iedereen, of de meeste
mensen, deel en niet goed in woorden te vatten is…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als ik er een beeld bij zoek, komen licht
en ruimte op…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Geoloog <a href="https://denuk.nl/jan-mulock-houwers-liefdevolle-trilogie-de-voortdurende-strijd-van-simone-weil/">Jan Mulock Houwer</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Je h</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>bt
je lichaam en je brein, maar wie je b</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">én</span>t,
dat is (wijst op zijn hart) je ziel…”</i>. Hij noemt <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Simone_Weil">Simone Weil</a> (1909-1943) na
het overleven van twee echtgenotes gekscherend zijn ‘derde vrouw’. Hij
beschouwt de Franse filosofe als ‘visionair’. Mulock Houwer heeft zich als missie gesteld
haar gedachtegoed te verspreiden door haar boeken te vertalen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Dat project geeft zin aan mijn bestaan…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een kunstmatige
scheiding tussen psychologie, filosofie en religie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Filosoof <a href="https://www.amstelveenweb.com/nieuws-Gesprek-over-filosofie-en-techniek-in-de-Bibliot&newsid=228775125">Marli Huijser </a>schreef in de jaren negentig haar
proefschrift over hoe aidspati<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nten die alle therapie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
weigerden met de dood omgaan. In 2022 volgde <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/de-toekomst-van-het-sterven/9300000079853655/">“De toekomst van het sterven”</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Pathaloog-anatoom <a href="https://www.demorgen.be/tv-cultuur/voor-patholoog-mehdi-jiwa-biedt-oosterse-filosofie-en-meditatie-inzicht-ons-leven-is-niet-lineair-alles-is-met-elkaar-vebonden~b70bfd1e/?referrer=https://www.google.nl/">Mehdi Jiwa </a>verdiept zich vooral in de
oosterse filosofie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In het westerse
denken heb je een voor mij kunstmatige scheiding tussen psychologie, filosofie
en religie. Die gebieden spreken hier ieder hun eigen taal. Wat me in het oosterse
denken zeer aanspreekt is dat die drie een geheel vormen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Ex-KLM-stewardess <a href="https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=Estel+Schrieks-de+Boorder+stewardess">Estel Schrieks - de Boorder</a> denkt dat
langdurige, chronische stress haar ziek heeft gemaakt.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Ook psycholoog<a href="https://www.google.com/search?q=rob+de+leeuw&client=firefox-b-d&sca_esv=575267179&ei=kNUyZcqrOMuli-gPo4OumAE&oq=+Rob+de+Leeuw&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiDSBSb2IgZGUgTGVldXcqAggAMgUQABiABDILEC4YgAQYxwEYrwEyBRAAGIAEMgsQLhiABBjHARivATIGEAAYFhgeMgYQABgWGB4yBhAAGBYYHjIGEAAYFhgeMgYQABgWGB4yBhAAGBYYHkivO1DaKFjaKHACeACQAQCYAWygAWyqAQMwLjG4AQHIAQD4AQH4AQKoAgDiAwQYACBBiAYB&sclient=gws-wiz-serp#ip=1"> Rob de Leeuw</a> wijst als bijna iedereen naar
het belang van het ontdekken van je wezenlijke zelf: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… dat stelt je in staat te leven vanuit je essentie, je kracht. Je
moet proberen je te ontdoen van de lagen die je als kind hebt aangebracht om te
overleven. Dan kom je uit bij het vrije kind. De kunst is vanuit die kern te
leven, te vertrouwen op je gevoel. Door trauma’s sluiten mensen zich daar vaak
van af, waardoor het verbinden met anderen moeilijk wordt. Dat is mezelf ook
overkomen…”</i>. Zijn verhaal doet me onmiddellijk denken aan Jezus die in
<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/matteus/18">Matte<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>s
18</a> oproept ‘te worden als een kind’.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing">Evenals veel andere vrouwen die een <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/12/het-geheim-van-elysion-rinus-van-warven.html">bijna-doodervaring</a>
hebben meegemaakt kampte <a href="https://liesbethvanbreemen.nl/">Liesbeth van Breemen</a> met een enorme innerlijke
‘verscheurdheid’ die eindigde in een burn-out, waarna ze besloot haar leven om
te gooien en coach te worden. Voor haar is de levensles van een BDE: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… dat liefde de sturende kracht in ons
leven is. Het delen ervan ben ik als mijn taak gaan zien…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Geweldig dat het
zo goed slecht gaat</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Voor de ernstig zieke yogafilosoof <a href="https://www.google.com/search?q=gerard+van+wijk+yoga+filosoof&client=firefox-b-d&sca_esv=575267179&ei=ktYyZePUCcPskgX-56jYCQ&oq=Gerard+van+Wijk+&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiEEdlcmFyZCB2YW4gV2lqayAqAggBMgsQLhivARjHARiABDIFEAAYgAQyBRAAGIAEMgUQABiABDIGEAAYFhgeMgYQABgWGB4yBhAAGBYYHjIGEAAYFhgeMgYQABgWGB4yBhAAGBYYHkj7LFCFD1iFD3ACeAGQAQCYAesCoAHrAqoBAzMtMbgBAcgBAPgBAfgBAqgCBsICGhAAGIoFGOUCGOUCGOoCGLQCGIoDGLcD2AEBwgIaEC4YrwEYxwEYgAQYlwUY3AQY3gQY4ATYAQLiAwQYACBBiAYBugYECAEYB7oGBggCEAEYFA&sclient=gws-wiz-serp#ip=1">Gerard van Wijk </a>is de
vastlopende medemens altijd de meest natuurlijke plek geweest. Hij vindt dat we
in geweldige tijden leven, ‘omdat het zo goed slecht gaat’. Kennelijk is dat
eerst nodig voordat er weer meer ruimte komt voor het spirituele. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Rabbijn <a href="https://www.google.com/search?q=Marianne+van+Praag+rabbijn&client=firefox-b-d&sca_esv=575267179&ei=9tYyZbWuGJ-gi-gPvJuGwAk&ved=0ahUKEwi1gcWEsIWCAxUf0AIHHbyNAZgQ4dUDCA8&oq=Marianne+van+Praag+rabbijn&gs_lp=Egxnd3Mtd2l6LXNlcnAiGk1hcmlhbm5lIHZhbiBQcmFhZyByYWJiaWpuMgYQABgWGB5I4l5Q-w9YsktwA3gAkAEAmAFvoAGNBqoBAzcuMrgBDMgBAPgBAfgBAqgCAsICHRAAGIoFGOUCGOUCGOoCGLQCGIoDGLcDGNQD2AEBwgIgEC4YigUY5QIY5QIYxwEYrwEY6gIYtAIYigMYtwPYAQHCAgUQABiABOIDBBgAIEGIBgG6BgQIARgH&sclient=gws-wiz-serp">Marianne van Praag</a> vertelt hoe ze via haar diepreligieuze
docent <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/09/joodse-mystiek-een-inleiding-sjef-laenen.html">Sjef Laenen</a> een Jodendom leerde kennen dat, anders dan het ‘wettische’, in
de kern over de intu<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>tieve dimensie, de ziel, gaat. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Emeritus-hoogleraar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kees_Schuyt">Kees Schuyt</a>:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… de wetenschap geeft geen antwoord op existenti</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le vragen, want de antwoorden zijn
onbewijsbaar. Dus komt onvermijdelijk onbewijsbare metafysica op je pad. In
mijn ogen staan je dan vier wegen open: religie, mystiek, filosofie en po</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>zie…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing">Psycholoog <a href="https://machteldstakelbeek.nl/">Machteld Stakelbeek</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Aan de rand van de dood stroomt de liefde harder…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing">Rouwexpert <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Manu_Keirse">Manu Keirse </a>schreef ruim dertig boeken waarin
hij het taboe rond de dood wil doorbreken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De betekenis van je leven ligt in het verschil dat je maakt in het leven van
anderen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Atlas
Contact – 2023, 400 blz., ISBN 978 904 504 892 5, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span>
27,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000143595206&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-23008668054076183342023-10-15T21:36:00.070+02:002023-12-31T11:44:32.528+01:00Luister – Sacha Bronwasser<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKxyuyb81GIEcCv_3AdX2R5uQX_Cz7ni1gJKuQYJ09G0WbD6C3RxNRe1EAKgTxNlfo1fI0UT2BZUPwq59a_lvG82n2zaf0oQ2zZupYJc-1kAdF2vgiKjt0re2-2DZnqvh2MrnkTAoN2lIRUSAfSCHXkQzdLRfKy46u4yRUZ39QpoBPbH3shjMpf7G282ck/s1200/luister.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="758" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgKxyuyb81GIEcCv_3AdX2R5uQX_Cz7ni1gJKuQYJ09G0WbD6C3RxNRe1EAKgTxNlfo1fI0UT2BZUPwq59a_lvG82n2zaf0oQ2zZupYJc-1kAdF2vgiKjt0re2-2DZnqvh2MrnkTAoN2lIRUSAfSCHXkQzdLRfKy46u4yRUZ39QpoBPbH3shjMpf7G282ck/s320/luister.jpg" width="202" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een lezer van mijn
blog vroeg of ik “Luister” van <a href="https://sachabronwasser.nl/biografie/">Sacha Bronwasser</a> wilde bespreken. Dat doe ik
natuurlijk graag: hierbij. Ik vond de roman een enorme verrassing. Het zet aan
tot denken. Het verhaal staat stil bij wat de ander voor jou betekent: vriend,
vijand, metgezel, naaste, grote liefde, decorstuk, geldautomaat, lustobject,
sta-in-de-weg, gebruiksvoorwerp, voetveeg, of misschien wel helemaal ‘niets’?
Een verhaal met onbedoelde lijntjes naar de actualiteit van vandaag. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Luister</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Parijs, september 2021. De processen tegen de daders van
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aanslagen_in_Parijs_in_november_2015">Bataclan</a> aanslag en het terroristische geweld daaromheen is aan de gang.
Alles vond plaats op vrijdag de dertiende van de maand november in het jaar
2015: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een slechte grap…”</i>. De
ik-verteller fietst in Parijs allerlei gedenkwaardige plekken af, terwijl ze
ondertussen vertelt dat er iemand onder de weliswaar overlevende slachtoffers
was, die ze goed kende: haar mecenas. Flo. In de jaren tachtig een fotografiedocent
die haar studenten het verschil leerde tussen ‘zien en kijken’. Zonder nadenken
volgden ze haar instructies op: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We
deden wat je vroeg, zoals we alles deden wat je vroeg…”</i>. Er is toen iets
gebeurd, en de ik gaat dat uit de doeken doen: luister. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Un peux nerveux</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Om de link tussen haarzelf en de docent te leggen, haalt
ze een derde op het toneel: Philippe Lambert. De jongste van vier uit een
gegoed Frans gezin en ‘een beetje anders’. Als kind permanent op zijn hoede en
snel van slag. Zijn moeder geeft de schuld aan zijn geboorteplek. Een
appartement dat gebouwd is op een voormalige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stierenvechten">stierenvechtersarena </a>waar veel
geweld is gebruikt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een kind voelt
dat…”</i>. Zijn vader vindt dat onzin. De wieg van de eerste drie stond
praktisch op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Catacomben_van_Parijs">catacomben</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Trouwens,
op welke vierkante meter van Parijs had g</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
bloed gevloeid?...”</i>. Naarmate Philippe ouder wordt, blijkt hij af en toe helderziend
te zijn. Voorvoelt onrustig dat zijn grootmoeder dood wordt gereden. Dat er
ergens brand uitbreekt. Zulk soort dingen. Echter: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Woorden als dwangmatig, obsessief en angstig werden zorgvuldig
vermeden, dat kwam niet voor bij de Lamberts…”</i>. Philippe is hoogstens <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… un peu nerveux…”</i>. Daar heb je
therapeuten voor. Zijn vader sommeert hem ‘een man’ te worden en Philippe doet
wat hem gevraagd wordt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Blijkbaar kon
dat. Blijkbaar kon je je angsten in een afgetimmerd hokje van de geest stoppen
en ze daar houden. Ze waren er wel, maar je groeide eromheen…”</i>. Hij ontmoet
op een van zijn eerste zakenreizen een stewardess met wie hij trouwt. Zijn
eerste kind maakt van hem de beste vader die je je maar kunt voorstellen. Hij
bloeit helemaal op. Het zijn de jaren tachtig. Frankrijk raakt in de greep van
de angst, die Philippe gek genoeg heeft verlaten:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Niemand weet wanneer kikkers doorkrijgen dat het water gaat koken…”</i>.
Vanaf Kerstmis 1983 wordt Parijs opgeschrikt door <a href="https://npokennis.nl/longread/7545/hoe-zag-terreur-er-vroeger-uit">terroristische aanslagen</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Gerichte acties tegen een zionistische
bestuurder, tegen een Joods filmfestival…”</i>. De Parijzenaars zijn bang, maar
nog niet bang genoeg. Dat komt daarna. In de loop van 1985 worden de feiten en
incidenten een ‘golf’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De Libanese tak
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hezbollah">Hezbollah </a>wordt vanuit het niets een begrip, de term dringt de dagelijkse
conversaties binnen…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een propere au
pair</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In 1986 doet een ‘propere’ au-pair uit de ‘noordelijke
landen’ haar intrede, want oma wil natuurlijk niet dat haar kleinzoon een
Afrikaans accent krijgt of Arabische woorden gaat bezigen, en oma betaalt en
huisvest. Als Philippe haar ziet valt hij flauw. Een opgetrommelde ziekenbroeder
constateert niets bijzonders: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is
vrij uitzonderlijk, maar het komt weleens voor, onverklaarbaar verlies van
bewustzijn…”</i>. Dan is het terug: de angst. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als een ongeduldige hond die buiten de supermarkt op zijn baas heeft
zitten wachten, ook al deed die dit keer drie jaar over de boodschappen…”</i>.
Het moet met het meisje te maken hebben: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Philippe merkt dat zijn maag samentrekt in Elo</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ses
nabijheid, dat hij moeite heeft met ademen en dat zijn linkerschouder
ontzettend pijn begint te doen…”</i>. Zijn vrouw stelt een rustige vakantie met
zijn ouders voor. In het lome zuiden. Tot zijn schrik gaat de au pair mee.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De
dagen glijden voorbij in achteloze verspilling en gesprekken zijn niet meer dan
een spoor van een hand in water…”</i>. Maar Philippe is zo gespannen als een
veer. Hij vraagt zich af wat er in het hoofd van de au pair omgaat. Heel
vreemd, werknemers heeft hij nooit zien staan:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Dat heeft Philippe altijd een prettige aspect van de verhouding
gevonden: dat niet-weten dat niet-kunnen-schelen ook, in zekere zin m</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óé</span>t je je daarvoor ook niet
interesseren, zoals je je ook niet hoeft te interesseren voor de precieze
werking van de wasmachine. Ze moeten hun werk doen, liefst zonder veel lawaai,
en op tijd. Zou je je verplaatsen in je personeel, dan was het onmogelijk
opdrachten te geven…”</i>. Hij houdt de au pair constant in de gaten:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Hoe kan het dat hij het liefst elk
moment van de dag in haar buurt wil zijn, en daar tegelijkertijd van walgt? Het
is geen lust, dat weet Philippe zeker. Hij begeert haar niet. Toch is er een
bijna niet te beteugelen drang in hem om haar te ‘overmeesteren’ – hij schaamt
zich voor het woord als hij eraan denkt…”</i>. Hij kan zich alleen met de
grootst mogelijke moeite inhouden om zich niet op de au pair te storten en haar
tegen de grond te werpen. Ook al vervult het idee hem met afkeer, toch is dat
waar zijn lichaam steeds op afstuurt. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Woorden die
blijven, woorden die groter worden</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De au pair is niet gek: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ze was daar gewoon een 24 uursoppas, opgesloten in een
vakantievilla. Met een hitsige opa…”</i>. En die rare papa: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De man is niet per se onaardig, ook niet
opvallend aardig, zeker niet zo geil als die opa, maar dat gestaar de hele
tijd, ze heeft er de zenuwen van gekregen…”</i>. Weer thuis begint Philippe de
au pair op straat te schaduwen. Op zijn werk liegt hij alles aan elkaar om er
even tussenuit te kunnen. Tot hij haar naam roept als ze aan weerszijden van een
rood verkeerslicht staan, de au pair verschrikt opkijkt, hij op haar afstormt
en een aantal meters meesleurt, waarna een enorme dreun de wereld doet vergaan.
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De aanslag op <a href="https://www.nrc.nl/nieuws/1986/09/18/afgerukte-ledematen-en-glasscherven-in-de-rue-des-rennes-kb_000028897-a3659697">TATI </a>in de rue de Rennes
is de bloedigste van die maand…”</i> en wordt opge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ist door de CSPPA, een
afsplitsing van de Libanese Hezbollah die de vrijlating van drie terroristen
eist, alsmede de stopzetting van de Franse steun aan Irak in de oorlog tegen
Iran. En alsof een verhalende klauw vooruit grijpt op de situatie van nu: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Misschien gaat er wel een verband gelegd
worden, een verband met de toekomst. Woorden die blijven, woorden die groter
worden. Daders die nog geboren moeten worden. Ze vormen een borduurdraad die in
het weefsel van de tijd wordt gestoken en die voort zal gaan, een slingerend
patroon gaat vormen, de jaren tachtig, negentig, de jaren nul, de jaren tien –
een patroon dat alleen maar achteraf zal worden waargenomen, steek voor steek
voor steek…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Assepoester</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Dan is het 1989 en is de ik-persoon de zoveelste au-pair.
Ze schrijft steekwoorden op papier die ze in een doos gooit. Ze is er niet al
te best aan toe: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als ik achteromkeek
zag ik niets, zeker jou niet, Flo, en als ik vooruitkeek ook niet. Ik bestond…”</i>.
Philippe blijkt met zijn stewardess en inmiddels twee zoontjes in een piepklein
appartementje te wonen. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Al die eerste
keer verbaasde ik me over hun vermogen om vanuit dit konijnenhol in vol ornaat
te vertrekken…”</i>, namelijk strak in het pak, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… hun parfum en rook als een spoor achterlatend voor mij.
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Assepoester">Assepoester</a>…”</i>. De ventjes met bange, ronde bruine oogjes achterlatend, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… net zo in shock als ik…”</i>. Even
verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze bleven in leven. Ze aten
zelfs iets…”</i>. Als ze met de jongetjes op straat loopt, de oudste gillend
omdat zijn vingers worden afgeknepen in de bankschroef van haar hand, en de
jongste krijsend terwijl hij zich uit de riempjes van het zwabberende wagentje
tracht te wurmen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Waarom deden mensen
dit, hun kinderen zomaar meegeven aan een wildvreemde, een doodsbange nog wel?...”</i>.
Thuis wacht op het aanrecht<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… de ravage
van de ochtend…”</i>. Ze voelt zich ‘leeg’. Ze had op een hele andere plek
moeten zijn. Ze had nooit gedacht dat ze ooit nog eens blij zou zijn omdat
‘geleende kinderen’ na een dag ‘weer niet stuk waren gegaan’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had ze behoed voor brandwonden,
ziekte, ongelukken, verhongering, kidnapping, tornado’s, en mijn grootste
angst: onverklaarbare verdwijning…”</i>. Na elke werkdag n<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">íé</span>t
het station in lopen,<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… voorbij de
grauwe laag zwervers die rond de ingangen zat vastgekoekt…”</i>, om een ticket
terug naar Nederland te kopen, is steeds <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
een kleine overwinning, die geen passant en geen duif opviel…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Inwisselbaar</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Op de taalles waar de au pair naar toe wordt gestuurd is
ze ook inwisselbaar: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie wij waren
deed er niet toe. Niet wat we achter de rug hadden, niet wat onze ambities
waren. Er was geen overlegmodel, er was geen enkele interesse in ons, niet eens
geveinsde. Het enige wat ertoe deed was ons absorptievermogen. Tijdens deze
ochtenden bestonden wij uit taal en niets anders…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wij moesten afgebroken worden, zeiden
jullie. Afgebroken en weer opgebouwd…”</i>. En niemand heeft dat idee volgens
de au pair ooit zo mooi verpakt als Flo: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
We moesten afschudden waarmee familie, conventie, traditie en gewoonte ons
hadden omhangen. We moesten niets worden, barre grond, een omgespit en van
onkruid ontdaan akkertje. We moesten onszelf worden, want dat waren we nog
niet. We moesten afleren om te leren, stil worden om te luisteren, onszelf
pijnigen om anderen te kunnen troosten – we moesten zoveel. Die kans werd ons
geboden, die moesten we met beide handen grijpen. Iedereen gebruikte andere
woorden maar bedoelde hetzelfde…”</i>. Wat dat betreft zijn haar werknemers
haar ideale leermeesters. Ze kennen <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
geen verleden, ze praatten in instructies en overdrachtvragen tegen mij zoals
ze waarschijnlijk al die jaren al hadden gedaan…”</i>. De vorige au pairs waren
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… vervangen en vergeten, zoals ik ook
vervangen en vergeten zou worden…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Welopgevoed</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als ze mee moet naar een bruiloft om op de kinderen
passen, krijgt ze een sjieke jurk en wordt ze naar de kapper gestuurd:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ze konden van me maken wat ze wilden…”</i>.
Ze wordt geacht voor negen neefjes en nichtjes te zorgen die laat in de avond
naar hun logeeradres worden gestuurd waar ze bedeesd en stil in bed kruipen.
Mijn mond viel open: ik zou dat van mijn levensdagen niet voor elkaar krijgen. Ik
heb wel meer gelezen over hoe <a href="https://www.rtlnieuws.nl/editienl/artikel/2623686/kunnen-de-fransen-beter-opvoeden">welopgevoed </a>de kinderen in Frankrijk zijn. Pas op
het feest realiseert de au pair zich dat haar werknemers elkaar nooit aanraken:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zelfs in hun kleine huis lukte het ze om
als gelijk gepoolde magneten langs elkaar heen te bewegen…”</i>. Ze ziet hoe
sociaal onbeholpen Philippe zich in gezelschap gedraagt. Wat is er mis met hem?
Terwijl de verstandhouding tussen de au pair en de kinderen steeds warmer wordt,
lijken hun ouders daarentegen te veranderen in ijspegels. Ze laten haar aan
haar lot over. Ze moet alles zelf uitzoeken. Als Philippe thuis komt,
verdwijnt hij steevast naar de echtelijke slaapkamer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had gewoon in een hoek van de bank kunnen overnachten, niemand
had het gemerkt, maar verliet na zijn thuiskomst uiteindelijk toch geruisloos
het gebouw met het gevoel de jongetjes bij het grofvuil achter te laten. Pas op
weg naar de bushalte, door de schemerige avond, kreeg ik mijn vorm terug…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Baba Yaga</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Op een avond besluit ze haar verleden aan het papier toe
te vertrouwen. Twee jaar geleden. De doodgewone, onnozele, provinciale Marie,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_man_zonder_eigenschappen">‘Frau ohne Eigenschaften’</a>, begint aan een fotografieopleiding. In een caf<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>
laat een gevierde fotograaf en docent, Flo, een oog op haar vallen: alsof ze
een kalf op de markt keurt. Een paar dagen later ligt er een uitnodiging in het
postvakje van Marie. Of ze naar de inloopavonden komt. Op vrijdag bij Flo
thuis. Om haar filmkennis bij te spijkeren. Te beginnen met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Citizen_Kane">“Citizen Kane”</a> want
ze moet ‘v<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>l
zien’. Marie voelt zich gevleid. Vraagt zich geen moment af waar ze deze
voorkeursbehandeling aan verdient. Veelzeggend is de muziek die haar de eerste
keer tegemoet komt: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Baba_Jaga">‘Baba Yaga’ </a>van <a href="https://www.youtube.com/watch?v=NSio2Bg-kUQ">Moessorgski</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We zijn zeventien, achttien, negentien, halfgaar uit de mallen van
onze respectievelijke gezinnen gerold en nu, zonder die behuizing, zonder die
vaste vorm, lijkt het alsof we uitvloeien…”</i>. Iedereen is wanhopig en
angstig op zoek naar een leven dat past: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Waar moeten we beginnen? Hoe d</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óé</span>
je dat?...”</i>. Marie maakt via Flo kennis met een divers scala aan fotokunst, waar ik veel van heb opgestoken, want dat is totaal ‘onbekend
terrein’ voor mij. Ze brengt Marie artistiek gevoel bij, heeft het over
‘fototherapie’. Een duizelingwekkende serie namen en vaak zeer vervreemdend werk passeert: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Louis_Daguerre">Louis Daguerre</a>, <a href="https://www.horstphorst.com/">Horst P. Horst</a>, <a href="https://www.gettyimages.nl/fotos/a-clockwork-orange">"A Clockwork Orange"</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Erwin_Olaf">Erwin Olaf</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=QUJyt6XfFKM">“Sentimental Journey”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nobuyoshi_Araki">Nobuyoshi Araki</a>, <a href="https://fashionartbooks.wordpress.com/2012/04/16/jean-paul-goude-jungle-fever/">“Jungle Fever”</a> van <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Goude">Jean-Paul Goude</a>, <a href="https://fomu.be/expos/ed-van-der-elksen-een-liefdesgeschiedenis-in-saint-germain-des-pres">“Een
liefdesgeschiedenis in Saint-Germain-des-Pr<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>s”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ed_van_der_Elsken">Ed van Elsken</a>, <a href="https://artlead.net/journal/modern-classics-cindy-sherman-untitled-film-stills/">“UntitledFilm Stills”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cindy_Sherman">Cindy Sherman</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rob_Scholte">Rob Scholte</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sebasti%C3%A3o_Salgado">Salgado</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alfred_Stieglitz">Stieglitz</a>, <a href="https://www.moma.org/calendar/exhibitions/95">“Typologies”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bernd_en_Hilla_Becher">Bernd en Hilla Becher</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Daniel_Spoerri">Dani<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l Spoerri</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Robert_Mapplethorpe">Robert Mapplethorpe</a>,<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lee_Miller"> Lee Miller</a>, <a href="https://www.nederlandsfotomuseum.nl/webshop/droom-in-het-woud-ata-kando/">“Droom in het woud”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ata_Kand%C3%B3">Ata Kand<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span></a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sophie_Calle">Sophie Calle</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bruce_Nauman">Bruce Nauman</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Francesca_Woodman">Francesca Woodman</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nan_Goldin">Nan Goldin</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bertien_van_Manen">Bertien van Manen</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vivian_Maier">Vivian Maier</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Viviane_Sassen">Viviane Sassen</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hellen_van_Meene">Hellen van Meene</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rineke_Dijkstra">Rineke Dijkstra</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Acclimatiseren</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Elke vrijdagavond zit Marie in een grote oorfauteuil in
de hoek van Flo’s woonkamer:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Niemand, behalve jij af en toe, besteedt
speciaal aandacht aan me en toch voelt dat niet ingewikkeld. Ik ben als een
plant in een hoek gezet en krijg nu de tijd om te acclimatiseren. Er zijn
boeken om te lezen en te bekijken, platenhoezen om te bestuderen, een hele
stapel oude ‘Interview’-magazines die ik doorblader met heilig ontzag – <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Andy_Warhol">Andy Warhol </a>is net dood…”</i>. In een van de interviews wordt aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Grace_Jones">Grace Jones </a>gevraagd of ze zich man of vrouw voelt. Al in de jaren tachtig blijkt die vraag
pass<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>:
<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… The future is no-sex…”</i>. De
gesprekken gaan over<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jeff_Koons"> Jeff Koons</a>, de ‘nieuwe Warhol’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Kan hij wel of niet in Andy’s schoenen staan, stelt hij iets voor,
is het een geniale postpop of gewoon jatwerk, is Koons niet de zoveelste
wannabe of is hij uniek?...”</i>. In een vitrinekast ‘ironische’ verzamelingen
troep (ingelijste borduurwerkjes enzo), bijeengeschraapt op rommelmarkten die
‘staan voor iets anders’: heel <a href="https://www.aboutart.nl/postmodernisme">postmodern</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Identiteiten</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Flo begint Marie op te halen ‘om een eindje te gaan
rijden’ en vraagt haar ondertussen het hemd van het lijf over haar onbenullige
priv<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>leven.
Maakt een fotoshoot met haar. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In
sommige culturen staat het nemen van een foto gelijk aan het stelen van de
ziel…”</i>, vertelt ze. Een foto kan ‘gevaarlijk’ zijn, ‘vraatzuchtig’ zelfs.
Foto’s maken de gefotografeerde tot een object: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wat is een object? Een voorwerp zonder ziel…”</i>. Flo stelt voor
Marie’s naam te veranderen in het meer volwassen statement M. en zegt dat ze van haar
‘babyvet’ af moet, waardoor ze net zo lang aan het lijnen slaat tot ze
graatmager is. Iedereen sleutelt aan zichzelf. De studenten <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Bleken hun haar, schilderen hun fietsen,
experimenteren met oogschaduw en drugs en voorwerpen die ze door de gaatjes in
hun lijf kunnen steken. We schudden onze oude huiden af als slangen, dat
iedereen een bijna identieke nieuwe huid aantrekt valt me nog niet op…”</i>. Flo
belt M. ’s avonds zelfs op om te vragen hoe haar dag is geweest. Ze moet <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>lles
weten. Tot in de details. Wat wil iemand die z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span> vaak belt, vraagt een
medekamerbewoner, waarop M. antwoordt dat hij zich met zijn eigen zaken moet
bemoeien. Flo neemt haar mee naar de kapper en naar de tweedehandswinkels <a href="https://de9straatjes.nl/nl/winkel/laura-dols/111380135599482681">Laura Dols</a> en <a href="https://de9straatjes.nl/nl/winkel/zipper/111384859009147263">Zipper</a>, in Amsterdam, waar ze haar allerlei extravagante outfits
aansmeert, een herenkostuum, een zware leren jas:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… In de spiegel zie ik achtereenvolgens een androgyne <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marlene_Dietrich">Marlene Dietrich</a>-incarnatie verschijnen, een sexy vrouw, een existenti</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le wannabe, een victoriaanse maagd…
Een maskerade waar ik part nog deel aan heb. De identiteiten worden om me heen
gehangen als op een kartonnen aankleedpop, het is griezelig en heerlijk…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b>Roofdieren</b><br /></p>
<p class="MsoNoSpacing">Volgens Flo is het tijd om stijl te ontwikkelen. M.
vertrouwt haar blindelings. Ziet niet wat er gebeurt. Denkt niet in termen van
‘afhankelijkheid’ en ‘gebruik’. Zo niet ‘misbruik’. Haar plaats in Flo’s universum is zonder meer verslavend. Ze geeft zelfs haar
zomerliefde de bons voor Flo. Ze verzet zich niet langer tegen
‘hoogdravendheid’ of ‘hermetische geslotenheid’ door teksten van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Foucault">Michel Foucault</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean_Baudrillard">Jean Baudrillard </a>door te ploegen, met een woordenboek binnen
handbereik. Flo’s aandacht biedt bovendien
bescherming tegen de verholen jacht die inmiddels op andere leerlingen geopend
is. Door bepaalde docenten welteverstaan. Het gaat over een vieze filosofieleraar, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… eind veertig en zwetend, die in
een-op-eensessies een diepgaande belangstelling toont in de metafysische
achtergrond van ons werk en vooral in hoe daarin onze driften zich uiten…”</i>. Grensoverschrijdend gedrag schijnt heel normaal te zijn in deze tak
van sport, waarschuwt Flo. Zie de actuele <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>berichten inzake <a href="https://nos.nl/op3/artikel/2200996-acteurs-over-toneeldocent-maastricht-jarenlange-seksuele-intimidatie">theateropleidingen</a>, de <a href="https://www.dansdocent.nu/dansnieuws/tag/%23metoo">danswereld</a>
en de<a href="https://nos.nl/artikel/2200204-ook-modewereld-wakker-na-metoo-misbruik-speelt-al-jaren"> mode-industrie</a>. Je kunt er maar beter van op de hoogte zijn voordat je je
er in begeeft. Voor M. blijft een en ander op hanteerbare afstand omdat ze er ‘<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
van Flo’ is. Ze blijkt omgeven door een onzichtbaar schild. Tot ze tot haar
verrassing een uitnodiging krijgt voor de presentatie van een nieuw boek van
Flo, waar ze niets van wist. “The Making of…” heet het. Het zal Flo’s ingewikkeldste
en succesvolste project worden. Wat er dan gebeurt laat M.’s wereld instorten,
maar hoe of wat moet je verder zelf maar lezen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Jezelf opnieuw
uitvinden</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Terug in 1989 realiseert M. zich in een pashokje plotseling
dat ze het gepraat van andere klanten in een Parijse kledingzaak zonder
nadenken en zonder vertalen zomaar ineens verstaat:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Bijna drie maanden was ik de taal aan het opzuigen, inslaan,
inhaleren…”</i>. Het stemt haar euforisch: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Het verlichte gevoel hield dagen, weken aan…”</i>. Alles lijkt nieuw: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Soms werd ik wakker met het besef in het
Frans gedroomd te hebben…”</i>. Het is net zo ongelooflijk als de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Berlijnse_Muur">val van de Muur</a>, op 9 november. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Stel je voor hoe
het is ineens naar een ander bestaan te kunnen lopen…”</i>, zegt iemand. Want
dat is wat er gebeurt: er gaat een nieuw wereld voor M. open. Een wereld ook die
ze helemaal zelf veroverd heeft. Alsof ze zichzelf opnieuw heeft uitgevonden. Terwijl
Philippe steeds vreemder wordt, promoveert M. van ‘huishoudelijk apparaat tot
klankbord’ voor het echtpaar – ieder afzonderlijk. Deze episode van de roman
vind ik wat minder dan het gedeelte ervoor, waarin Bronwasser op een buitengewoon indringende manier het thema
manipulatie onderzoekt. Op het
einde is het boek wel weer heel sterk, omdat Bronwasser de Bataclan aanslag beschrijft
waarmee ze haar verhaal ook begon. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De gruwel van geweld<br /></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Een en ander doet onvermijdelijk aan de aanval van <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5411894/israel-overvallen-door-aanval-hamas-en-slaat-hard-terug-dit-wat">Hamas</a> in
Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l denken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Die avond is al zo lang
geleden in gang gezet, jaren geleden, misschien - zeker - decennia geleden,
ruim voor de geboorte van de daders die zich nu klaarmaken. Toen verdragen
werden getekend, gebieden bezet, Frankrijk de kant van Irak koos… Maar dat is
iets voor analisten, later. Zoals altijd bewegen we doof en blind door de tijd
die ons omhult. Philippe Lambert was bij de aanslagen in de rue de Rennes
zonder inzicht in het waarom of wanneer. De Berlijnse Muur viel en ik dacht dat
dat zomaar, plotseling was gebeurd; zo voelt geschiedenis altijd…”</i>. Even
verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Nu vertrekken een zwarte Seat
Leon en een scooter met vier mannen, drie met automatische geweren en een met
een bomgordel om en ze beginnen aan hun tocht door de ‘driehoek van vrijheid’:
<a href="https://www.bezienswaardighedenparijs.eu/place-de-la-bastille">place de la Bastille</a>, <a href="https://www.tripadvisor.nl/Attraction_Review-g187147-d7154828-Reviews-Place_de_la_Republique-Paris_Ile_de_France.html">place de la R</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://www.tripadvisor.nl/Attraction_Review-g187147-d7154828-Reviews-Place_de_la_Republique-Paris_Ile_de_France.html"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>publique</a>,
<a href="https://www.absolutefacts.nl/frankrijk/place-de-la-nation.htm">place de la Nation</a> – de symboliek is hun ingeprent, binnen die driehoek is het
raken wat je raken kan, iedereen is daar schuldig, elke kogel is goed. Nu
ontbranden de telefoonlijnen naar de alarmdiensten en de hulpcentrales, nu
zinkt de ernst van de situatie in de benen van de brandweermannen en de
verplegers en de noodartsen en de hulpverleners die niet een, niet twee, niet
drie maar een hele rij aan golven over elkaar zullen zien slaan. Nee, het is
geen oefening. Een terras, nog een terras, op een kruispunt achter het
ziekenhuis Saint-Louis, tweehonderd meter van de eerstehulppost. Vijftien
doden. Een ander terras, beschoten vanaf de scooter: vijf doden. De doelen zijn
gekozen op bereikbaarheid, schootsveld, slagingskans. Alles moet raak zijn…”.
</i><span style="mso-bidi-font-style: normal;">Het gaat maar door:</span><i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… In anderhalve minuut worden er negentien mensen
doodgeschoten en kruipt de rest op zijn knie</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
door het bloed, houdt de stervenden vast en probeert ledematen, ogen, handen te
redden. De auto rijdt door om een man met een bomgordel af te zetten aan de boulevard
Voltaire, en vervolgt de weg naar de concertzaal even verderop, waar
vijftienhonderd man nog nietsvermoedend mee staan te zingen met een garagerockband,
hun hoofden synchroon deinend onder de gekleurde lampen. Negentig van hem
zullen het niet overleven. Je vindt het cru, Flo, maar er is geen andere manier
om dit te vertellen dan de feiten op te sommen. Anders lukt het niet…”</i>. In <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/05/pijn-zeruya-shalev.html">“Pijn”</a>
probeert Zeruya Shalev aan de hand wat haar is overkomen precies hetzelfde te
beschrijven. Waarom? Bronwasser: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het
is gezien, het is verteld, en nu bestaat het…”</i>. Zonder de verwevenheid met
terrorisme zou “Luister” een goede mix zijn van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mijn_naam_is_Asjer_Lev">“Mijn naam is Asjer Lev”</a>,
waarin Chaim Potok een jonge kunstenaar beschrijft wiens werk hem totaal vervreemdt van
zijn omgeving, en <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/op-weg-naar-de-hartz/9300000004952655/">“Op weg naar De Hartz”</a> van Wessel te Gussinklo, waarin een
jongen die niet weet wat hij met zijn leven aan moet, wordt misleid door zijn louche leermeester. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave:
Ambo|Anthos – 2023, 256 blz., ISBN <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>978 902
635 206 5, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 22,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000084658889&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-34950787076567708342023-09-26T15:50:00.142+02:002023-10-23T09:38:56.258+02:00Boven is onder ons – Rick Benjamins<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4CoCWUBjLeDg-qJ8FrsIkRpmIIrCZuutpQXeuiuO7jQV8ODNjBLyWvnEU94mb5BeJhtQFWwNH37aCKqv3-_JAxiY5cvvoTBrRpbF7oMOBrWoFvxhmdijAG0_eyZ-5-cOZGfqQKgW1P5a_zFlLXJ6AVTabtOweITuVjSEY7S4D73UNtQNc9ZbekQ9WsrNl/s1200/795x1200.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="795" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4CoCWUBjLeDg-qJ8FrsIkRpmIIrCZuutpQXeuiuO7jQV8ODNjBLyWvnEU94mb5BeJhtQFWwNH37aCKqv3-_JAxiY5cvvoTBrRpbF7oMOBrWoFvxhmdijAG0_eyZ-5-cOZGfqQKgW1P5a_zFlLXJ6AVTabtOweITuVjSEY7S4D73UNtQNc9ZbekQ9WsrNl/s320/795x1200.jpg" width="212" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Subtitel: Denken
over God na God</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">E</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n van mijn academisch onderlegde
vrienden gaf mij “Boven is onder ons” van hoogleraar vrijzinnige theologie
<a href="https://www.pthu.nl/over-pthu/organisatie/medewerkers/h.s.benjamins/">Rick Benjamins </a>(1964). Nu ben ik
een gelovige leek, dus het theologische jargon gaat mij hoe dan ook mijn petje
te boven. Ik ga niet eens prob</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>ren
dit boek op een objectieve manier samen te vatten, daar is het veel te moeilijk
voor. Ik ga gewoon vertellen hoe bepaalde mooie en diepzinnige fragmenten mij
aan het denken zetten. Mijn leermeesters hebben mij altijd bezworen dat een
boek dat je niet helemaal begrijpt nooit de reden mag zijn om het te laten
liggen. Integendeel. Daar groei je juist van. Een boek is ook een avontuur. Een
ontdekkingsreis. In ieder geval kan ik heel erg met Benjamins meevoelen als hij
schrijft: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik denk dat ons spreken over
God begint met de ervaring van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Transcendentie_(religie)">transcendentie</a>, als een ervaring dat de wereld
meer is dan alleen maar deze feitelijke wereld…”</i>.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Godsbeeld</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Na de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/God_is_dood">‘dood van God’</a>, een uitspraak die stamt uit de
parabel over <a href="https://godenenmensen.com/nietzsche-en-de-dwaas/">‘de dolle mens’</a> van<a href="https://historiek.net/friedrich-nietzsche-duitse-filosoof/65048/"> Friedrich Nietzsche </a>en staat voor het verlies
aan geloof in God als almachtige patriarchale strenge potentaat ‘daarboven’,
dat wil zeggen ergens ‘hoog in de hemel’, wil Benjamins toch verder denken over
God. Zou je dus kunnen zeggen dat dit verhaal over een ‘veranderd godsbeeld’
gaat?<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>De afgedane God wordt in de aloude
<a href="https://www.nederlandse-geloofsbelijdenis.nl/">Nederlandse Geloofsbelijdenis</a> beschreven als: ‘eeuwig, onbegrijpelijk,
onzichtbaar, onveranderlijk, oneindig, almachtig, volkomen wijs, rechtvaardig,
goed en een zeer overvloedige fontein van al het goede’. Ik heb er geen moeite
mee, ook al heb ik als beperkt mensje het meest met het ‘onbegrijpelijke’ van
God, en zie ik in onze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalyps">apocalyptische</a> tijden minder van de ‘zeer overvloedige
fontein van al het goede’ om mij heen. Maar ik ervaar die ‘zeer overvloedige
fontein van al het goede’ wel degelijk <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>n mij, terwijl ik dat niet z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>lf
ben. Misschien bedoelt Benjamins dat als hij schrijft dat God ‘simpel gezegd en
globaal gesproken’ verwijst naar <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… wat
ons draagt, overstijgt, roept, omvat of onderbreekt…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De stem van God</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ook al leven wij in een ‘postchristelijke’ wereld, dan
betekent dat nog niet dat de samenleving niet langer door het christendom wordt
bepaald. Het geloof in bijvoorbeeld de waarde van ieder mens of in
rechtvaardigheid is nog steeds belangrijk, al wordt dat niet religieus
gefundeerd (zie onder andere psychiater Esther van Fenema die in<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/05/het-verlaten-individu-esther-van-fenema.html"> “Het verlaten individu”</a> als ongelovige een pleidooi houdt voor de ‘wijsheid’ van de Bijbel). Wij
leven ook in een<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Postmodernisme"> ‘postmoderne’ </a>wereld: we leerden door schade en schande dat
moderne waarden als zum beispiel redelijkheid gepaard kunnen gaan met intolerantie
en onderdrukking, vooruitgang tot een klimaatcrisis leidde en emancipatie samen
ging met kolonialisme. Iedereen redeneert vanuit zijn eigen achtergrond, dus
kun je je eigen standpunt niet veralgemeniseren: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als je dat toch doet, dwing je anderen te buigen onder jouw
gedachten als een norm die je algemeen geldig verklaart…”</i>. Zie de moderne
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cancelcultuur">cancelcultuur </a>zou ik zeggen. En we leven in een ‘postseculiere’ wereld, want er
is overal ‘nieuwe spiritualiteit’ aan het opkomen. Zie bijvoorbeeld <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2018/09/ongelofelijk-yvonne-zonderop.html">“Ongelofelijk. Over de verrassende comeback van de religie”</a> van Yvonne Zonderop of <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/11/ziel-zoekt-zin-pauline-weseman.html">“Ziel zoekt zin”</a> van Pauline Weseman. Bejamins legt uit hoe in het rooms-katholieke en
oosters-orthodoxe christendom de traditie het voor het zeggen heeft,
waardoor<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>bijvoorbeeld vrouwen geen
ambtsdrager kunnen zijn en voor priesters het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Celibaat">celibaat</a> geldt. Hieruit
ontwikkelde zich tijdens de <a href="https://historiek.net/reformatie-oorzaken-hervorming-samenvatting/72265/">Reformatie </a>het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Protestantisme">protestantisme </a>dat alle nadruk op de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bijbel_(christendom)">Bijbel </a>legde en daarmee de vrijheid nam de traditie te corrigeren. Deze visie
verruimde zich tot de idee dat de stem van God niet alleen uit de Bijbel, maar
via de hele werkelijkheid tot ons kan komen (dat moet wel zo zijn, gezien de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bijbel_(christendom)">moslims</a> die christen worden en zeggen dat ze Jezus in een droom hebben ontmoet,
zonder ooit maar een woord in de Bijbel te hebben gelezen). Dus wordt het een individuele
zaak van het vrije geweten om te bepalen wat als de stem van God kan gelden. Om
tot een gezamenlijke reflectie te komen is het gesprek, zoveel mogelijk vrij
van dwang, belang en overheersing, de aangewezen weg, volgens Benjamins. Hij benadrukt
dat Gods stem niet rechtstreeks of onbemiddeld tot ons spreekt, maar door
andere stemmen heen klinkt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het licht
van God is geen licht naast andere lichten, maar een glans die wij in deze
wereld waarnemen en aan deze wereld kunnen aflezen…”</i>. Dus t<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>ch:
<a href="https://psalmboek.nl/psalmen.php?vsID=10211">‘een licht, zo groot, zo schoon’</a>…</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Eufemisme</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Benjamins wil praten over ‘God na God’. Over <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De bewering dat er zoiets als de stem en
het licht van God, die in de wereld kunnen klinken of schijnen zonder dat er
een God is die als bovennatuurlijk wezen los van de wereld staat…”</i>. Dat is
voor mij als simpel orthodox zieltje best moeilijk te behappen. Heb je het dan
over iets als een boek zonder auteur of een film zonder regisseur? Alhoewel je
natuurlijk best een boek kunt lezen of een film kunt kijken waarvan je geen
idee hebt wie de maker is. Benjamins: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
een God van daarboven is verdwenen, terwijl het heilige, transcendente of
verhevene zich nog steeds aan ons kan voordoen, ook buiten kerkelijke kaders
om…”</i>. We kunnen het woord God wat hem betreft ook vervangen door Geest of
Zijn, zodat het woord geladen kan worden met nieuwe betekenis: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Verkapt hebben wij het dan nog steeds
over God…”</i>. Gaat het dan over een zogeheten <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eufemisme">‘eufemisme’</a>? Waarom zou je dat
doen? Om de impact van het woord God, waar wij geen raad mee weten, uit de weg
te ruimen? Te verdoezelen? Is dat wel eerlijk? God is weliswaar geest, maar er
zijn ook ‘boze’ geesten. Dus welke ‘geest’ bedoel je dan? Of je moet het
natuurlijk over de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heilige_Geest">‘Heilige Geest’</a> hebben, maar dat is hier niet aan de orde. Dan
nog liever ‘Zijn’ wat mij betreft, want ‘in Hem leven wij, bewegen wij, en zijn
wij’<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>volgens <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/ACT.17.28.NBG51">Handelingen 17:28</a>. In
verband hiermee ook iets over de afbeelding op de omslag van het boek: <a href="https://kunstvensters.com/2022/01/13/zwart-vierkant-icoon-van-kazimir-malevich/">‘Zwart vierkant en rood vierkant’</a>, van de Pools- Oekra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ense kunstenaar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kazimir_Malevitsj">Kazimir Malevitsj</a>. Zelf gaf hij het de titel: ‘Schilderkundige realisatie van jongen
met plunjezak. Kleurenmassa’s in vier dimensies’. Ik bedoel maar. Dat had ik er
niet direct in af gezien. God is ook een werkelijkheid die mede door mensen vorm
krijgt, aldus Benjamins: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… God is dat
wat mensen hun bestaan geeft en in hun bestaan mogelijkheden aanreikt. Omgekeerd
kunnen mensen God belichamen en tot werkelijkheid maken…”</i>. De andere kant
lijkt mij dat we God ‘doodzwijgen’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Harry Kuitert</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Benjamins loodst de lezer door de moderne theologie die
hij laat beginnen met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Harry_Kuitert">Harry Kuitert </a>(1924-2017). Na zijn emeritaat werd Kuitert
bekend en berucht als bestsellerauteur en ‘afbraaktheoloog’. <a href="https://www.vpro.nl/speel~WO_VPRO_11807873~afl-19-het-algemeen-betwijfeld-christelijk-geloof-het-laatste-woord~.html">“Het algemeen betwijfeld christelijk geloof”</a> uit 1992 vormde daarvoor het startpunt:<i> </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Met ieder volgend boek leek hij weer een
stuk geloof op te geven en ontstond er nieuwe ophef…”</i>. Benjamins: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is waarschijnlijk treffender om hem te zien als een theoloog die
uit de gesloten wereld van de Gereformeerde Kerken in Nederland brak…”</i>. Kuitert
werd voor veel protestanten de springplank naar onkerkelijkheid. Kuiterts
theologie betekende voor menigeen het eindpunt van een ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rodeerd
en leeggelopen geloof. Bekend is zijn uitspraak: <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://www.geheugenvandevu.nl/personen/kuitert-hm">“… Alle spreken over boven komt van beneden…”</a></i>. Voor Kuitert bestaat
God in eerste instantie als macht en wil, achter de hele werkelijkheid en
tegenover de mens, wat behoorlijk verschilt van de gedachte dat God als macht <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>n
en d<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">óó</span>r
mensen werkt (waarom kan het niet allebei, denk ik dan). Kuitert, die de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Watersnood_van_1953">Zeeuwse watersnoodramp</a> meemaakte, vroeg zich af of God wel te vertrouwen was. Welnu,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> laat zien dat God goed is. Om legitieme redenen heeft God iets tegen ons.
Door zonde en schuld hebben wij de goede verhouding met God bedorven. Jezus,
het offerlam, verzoent ons met God. Vervolgens wil Kuitert niet-joden tot een
joods geloof in de Schepper brengen. Jezus was een gelovige jood die de functie
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondebok">‘zondebok’</a> kreeg toebedeeld. Hij was geen God op aarde, maar enkel
‘middelaar’. ‘God was <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>n Jezus’, maar Jezus was niet God. Volgens Kuitert is de
ontkerkelijking ook niet per se problematisch. Want ontkerkelijking is nog geen
‘ontchristelijking’ (zie hierboven). Het christelijk geloof moet je niet zozeer
opvatten als ‘waarheid’, dan wel als ‘vormende kracht’. Kuitert verlaat het
idee van ‘God als persoon’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Dat God in
religie persoonachtig wordt opgevat, heeft met het mythische verleden van
religie te maken…”</i>. God als een persoonsachtig wezen is niet eens een
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Metafoor">metafoor</a>, maar een ‘verbeelding’, volgens hem. Hij zoekt daarentegen naar
‘plaatsen waar de goddelijke werkelijkheid door de platte wereld heen breekt’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie aan religie doet, doet dat niet om
reden van nut of welbevinden, maar omdat er in de religie iets van ‘de andere
kant’ komt…”</i>. Hij grijpt terug op de oerervaring: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Wij zijn niet in onze eigen handen’. Wij zijn overgeleverd aan de
werkelijkheid om ons heen en ervaren het leven als een macht die ons kan maken
en breken…”</i>. Wij kunnen aan de chaos die ons omringt een wereld van
betekenis ontwringen. Via onze verbeelding. Wij kunnen met de Schepper
meewerken als wij ons aangesproken voelen door mensen die ons pad kruisen. God
is dan ‘het zich aangesproken voelen’. God is het ‘oerwoord’ waardoor ik mij
getriggerd weet om mijn naaste te helpen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Het gaat niet om de kerk, maar om de cultuur waarin <a href="https://www.ensie.nl/betekenis/humaniteit">humaniteit </a>moet worden
bevochten…”</i>. Uiteindelijk stelt Kuitert dat de mens een wereld van
betekenis schept door zijn fantasie, zijn gevoelens over God: de mens heeft het
roer in handen. De ‘nieuwe religie’ is volgens hem een ‘restproduct’ van de
oude. De oude, institutionele religie is ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>ndividualiseerd en gelovigen
vormen zich daarover hun eigen hoogstpersoonlijke mening. Is dat gek genoeg ook
niet het uiteindelijke resultaat van het gehamer op een ‘persoonlijke relatie
tussen God en jou’ in behoudende kringen? Wat hebben andere kerkgangers daar nog mee van
doen? Bestaat er een theologie n<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span> Kuitert? </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Friedrich Hegel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Benjamins vindt de aanname dat God enkel een kwestie van
verbeelding is te kort door de bocht. Kuitert komt niet tot de conclusie dat er
m<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>r
in ons kan leven dan enkel verbeelding. Dat Gods stem <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>n ons kan spreken en boven dus
onder wordt. Dat Gods geest in onze geest aanwezig zou kunnen zijn en andersom.
Naar aanleiding van dit idee bespreekt Benjamins een aantal filosofen om
tenslotte uit te komen bij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel">Georg Wilhelm Friedrich Hegel</a> (1770-1831). Hij start
met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ren%C3%A9_Descartes">Descartes</a> (1596-1650) die beroemd werd met zijn stelling <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cogito,_ergo_sum">‘ik denk dus ik ben’</a>. Mooi vind ik het inzicht van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Heinrich_Jacobi">Friedrich Heinrich Jacobi </a>(1743-1819) dat alleen ‘openbaring’ onmiddellijke zekerheid kan geven (zie het
indrukwekkende interview dat Annemiek Schrijver ooit had met <a href="https://www.youtube.com/watch?v=O978O0d3gR0">Gilles Quispel</a>).
Niet de rede. De gedachte van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Schleiermacher">Friedrich Schleiermacher </a>(1768-1834) dat religie
is gebaseerd op een gevoel van eenheid die aan alle verscheidenheid vooraf
gaat, spreekt mij ook erg aan. Zonde is volgens Schleiermacher in essentie
afkeer van God, wat de groei naar een hoger bewustzijn belemmert, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… waarin de mens zichzelf ervaart als een
vrij wezen in wie God of het universum werkzaam is – zodat zelfstandigheid en
afhankelijkheid feitelijk samenvallen…”</i> (ik denk dat bedoeld wordt dat
afhankelijkheid van God je vrijmaakt van de afhankelijkheid van anderen). Schleiermacher
noemt dat ‘het godsbewustzijn van Jezus’. Een mens kan daarmee ‘in contact
komen’. Het kan in ieder mens ‘ontwaken’ (mijns inziens heeft Claire-Louise
Bennett het daar ook over in “Kassa 19” – zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/kassa-19-claire-louise-bennett.html">vorige blog</a>). Hegel wilde de
eenheid echter niet ‘voelen’, maar ‘denken’. Hegel was de hondsmoeilijke filosoof
die de klassieke filosofische tegenstellingen in een gigantisch
‘wordingsproces’ wilde samenvoegen tot een hogere eenheid via de beweging van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/These-antithese-synthese">these, antithese en synthese</a>. Wat ik er van begrijp is dat de tegenstelling van
Kuiterts God en mens bij Hegel zijn synthese krijgt in Geest. De menswording
van God verwijst naar de vereniging van God en mens. Die menswording eindigt
niet aan het <a href="https://www.oudegeschiedenis.be/05/04/2018/aan-het-kruis-genageld-de-kruisiging-van-jezus-in-historisch-perspectief/">kruis</a>, maar culmineert in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Opstanding">‘opstanding’</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wat als God boven en tegenover ons stond, is nu als Geest onder
ons…”</i>. God en mens zijn deel van elkaar. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Paul Tillich</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als je het geloof in God kwijt bent, komt dat doordat je
een verkeerd idee hebt van God. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Tillich">Paul Tillich </a>(1886-1965) wil dat idee van God
corrigeren. Ook hij zegt dat God, simpel gezegd, in de diepte van de mens zit.
Vanuit die diepte meldt God zich in het bewustzijn van mensen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is iets waarvoor zij niet kiezen,
maar waardoor ze gegrepen worden, iets dat hen drijft en zonder mits of maar
belangrijk voor hen is…”</i>. Het uit zich onder andere in een onbedwingbaar
willen weten in welke werkelijkheid wij leven en wie wij zijn (daar kan ik
helemaal in meekomen: ik lees niet voor niets van alles en nog wat…). Of in de
kunst, als een onstuitbare menselijke drang om zichzelf uit te drukken. God is volgens
Tillich de symbolische uitdrukking van het Zijn zelf, waar wij deel van uit
maken. Er zijn twee manieren om God te benaderen. Op de manier van<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustinus_van_Hippo"> Augustinus </a>kun je tot God komen door de vervreemding op te heffen, via het<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>in jezelf afdalen en tot jezelf te komen. Een
mens vindt God in dat geval als hij zichzelf vindt: de weg van de mystiek. De
andere manier om tot God te komen is die van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_van_Aquino">Thomas van Aquino</a>, waarop God
wordt ontmoet als een vreemde (zie<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html"> Olga Tokarczuk </a>die het heeft over
lezen/schrijven als een ‘oefening in vreemdheid’). Moeilijk, maar wel raak
gezegd: in de ontmoeting met wat vreemd is, is <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een mens zich onmiddellijk bewust van iets onvoorwaardelijks dat
voorafgaat aan de scheiding van subject en object. Dat onvoorwaardelijke ligt
aan subject en object beide ten grondslag, als een grond waarin alles is verworteld
en waarvan wij een onmiddellijk besef hebben…”</i>. Mijns inziens gaat het hier
over het goddelijke in de ander. Met andere woorden, het je er van bewust zijn
dat de ander, net als jij, een schepsel van God is. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Martin Heidegger</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Over het Zijn hebben mensen geen overzicht. Ze zitten er
vanaf hun geboorte middenin. Ze kunnen het niet beheersen, al willen ze dat
wel. Je kunt het Zijn niet controleren en je kunt er geen begin of einde van
vinden. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Martin_Heidegger">Martin Heidegger</a> (1889-1976), die volgens Benjamins dieper, duisterder,
mystieker en bevreemdender is dan Tillich, wil het Zijn niet in de greep krijgen, maar
het ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Contemplatie">contemplatief </a>benaderen’. Het zijn is niet gefundeerd, maar ‘verschijnt’.
Het ‘manifesteert’, ‘onthult’, ‘gebeurt’ en ‘openbaart’ zich in de 'zijnden',
waarin het zich toont, maar ook verbergt.<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Heidegger, zou je kunnen zeggen, was er vooral in ge</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nteresseerd
om het geheim van dat Zijn behoedzaam te bejegenen en op het spoor te komen…”</i>.
Het ‘Zijn’ is niet ‘iets’, want dan zou het een ‘zijnde’ zijn, waarvan het
juist verschilt. De technologische samenleving, en met name het Westerse
denken, ziet de wereld enkel als een verzameling ‘zijnden’ die hun ter
beschikking staan. Het is de ‘zijnsvraag’ vergeten. Wij zijn als ‘Dasein’ in het
leven, in de existentie geworpen, in een wereld die er al is en al betekenis
heeft. Daarom kun je meegaan met de massa of een eigen weg kiezen. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Die losmaking van het vanzelfsprekende
ontsluit de mogelijkheid om een authentiek zelf te worden in een wereld die
beperkend is, maar ook mogelijkheden aanreikt…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Dasein’ komt in het besef van de dood
tot een goed begrip van zichzelf en tot authenticiteit, zodat een mens niet het
leven van de massa maar dat van zichzelf leeft…”</i>. Juist omdat je in de dood
helemaal alleen en op jezelf aangewezen bent, denk ik. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De dood herenigt ons met onszelf…”</i>, zei <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/02/walging-jean-paul-sartre.html">Sartre</a>. De wetenschappers
zeggen dat er buiten de zijnden ‘niets’ is. Daarom moet de metafysica zich
juist richten op dat ‘niets’. In onze stemmingen vangen wij iets van dat
‘niets’ op, vooral in de ‘angst’: wij zijn ‘bang voor niets’. Het ‘niets’
maakt van het Zijn een ‘gebeuren’. Voor Heidegger is waarheid
‘onverborgenheid’. Deze waarheid ontwaar je alleen als je niet gevangen zit in
doorsnee-denken of gefixeerde definities vooraf. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mensen zijn in de zonde van het alledaagse gevallen en moeten zich
bekeren om tot een existenti</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
authenticiteit te komen en het Zijn te horen spreken in het zijnde…”</i>. Het
‘Zijn’ is een ‘event’, ‘es gibt’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Heideggers vraag naar het Zijn kan worden verstaan alsof het een vraag naar God
is…”</i>. Die God is geen hoogste zijnde of eerste oorzaak, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… maar moet worden verstaan als het geheim
van de werkelijkheid, haar ongegronde grond of ongrond, die niet is of bestaat,
maar gebeurt doordat de zijnden zijn…”</i>. Deze nieuwe ontsluiting van het Zijn
kan worden gezien als een heilige ruimte waarin de goden misschien verschijnen.
Een en ander kan niet afgedwongen of geforceerd worden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Tot die tijd rest ons niets anders dan te wachten en de huidige
godverlatenheid uit te houden…”</i>. Heidegger ziet de mens niet als een
avonturier in een proces, maar als een hoeder van het Zijn. Het gaat om
‘ontvankelijkheid’. Zie de afsluiting van mijn blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/05/het-verlaten-individu-esther-van-fenema.html">“Het verlaten individu” </a>van Esther van Fenema. Het doet denken aan <a href="https://psalmboek.nl/zingen.php?psID=130&psvID=3">Psalm 130 vers 3</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mijn ziel, vol angst en zorgen / Wacht
sterker op den HEER, / Dan wachters op den morgen; / Den morgen, ach,
wanneer?...”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ulrich Bath</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Benjamins bespreekt drie vormen van de hedendaagse liberale
theologie die in het verlengde van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Heidegger en Hegel na Kuitert…”</i> liggen: de ‘interpretatietheologie’, de
‘deconstructieve theologie’ en de ‘constructieve theologie’. Hij begint met
vier interpretatietheologen voor het voetlicht te halen, waarvan <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Ulrich_Barth">Ulrich Barth</a>
(1945), de schrijver van <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/religion-in-der-moderne/9200000024781971/">“Religion in der Moderne”</a>, de eerste is. De
interpretatietheologen delen de overtuiging dat religie van belang is voor de
‘duiding’ van het leven. Vanuit die duiding wordt het godsbegrip geboren,
waarin alle dingen samenkomen. Barth: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De religie heeft in die samengestelde ervaring het besef dat het goddelijke en
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Numen">numineuze</a>, dat zij ontmoet en ervaart, de hele werkelijkheid draagt en daarin
niet verschilt van het onvoorwaardelijke of absolute van de filosofie…”</i>. Zie
Pauline Weseman en Johan Roeland die in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/11/ziel-zoekt-zin-pauline-weseman.html">“Ziel zoekt zin” </a>vertellen hoe ze
hebben ervaren dat ze ‘niet te pletter zijn gevallen’ toen hun wereld instortte.
Uiteindelijk stuitten ze op een ‘bodem’. Dat maakt van een mens een synthese
die aan de ene kant bij de wereld van de verschijnselen hoort en aan de andere
kant bij ‘de laatste grond’, ‘het absolute’ of ‘het onvoorwaardelijke’. Daar
stoelt zijn menselijke waardigheid en menselijke hoogheid op. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… God is zogezegd de bodem van mijn
subjectiviteit…”</i>, waarin ik mij <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
gedragen mag weten…”</i>. Nu kun je het wel over ‘het dikke ik’ gaan hebben,
maar het ik <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… heeft zichzelf niet
gemaakt en is uiteindelijk aan zichzelf gegeven door een laatste grond, die het
vrij en verantwoordelijk maakt…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik ken en doorgrond mijn zelf niet en weet ook niet hoe dat zelf is
gevormd en in elkaar steekt, maar ik ben er wel mee vertrouwd en kan er op
reflecteren…”</i>. De mens moet zich leren zien als een ‘gedifferentieerde
eenheid’ (zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/01/eva-carry-van-bruggen.html">Carry van Bruggen</a>).</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dietrich Korsch</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De tweede interpretatietheoloog die wordt besproken is
<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Dietrich_Korsch">Dietrich Korsch</a> (1949), de schrijver van <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/religionsbegriff-und-gottesglaube/1001004011319337/">“Religionsbegriff und Gottesglaube”</a>,
waarin het begrip ‘leven’ centraal staat, als ‘werk tegen de dood’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Religieuze voorstellingen zijn bij
uitstek producten van duiding die helpen om de wereld in zijn geheel te
verstaan…”</i>. De religie levert een idee van eenheid en samenhang. Religie
houdt zich bezig met het fundament van de cultuur. In hoogontwikkelde
samenlevingen kunnen ook economische of medische perspectieven voor duiding
zorgen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Welvaart of gezondheid worden
dan als hoogste doel gepresenteerd, waaraan andere domeinen dienstbaar moeten
zijn…”</i>. Alsof ze de religieuze functie hebben overgenomen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De theologie kan de cultuur dus laten
zien waar ze voor God speelt of wat ze als ultiem vereert…”</i>. Door middel
van religie kunnen mensen zich op zichzelf bezinnen, zodat ze zich kritisch en
vrij kunnen verhouden tot alle rollen die ze in de maatschappij moeten spelen.
Het leert hen sterk te staan tegenover sociale dwang en van buitenaf opgelegde attitudes.
Religie verstevigt de autonomie van de mens. Biedt een tegenwicht inzake de
‘vervreemding’ en <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>‘depersonalisatie’ van
de economie, die maar al te vaak afbreuk doet aan de persoon: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie ‘binnen’ is, wordt namelijk ingevoegd
en opgeslorpt, wie ‘buiten’ is, wordt steeds minder onderhouden en zelfs
uitgewist…”</i>. In de menswording stapt God over de kloof tussen God en mens
heen. Hij heeft zich als het ware aan de mensen toevertrouwd. Daarom hoeven
mens en God elkaar niet te beconcurreren, maar kunnen ze samen gaan. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">J</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>rg Lauster</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://academiegeesteswetenschappen.nl/boekrecensie-levensduiding-in-het-licht-van-transcendentie-de-theologie-van-jorg-lauster/">J<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>rg Lauster</a> (1966), de schrijver van <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/religion-als-lebensdeutung/1001004008804954/">“Religion als Lebensdeuting” </a>is de derde interpretatietheoloog. Lauster
legt de nadruk op het feit dat duiding door de werkelijkheid wordt uitgelokt.
Religieuze visies zijn reacties op de beleving van de werkelijkheid. De Bijbel
is <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een literaire uitdrukkingsvorm van
religieuze ervaring, die zelf ervaring mogelijk maakt doordat ze het
duidingspotentieel van mensen voedt en verruimt…”</i>. De christelijke religie
duidt het leven niet in het licht van het absolute maar in het licht van de <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ervaring van goddelijke transcendentie in
de wereld…”</i>. Het gaat om een zelfervaring waarin wij hevig zijn aangedaan:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Als wij transcendentie ervaren, maakt de
werkelijkheid zo’n indruk op ons, dat wij die ervaring interpreteren als de
ontsluiting van een transcendente, goddelijke of bovenzinnelijke dimensie van
de werkelijkheid…”</i>. Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Concreet verwijst Lauster met transcendentie-ervaringen naar een bepaald soort
ervaring van schoonheid, geluk of vervulling, die kan worden opgedaan in kunst,
in de natuur, of in het gedeelde leven. Er zijn momenten dat een mens zich
opgenomen voelt in een zinvol geheel, zonder te kunnen zeggen welke zin het
geheel heeft. De wereld wordt als iets goeds beleefd, zonder te kunnen
formuleren waar ze goed voor is. Wat er is, is goed en heeft een
onuitsprekelijke zin…”</i> (zie Willemijn Dicke in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/07/de-sjamaan-en-ik-willemijn-dicke.html">“De sjamaan en ik”</a>). </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Hartmut von Sass</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De vierde interpretatietheoloog: <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Hartmut_von_Sass">Hartmut von Sass </a>(1980),
de schrijver van <a href="https://www.amazon.de/Gott-Ereignis-Seins-hermeneutischen-Onto-Theologie/dp/3161527518">“Gott als Ereignis des Seins: Versuch einer hermeneutischen Onto-Theologie”</a>. Hij concentreert zich op ‘God als werkelijkheid’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… God is geen 'object' dat wij kunnen zien,
kennen, duiden of verstaan, maar de ‘werkelijkheid waarin’ wij onszelf en de
wereld nieuw verstaan…”</i>. Oftewel: God ‘gebeurt’. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… God is wat God doet; en wat God doet, is wat de mens van God
verneemt…”</i>. God valt met Gods openbaring samen. Het Woord van God geeft ons
een nieuwe kijk op de werkelijkheid. Gods koninkrijk is de nieuwe werkelijkheid
waarin de hoorder geplaatst wordt. God <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>s wat Hij doet. God is in deze wereld
bij alle dingen aanwezig. Hierdoor <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
zien wij de hele wereld in een ander licht, namelijk in het licht van God. De
dingen, gebeurtenissen of mensen in de wereld zijn dan geen zaken-op-zichzelf
meer, die we in de greep proberen te krijgen, maar zaken waarin, waarmee of
waaronder God zich aan ons meedeelt. Onze geliefden zijn dan bijvoorbeeld de
manier waarop God Gods liefde aan ons meedeelt, niet alsof ze ons worden
gegeven door Gods liefde als een externe instantie, maar zo, dat Gods liefde
ons ‘in’ onze geliefden wordt gegeven en zich daarin, daarmee en daaronder aan
ons geeft…”</i>. Na <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pasen">Pasen</a> durven wij te geloven dat niet zonde en dood, maar
Gods liefde en nabijheid de laatste werkelijkheid zijn. Die wordt ons in de
opstanding aangezegd. God bewerkt een nieuw zelfverstaan, wat betekent dat ik
het oude zelf prijsgeef: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Geloof is
zichzelf verstaan in een nieuwe werkelijkheid, namelijk God, waarvan degene die
zich in die werkelijkheid bevindt alleen maar kan zeggen dat ze door God
gegeven is…”</i>. Spreken over God is spreken over een werkelijkheid die ons
betreft en raakt en verandert. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… God
heeft zo bezien geen liefde, maar is de gebeurtenis van liefde…”</i>. God is
een mogelijkheid van het zijn, die voor de mens openstaat, maar een mens kan
zichzelf geen nieuw verstaan geven. Het gaat om openbaring: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een nieuw verstaan moet ontsloten worden
en is afhankelijk van de gebeurtenis, die zich aan de mens moet voltrekken…”</i>.
</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Frits de Lange</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Vervolgens bespreekt Benjamins zes postmoderne
‘deconstructietheologen’, die de traditionele religie willen
‘ontmantelen’. Ten eerste<a href="https://www.fritsdelange.nl/"> Frits de Lange</a> (1955), de schrijver van <a href="https://www.bertaltena.com/frits-de-lange-heilige-onrust/">“Heilige onrust. Een pelgrimage naar het hart van religie”</a>. Hij legt het accent vooral
op de ‘spirituele praktijk’ van de ‘pelgrim’ die openstaat voor iets ‘wat
groter is dan hijzelf en eigenlijk groter is dan alles’. Daar wil hij verder
geen woorden aan geven. Hij bepleit een ‘minimale theologie’. Wat weten we nu
helemaal?! Heilige onrust maakt ons vooral bewust ‘dat dit verrukkelijke en
verschrikkelijke leven het ware leven nog niet is’. Hoop op een voller leven is
het enige wat overblijft:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ongeloof manifesteert
zich bij wie een leven niets meer waard acht of het wil opofferen voor een
hoger doel als God of vaderland…”</i>. De Lange wil tot een ‘gestripte kern van
geloof’ komen. Hij wil weg uit het hoofd en terug naar het lijf. Hij is er
niet op gericht om het leven te duiden, maar zich daarin te bewegen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Pelgrimeren is afscheid nemen van dikdoenerij
en het laten varen van illusies over de wereld. Over anderen, over God en
jezelf. Wie ben ik? Ik weet niet wie ik ben – en dat ben ik. Wie is de ander?
Een gastvrije metgezel, maar ook soms een pijnlijk raadsel. Wie of wat is God?
Een stem die me wegroept bij mezelf…”</i>. Postmoderne denkers geloven niet in
eenheid maar in fragmentatie. Van eenheidsdenken <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… gaat volgens hen onherroepelijk een onderdrukkende werking uit die
het eigene van elk individu ontkent, verschillen onderwaardeert en andersheid
miskent…”.</i> Ieder persoon moet in zijn eenmaligheid zichzelf kunnen zijn. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Carl Raschke</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De tweede deconstructietheoloog: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Raschke">Carl Raschke</a>, schrijver
van <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/postmodern-theology/9200000080723964/">“Postmodern Theology: A Biopic”</a>.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Raschke koppelt het postmodernisme vooral aan het tijdperk van het
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Neoliberalisme_(hedendaags)">neoliberalisme</a>. Hij verbindt dat tijperk met de generatie van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Babyboom_(demografie)">babyboomers</a>
die zich met hun kritiek op de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vietnamoorlog">Vietnamoorlog</a> tegen het establishment keerde en
dat deed met de economische wind in de rug…”</i>. Een en ander wordt
schitterend beschreven in de roman <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/max-mischa-het-tet-offensief-johan.html">“Max, Mischa en het Tet-offensief” </a>van Johan
Harstad. Centraal stond een ‘ongelimiteerde zelfschepping’ die zich ‘met
koopwaar een identiteit kon aanmeten’. In een globaliserende wereld met een
explosieve economische groei en daardoor oneindige mogelijkheden die oneindige
verlangens wekten, voorzagen mensen zichzelf van nieuwe identiteiten.
Religiositeit werd ook een middel om uitdrukking te geven aan ieders eigen, particuliere
en subjectieve ontwikkeling. Over deze identiteitsvorming
met behulp van religie is Raschke bijzonder kritisch. Dit project eindigde met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kredietcrisis">economische crisis van 2008</a>, die volgens Raschke het einde van het postmodernisme markeerde. Dat einde
zou ook verbonden kunnen worden met het presidentschap van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Donald_Trump">Donald Trump</a>, die
het postmodernisme overtroefde met zijn <a href="https://www.groene.nl/artikel/is-er-leven-na-de-waarheid">‘post-truth-beweringen’</a>, of met de
coronapandemie. Het postmodernisme met zijn verzet tegen systeem en orde was
sterk geworteld in <a href="https://www.groene.nl/artikel/alles-moest-anders-toch">’68</a>. Het huidige klimaat verlangt weer naar orde om de winst
van de welvaartsstaat en het kapitalisme niet te verliezen. Volgens Raschke is
er geen God als ‘diepste grond’, ‘ultieme werkelijkheid’ of ‘alfa en omega’,
maar wel een theologische traditie die steeds verschuift en permanent
verandert. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Bovendien is Gods
afwezigheid op een bepaalde manier ook juist Gods aanwezigheid, omdat het
‘Gods’ afwezigheid betreft, die in een reflectie op Gods afwezigheid alsnog
present wordt gesteld…”</i>. De geest van God waait dus nog steeds rond.
Raschke heeft tot zijn eigen verbazing de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Emerging_church">‘emerging church’</a> binnen evangelische
kring nogal gestimuleerd. Volgens Raschke heeft een moreel christendom dat zich
uitleeft in jeremiades inzake een eikenhouten zedenwet vooral te maken met
Nietzsches begrip <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ressentiment">‘ressentiment’</a>: de verkapte wil tot macht van machtelozen die
zelf heer en meester willen zijn. Een daad van onrecht, namelijk de kruisiging,
maakt van christenen echter ‘nieuwe mensen’, waardoor ze weigeren om zich nog
langer te conformeren aan welke macht ook. Hun ‘opstandingskracht’ is ontleend
aan het ‘event van de paasmorgen’. Christenen zijn ‘outlaws’.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Wie de opstanding gelooft, voorziet
zichzelf niet van een grondslag voor zijn bestaan, maar laat zichzelf van zijn
stuk brengen en komt te staan tegenover de gevestigde orde. De opstanding is
als eenmaligheid uitzonderlijk en exceptioneel. Als uitzondering stelt ze de
geldende regels buiten werking…”</i>. Raschke is het te doen om het herstellen
van intermenselijke relaties in een nieuwe messiaanse gemeenschap.</p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Thomas Altizer</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Volgens de derde deconstructietheoloog, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Thomas_J._J._Altizer">Thomas Altizer</a>
(1927-2018), vormt de dood van God de bevestiging dat het heilige immanent is
geworden en dat er volstrekt geen transcendentie meer bestaat. Hij wil het heilige
een plaats geven in de profane, gebroken werkelijkheid. Op deze manier wordt in
het spoor van Hegel de tegenstelling tussen het heilige en profane overwonnen. Hij
verbindt het heilige met het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalyps">apocalyptische</a>. Jezus is een apocalyptische figuur
en het christendom een apocalyptische religie. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Slavoj Žižek</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Deconstructietheoloog nummer vier: de filosofische
cultfiguur<b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Slavoj_%C5%BDi%C5%BEek">Slavoj Žižek</a> (1949). Hij
stelt dat het laatkapitalisme geen eindpunt is maar zijn eigen, misschien wel
millitant verdienend, verzet oproept (in tegenstelling tot<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Francis_Fukuyama"> Francis Fukuyama </a>die
in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_einde_van_de_geschiedenis_en_de_laatste_mens">“The End of History and the Last Man”</a> oreerde dat een globaal, liberaal,
democratisch, kapitalistisch systeem het logische eindpunt van de geschiedenis
zou zijn). God is een ‘gat’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Godsdienst en kapitalistische cultuur zijn een product van de begeerte om het
gat te dichten…”</i>. Het zou ons ten goede komen als we gaan begrijpen dat
‘niets’ God is. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Jean-Luc Nancy</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De vijfde deconstructietheoloog <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean-Luc_Nancy">Jean-Luc Nancy</a>
(1940-2021) baseert zich op het ‘niets’ waaruit de wereld is geschapen. Het
enige wat telt is de ‘eigenheid’ van mensen. Zoals ik het begrijp betekent zijn
verhaal dat het enige wat de wereld draaiende houdt het ‘verschil’ is tussen
mensen: als je er langer over nadenkt, zit daar heus wel wat in. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Giorgio Agamben</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het werk van de zesde deconstructietheoloog, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Giorgio_Agamben">Giorgio Agamben</a> (1942), de schrijver van <a href="https://www.arnoldheumakers.nl/wp-content/uploads/2017/03/Agamben.-Homo-sacer.pdf">“Homo sacer. De soevereine macht en het naakte leven”</a>, staat het ‘naakte leven’ als ‘rijkdom aan mogelijkheden’ centraal,
waarbij ‘gemeenschap’ en ‘taal’ een belangrijke rol spelen. Agamben maakt zich
vooral bezorgd over de totalitaire trekken in hedendaagse democratie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
die het leven tot in de priv<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>sfeer bepalen. Soevereine macht
vestigt zichzelf door uit te zonderen, te verbannen en in de ban te doen. De
westerse politiek is van meet af aan gebaseerd op dat wat ze uitsluit. Dat wat
ze uitsluit is het ‘naakte leven’ van de ‘homo sacer’, de ‘heilige mens’, waar
ze niet buiten kan. Agamben schetst een gitzwart beeld van de huidige politiek,
die ‘naakt leven’ produceert in kampen als<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gevangenenkamp_Guantanamo_Bay"> Guantanamo Bay</a>, vluchtelingekampen
dan wel opvangkampen, concentratiekampen of het ‘gesticht’ dat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Foucault">Foucault</a> in al
zijn gruwel heeft geschetst. <a href="https://www.uva.nl/shared-content/faculteiten/nl/faculteit-der-rechtsgeleerdheid/nieuws/2023/05/macht-van-sociale-media.html">Virtueel </a>zijn wij allemaal ‘homines sacri’, wier
leven wordt gebruikt, gereguleerd en bepaald. In het boek <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Genesis_(boek)">Genesis</a> zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Adam_en_Eva">Adam en Eva</a> pas naakt als ze hebben gezondigd. Als ze in ongenade zijn gevallen. De soevereine
macht wordt buiten werking gesteld door de aanwezigheid van de Messias, waarvan
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paulus_(apostel)">Paulus</a> het effect verwoordt in <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/1-korintiers/7">1Korinthe 7 : 29-31</a>, waarin hij stelt dat
mensen die verlost zijn door de Messias in de wereld leven als waren zij daar
niet, en wereldse goederen bezitten als hadden zij ze niet. Zie het vroege
leven van de monastieke franciscanen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Richard Kearny</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tenslotte bespreekt Benjamins drie ‘constructieve’
theologen die een theologie willen ontwikkelen van God na God oftewel ‘God
opnieuw’. De eerste is<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Kearney"> Richard Kearny </a>(1954). Volgens hem word je pas jezelf in
je verhouding tot het vreemde en andere. In het andere van de ander meldt God
zich: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de abrahamitische religies is
de ontmoeting met de vreemdeling dan ook fundamenteel, omdat hij de drager van
transcendentie is…”</i>. Zie <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/18">Genesis 18 </a>en <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/lucas/1">Lucas 1</a>. Om onze verhouding tot de
ander te bepalen, gebruiken we verhalen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Verhalen kunnen identiteiten verharden en vijandschap kweken, maar ook
bevorderen dat zelf en ander door elkaar kunnen groeien…”</i>. Verhalen kunnen
begrip genereren. Verhalen kunnen ons verleden herordenen zodat een andere
toekomst denkbaar wordt. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De
fundamentele waarde van het verhaal kan echter alleen tot gelding komen als wij
niet krampachtig vasthouden aan wat ons eigen of vertrouwd is, maar openstaan
voor anderen en het andere. Alleen in een ethische houding, die anderen of het
andere niet uitsluit, kunnen nieuwe manieren van zien en zijn worden geopend en
staan wij open voor een transformatie die het mogelijk maakt om de wereld te
delen…”</i>. Het gaat om de ‘onvatbare transcendente persona’ in de ander<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>waarmee Kearny iets als de kern, het wezen of
de ziel bedoelt. Zie wederom <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">Olga Tokarczuk </a>die het heeft over verhalen als
‘een oefening in vreemdheid’. Het andere deelt zich ook mee in vreemdelingen,
goden en monsters, waarop wij de delen van onszelf <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Projectie_(psychologie)">projecteren</a> die we niet onder ogen
willen zien: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het verhaal
van God gaat over de verwerking van onze trauma’s en angsten waardoor een
woeste en ledige aarde kan worden veranderd in koninkrijk van God…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Vandaar dat hij het heeft het over de
‘God-die-kan-zijn’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">John D. Caputo</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De tweede constructietheoloog: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/John_D._Caputo">John D. Caputo </a>(1940), de
schrijver van <a href="https://www.amazon.com/Weakness-God-Theology-Philosophy-Religion/dp/0253218284">“The Weakness of God: A Theology of the Event”</a>. Voor Caputo is
God de naam voor een ‘event’, een ‘gebeurtenis’, zoals rechtvaardigheid,
vergeving, de gift en gastvrijheid. Het koninkrijk van God ‘gebeurt’. De naam
van God is een protest tegen een volstrekt profaan bestaan. In die naam wordt
gebeden om een ander, beter, meer vervuld leven, ook al kunnen wij onmogelijk
zeggen hoe dat eruit zou moeten zien. God is de hoop op het onverwachte, op de
‘mogelijkheid van het onmogelijke’. Zie het evangelie van Jezus. God is een
‘roep’. Een ‘verlangen’. En wel tot iets nieuws of anders. Gods koninkrijk is
een koninkrijk van rechtvaardigheid. Een betere versie van de werkelijkheid. Caputo
vereenzelvigt God met het ‘misschien’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Misschien wordt de belofte waar, misschien wordt onze hoop gerealiseerd,
misschien wordt ons gebed verhoord…”</i>. Het is een gok. Een sprong in het
duister. We leveren onszelf over aan de genade van de gebeurtenissen. Daarin schuilt
een groot gevaar. Het is onzeker of er uiteindelijk rechtvaardigheid gaat bloeien
of bloed zal vloeien. Religie is een ‘Vorstellung’ zonder ‘Begriff’. Het leven
is een geschenk zonder rede. De zin van het kruis is een ‘moeilijke glorie’:
want de bevestiging van het eindige leven. De kosmos stevent af op uitsterven
en een uiteindelijke dood. Onze wereld zal verdwijnen.</p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Catherine Keller</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De derde en laatste constructietheoloog die Benjamins
behandelt is <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Catherine_Keller">Catherine Keller</a> (1953), voor wie alles bestaat uit relaties.
Verbindingen. God vormt dan het geheel van relaties: de ‘eenheid van de
veelheid’ (zie bijvoorbeeld de <a href="https://www.leveningod.nl/wat-is-kwamtumfysica.html">kwantumfysica</a>). De oerzonde is daarom ‘het
afgescheiden zijn’ (zie ook <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maarten_Luther">Luther</a>). <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Vanuit
haar feministische visie komt God op uit het levengevende potentieel van de ‘diepte’.
De ‘Teom’. De baarmoeder of matrix waaruit alle mogelijkheden opkomen. De
vloed. De oersoep. Het onderbewustzijn. Maar ook de chaos om ons heen. De
schepselen en God verwijzen naar<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>steeds
verschillende aspecten van telkens hetzelfde geheel. Het begin van Genesis kan
op verschillende manieren gelezen worden. Volgens de vertaling en interpretatie
van <a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/grote-joodse-geleerden-rashi">Rashi</a>, een joodse geleerde uit de middeleeuwen, geeft de tekst aanleiding
om een co<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>peratie
van God en de diepte aan te nemen. Zie <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/1">Genesis 1:2</a> waarin wordt gezegd dat
Gods geest over de diepte zweefde. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Een
schepping uit het niets werd voor het eerst geformuleerd door de gnostische theoloog
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Basilides">Basilides</a> en overgenomen door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Irene%C3%BCs_van_Lyon">Irenaeus </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Athanasius_van_Alexandri%C3%AB">Athanasius</a>. In de theologie van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustinus_van_Hippo">Augustinus </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Barth">Karl Barth </a>zitten eveneens ambigu<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>teiten die de schepping uit
het niets relativeren. God verwijst naar het mysterie waarin wij zijn verweven
en niet weten wat het is. God is de creatieve macht die in alles werkzaam is. Keller
houdt zich ook met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalyptische_literatuur">apocalyptiek </a>bezig. Apocalyptici hopen op een betere
wereld, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…maar kunnen de aanhangers van
de oude wereld ook demoniseren, omdat zij de toekomst in de weg staan. Dat kan
geweld en onderdrukking legitimeren, op een manier zoals die zich in
<a href="https://www.groene.nl/artikel/apocalyps-nu--2">apocalyptische bewegingen </a>ook telkens hebben voorgedaan…”</i>. Een ideologisch
perspectief <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… van een overwinning kan
mensen maken tot destructieve martelaren voor de goede zaak, die een betere
wereld juist in de weg staan doordat ze de kansen op verbetering negeren die in
het moment gelegen zijn…”</i>. Dat vind ik best een dingetje hoor. Ik kom om
mij heen zeker in aanraking met mensen die menen in de eindtijd te leven en dat
ook letterlijk invullen (zie bijvoorbeeld de filmpjes van<a href="https://www.youtube.com/watch?v=SQmtgPqsWw0"> Wim Grandia </a>op Youtube).
Wat voor invloed hebben dit soort
visies op jongeren? Waarom zou je dan nog leren en/of werken? Paradoxaal genoeg kunnen we dus alleen blijven streven naar
een betere wereld als we afzien van de gedachte dat zo’n betere wereld aan het
einde van de geschiedenis gerealiseerd zal worden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zoals Keller stelt dat schepping plaatsvindt waar iets nieuws
opkomt, stelt ze ook dat apocalypsen zich nu en dan voordoen, namelijk daar
waar het oude vervalt en iets nieuws begint…”</i>. Een betere wereld zal er
niet komen doordat wij onze idealen aan de werkelijkheid opleggen of ze
ontmaskeren, maar vraagt ons voeling te houden met onze omgeving die ons
voorziet van kansen en mogelijkheden op iets beters. Een topdown-model wordt zo
vervangen door een bottom-upmodel. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Een zachte vorm
van zijn</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ten diepste gaat religie om een dimensie van de
werkelijkheid die ons overkomt en ons in die zin te boven gaat, aldus
Benjamins. Een werkelijkheid die ons optilt of aangrijpt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze toont ons zich op die momenten groter dan wij zijn en breekt als
het ware door ons begrippenapparaat heen. Daardoor doen wij een onverwacht of
verdiept besef op van de werkelijkheid waartoe wij behoren en krijgen zicht op
onszelf. Zulke ervaringen staan natuurlijk niet los van de reflectie…”</i>.
Deze transcendentie, deze hogere en diepere dimensie, dit ‘meer’, kun je
verbinden met de notie ‘God’. Benjamins: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Om God te vinden moet een mens niet naar buiten of naar boven, maar naar
binnen. God heeft te maken met de verhouding tot zichzelf en zijn diepste grond…”</i>
(zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/05/spiritualiteit-van-beneden-anselm-grun.html">“Spiritualiteit van beneden” </a>van Anselm Gr<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>n en Meinrad Dufner). Wat ons
overstijgt is alleen toegankelijk via de eigen ervaring dan wel bevinding. Voor
deze ‘luister’ is een subtiele taal nodig. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rainer_Maria_Rilke">Rilke<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></a>heeft het in zijn <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/het-getijdenboek/34171005/">“Getijdenboek”</a> over God die
‘aan het licht komt’ vanuit de stilte en de duisternis. De verhouding tussen
God en mens is z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó </span>kwetsbaar: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Waar
mensen het contact met God verliezen, valt God in duisternis terug. In een
ontvankelijke staat van armoede en bescheidenheid kunnen mensen het contact met
God echter bewaren en God dienen…”</i>. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Jonas">Hans Jonas</a> vermoedt dat God zich
volledig uitstrooit in het wordingsproces van de kosmos om zichzelf daaruit
terug te ontvangen, verrijkt door alle ervaringen die in de tijd en de geschiedenis
worden opgedaan. God zet zichzelf daarmee op het spel en maakt zich afhankelijk
van het menselijk handelen. De menselijke daden tekenen de trekken in het
gelaat van een lijdende God en daarmee zijn mensen verantwoordelijk voor God. Het
doet me denken aan het joodse verhaal over de <a href="https://mystiekfilosofie.com/2014/03/19/david-cooper-vonken-van-het-goddelijke/">‘goddelijke vonken’</a>. Benjamins
heeft het over God die zich openbaart als ‘werkelijkheid die zich te kennen
geeft’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat geeft aanleiding om uit te
barsten in jubelzang of om het hart leeg te vloeken, en alles daartussenin…”</i>.
Benjamins spreekt over ‘een zachte vorm van zijn’, die mij zeer, zeer
aanspreekt. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Skandalon –
2022, 288 blz., ISBN 978 949 322 028 7, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span>
29,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000113232635&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-86851422301739167432023-09-23T10:54:00.196+02:002023-09-24T20:19:29.761+02:00Kassa 19 – Claire-Louise Bennett<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsL4RzJO5L0FVqjEOVbOZ6yVyJSmXJ3jlC6bIW7sAaGGKJy-w0u0MM9PluGxsMX0QEQnnWONOoLu0KqIwyShX_K1cbkgWscOnOVJJ1nFN2XC-l8F40gsQyX4n63VrdYhBP-YPq1jNVk74JA2L5a8bREeH_8FeWkFIL4m3iJWx7uYHK4bFGpfWlzA4CLYkD/s1200/kassa19.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="771" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgsL4RzJO5L0FVqjEOVbOZ6yVyJSmXJ3jlC6bIW7sAaGGKJy-w0u0MM9PluGxsMX0QEQnnWONOoLu0KqIwyShX_K1cbkgWscOnOVJJ1nFN2XC-l8F40gsQyX4n63VrdYhBP-YPq1jNVk74JA2L5a8bREeH_8FeWkFIL4m3iJWx7uYHK4bFGpfWlzA4CLYkD/s320/kassa19.jpg" width="206" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De Britse
schrijfster <a href="https://www.demorgen.be/tv-cultuur/in-kassa-19-sterf-en-herleef-je-met-iedere-pagina-die-je-omslaat~bc58fa1e/?referrer=https://www.google.nl/">Claire-Louise Bennett</a> won deze maand met haar tweede boek, “Kassa
19”, de <a href="https://www.europeseliteratuurprijs.nl/2023/longlist.php?p=336">Europese Literatuurprijs 2023</a>. Toen ik het uit had dacht ik: d</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>t is precies wat <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">Olga Tokarczuk</a> ‘een
oefening in vreemdheid’ noemt. “Kassa 19” is een hallucinante, caleidoscopische,
op hol geslagen draaimolen van associatieve gedachten, die cirkelen om wat ik </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">het aller- allerleukst </span>vind: boeken. En
wel in het hoofd van een lezend meisje dat op weg is een schrijvende volwassene
te worden.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Keuzestress</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Na wat krantenartikelen over Claire-Louise Bennett te
hebben gelezen, een veertiger die vindt dat niemand haar exacte leeftijd hoeft
te weten en inmiddels in Ierland woont, denk ik dat de ik-verteller in “Kassa
19” wel zo ongeveer een kloon is van Bennett zelf. Ze begint haar verhaal in de
wij-vorm, alsof ze tegen zichzelf praat. Ze vertellen dat ze keuzestress
krijgen van het grote aantal boeken dat ze van de bibliotheek mogen lenen. Zo gauw
ze een boek in handen hebben, kunnen ze niet anders dan non-stop aan de andere
exemplaren denken. Dus wordt er niets uitgelezen. Steeds pakken ze weer een nieuw boek op. Uiteindelijk besluiten ze daarom maar <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n boek tegelijk te halen. Dat
zorgt voor rust en ontspanning. Vervolgens gaat het een tijdje over de voordelen
van de linkerbladzijden en de nadelen van de rechter. Tussendoor vertellen ze
dat er niet veel boeken in huis zijn en dat hun moeder een tien-tot tweebaantje
in een warenhuis heeft. De laatste lacht zich suf als ze haar voorlezen uit <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/a-start-in-life/33859347/">"A Start in Live"</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alan_Sillitoe">Alan Sillitoe</a>, waarin deze beweert dat je de hoogste achting
moet hebben voor mensen die de hele dag lopen te lanterfanten en geen bal
uitvoeren, omdat dag in dag uit niets doen lang niet zo makkelijk is als het
eruitziet – je moet er beslist aanleg voor hebben (verderop in het verhaal zal
Bennett schrijven over provincialen die op de universiteit in Londen ongenadig worden
gepest om hun accent en het totale onvermogen van de high society om zich in te
leven in jongeren uit de arbeidersklasse). <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Feminien</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De middelbare schoolperiode komt voorbij. De ‘ik’ heeft
duidelijk geen klik met de rest. Houdt haar mond als ze moeten ‘samenwerken’,
want ze wordt toch niet serieus genomen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ik had veel idee</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
en de meeste bleven waar ze waren…”</i>. Bennett voert een expliciet feminiene
wereld op. Ze heeft het uitgebreid over menstrueren en hoe het is om door te
lekken in de klas. Het gaat over het gebruik van tampons, omdat dat <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">i</span>n
is terwijl ze nooit lekker zitten, want maandverband zou net zoiets zijn als
met ‘een groot stinkend schaap tussen je dijen lopen’. En over de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Propaganda_(communicatie)"> propaganda</a> in
reclames waarin meisjes ondanks hun maandelijkse stonde van alles doen, zoals<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… rond wervelen op rolschaatsen, in de lucht springen om fluorescerende roze
frisbees op te vangen, op witte paarden over schitterende gouden stranden
rijden, enzovoort…”</i>, wat de verkapte waarschuwing overbrengt nooit en te
nimmer te laten merken dat er ook maar zoiets als ongesteldheid bestaat .
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=CDL3H97Spyc">‘Always’</a> geeft je vleugels, ja ja. Hoe je gewoon meegaat in een banale en
manipulatieve voorstelling van zaken, zelfs als het je meest intieme zelf
betreft. Het doet me denken aan de kerk van mijn oma, waarin een ouderwetse ouderling
vertelde dat de zieke dominee ‘ongesteld’ was, waarop de hele gemeente in ongepast gniffelen uitbarstte. Terwijl de ‘ik’ in de klas zit, begint ze uit verveling
achterin een oefenschrift te <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Droedelen">droedelen</a>. Een <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
lijn brak af in woorden, een paar woorden maar, en toen nog een paar woorden en
de woorden zetten een verhaal op, alsof het er al die tijd was geweest. Binnen
een paar tellen was het er, een verhaal – klein en compleet en onverwoestbaar…”</i>.
Een leraar die haar buitengewoon intrigeert, bekent dat hij achterin haar
schrift heeft gekeken. Of ze nog meer verhalen heeft. Voor je het weet, ben je schrijfster.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ontwaken</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als ze twintig is en een ontgoochelde student Letterkunde
in Londen, schrijft ze een verhaal over een man die Tarquinius Superbus heet en
om indruk te maken een enorme bibliotheek aanschaft. Hij laat zijn boeken aan
zijn vriend, de Dokter, zien.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Wanneer
deze de ene na het andere exemplaar doorbladert, blijken alle pagina’s blanco te
zijn. Volgens de Dokter gaat het om een magische boekenverzameling die al
honderden, zo niet duizenden jaren rondgaat door de wereld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Strikt genomen schaft men de bibliotheek
niet aan – ze komt naar je toe…”</i>. En wanneer je ervan geleerd hebt, trekt
ze verder. Binnen de collectie is er echter <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n bladzij waarop <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
zin staat: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… En deze ene zin bevat
alles. Alles. Wie hem vindt, ondergaat een onmiddellijk en volkomen ontwaken…”</i>.
Volgens de schrijfster heeft haar verhaal te maken <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… met een vleug van iets wat ik me vaag van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hermann_Hesse">Hermann Hesse</a> herinner…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wel of niet
gelezen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Daarna begint de ‘ik’ aan een ongelooflijk inspirerende
opsomming van schrijvers en boeken die ze allemaal wel of niet gelezen heeft: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Vreemde gedachte maar toen ik de
vertelling oorspronkelijk schreef had ik nog geen woord gelezen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Italo_Calvino">Italo Calvino</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/10/de-wijde-sargassozee-jean-rhys.html">Jean Rhys</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jorge_Luis_Borges">Borges</a>, of<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Bernhard"> Thomas Bernhard</a>, of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Clarice_Lispector">Clarice Lispector</a>. Ik had
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/02/van-muizen-en-mensen-john-steinbeck.html">“Of Mice and Men”</a> gelezen, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lolita_(roman)">“Lolita”</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kubla_Khan">‘Kubla Khan’</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Achterhuis_(dagboek)">“Het Achterhuis”</a>.
Ik had nog niet <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Go-Between">“The Go-Between”</a> gelezen of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Woeste_hoogten">“Wuthering Heights”</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Une_saison_en_enfer">‘Une saison en enfer’</a> of <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/07/orlando-virginia-woolf.html">“Orlando”</a>. Ik had <a href="https://www.hebban.nl/boek/jacobs-kamer-v-woolf">“Jacob’s Room”</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/02/walging-jean-paul-sartre.html">“La Naus</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/02/walging-jean-paul-sartre.html"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>e”</a> en <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/de-val/38522608/">“La chute” </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tess_of_the_d%27Urbervilles">“Tess of the d’Ubervilles” </a>gelezen en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Hollow_Men">‘The Hollow Men’</a> en veel imagistische gedichten, in een
ervan kwam sneeuw voor en een witte luipaard geloof ik, of, nauwkeuriger
gezegd, het was een luipaard die geen omtrek had – misschien op papier gezet
door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ezra_Pound">Ezra Pound</a>, ik weet het niet meer. Maar ik had nog niet <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/A_Sport_and_a_Pastime">“A Sport and a Pastime” </a>gelezen of <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/wittgensteins-minnares/9200000114760063/">“Wittgenstein’s Mistress”</a> of <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/moon-tiger/9300000017952908/?bltgh=jlALPusP5Tn4uN91y9NKjQ.2_41.42.ProductImage">“Moon Tiger”</a> of <a href="https://onehundredpages.wordpress.com/2020/05/31/the-pedersen-kid-by-william-gass-1961/">‘The Pedersen Kid’</a> of <a href="https://www.artforum.com/news/janet-malcolm-1934-2021-250147/">‘A Girl of the Zeitgeist’</a> of <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_rev002199001_01/_rev002199001_01_0112.php">‘Der Brief des Lord Chandos’</a> of <a href="https://www.poemhunter.com/poem/if-you-fail-to-follow-the-rules/">‘The Trouble With Following the Rules’</a>. Ik had <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/sinaasappels-zijn-niet-de-enige-vruchten/9300000001652197/">“Oranges Are Not the Only Fruit”</a>
gelezen en <a href="https://www.dbnl.org/tekst/_vri013boek03_01/_vri013boek03_01_0162.php">“Confessions of an English Opium-Eater” </a>en <a href="https://historiek.net/de-sentimentele-reis-van-laurence-sterne/69220/">“A Sentimental Journey”</a>
en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Honderd_jaar_eenzaamheid">“Cien a</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Honderd_jaar_eenzaamheid"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ñ</span>os de soledad”</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Silence_of_the_Lambs_(boek)">“The Silence of the Lambs”</a> en <a href="https://www.boekgrrls.nl/boekbespreking/iris-murdoch-sea-sea">“The Sea, the Sea”</a>. Dat ik had gekocht bij een kraampje op het
festival in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Glastonbury_Festival">Glastonburry</a> en dat ik had liggen lezen in het bovenveld met een
kartonnen beker <a href="https://www.simonlevelt.nl/smaakvraag-traditionele-chai-thee">chai-thee</a> en een pakje <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jaffa_Cakes">Jaffa Cakes</a>…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/cassandra/9200000026077845/?bltgh=o6OP5LiV00-5nYdE5B1KEw.2_30.32.ProductImage">“Cassandra at the Wedding” </a>nog
niet gelezen of <a href="https://astrofella.wordpress.com/2020/11/07/the-calmative-samuel-beckett/">“The Calmative”</a> of <a href="https://denniscooperblog.com/spotlight-on-francis-ponge-unfinished-ode-to-mud-1942-1971/">“Unfinished Ode to Mud” </a>of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Birds_of_America">“Birds of America”</a> of <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/het-zingende-gras/1001004006404049/?bltgh=pov1dsKsjtreJBLFagdLjg.2_25.26.ProductImage">“The Grass Is Singing”</a> of <a href="https://www.filosofie.nl/wereldklassiekers-het-dagboek-van-malte-laurids-brigge-van-rilke/">“The Notebooks of Malte Laurids Brigge”</a>
of <a href="https://www.hebban.nl/boek/een-man-van-gevoel-javier-marias">“El hombre sentimental”</a>…”</i>. Even naar adem happen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Jenseits een
zenuwinzinking</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ze noteert met trillende hand een regel uit <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Javier_Mar%C3%ADas">Mar<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>as</a>
in ‘meer dan <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n notitieboekje’, wat ik volkomen begrijp, en verder gaat
het weer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had <a href="https://historiek.net/plato-griekse-filosoof/64694/">Plato</a>’s <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Staat_(Plato)">“De republica” </a>gelezen en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ethica_Nicomachea">“Ethica Nicomachea”</a> van <a href="https://historiek.net/aristoteles-universele-filosoof-oudheid/65153/">Aristoteles</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Duitse_ideologie">“Die Deutsche Ideologie”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Karl_Marx">Marx </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Engels">Engels</a>, waar we allemaal naar verwezen als naar ‘De DI’,
en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/On_Liberty">“On Liberty” </a>van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Stuart_Mill">John Stuart Mill</a>, en een boek over ethiek en dieren van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_Singer">Peter Singer</a>, en een slecht gedrukt boek van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Edmund_Burke">Edmund Burke</a> <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>- de letters waren heel dik en klein en allemaal
tegen elkaar aan geperst, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Also_sprach_Zarathustra_(boek)">“Also sprach Zarathustra”</a>. Ik had <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Kapitaal">“Das Kapital”</a>
niet gelezen en ook niets van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Rawls">John Rawls</a> en nog steeds niet, en ik had op dat
moment zeker niets gelezen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vivian_Gornick">Vivian Gornick </a>of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Natalia_Ginzburg">Natalia Ginzburg</a> of<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Lynne_Tillman"> Lynne Tillman</a> of <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/07/de-verhalen-die-we-onszelf-vertellen.html">Joan Didion</a> of <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Renata_Adler">Renata Adler</a> of <a href="https://www.groene.nl/artikel/janet-malcolm-8-juli-1934-16-juni-2021">Janet Malcolm</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marina_Warner">Marina Warner </a>of
<a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/all-about-love/38753399/">bell hooks</a> of <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Anne_F._Garr%C3%A9ta">Anne Garr</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Anne_F._Garr%C3%A9ta"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>ta</a>…”</i>.
De ‘ik’ doet eindexamen in filosofie, Engelse literatuur en psychologie, wat
een en ander enigszins verklaart. Als bijbaantje zit ze achter kassa 19 in een supermarkt
waar een grote Rus met lang wit haar altijd boodschappen komt doen. Op een dag doet
hij haar een boek cadeau: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jenseits_von_Gut_und_B%C3%B6se">“Jenseits von Gut und B<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>se”</a> van <a href="https://historiek.net/friedrich-nietzsche-duitse-filosoof/65048/">Friedrich Nietzsche</a>,
wat haar bijna jenseits een zenuwinzinking brengt.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De gekte van
vrouwen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het gaat maar door: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Ik had de dagboeken van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Witold_Gombrowicz">Witold Gombrowicz</a> nog niet gelezen maar heb dat
sindsdien wel gedaan en hoewel ik veel romans van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/04/de-ondraaglijke-lichtheid-van-het.html">Milan Kundera </a>had gelezen had
ik nog niet zijn baanbrekende essay in <a href="https://www.boekmeter.nl/book/37551">“Les testaments trahirs” </a>gelezen die ik
een paar jaar later met veel genoegen las en die me wellicht naar<a href="https://theaterencyclopedie.nl/wiki/Witold_Gombrowicz"> Gombrowicz</a>
hebben geleid en misschien ook naar <a href="https://www.atlascontact.nl/auteur/italo-calvino/">Calvino</a>, en zeker naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fernando_Pessoa">Fernando Pessoa</a>. Ik
had nog niets gelezen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hugo_von_Hofmannsthal">Hofmannsthal</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_Handke">Handke</a>, of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe">Goethe</a>, of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Robert_Walser">Robert Walser</a>.
Ik had <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_dood_in_Veneti%C3%AB">“Der Tod in Venedig”</a> gelezen. Een van de eerste serieuze werken die ik
ooit las was <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_blikken_trommel">“Die Blechtrommel” </a>van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCnter_Grass">G</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCnter_Grass"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>nter
Grass</a>, ik had het uit de bibliotheek, het was een heel dik boek en ik las het
tijdens die week toen mijn slaapkamer geschilderd werd en ik in de logeerkamer
op een slaapbank sliep…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ze vraagt
zich af of ze bepaalde herinneringen uit dat boek verwart met fragmenten uit
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bidden_wij_voor_Owen_Meany">“Prayer for Owen Meany”</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had heel
wat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sidney_Sheldon">Sidney Sheldon</a> gelezen, een of twee dingen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jeffrey_Archer">Jeffrey Archer</a>, stapels
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Danielle_Steel">Danielle Steel</a>, een paar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jackie_Collins">Jackie Collins</a>, en wat <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/James_Herbert">James Herbert</a>…”</i>. Dat is
lichtere koek. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In die tijd had ik nog
geen <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/08/de-minnaar-marguerite-duras.html">Marguerite Duras</a> gelezen of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Colette_(schrijfster)">Colette</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Madeleine_Bourdouxhe">Madeleine Bourdouxhe</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Annie_Ernaux">Annie Ernaux</a>. Ik had een paar boeken gelezen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7oise_Sagan">Fran</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7oise_Sagan">çoise
Sagan</a>, waaronder <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2018/07/bonjour-tristesse-francoise-sagan.html">“Bonjour tristesse”</a>, waarvan ik ontdekte dat ze het had geschreven
toen ze pas achttien was, en daar was ik een poosje van over mijn toeren…”</span></i><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">. Een
vriendin zegt dat de manier van schrijven van de ‘ik’ aan gedichten van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anne_Sexton">Anne Sexton</a> doen denken. De meeste boeken van die vriendin zijn van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Theodor_Adorno">Adorno</a> en
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/J%C3%BCrgen_Habermas">Habermas</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze had ook een heleboel
boeken in het Engels, waaronder <a href="https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/a/elaine-showalter-3/the-female-malady-women-madness-and-english-cul/">“The Female Malady: Women, Madness, and English Culture, 1830-1980”</a>…”</i>, dat ze niet uitleest omdat het ondraaglijk is. Er
wordt in beweerd dat de culturele ideeën over hoe vrouwen zich hoorden te
gedragen vrouwen gek hebben gemaakt. Het is toch <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… absoluut overduidelijk, dat als iemand geen autonomie heeft, geen
inkomen, zoveel beperkingen opgelegd krijgt in de loop van haar leven en in
haar dagelijks bestaan, wordt gekleineerd, ondermijnd, genegeerd, steeds maar
verkeerd wordt geïnterpreteerd, geen benul heeft van seks, naar bed gaat zonder
te weten wanneer en of haar man thuis zal komen, uren en uren alleen doorbrengt
met drie kinderen onder de zes, dat zo iemand natuurlijk haar verstand
verliest. Wat moet ze doen? Dag in, dag uit doorgaan met koken en schoonmaken
en met een glimlach haar benen wijd doen als dat van haar verlangd wordt, alsof
het normaal is? Alleen een onbekwaam persoon die vrijwel gespeend is van al
haar verstandelijke vermogens moet in staat zijn om dergelijke
levensomstandigheden te verdragen…”</i>. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Lezen dat
de stukken er af vliegen</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Verder gaat het over de Japanse schoonheidservaring in <a href="https://www.gentleest.be/leestips/lof-der-schaduw-japanse-schoonheidsbeleving">“Lof der schaduw” </a>van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Junichiro_Tanizaki">Junichiro Tanizaki</a>. Ze leest gedichten van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Wordsworth">William Wordsworth</a>. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… En ik had natuurlijk <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Blake">Blake</a> gelezen,
<a href="https://www.dbnl.org/tekst/_vla016200701_01/_vla016200701_01_0002.php">Blake</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lord_Byron">Byron</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Keats">Keats</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_De_Quincey_(schrijver)">Thomas de Quincey </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Godwin">William Godwin</a>. En ik had
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mary_Wollstonecraft">Mary Wollstonecrafts</a> <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A_Vindication_of_the_Rights_of_Woman">“A Vindication of the Rights of Woman”</a> gelezen, maar niet
helemaal moet ik bekennen, en ik had <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/12/vaders-en-zonen-ivan-s-toergenjev.html">Toergenjevs</a> toneelstuk <a href="https://www.boekmeter.nl/book/86610">“Een maand op het land” </a>twee of drie keer gelezen, maar nog niet de prachtige novelle van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/J.L._Carr">J.L. Carr</a> met dezelfde titel, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/A_Month_in_the_Country_(novel)">“A Month in the Country”</a>. <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/09/de-decaan-en-diens-december-saul-bellow.html">Saul Bellow</a> had ik nog niet
gelezen. Een vriendje las op een middag stukjes voor uit <a href="https://www.hebban.nl/boek/herzog-s-bellow">“Herzog”</a> toen we aan
het picknicken waren in het stadspark…”</i>. Jaren later raadt een ander
vriendje haar <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Seize_the_Day_(novel)">“Seize the Day”</a> aan. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik
had nog niets van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Georges_Perec">Georges Perec </a>of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Robert_Musil">Robert Musil</a> of <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/demian-herman-hesse.html">Hermann Hesse</a> of <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/de-wereld-van-gisteren-stefan-zweig.html">Stefan Zweig</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Bowles">Paul Bowles </a>gelezen…”</i>. Hetzelfde vriendje geeft haar <a href="https://www.hebban.nl/boek/het-dak-van-de-hemel-bowles">“The Sheltering Sky”</a> dat haar van haar sokken blaast. Ze heeft het over twee delen
van de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/08/de-geniale-vriendin-elena-ferrante.html">Napolitaanse romans </a>en <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/het-materiele-leven/33723280/">“La vie matérielle”</a> van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/08/de-minnaar-marguerite-duras.html">Marguerite Duras </a>die ze
aan een arme vrouw in <a href="https://www.visitmorocco.com/nl/bestemmingen/tanger">Tanger </a>geeft en waar ze <a href="https://boekenbalie.nl/een-kille-regen/9789025467913">“Let It Come Down”</a> koopt,
waardoor er allerlei persoonlijke herinneringen aan kleven. Ze leest <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Henry_Miller">Henry Miller</a> en kan niet tegen zijn bombastische vulgaire taal. Ze leest liever <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ana%C3%AFs_Nin">Anaïs Nin</a>. En <a href="https://www.groene.nl/artikel/het-kwaadaardig-verlangen-gelukkig-te-zijn">Clarice Lispector</a>. En <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elias_Canetti">Elias Cannetti</a>.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Ik had toneelstukken gelezen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Euripides">Euripides</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean_Racine">Racine</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moli%C3%A8re_(schrijver)">Molière</a>,
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/10/15-beroemde-verhalen-anton-tsjechow.html">Tsjechov</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Luigi_Pirandello">Pirandello</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Henrik_Ibsen">Ibsen</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/August_Strindberg">Strindberg</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Shakespeare">Shakespeare</a> – natuurlijk. Op de
universiteit hadden we <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_storm_(toneelstuk)">“The Tempest”</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Koning_Lear">“King Lear” </a>bestudeerd, die ik nogal
verontrustend vond, en we lazen ook <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Racing_Demon_(play)">“Racing Demon”</a> van <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/David_Hare_(playwright)">David Hare</a>…”</i>. Even
verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Frankenstein_(roman)">“Frankenstein”</a> gelezen,
en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anna_Karenina">“Anna Karenina”</a>, en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/09/madame-bovary-gustave-flaubert.html">“Madame Bovary”</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Wife_of_Bath%27s_Tale">“The Wife of Bath”</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_vrouw_in_het_wit_(roman)">“The Woman in White”</a>, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zonen_en_minnaars">“Sons and Lovers” </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dracula_(roman)">“Dracula”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bram_Stoker">Bram Stoker</a> – jarenlang las ik
dat aan het begin van elke winter – en ik had <a href="https://www.florence-nu.nl/lezen-over/25683-een-kamer-met-uitzicht.html">“A Room with a Vieuw”</a> van<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/E.M._Forster"> E.M. Forster </a>gelezen, en nadat ik het voor de tweede keer had gelezen kwam ik op het
idee naar Italië te gaan, op een dwaze zoektocht naar de liefde…”</i>.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Tere
zieltjes</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Daarna: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had nog niets
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dante_Alighieri">Dante </a>gelezen, maar ik had <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Niccol%C3%B2_Machiavelli">Machiavelli</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geoffrey_Chaucer">Chaucer</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Milton">John Milton</a> gelezen.
Een van mijn schoolvriendinnen bracht een Penguin-uitgave van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paradise_Lost_(gedicht)">“Paradise Lost”</a>
voor me mee…”</i>. Ze herinnert zich <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zen_en_de_Kunst_van_het_Motoronderhoud">“Zen and the Art of Motorcycle Maintenance” </a>en <a href="https://igniswebmagazine.nl/kunst/graham-greene-de-kern-van-de-zaak/">“The Heart of the Matter” </a>van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2012/03/het-geschonden-geweten-graham-greene.html">Graham Greene</a> en <a href="https://www.uitgeverijoevers.nl/p/ann-quin-berg/">“Berg” </a>van <a href="https://www.uitgeverijoevers.nl/auteurs/ann-quin/">Ann Quin</a>, die zelfmoord pleegde door de zee in te lopen. En verder <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gore_Vidal">Gore Vidal</a> en
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/uitnodiging-voor-een-onthoofding.html">Nabokov</a>. Ze leest vooral mannen omdat ze wil leren over de wereld waarin ze
leven en het soort dingen dat ze in die wereld uitspoken. Haar vriendje, een
volgeling van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Bukowski">Bukowski</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/E.E._Cummings">e.e. cummings</a>, houdt <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/11/de-glazen-stolp-sylvia-plath.html">Sylvia Plath</a> en <a href="https://denieuweliefde.com/agenda/poezie-van-anne-sexton/">Anne Sexton</a>
buiten haar bereik omdat hij bang is dat ze een slechte invloed op haar tere
zieltje zullen hebben. Hij is niet de enige. Ik ben een tijdje geleden met een
leesclub in<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Damesleesmuseum"> ‘Het Damesleesmuseum’</a> in Den Haag geweest, dat rond 1900 door een
groep vooruitstrevende vrouwen is gesticht omdat ze niet welkom waren in de
bestaande bibliotheken die alleen voor mannen toegankelijk waren. Er komt vanzelf
een punt waarop de ‘ik’ steeds meer boeken van vrouwen gaat lezen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fleur_Jaeggy">Fleur Jaeggy</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ingeborg_Bachmann">Ingeborg Bachmann </a>en
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Diana_Athill">Diana Athill</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Doris_Lessing">Doris Lessing</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2014/07/de-wand-marlen-haushofer.html">Marlen Haushofer </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Shirley_Jackson">Shirley Jackson</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tove_Ditlevsen">Tove Ditlevsen </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%81gota_Krist%C3%B3f">Ágota Kristóf </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Muriel_Spark">Muriel Spark </a>en<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eudora_Welty"> Eudora Welty </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Inger_Christensen">Inger Christensen</a> en <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Kavan">Anna Kavan </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jane_Bowles">Jane Bowles</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Silvina_Ocampo">Silvina Ocampo</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Angela_Carter">Angela Carter</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/07/beneden-leonora-carrington.html">Leonora Carrington</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tove_Jansson">Tove Jansson</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Merc%C3%A8_Rodoreda">Mercè Rodoreda</a>….”</i>. Een uitzondering vormt
<a href="https://www.lebowskipublishers.nl/boek/1149/robert-walser-jakob-von-gunten.html">“Jakob von Gunten”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Robert_Walser">Robert Walser</a>. </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Die ene
zin</span></b><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Bennett over ‘die ene zin’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Soms is één zin voldoende. Eén zin maar, en daar ben je, deel van iets wat deel
van jou is geweest vanaf het begin, wanneer dat ook precies zou zijn. De bron,
ja, je kunt hem voelen gonzen en golven, en het is zo’n opluchting om te voelen
dat je uit veel meer bestaat dan alleen jezelf, dat je eigenlijk alleen maar
een schil bent, een schil waar je voor moet zorgen maar niet al te zeer
aan<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>gehecht moet raken, die je af en toe
moet durven laten wegsmelten…”</i> (dit verklaart het ‘we’). Ze vertelt over de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Boekverbranding_in_Nazi-Duitsland">boekverbranding</a> op de Opernplatz in Berlijn op de avond van 10 mei 1933 waar,
te midden van gezang en muziek en een meute van zo’n veertigduizend
toeschouwers, jongens van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hitlerjugend">Hitlerjugend</a> en legio universitaire studenten, en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schutzstaffel">SS-soldaten</a>, en politie, en paramilitaire <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sturmabteilung">bruinhemden</a>, duizenden boeken in de
vlammen werden gegooid die op instigatie van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Goebbels">Joseph Goebbels </a>werden beschouwd
als ‘on-Duits’. Onder deze Duitssprekende schrijvers <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Vicki_Baum">Vicki Baum</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Walter_Benjamin">Walter Benjamin</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ernst_Bloch">Ernst Bloch</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bertolt_Brecht">Bertolt Brecht</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Max_Brod">Max Brod</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Otto_Dix">Otto Dix</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein">Albert Einstein</a>, <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/friedrich-engels-1820-1895/">Friedrich Engels</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud">Sigmund Freud</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/demian-herman-hesse.html">Hermann Hesse</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franz_Kafka">Franz Kafka</a>, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Theodor_Lessing">Theodor Lessing</a>, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gy%C3%B6rgy_Luk%C3%A1cs">Georg Lukács</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rosa_Luxemburg">Rosa Luxemburg</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">Thomas Mann</a>, <a href="https://historiek.net/karl-marx-grondlegger-communisme/64916/">Karl Marx</a>,
<a href="https://www.meulenhoff.nl/auteur/robert-musil">Robert Musil</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Erwin_Piscator">Erwin Piscator</a>, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gertrud_von_Puttkamer">Gertrud von Puttkamer</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2011/08/job-joseph-roth.html">Joseph Roth</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nelly_Sachs">Nelly Sachs</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anna_Seghers">Anna Seghers</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arthur_Schnitzler">Arthur Schnitzler</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bertha_von_Suttner">Bertha von Suttner</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ernst_Toller">Ernst Toller</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Frank_Wedekind">Frank Wedekind</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/de-wereld-van-gisteren-stefan-zweig.html">Stefan Zweig</a>. Boeken van Franse, Amerikaanse, Russische, Ierse en
Britse schrijvers werden ook vernietigd op de brandstapels, waaronder werk van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Andr%C3%A9_Gide">André Gide</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%89mile_Zola">Émile Zola</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/09/de-klokkenluider-van-de-notre-dame.html">Victor Hugo</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Romain_Rolland">Romain Rolland</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/de-grote-gatsby-f-scott-fitzgerald.html">F. Scott Fitzgerald</a>,
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/08/voor-wie-de-klok-luidt-ernest-hemingway.html">Ernest Hemingway</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Helen_Keller">Helen Keller</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/08/de-roep-van-de-wildernis-jack-london.html">Jack London</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Upton_Sinclair">Upton Sinclair</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/02/misdaad-en-straf-fm-dostojevski.html">Fjodor Dostojevski</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ilja_Ehrenburg">Ilja Ehrenburg</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/08/uitnodiging-voor-een-onthoofding.html">Vladimir Nabokov</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2014/04/opstanding-lev-tolstoj.html">Lev Tolstoj</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/James_Joyce">James Joyce</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Oscar_Wilde">Oscar Wilde</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2018/11/hart-der-duisternis-joseph-conrad.html">Joseph Conrad</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Radclyffe_Hall">Radclyffe Hall</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/01/heerlijke-nieuwe-wereld-aldous-huxley.html">Aldous Huxley</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/D.H._Lawrence">D.H. Lawrence</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/H.G._Wells">H.G.Wells</a>. Onder de miljoenen woorden poëzie en filosofie en theorie en proza die
werden ontheiligd was een zin van de negentiende-eeuwse Duitse dichter <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heinrich_Heine">Heinrich Heine</a>, die in 1821 in zijn stuk <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/almansor/9200000007909404/">‘Almansor’</a> de woorden had geschreven: ‘Dort, wo
man Bücher verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen.’…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Daarop vertelt ze dat haar vriend haar
notitieboekje heeft verscheurd, omdat hij het niet leuk vindt dat ze schrijft: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Schrijven nam me van hem af, naar een
plek die hij niet begreep en waar hij niet naartoe kon, bovendien was hij ervan
overtuigd dat ik de hele tijd over mannen schreef…”</i>. Misschien had er één
zin in gestaan van zo’n superieure virtuositeit dat de wereld ervan
ondersteboven zou zijn geweest: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… En die
gedachte brandde in me, almaar door…”</i>.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Worden wie
je bent</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">De ‘ik’ vertelt dat ze er soms met de trein even tussenuit gaat
‘als ze er niet meer tegen kan’. Haar vriend denkt dat ze beschadigd is. Dat er
een soort zelfvernietigende aard in haar zit waardoor ze steeds naar verkeerde
mannen trekt. Ze leest vooral boeken van <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
oude witte mannen zoals <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/12/het-einde-van-de-affaire-graham-greene.html">Graham Greene</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Edgar_Allan_Poe">Edgar Allen Poe </a>en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/05/schateiland-robert-louis-stevenson.html">Robert Louis Stevenson </a>en die man die <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2018/11/hart-der-duisternis-joseph-conrad.html">“Heart of Darkness”</a> heeft geschreven en wiens naam me
ontschoten is…” </i>(zie mijn blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/max-mischa-het-tet-offensief-johan.html">“Max, Mischa & het Tet-offensief”</a>),
omdat ze er nauwelijks ‘een glimp van zichzelf’ in terug ziet. Als ze na zo’n
uitje terugkeert naar haar vriend die zowel bier als whisky aan het zuipen is, verkracht
hij haar. Thuis vraagt ze zich af of ze ervan overstuur moet zijn of niet. Over
een kamergenoot: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Soms hoorde ik haar
’s avonds laat aan de telefoon praten. Soms klonk ze niet goed. Maar wie
eigenlijk wel – ik voelde me vrijwel nooit goed…”</i>. Als ze niet werkt, ligt
ze in bad of in bed. Dan hoeft ze tenminste met niemand te praten. Soms zou je bijna
denken dat het ‘normaal’ is dat jonge meiden zich <a href="https://nos.nl/artikel/2480589-mentale-gezondheid-van-jongeren-blijft-probleem-vooral-bij-meisjes">rot voelen</a>, altijd al, maar
dat dat tegenwoordig meer naar buiten treedt. Als haar vriend na een tijd waarin ze
hem niet heeft gezien, opbelt, zogenaamd radeloos door schuldgevoelens en met de
mededeling dat hij al een hele tijd niet drinkt, zegt ze botweg dat hij ‘er
niet in moet blijven hangen’, want dat doet zij ook niet. Dat is voor hem pas
echt de genadeklap: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had hem niet
zozeer vergeten als wel vernietigd. Ik had misschien moeten huilen…”</i>. Wanneer hij haar vraagt op het huis van zijn ouders
te passen als ze op vakantie zijn, stuit ze tijdens een wandeling op het lijk
van een zelfmoordenaar. Haar vriend reageert ‘jaloers en geïrriteerd en
verontwaardigd en bang’:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Bang voor
mij. Iets morbides in me trok me naar ontzettende dingen, het een na het ander
– er was geen hoop meer voor mij…”</i>. Beiden interpreteren het als een
macaber motief, wat het einde van hun relatie betekent.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… We waren literatuurstudenten maar we lazen niet om slim te worden
en onze examens met de hoogste cijfers te halen – we lazen om tot leven te
komen…”</i>. En waarachtig, uiteindelijk is de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apotheose">apotheose </a>groots: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het tintelt hè. Ja, ja, inderdaad. We
voelen het. Onze vingers. Onze vingers tintelen als gekken hè, Ja, inderdaad,
ze tintelen. Tintelen. We voelen het. Tintelen als gekken. Onze vingers
tintelen, als gekken, ja, alsof ze tot leven komen…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Uitgave:
Koppernik – 2022, vertaling Karina van Santen & Martine Vosmaer, 256 blz.,
ISBN </span>978 908 317 445 7, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span>
23,50</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000069246579&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-84864270198807799552023-09-14T16:16:00.092+02:002023-09-17T15:42:21.406+02:00Het geheim van het Veluwebataljon – Regien Stomphorst<p><br /></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOtvdf8eqj_XT8l65rtStRo_PgEWd3RPGlj3HU7yPiZJPL_0_Xdqh2w394APYQUCMUM5SwKbRL9P6loMzratGB_8TViTLMJdJPuVAEbvhRi1EbyBC651pUVS1EHck_Hrp7tjctlhlpmPZLqfxPYWhupYKiTJ06MPx_qA8xahw2Ktw6SqCmEtlMFr9uAwGQ/s1200/veluwebataljon.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="810" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOtvdf8eqj_XT8l65rtStRo_PgEWd3RPGlj3HU7yPiZJPL_0_Xdqh2w394APYQUCMUM5SwKbRL9P6loMzratGB_8TViTLMJdJPuVAEbvhRi1EbyBC651pUVS1EHck_Hrp7tjctlhlpmPZLqfxPYWhupYKiTJ06MPx_qA8xahw2Ktw6SqCmEtlMFr9uAwGQ/s320/veluwebataljon.jpg" width="216" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het is opmerkelijk
hoe ons gedrag in voormalig Nederlands-Indi</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>
op dit moment ter discussie staat. De documentaires zijn niet aan te slepen. Zie
bijvoorbeeld de 8-delige serie <a href="https://ntr.nl/Indonesia-roept/555">“Indonesia roept!”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Goedkoop">Hans Goedkoop</a>. Zie ook de
uitzending van <a href="https://tvblik.nl/brommer-op-zee/thom-hoffman-en-arjen-van-veelen">“Brommer op zee”</a> met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thom_Hoffman">Thom Hoffman</a>, naar aanleiding van zijn magnus
opus <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/indie-betovering-en-desillusie/9200000108570629/">“Indi</a></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/indie-betovering-en-desillusie/9200000108570629/"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>, betovering en desillusie”</a>,
en <a href="https://nos.nl/artikel/2485877-halsema-trekt-zich-terug-als-spreker-op-amsterdamse-indie-herdenking">Femke Halsema</a> die wegbleef bij de Indi</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>-herdenking
omdat de dochter van de omstreden <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/raymond-westerling/">kapitein Westerling </a>er het woord zou voeren.
Voor de </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n is de laatste een <a href="https://www.youtube.com/watch?v=LTATCazPQIE">held</a>,
voor de ander een oorlogsmisdadiger. Toen ik in verband met dit boekje het
drieluik <a href="https://www.npostart.nl/hoog-spel-in-de-oost/BV_101409636">“Hoog spel in de Oost” </a>zat te kijken, viel mij op hoezeer de
fragmenten over het Nederlandse leger in de jungle van Nieuw-Guinea overeen kwamen
met sommige sc</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>nes
in de krankzinnige Vietnamfilm <a href="https://www.youtube.com/watch?v=9l-ViOOFH-s">“Apocalypse now”</a> van Coppola, uit mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/max-mischa-het-tet-offensief-johan.html">vorige blog</a>. Misschien hoef je dus alleen maar deze film uit te zitten om iets te
beseffen van de horror die oorlog meebrengt. Geen wonder dat <a href="https://www.maxvandaag.nl/programmas/tv/hollandse-zaken/weduwen-indie-veteranen-eisen-erkenning/POW_00789927/">‘onze jongens’ </a>knettergek terug kwamen. <a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/MAT.5.9.NBG51">Zalig</a> de <a href="https://www.youtube.com/watch?v=YQ8L3mtBJ20">vredestichters</a>. Psycholoog <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Douwe_Draaisma">Douwe Draaisma </a>over waarom Indi</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>gangers
na een leven lang <a href="https://www.groene.nl/artikel/postkoloniale-absences">zwijgen </a>pas op hun zeventigste over hun trauma’s gaan praten:
zie <a href="https://douwedraaisma.nl/nl/articles/13/het-zwijgen-van-de-indiegangers">hier</a>. Nadat ik de Indi</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>boeken
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tuinen-van-buitenzorg-jan-brokken.html">“De tuinen van Buitenzorg”</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-kampschilders-jan-brokken.html">“De kampschilders” </a>van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Brokken">Jan Brokken</a> had besproken,
attendeerde iemand mij op het debuut van<a href="https://stomphorst.net/"> Regien Stomphorst</a>. Mijn interesse voor
haar boek komt vooral voort uit het feit dat haar verhaal zich gedeeltelijk
afspeelt in <a href="https://www.bezoek-ede.nl/">Ede</a>: mijn geboorteplaats.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Zwartekousenkerk</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De analytisch aangelegde ik-figuur (<i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… mijn wiskundeknobbel kan niet urenlang werkeloos naar getallen
kijken zonder een berekening uit te voeren…”</i>), Jolien, zit aan het sterfbed
van haar vader in het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ziekenhuis_Gelderse_Vallei">ziekenhuis </a>als hij plotseling fluistert: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Daan heeft het gedaan…”</i>, en even
later ook nog cryptisch meedeelt dat hij drie dozen met brieven heeft bewaard. W<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>t
heeft Daan gedaan? Een maand later is ze haar ouderlijk huis aan het ontruimen
en vindt ze op zolder inderdaad drie schoenendozen vol oude brieven en foto’s.
Het eerste epistel dat ze leest heeft een poststempel uit 1945 en is geschreven
door haar oma, die ze zich herinnert als een fanatiek gelovige uit de
‘zwartekousenkerk’. Het hele boek door kom ik er eigenlijk niet goed achter
welke kerk ze nu precies bedoelt. Ik denk dat ik kijk met het perspectief van
een generatie later. In mijn herinnering bestaat er in Ede maar <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
‘zwartekousenkerk’: die van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Johannes_van_der_Poel">dominee Van der Poel</a>. Daarom ook wel ‘poelekerk’
genoemd. Aan de Schaapsweg. Van de Oud Gereformeerde Gemeente. Ik ben er zelf
niet in groot gegroeid, maar de helft van mijn familie zat daar wel. Ik ging er
regelmatig met mijn oma heen. Ondanks zijn zware ligging was dominee van der
Poel naar mijn gevoel een buitengewoon vriendelijke, warme en wijze man. Een
soort <a href="https://jadezra.nl/blog/2019/08/09/chassidisme/">tsaddiek-figuur</a>. Ik denk niet dat iemand in Ede een hekel aan hem had.
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/09/alle-rivieren-stromen-naar-de-zee-elie.html">Elie Wiesel</a> vertelt inzake zijn jeugdherinneringen hoe zijn opa zijn grote
zwarte jas om hem heen placht te slaan, wanneer hij als klein jongetje naast
hem zat in de synagoge. Die sfeer van geborgenheid en veiligheid, terwijl alle
woorden ten ene male over je hoofd heen gaan, hing voor mij ook rond dominee Van der Poel en
alles waar hij voor stond. Jolien vertelt dat ze regelmatig een kopje thee bij
haar oma ging drinken. Op een dag zat er een helemaal in het zwart geklede man
op de bank, die vroeger bevriend was met haar gesneuvelde oom Daan. Allebei
hadden ze vanuit een diep geloof in de ‘Here’, een woord dat in de brieven
oververtegenwoordigd is, oorlog gevoerd. Daarom kon zij in vrijheid leven. En zeker,
de diehards onder de zogeheten ‘poelekakkers’ (wat niets te maken heeft met een
elitair karakter maar met de boeren die er zaten: de kerk stonk letterlijk naar
mest) liepen in het zwart, maar zouden ‘Here’ absoluut nooit met <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
blasfemische e in het midden schrijven. Zo zijn er wel meer van die kleine dingetjes die schuren.
<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Bekeerd</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Evenals mijn vorige blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/max-mischa-het-tet-offensief-johan.html">“Max, Mischa & het
Tet-offensief”</a><span style="mso-spacerun: yes;"><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/max-mischa-het-tet-offensief-johan.html"> </a> </span>draait dit verhaal
verrassend genoeg ook om een oom. Een tweede verhaallijn gaat terug naar 1943
waarin de dan zeventienjarige oom Daan zijn moeder, een weduwe, in
compromitterende omstandigheden aantreft met een getrouwde man. In plaats van
finaal door het lint te gaan, wat volgens mij een vrij normale reactie zou zijn
geweest voor een puber, gaat hij als een oude opa vroom met haar in gebed. Jolien,
die meer over haar oom wil weten, krijgt van zijn nog levende verloofde – inmiddels
is ze een oude dame van negentig – te horen dat haar oma voor de tweede keer
trouwde met een rijke boer. Een misselijke vent. Oom Daan mocht hem niet. Maar
waarom trouwde ze dan? Ze wilde meer bestaanszekerheid - ze dreef in haar
eentje een winkeltje - en de opvoeding van haar vier kinderen viel haar <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>zwaar. Ze wilde een stiefvader voor hen.
Jolien hoort het beduusd aan, want zelf zit ze in een kunstmatig inseminatieproject.
Ze wil juist een kind z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>nder vader. En weer vind ik het bijna ongeloofwaardig als
de rijke boer op vrijerspad, in het tegenverhaal, de mooie winkelierster een
tas gratis groenten uit eigen tuin komt brengen, en haar ten afscheid op haar
hoofd kust. Stoere Veluwnaren kussen niet. Ergo, ze vinden het al moeilijk je
een hand te geven als je jarig bent. Ze zijn absoluut niet van het aanraken.
Dat weet ik, omdat de familie en vrienden aan mijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Leerdam">Leerdamse</a> vaderskant in mijn
beleving heel anders waren. Die knuffelden er ongegeneerd op los. Jolien
herinnert zich de begrafenis van haar oma, meer dan dertien jaar geleden,
waarop de dominee met gierende uithalen had gepreekt over hel en verdoemenis. Dat
gebeurt zeker. Omdat oma als een zeer kuise vrouw door het leven ging (de lezer
weet wel beter), had ze misschien nog een klein kansje op de hemel. Voor de
rest van de aanwezigen was er geen hoop, want die deden niets anders dan liegen
en bedriegen, hoereren en God loochenen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De Here zal jullie straffen!...”</i>. Edoch, je gaat in de zware kerk niet
zozeer verloren omdat je zondigt, dat doet per slot van rekening iedereen, maar
omdat je <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bekering">‘onbekeerd’ </a>bent. Je wordt niet zalig door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Goede_werken">‘goede werken’</a>: daarom is
er tijdens de<a href="https://historiek.net/reformatie-oorzaken-hervorming-samenvatting/72265/"> Reformatie</a> juist zo’n <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Schisma">schisma</a> ontstaan tussen rooms-katholieken
en protestanten. De nadruk ligt altijd op een schier onbereikbare ‘bekering’
(zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Knielen_op_een_bed_violen">“Knielen op een bed violen”</a>). Oftewel een plotselinge en totale
paradigmaverandering (zie William James in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/09/vormen-van-de-religieuze-ervaring.html">"Vormen van religieuze ervaring"</a>). Verlichting.
Godsopenbaring. Wedergeboorte. Daar heeft Jolien het gek genoeg nergens over. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Vredesmissie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het andere verhaal heeft Daan bonje met zijn nieuwe
vader. De laatste bromt dat die onbeschofte snotneus geen ‘u’ tegen hem zegt.
Ook weer zoiets: wij zeiden hoogstens ‘u’ tegen de meester en de dominee,
verder tegen niemand – dat klonk veel te raar. Ook geen ‘jij’ trouwens, maar
‘jie’. De stiefvader trommelt met zijn vingers op tafel alsof hij ‘een
pianostuk instudeert’. Er waren geen piano’s in de huizen waar ik kwam, wel
orgels dan wel ‘urgels’. Als Jolien weer bij de ex-verloofde van oom Daan op
bezoek is, haalt deze een <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/de-haantjes-in-vogelvlucht/1001004001573260/">boek</a> tevoorschijn over de <a href="https://www.indie-1945-1950.nl/web/1-8ri.htm">‘Haantjes’</a>, het
<a href="https://www.oudede.nl/wp-content/uploads/simple-file-list/Nijenhuis/011-Het-Bataljon-De-Haantjes.pdf">Veluwebataljon</a> waar haar oom deel van had uitgemaakt en gestationeerd was in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Malakka_(stad)">Malakka</a>.
Oom Daan meldde zich als voormalig heldhaftig ondergrondse verzetsstrijder in
de Tweede Wereldoorlog linea recta voor de bevrijding van Nederlands-Indi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>.
Uit liefde voor haar tweede man heeft zijn ex helaas al zijn brieven verscheurd.
Oom Daan wist zeker <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… dat de Here wil
dat soldaten de inwoners van de kolonie gaan helpen het land weer op te
bouwen…”</i>, vertelt ze. <a href="http://www.vilters-vanhemel.be/belgie_middeleeuwen_kruistochten_hfst1.html">God wil het</a>. Zijn jongere broertje, Joliens vader,
zette daar zo zijn vraagtekens bij. Hij had op de radio gehoord dat de Indonesi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rs
voor de onafhankelijkheid gingen. Wat hadden Nederlandse militairen daar dan te
zoeken? Wilden wij ook niet onafhankelijk zijn van de Duitsers? Ging het niet
om opgedrongen naastenliefde waarop niemand zat te wachten? <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Van onze zijde bezien is Japan onze
vijand en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Soekarno">Soekarno</a> een collaborateur. Wanneer wij ons in het Indonesische
standpunt verplaatsen, is Soekarno een held en zijn de <a href="https://geheugen.delpher.nl/nl/geheugen/pages/collectie/Molukse+geschiedenis+en+cultuur+in+beeld/KNIL">Ambonese KNIL-militairen</a> collaborateurs. Deze Ambonese militairen vechten immers tegen
mede-Aziaten om de kolonie voor Nederland te behouden…”</i>. Daarbij, hoeveel
heeft Daans keus te maken gehad met de nieuwe en verfoeide vader in zijn leven?
Nog steeds worden militaire interventies verkocht als <a href="https://www.defensie.nl/onderwerpen/historische-missies/missie-overzicht">‘vredesmissies’</a>, bedacht
ik, en is alles en iedereen overstuur als er doden vallen in oorlogsgebied. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Identity markers</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Jolien wordt zo getriggerd door het verhaal over haar oom
dat ze besluit een reis naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maleisi%C3%AB">Maleisi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span> </a>te maken om in zijn voetsporen te
treden. Op weg naar haar hotel in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sungai_Petani">Sungai Petani </a>wordt ze lastig gevallen door
een paar jonge blagen. Haar zichtbare haren zijn het probleem. Een vrouw raadt
haar aan een hoofddoek om te knopen. Ze leest een brief waarin het gaat over de
zusjes van Daan die hun moeder aan haar kop zeuren om een lange broek.
Uiteindelijk wordt er toch maar van afgezien. Vanwege de dominee. Weer bedenk
ik dat er in de echte zwartekousenkerk niet eens een discussie mogelijk zou
zijn geweest over een broek. Iets ‘zondigers’ was gewoon niet denkbaar. Zeventig
jaar later loopt Jolien rond op een <a href="https://milieudefensie.nl/red-het-regenwoud/veelgestelde-vragen-over-ontbossing-en-palmolie">palmolieplantage</a>, vroeger een
<a href="https://project2021.ntr.nl/rubber-de-roman/">rubberplantage</a>, en tuurt over de rivier waar zich ooit het kamp van haar oom
bevond. Oom Daan schijnt zich niet voorbeeldig gedragen te hebben. Ze is bezig
‘een lijk uit de kast te halen’, zegt ze zelf.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Ze gaat naar het eiland <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Penang_(staat)">Penang</a>, waar ze door <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/George_Town_(Maleisi%C3%AB)">Georg Town</a> wandelt en de
grootste berg beklimt waar Daan enthousiast over schrijft. Een aap jat haar
waterfles. In het synchrone tegenverhaal wil een soldaat voorgaan in gebed,
wanneer er in een restaurantje een maaltijd word besteld: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Nou, bidden kan ook wel zachtjes,’ zegt Gradus. ‘Schaam jij je voor
je geloof?’ vraagt Driekus…”</i>. Typisch Veluwse namen. In mijn familie werd
nooit hardop gebeden. En zeker ook niet voor elk wissewasje, zoals in Daans
omgeving. Dat kwam niet omdat ze het bij ons <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>niet zo nauw namen met het geloof. Integendeel. God was echter veel te ontzagwekkend om Hem te pas en te onpas lastig te
vallen. Het geloof had te maken met het ‘verborgene’, zie bijvoorbeeld <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/matteus/6"><span>Matteüs</span> 6 : 1-18</a>. Veluwekenner <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2013/11/zwijgen-bij-volle-maan-henk-vreekamp.html">Henk Vreekamp </a>schreef ooit dat de introverte Veluwnaar niet
praatte over zijn ‘heilsgeheimen’. Daar waren ze veel te heilig voor. Volgens hem lagen de wortels van deze perceptie in het oer-heidendom: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wodan">Wodan</a> werd ook nooit zomaar aangeroepen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Religieus fatalisme</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het junglekamp is bij de waterval van Badenoch (Kejai)
een soldaat uitgegleden en te pletter gevallen. Zijn eerste oorlogsdode, leest
Jolien in een aangeslagen brief van oom Daan. Alles gaat zoals God het
beschikt. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ons lot ligt al vanaf
eeuwigheid vast in het raadsbesluit van de Here…”</i>, aldus het<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fatalisme"> religieuze fatalisme</a> van Daan. Jolien, als er op een kilometerslange dwaaltocht zich
grijze, dreigende wolken boven haar samenpakken:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het
groen van de jungle naast mij is niet langer prachtig en mysterieus, maar lijkt
ondoordringbaar en krijgt iets angstaanjagend…”</i>. Na drie maanden
jungletraining vertrekt oom Daan vanaf Maleisi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span> met de boot naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jakarta">Jakarta </a>op <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Java_(eiland)">Java</a>, voor het echte werk. De mannen komen aan
in de haven van <a href="https://onzemarinevloot.weebly.com/tandjung-priok-soerabaja.html">Tandjong Priok</a>. Ze moeten het station<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Meester_Cornelis"> ‘Meester Cornelius’</a>
bewaken. Alle inkomende treinen worden gecontroleerd. Alle verdachte personen
gearresteerd. Overal spoken onzichtbare extremisten rond. Hij wordt
doorgestuurd naar het station van de kampong<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Klender"> Klender</a>, waar hij binnen een maand zal omkomen. Ondertussen stuurt zijn broertje Daan brieven vol ‘communistenpraat’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De regering heeft door te praten veel
levens gespaard. Die levens lijken voor de zichzelf christelijk noemende <a href="https://www.parlement.com/id/vh8lnhrogvuw/anti_revolutionaire_partij_arp">A.R.Partij </a>niet te tellen en ze zoeken voor hun standpunt grond in de BIJBEL. ’t Is
volgens de A.R. Partij hun roeping tegenover de Indische bevolking het
wettelijk gezag te handhaven…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als inboorlingen zich misdragen moet je knallen…”</i>. Aldus zijn
stiefvader thuis. Het is niet zo dat zwartekousenkerkers per definitie voor
militarisme kozen, denk ik. In mijn familie gaat een verhaal dat een allang
overleden oom kon kiezen tussen dienstplicht in Nederlands-Indi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë of in de
<a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/mijnwerkers-in-limburg/">kolenmijnen van Limburg</a>. Mijn oom was een ‘bangebroek’, zoals Daan dat noemt,
en koos de mijnen, waar hij net zo goed gek werd. Wat wil je: een boerenjongen die
onder de grond wordt gestopt. Hij is gevlucht en bij een boer gaan werken die
het uiteindelijk voor elkaar kreeg dat een en ander officieel werd goedgekeurd.
</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Uitbuiting</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ondanks dat Jolien hier en daar beweert op vrouwen te
vallen, papt ze aan met de knappe zoon van de hoteleigenaar, die, als ze naar
een oude, vette, witte kerel met een beeldschoon inlands kind aan zijn arm
kijken, vraagt of haar oom hier heeft gevochten om ‘Nederland rijk te houden’. Jolien
reageert geshockeerd. Hans Goedkoop zegt dat Nederland <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n derde van haar rijkdom te
danken heeft aan Indonesi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>. Ondertussen komen er in het tegenverhaal brieven van
Daan naar Ede met steeds heftiger retoriek:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… We hebben hier een beetje oorlog. We hebben een heel stuk gezuiverd van
extremisten. Vuil volk…”</i>. Veel inlanders zijn krijgsgevangen gemaakt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We moeten vechten en informatie
lospeuteren uit gevangengenomen vijanden…”</i>. Je kunt je beter geen illusies
maken over hoe dat gaat: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Uiteraard
laten we niet met ons sollen; we schieten vijandige oproerkraaiers neer…”</i>. De
extremisten geven in het Maleis veel meer geheimen over hun strategie prijs dan
wanneer een Hollandse soldaat hen verhoort. De inlandse oorlogsvrijwilligers
zijn echt nodig. Over een arrogante KNIL-sergeant: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Eerst kreeg de Ambonees kritiek op zijn meedogenloze
ondervragingsmethodes, maar hij boekt zulke goede resultaten dat zijn
wreedheden door de vingers worden gezien…”</i>. Daan heeft het over de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sluipschutter">‘snipers’ </a>in bomen, die je in de rug bestoken. Iedereen is zenuwachtig. Er zijn
veel schietpartijen in Klender: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Alle
brieven van Daan brengen tegenwoordig slecht nieuws over soldaten die zijn
gesneuveld. Nel voelt dat haar zoon nog veel meer ernstige en verdrietige
dingen verzwijgt…”</i>. Op een zondag woont Daan met zijn maten een dienst bij
in een Nederlandse kerk. Na afloop nuttigen ze onderweg in een Hollands eethuis
aardappelen. En weer bekruipt me het gevoel dat er iets niet klopt.
Zwartekousenkerkers lijden liever honger dan op de dag des Heeren geld te laten
rollen – voor wat dan ook. Principes zijn principes. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dionysisch</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het verhaal van Regien Stomphorst maakt goed duidelijk
hoe Daan in een neerwaartse spiraal terecht komt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Soms heb ik het gevoel dat we in een enorme troep verzeild geraakt
zijn terwijl we kwamen om de boel op te schonen…”</i>. Plotseling begin ik een
beetje te begrijpen hoe dat kan eindigen in de totale waanzin van kolonel Kurtz
in de film <a href="https://www.imdb.com/title/tt0078788/">“Apocalypse Now”</a> (om iets nadrukkelijk te laten zien worden in
literatuur en films de lijntjes tot in het extreme doorgetrokken). Zoals
bepaalde <a href="https://weten.site/de-vijf-bloederigste-sektes-van-de-20ste-eeuw/">sektes </a>via steeds excessiever apocalyptisch gedachtegoed ook zijn
afgegleden naar zelfvernietiging. Het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dionysisch">dionysische</a> neemt de overhand. Zijn moeder over Daan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Deze brief is zo mogelijk nog chaotischer
dan de vorige dus het gaat niet goed…”</i>. De zoon van de hotelhouder vertelt
Jolien dat er mensen zijn gemarteld. Ik denk niet dat er een oorlog bestaat
waarin dat niet gebeurt. Zie bijvoorbeeld<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/09/ons-lichaam-jullie-slachtveld-christina.html">“Ons lichaam, jullie slagveld”</a> van Christina Lamb. Jolien: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik zwijg, want dit dreigt opnieuw een
hopeloos gesprek te worden. Ik weiger excuses te maken voor het oorlogsverleden
van mijn oom. Ik ben er toch niet verantwoordelijk voor dat mijn voorouders
andere volken hebben gekoloniseerd? Moet ik me dan ook persoonlijk
verontschuldigingen voor slavernij en de kruistochten? Mooi niet…”. </i>In de Edesche
Courant van 5 juni 1946 wordt oom Daan als oorlogsdode ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>erd
en neergezet als een held. Op de erebegraafplaats <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ereveld_Menteng_Pulo">Menteng Pulo</a> vindt Jolien het
erekruis<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>van haar oom. Volgens het
Nederlands Instituut voor Militaire Historie zijn er in de koloniale oorlog
4751 Nederlandse soldaten gesneuveld tegenover 97.421 Indonesische doden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat is een verhouding van een op twintig
en een half…”</i>. In 2016 gaat Jolien naar de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nationaal_Indi%C3%AB-monument_1945-1962">Indi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>-herdenking</a> in Roermond, dat
een groot re<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>niegehalte
heeft. De algemene strekking van de verhalen die er worden verteld, is dat de
soldaten die terug kwamen naar Nederland geen warm welkom kregen en dat ze
daarom hebben gezwegen over de gebeurtenissen in de kolonie. Zie wat oom Owen
als Vietnamveteraan overkwam in de VS in mijn blog over <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/09/max-mischa-het-tet-offensief-johan.html">“Max, Mischa & het
Tet-offensief”</a>. Jolien bezoekt het Nationaal Achief in Den Haag om rapporten in
te zien die pas na tachtig jaar zijn vrijgegeven:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De oorlogsvrijwilligers waren minimaal achttien jaar oud. Tegen de
tijd dat het grote publiek mag weten wat ze hebben gedaan zijn ze ouder dan
vierennegentig jaar en de meesten waarschijnlijk dood…”</i>. De ontsluiering van
de geheimen rond oom Daan zet haar wereld volledig op zijn kop. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Gopher –
2022, 218 blz., ISBN 978 949 323 097 2, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span>
21,25</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000117168193&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p><p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
Unknownnoreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-60714924925883784332023-09-07T21:17:00.249+02:002023-09-23T20:21:02.363+02:00Max, Mischa & het Tet-offensief – Johan Harstad<p></p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiExsENfUR4s41gQIWEyH6QFV_Z9TTHfsZbuBwyCSaVfhvaC_uSIXpqJ5EIpvBJ40BzYO6YsPj98zZZ5pgvPH5tCzZA2_dY4_0wFg59nO_quLtYbEONumkNKjh4QrgMJ5d3EuP_8Jd8fr2VnaSx6bAMnVG-7PIIqFMiudzSa0sdTw_4GeDwQBS04sVmz6xC/s611/tet-offensief.JPG" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="611" data-original-width="388" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiExsENfUR4s41gQIWEyH6QFV_Z9TTHfsZbuBwyCSaVfhvaC_uSIXpqJ5EIpvBJ40BzYO6YsPj98zZZ5pgvPH5tCzZA2_dY4_0wFg59nO_quLtYbEONumkNKjh4QrgMJ5d3EuP_8Jd8fr2VnaSx6bAMnVG-7PIIqFMiudzSa0sdTw_4GeDwQBS04sVmz6xC/s320/tet-offensief.JPG" width="203" /></a></div> <b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><br /></b><p></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wil je iets van de wereld om je heen begrijpen, wat nog niet meevalt omdat je er zelf
onderdeel van bent, dan zou je drie dingen kunnen doen: een cursus hedendaagse cultuur volgen, de YouTube video's “De tijd in beeld” (deel <a href="https://www.youtube.com/watch?v=4K4nQc7-8Bs">I</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=G_pvVtgHP_Y">II</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=JptHDcMsHpk">III</a> en <a href="https://www.youtube.com/watch?v=ymBY1qjdmiQ">IV</a>) met
filosoof<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ad_Verbrugge"> Ad Verbrugge</a> bekijken of<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>“Max,
Mischa & het Tet-offensief” van de Noorse (toneel) schrijver <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Johan_Harstad">Johan Harstad </a>(1979, winnaar <a href="https://www.europeseliteratuurprijs.nl/2018/winnaar.php">Europese Literatuurprijs</a> 2018) lezen. Het is iedere pagina van de ruim 1200 (!) bladzijden waard. Het
meest frappante vind ik dat zowel Ad Verbrugge als Johan Harstad hun verhaal
baseren op de krankzinnige oorlogsfilm <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalypse_Now">“Apocalypse Now”</a> (1979) van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Francis_Ford_Coppola">Francis Ford Coppola</a>, die ik eindelijk heb gezien. De film is ge</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt
op de klassieker <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2018/11/hart-der-duisternis-joseph-conrad.html">“Heart of Darkness”</a> uit 1899 van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Conrad">Joseph Conrad</a>. Ad Verbrugge
wijst op het merkwaardige feit dat “Apocalypse Now” zich voltrekt in een roesachtige
droomtoestand vol oerangsten en oerdriften, ja, zelfs spontane associaties oproept
met iets als een vegetatieve tempelslaap waar je nekharen van overeind gaan
staan, terwijl de huidige tijdgeest veeleer draait om ‘wakker worden’. Zie de
<a href="https://www.npostart.nl/argos-medialogica/28-05-2023/VPWON_1349438">complotdenkers</a> en <a href="https://nos.nl/collectie/13919/artikel/2457766-hoe-de-betekenis-van-woke-veranderde-in-2022">woke</a>: ‘the trance is over now’. Zo duister als de Vietnamfilm, zo
warm is trouwens het boek. <a href="https://www.groene.nl/artikel/de-laatste-omhelzing">Marja Pruis</a> heeft het in </b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
van haar briljante recensies zelfs ietwat badinerend over een
‘feel-good-roman’. Theoloog <a href="https://www.samjanse.nl/">Sam Janse</a> in het ND van 28.08.23: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik probeer even een tekst te schrijven
voor de geschiedenisboekjes van rond 2100. Dan leren de scholieren dit: ‘De
Grote Vooruitgang begon ongeveer in 1950 en pakte in het begin voor de mensen
in het Westen gunstig uit. Maar rond 2020 werden de fatale gevolgen van dit
proces voor onze planeet duidelijk. Rond de <a href="https://www.human.nl/brainwash/lees/David-Wallace-Wells.html">evenaar </a>werden hele streken
onbewoonbaar. Vruchtbare gebieden werden woestijn. Met het gevolg dat er een
grote volksverhuizing op gang kwam waarin meer dan een miljard mensen hun heil
elders zochten. Dat leidde tot ontwrichting van de samenlevingen in Amerika en
Europa.’ Voor zo’n verhaal hebben we maar </i></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n woord: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Apocalyptische_literatuur">apocalyptisch</a>…”</i>.
</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Omhelzing</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het boek. De van oorsprong Noorse, vijfendertigjarige regisseur
Max Hansen begint tijdens een tournee van zijn achtste theaterproductie op een
hotelkamer in de VS met frisse tegenzin aan een nieuwe dag. Hij vertelt over
zijn beroep: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik heb aan het begin van
mijn carri</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>re de fout gemaakt dat ik mijn
ziel in mijn werk legde. Dat moet je niet doen, want je krijgt hem niet terug,
niet in dezelfde staat tenminste…”.</i> Hij gelooft niet in zalen met meer dan
vierhonderd stoelen, want dan veranderen de toeschouwers in <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
groot gruwelijk organisme dat collectief reageert (zie rabbijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/08/exodus-boek-van-bevrijding.html">Jonathan Sacks</a>
over het ‘en masse’ anders handelen dan wanneer we alleen zijn). Hij heeft het
over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Samuel_Beckett">Beckett</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/William_Shakespeare">Shakespeare</a>, over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tennessee_Williams">Tennessee Williams</a> en<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eugene_O%27Neill"> Eugen O’Neill</a>, over
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anton_Tsjechov">Tsjechov </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Henrik_Ibsen">Ibsen</a>, over <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Yasmina_Reza">Yasmina Reza</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Grotowski">Jerzy Grotowski</a>, over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/August_Strindberg">Strindberg</a> en
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Antonin_Artaud">Artaud</a>, over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Louis_Malle">Louis Malle </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_Weiss">Peter Weiss</a>, over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Peter_Brook">Peter Brook</a> en<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arthur_Miller">Arthur Miller</a>, over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moli%C3%A8re_(schrijver)">Moli<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>re
</a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Harold_Pinter">Pinter</a>, over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jon_Fosse">John Fosse</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lars_Nor%C3%A9n">Lars Nor<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>n</a>. Over het dode theater, het heilige
theater, het ruige theater, het directe theater, het rijke theater, het
synthetische theater, het wrede theater en het sobere theater. Zelf houdt hij
het bij het inconsequente theater. Het theater van de twijfel - vooral in hem
zelf - dat in principe vrij is van elk <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dogma_(algemeen)">dogma</a>. Hij verlangt naar Noorwegen waar hij
niet meer naar terug kan. Na twintig jaar voelt hij zich nog steeds niet thuis
in Amerika, het land van ontheemden. Hij schrijft in het Noors omdat hij er
behoefte aan heeft zijn eigen stem op het spoor te komen. En om de mensen uit
zijn verleden <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… voor de allerlaatste
keer in </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n omhelzing te vatten…”</i>. Want
alles en iedereen valt uit elkaar. Dat zijn er helemaal niet zoveel, zoals<a href="https://www.youtube.com/watch?v=7tJxNamOXNo"> Maarten ’t Hart </a>in een filmpje fijntjes opmerkt: zijn vader, zijn moeder, zijn vriendin
Mischa, zijn dramadocent Wohlman, zijn vriend Mordecai en zijn oom Owen.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Kapitalisme</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De ouders van Max, een piloot en de eigenares van een
breiwinkeltje, sloten zich in een vorig leven aan bij de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Communisme">communisten</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Tot de Culturele Revolutie van <a href="https://www.vpro.nl/programmas/yangtze/map/WH-hoe-mao-aan-de-macht-kwam.html">Mao </a>roet
in het eten gooide en <a href="https://historianet.nl/oorlog/grote-namen-uit-de-oorlog/pol-pot-de-ondoorgrondelijke-massamoordenaar">Pol Pot </a>zijn ware gezicht toonde en er een gewone man met
plastic tassen voor een tank ging staan op het <a href="https://historiek.net/studentenopstand-in-peking-1989/1907/">Plein van de Hemelse Vrede</a> en de
wereld op zijn kop zette…”</i>. Zijn vier jaar oudere zus Ulrikke vernoemden ze
zelfs naar <a href="https://historiek.net/ulrike-meinhof-rote-armee-fraktion-raf/20955/">Ulrike Meinhof </a>van de <a href="https://www.historischnieuwsblad.nl/raf-rote-armee-fraktion/">Rote Armee Fraktion</a>. Zijn mooie, vrolijke,
zorgeloze moeder was een spontaan<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Flowerpower"> flowerpower-</a>meisje. Zijn vader een droevige jongen
met een soort angstig respect voor autoriteit. Het gezin emigreerde naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Long_Island_(New_York)">Long Island </a>voor het geld. Ad Verbrugge wijst op het merkwaardige feit dat de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hippiecultuur">hippiegeneratie </a>uit de <a href="https://www.kunstbus.nl/cultuur/jaren+zestig.html">jaren zestig</a> in een draai van 180 graden r<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ü</span>cksichtslos
naar het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kapitalisme">kapitalisme</a> switchte. Geld vergoedt veel, zo niet alles. Daar gaat het theater
dat Max maakt onder andere over. Hij haalt een stuk aan dat zich, naar
aanleiding van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kredietcrisis">beurscrash </a>in 2008, afspeelt in een claustrofobische vergaderzaal
en zwaar leunt op de science-fictionfilm <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alien_(film)">“Alien” </a>uit 1979 (waarin de bemanning
van een ruimteschip gek genoeg wordt gewekt uit haar cryptoslaap door een boordcomputer
– zie Ad Verbrugge in de intro): de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mammon"> ‘mammon’</a> in de rol van buitenaards monster. Zie <a href="https://www.bible.com/nl/bible/1276/1TI.6.10.BB">1 Timot<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>us
6:10</a> zou ik zeggen. Groei om de groei is de ideologie van een kankercel, aldus
Max. De spelers discussi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren over de vraag of er overeenkomsten bestaan tussen de
kampbazen in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz_(concentratiekamp)">Auschwitz-Birkenau</a> en de geldwolven in financi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
instellingen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Was er sprake van vergelijkbare
rationalisatie? Als je duidelijk ziet wat jouw handelingen met je medemens
doen, maar toch vindt dat je in je recht staat; als je beseft dat de keuzes die
je maakt catastrofale gevolgen kunnen hebben voor hordes individuen, maar toch
doodgemoedereerd naar huis gaat, naar vrouw/man en kinderen en rationeel vindt
dat je goed werk hebt geleverd, is er dan nog wel een verschil?...”. </i>Wat is
het verband tussen kapitaal en de slechtheid van de mens? Hij vertelt over
een actrice die het kapitalisme zo’n beetje verpersoonlijkt en verdedigt: onze
graaineiging zou best iets natuurlijks en menselijks kunnen hebben. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als het de bedoeling was geweest dat we
konden vliegen, dan zouden we wel met vleugels geboren zijn. Als het de
bedoeling was dat we <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Socialisme">socialisten </a>zouden zijn, dan hadden we wel een aangeboren
gevoel voor empathie en medeleven meegekregen…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>We bekritiseren dieren ook niet om hun
gedrag: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… we verwijten de <a href="https://www.gld.nl/nieuws/7767139/behendige-goochelaar-zo-komt-de-eekhoorn-de-winter-door">eekhoorn</a> niet
dat hij noten verzamelt voor de winter en we knikken begripvol als het dier
meer hamstert dan het gedurende de koude maanden kan opeten. Want een eekhoorn
weet niet hoelang de winter duren zal…”</i>. Alsof je naar een rede van
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joseph_Goebbels">Goebbels</a> luistert: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… je weet dat het
krankzinnig is, maar je kunt je oren er niet van afhouden…”</i>. Max constateert
verder hoe raar het is dat het publiek klapt voor haar eigen ondergang.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Oorlogsheld</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Hij heeft het over een knettergek stuk over <a href="https://historiek.net/napoleon-bonaparte-generaal-keizer/61142/">Napoleon</a> op
<a href="https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-verbanning-van-napoleon-naar-sint-helena">Sint Helena</a> dat hij ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nt heeft op de films van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stanley_Kubrick">Stanley Kubrick</a>: Napoleon die ‘s
nachts op een <a href="https://www.youtube.com/watch?v=UjxQQ5PGSFU">driewieler</a> door de gangen van Longwood House raast en dat soort
dingen. Zo werkt het <a href="https://www.kunstbus.nl/cultuur/postmodernisme.html">postmodernisme</a>. Hij kan niet in hotels slapen en wel in
auto’s, dus huurt hij er <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ee</span>n tijdens zijn tournee, in plaats van met het vliegtuig
van hot naar her te reizen. Terwijl hij het zich achter het stuur gemakkelijk
maakt, vertelt hij over zijn jeugd in een buitenwijk van het Noorse <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stavanger">Stavanger</a>:
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Forus">Forus</a>. Ooit was het moeras, toen kwamen de fabrieken en daarna verdwenen de
vaders naar de lucratieve <a href="https://www.noordzeeloket.nl/functies-gebruik/olie-gaswinning/">booreilanden</a> en olieplatforms in de Noordzee. De
moeders zwaaiden de scepter. Harstad beschrijft het een beetje op een ‘als de
kat van huis is, dansen de muizen’-manier. Wanneer de doodvermoeide mannen
thuiskomen, is er rust geboden en moet alles en iedereen weer in het gareel.
Een paar dagen voor hij elf wordt (1988), ziet Max stiekem <a href="https://www.vprogids.nl/cinema/films/film~321544~apocalypse-now~.html">"Apocalypse Now"</a>. Met een vriendje. In een kelder. Via een opgenomen video die hij van een oudere
broer van iemand heeft geleend, die hem later feliciteert omdat hij zo’n ‘zieke
film’ heeft doorstaan. Iemand verderop in de straat is er krankjorum van
geworden. Het levert Max naast zijn fascinatie voor het <a href="https://historiek.net/tet-offensief-vietnam-1968/141589/">Tet-offensief</a> de nodige
verschrikkelijke nachtmerries op, maar daar praat hij natuurlijk niet over. Met
zijn vriendjes speelt hij de Vietnam-oorlog na in de bossen en tussen de
verpauperde graansilo’s op het industrieterrein van Forus, waar hij tijdens een
onbezonnen actie uit het raam van een fabriekscomplex valt en allebei zijn
sleutelbeenderen inclusief polsen breekt. Tegen alles waar zijn ouders voor
staan, kiest hij immer de Amerikaanse kant. Op het gips kalken zijn
schoolvriendjes fameuze <a href="https://everydaypower.com/apocalypse-now-quotes/">quotes</a> uit “Apocalypse Now”: <a href="https://www.youtube.com/watch?v=vRp7tYWnJJs"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… I love the smell of napalm in the morning…”</i></a>. Max is een oorlogsheld. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Prozac_Nation">Prozac Nation</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Na een hartverscheurend afscheid komt het gezin, totaal
uit de toon vallend in dikke Scandinavische truien, in het zomerse gegoede
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Garden_City,_New_York">Garden City</a> – New York aan, dat als twee druppels water op thuis lijkt maar het
niet is, en begint Max’ gemis. Hij weigert woedend en verdrietig naar buiten te
gaan. Als hij genoeg heeft van boeken en muziek begint hij uit pure frustratie
te schrijven. Hij stikt in zelfmedelijden en is zo rottig tegen zijn moeder als
hij maar kan. Hij blijft wel hardlopen. In het donker. Om de buurten ‘aan
elkaar te breien’. Hij gaat naar de <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Middle_school">middle school</a> waar hij geen aansluiting
vindt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik stond alleen op het
schoolplein en had niets te maken met het rumoer om me heen. Het regende…”</i>.
Gelukkig duurt het maar een jaar tot hij naar de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Highschool"> high school</a> kan. Die
zomervakantie in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Florida_(staat)">Florida</a> geeft hij zijn verzet op, <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>koopt hij een pakje sigaretten, Jezus-sandalen
die staan voor ‘in beweging blijven’ en besluit hij de jungle in te lopen om er
nooit meer uit te komen: hij wordt Amerikaan. Op de nieuwe school ontmoet hij de Joodse, altijd sjiek geklede, ongewoon knappe Mordecai Weintraub,
die net als hij, ‘zwemmen voor gevorderden’ heeft gekozen. De rest van de klas
dobbert<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>rond in het pierenbadje. Mordecai
schreeuwt een citaat uit “Apocalypse Now” naar hem. Dolgelukkig schreeuwt hij
een ander citaat terug. Alsof het wachtwoorden zijn. Om elkaar te kunnen
blijven zien, worden ze lid van een zwemclub. Al ras zijn ze avonden lang bij
elkaar om tot ze er zo ongeveer bij neervallen over films, boeken en muziek te discussi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren: <a href="https://www.youtube.com/watch?v=3qVPNONdF58">‘Blind Melon’</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=zvMFm5nKeUc">‘The Lemonheads’</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=qM0zINtulhM">‘Pearl Jam’</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=3mbBbFH9fAg">‘Soundgarden’</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=qORYO0atB6g">‘The Beastie Boys’</a>. Het vuur tussen hen laait op. Zielsverwantschap.
Als Mordecai verkering krijgt met het mooiste meisje uit de klas verandert hun
relatie. Tot hij bijna nooit meer langs komt en het gerucht rondgaat dat hij
depressief is. Maar ja,<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… wie is dat niet
in dit land? Nog even en ze lanceren <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fluoxetine">Prozac</a> met mintsmaak…”</i>. <a href="https://www.amerikaonly.nl/zo-zag-new-york-er-begin-jaren-90-uit-met-twin-towers/">Begin jaren negentig</a> <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… staat bekend als een van de
zwartste hoofdstukken uit de geschiedenis van New York City, waar toen binnen
de stadsgrenzen meer dan tweeduizend moorden per jaar werden gepleegd…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Dramaqueen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Op een winternacht vliegen er sneeuwballen tegen het raam
van Max’ slaapkamer en blijkt Mordecai voor zijn huis te staan. Samen dwalen ze
uren door het stille duister. Mordecai vertelt dat hij maar niet verliefd kan worden op zijn lief, hoe hard
hij het ook probeert. Wat is er waar van de geruchten dat hij iets te maken
heeft met inbraken in de buurt? Wat heeft hij met zijn hand gedaan waar een
spoor van opgedroogd bloed langs loopt? Max komt het niet te weten. Als ze in
het aanbrekende daglicht uiteindelijk met een hug afscheid nemen en Mordecai’s
mond ‘per ongeluk’ die van Max raakt, weet ik het zeker: Mordecai is gay. Al
heeft de ietwat verwarde Max vooralsnog geen idee. Mordecai is sowieso een
dramaqueen. In een buitengewoon provocerend artikel voor een literair blaadje dat
op school circuleert, zet Mordecai zijn vriendin zo grensoverschrijdend en
genadeloos te kakken, dat deze niets anders kan dan hun relatie op hoge toon be<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>indigen.
Mordecai is weer vrij! Samen gaan de pubers hun omgeving met zondermeer meedogenloze
fratsen te lijf. De wereld als podium. Tot de moeder van Max hen meesjouwt naar
een aantal theaterproducties, waar ze zo onder de indruk raken van <a href="https://www.nytimes.com/2011/07/04/theater/reviews/three-hotels-by-jon-robin-baitz-at-williamstown-review.html">“Three Hotels”</a>en <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Normal_Heart">“The Normal Heart”</a> - volgens mama is echter <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Zoo_Story">“The Zoo Story” </a>van Albee het
allermooiste ooit - dat ze hen stimuleert zich bij het schooltheater te
vervoegen. Dat is toch een club contactgestoorden en tere zieltjes? Maar ze moeten <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>rgens
hun ei kwijt. Dus: waarom ook niet! </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wohlman</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Niets aan het
schooltheater was zoals we het ons hadden voorgesteld, het was echt keihard
werken. Vier avonden in de week, drie uur per avond…”</i>. De dramadocent,
Wohlman, is even angstaanjagend als <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Colonel_Kurtz">kolonel Kurtz </a>uit “Apocalypse Now”, beweert Max.
Over <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wachten_op_Godot">“Wachten op Godot”</a> :<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… ‘Als Godot
was gekomen, was er geen verhaal geweest,’ zei Wohlman. ‘Datzelfde geldt voor
die Jezus van jullie. Als hij niet op zijn hoogtepunt verdwenen was, maar was
blijven rondhangen tot hij veertig, vijftig, zestig was geworden – denk je dat
iemand dan zin had gehad om naderhand <a href="https://www.pthu.nl/bijbelblog/2021/04/waarom-vier-evangelien/">boeken </a>over hem te schrijven? Nee dus.
Dat is het beste wat ik over Jezus kan zeggen, dat hij wist wanneer hij van het
toneel moest verdwijnen. Maar Godot? Godot is een heel ander verhaal. Godot </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">is</span> God. En tegelijkertijd is hij God
‘niet’. Hij komt niet. Hij is de negatie van God…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat is het moderne schuldgevoel, dit is
de moderne tragedie. We hebben de goden uit de oudheid die ons de hele tijd
omringden vervangen door een afwezige God en zo hebben we ons eigen bestaan
zinloos gemaakt…”</i>. Volgens hem bestaat het leven uit wachten tot onze tijd
erop zit, de stoelen worden verlaten en de lichten in de zaal voorgoed worden
gedoofd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wij zijn de laatste
leveranciers van de illusie dat we ergens naar op weg zijn en dat we een doel
hebben…”</i>. Zijn leerlingen zijn vooralsnog jong genoeg om te denken dat alle
dramatiek slechts de illusie van een echte inhoud is en te verwachten dat er
ooit ergens een licht zal opgaan. Na een heleboel theorie wordt eindelijk <a href="https://paulturner-mitchell.com/nl/54599-ezhen-ionesko-nosorog-kratkoe-soderzhanie-analiz.html">“De Neushoorn”</a> van<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Eug%C3%A8ne_Ionesco"> Eug<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>ne Ionesco</a> gespeeld, dat over groepsdruk en conformiteit
gaat. De aansluiting bij ‘de universele familie’, het <a href="https://www.encyclo.nl/begrip/herrenvolk">‘Herrenvolk’</a> zo je wil.
Mordecai blijkt tijdens een experiment bereid ‘een van hen’ te worden. Max,
als enige, niet. In plaats van neushoornmaskers dragen de acteurs <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gasmasker">gasmaskers</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Daar. Was. Ze.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De zomer van 1993 brengt de familie Hansen door in een
strandhuisje bij<a href="https://fireisland.com/towns/fair-harbor-fire-island/"> Fair Habor</a> op <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fire_Island">Fire Island</a>, een slaperig plaatsje vol
vriendelijke mensen op nog geen half uurtje rijden van Garden City, waar de zen-rust
nog niet is verstoord en auto’s verboden zijn. Kortom, ‘een en al wildernis en
ongedierte’. Max is er volmaakt gelukkig. Ook al ruzi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n zijn ouders steeds vaker. Hij
praat er met de pensionado’s. Helpt hen in ruil voor een paar pilsjes hun
bungalowtje te beitsen. En ondertussen wacht hij op Mordecai die na zijn
zomerkamp komt logeren en eindelijk zeker weet dat hij het theater in wil:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… We wisten wat we wilden worden, wat we
met onze levens wilden doen, dat was een enorme opluchting. We wilden ook nog
eens hetzelfde, die opluchting was nog groter…”</i>. Max: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We hadden als zwemmers kunnen eindigen, maar we waren op tijd aan
land gekrabbeld…”</i>. Mordecai blijkt op kamp een leidster te hebben ontmoet
die hij graag mag. Geen paniek, gewoon een vriendin. Zeven jaar ouder zelfs.
Een redelijk succesvolle kunstenares al. Mischa. Sterker, ze bivakkeert voor
een aantal weken in een huis waar voortdurend wordt gefeest, in <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Davis_Park,_New_York">Davis Park</a> bij
<a href="https://fireisland.com/beaches/leja-beach/">Leja Beach</a>, twintig kilometer verderop. Daar gaan ze natuurlijk op af. Ze
beloven papa om uiterlijk twee uur ’s nachts thuis te zijn. Ze fietsen zich te
pletter over onbegaanbare zandpaden en door donkere bossen, maar houden vol. In
Davis Park richten ze zich simpel op de huizen waar muziek klinkt. Het derde
waar ze aanbellen is raak: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Daar. Was.
Ze…”</i>. Max: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Werd ik toen al
verliefd op haar, toen ze zo tegen de deurpost leunde? Gebeurde het echt zo
snel? Ik weet het niet, ik geloof dat het te veel was om in </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n keer te verwerken en dat de
verliefdheid me pas later die avond, in de loop van de nacht besloop en dat die
groeide, groeide en buitensporige proporties aannam, en ik wilde haar alleen
maar aanraken en met haar praten en naar haar luisteren en haar opvreten en haar
vierentwintig uur per dag bij me hebben, idealiter nog langer. Verliefdheid op
het randje van kannibalisme, stevig verankerd in waanzin…”</i>. Met haar
meterslange wimpers lijkt ze op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Shelley_Duvall">Shelley Duval </a>uit <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brewster_McCloud">“Brewster McCloud”</a> (zie de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Shelley_Duvall">foto </a>op de <a href="https://www.instagram.com/reel/Ca-SN6SpLMa/">omslag</a>). En op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Olijfje">Olijfje</a>, de vriendin van <a href="https://www.moviemeter.nl/film/5510">Popeye</a>. Eerst weet Mischa
niet goed wat ze met twee kleuters van zestien aan moet, maar als ze bier en
whisky (die ze gejat hebben uit het strandhuisje van een alcoholist) bij zich
blijken te hebben, verandert de zaak. Al gauw worden ze opgenomen in het
gezelschap van galeriehouders, schrijvers, collega-kunstenaars en andere onduidelijke types, dat binnen, onder het zuipen door, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cannabis_(drug)">marihuana</a> zit te
roken. Om een lang verhaal kort te maken: tegen zes uur ’s morgens maakt Max
zich geschrokken los uit Mischa’s dunne armen en karren de vrienden als de
wiedeweerga terug naar huis, waar papa gelukkig nog luid en duidelijk onder
zeil is. Het laatste waarvan Max zich bewust is, is dat Mordecai bij hem in bed
kruipt. Wanneer ze een paar dagen erna schuilen voor een hevige onweersbui, ontstaat
er een intimiteit waarin Mordecai <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>vertelt dat hij het niet erg vindt dat Max
werk wil maken van Mischa, omdat hij op jongens valt. En dat hij alle dialogen
in “Apocalypse Now” enkel uit zijn hoofd heeft geleerd om Max te imponeren. Hij
vindt de film in feite geen bal aan: ‘net opgedroogde verf’.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ik werd wakker</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Als Mordecai naar huis is, komt Max Mischa weer tegen die
een boek zit te lezen op het strand (<a href="https://www.boekmeter.nl/book/19195">“Oil”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Upton_Sinclair">Upton Sinclair</a>, voor de liefhebbers). Of hij zin heeft
om ’s avonds om acht uur langs te komen (ten teken dat de audiëntie voorbij is,
duikt ze weer in haar boek). Wederom ploegt hij gestaag over de slechte
zandwegen naar Davis Park. Mischa vertelt dat ze ‘wasmachines’ schildert. Ze heeft net een werk verkocht voor tienduizend dollar (Max moet zich even aan de tafel
vasthouden). Via Mischa laat Harstad de hele moderne kunst voorbij komen: <a href="https://historianet.nl/cultuur/kunst/jackson-pollock-zuipende-druppelschilder-liet-de-kunst-vrij">Pollock</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mark_Rothko">Rothko</a>, <a href="https://fahrenheitmagazine.com/nl/kunst/plastic/jasper-johns-de-Amerikaanse-kunst-revolutionair">Jasper Johns</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/James_Rosenquist">Rosenquist</a>, <a href="https://www.catawiki.com/nl/stories/4603-van-soepblikken-tot-beroemdheden-het-verhaal-achter-de-pop-art-van-andy-warhol">Warhol</a>, <a href="https://www.wikiart.org/en/franz-kline">Franz Kline</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean-Michel_Basquiat">Basquiat</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cindy_Sherman">Cindy Sherman</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Takashi_Murakami">Takashi Murakami</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tom_Wesselmann">Tom Wesselmann</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michael_Heizer">Michael Heizer</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Georgia_O%27Keeffe">Georgis O’Keeffe</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Grant_Wood">Grant Wood</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chuck_Close">Chuck Close</a>.<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> </i>Max: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <u>Ik werd wakker</u> in een nieuw leven dat in
niets op het vorige leek…”. </i>Over de lawine van verliefdheid: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik had buikpijn, wilde juichen en
overgeven tegelijk…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Verliefd. Er vond een nieuwe verschuiving plaats in mijn bovenkamer, de hele
rotswand raakte los, de wind trok aan, er barstte een orkaan los en mijn hart
bonsde in mijn slapen. Het deed pijn…”</i>. Mischa zegt dat ze vier jaar de bak
in kan draaien vanwege een categorie E-misdrijf, omdat zij drieëntwintig is en
hij nog geen zeventien. Gelukkig zien ze er allebei uit als achttien. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Oom Owen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Hetzelfde presteert Harstad met muziek, verbonden met oom
Owen, wiens leven ook een - in mijn ogen wat minder pakkende - lijn vormt in
het verhaal. Zijn naam valt een paar keer als Max’ ouders heibel hebben. Eerst
denkt Max dat Owen misschien wel een geheime minnaar van zijn moeder is. Allengs
komt hij er achter dat het om de naar New York ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>migreerde broer van zijn vader
gaat, waarover altijd is gezwegen. Max spitst zijn oren als hij hoort dat Owen zelfs
voor de Amerikanen in Vietnam heeft gevochten. Owens verhaal begint als hij als
<a href="https://anderetijden.nl/dossier/34/De-oorlog-in-Vietnam">paria</a>, want oorlogsveteraan, terugkeert naar Amerika, waarmee hij zijn
staatsburgerschap heeft verdiend waarom het hem van meet af aan te doen is
geweest, wegen gaat asfalteren, tijdens zijn werk een meisje ontmoet met wie
hij een jaar of vijf samenwoont, waarna ze hem dumpt voor een ander en hij terugkeert
naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Big_Apple">The Big Apple</a>. Prachtig beschrijft Harstad het New York van 1978 dat is gereduceerd
tot <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
groot renovatieproject. De kas is leeg. Op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Times_Square">Times Square</a> wemelt het van de
hoeren en goedkope seksbioscopen. Er zijn wapens op straat, afval, bendes,
junks, verkeersopstoppingen en een metronet waar je alleen gebruik van maakt
als het echt niet anders kan. De onderaardse tunnels worden bewoond door
het <a href="https://www.tijd.be/algemeen/algemeen/leven-en-overleven-in-de-tunnels-onder-new-york/5177939.html">Mollenvolk</a><i style="mso-bidi-font-style: normal;">: “… de gestoorde en
uitgekotste mensen, die niet eens genoeg geld hebben om bovengronds arm te zijn
of die niet gezond genoeg zijn om op de trottoirs te zitten…”</i>. New York
City staat aan de rand van een faillissement. Sinds kort verheffen zich in het
zakendistrict de torens van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/World_Trade_Center_(1973-2001)">World Trade Center</a>. Muziekfanaat Owen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ook de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jazz">jazz</a> is niet meer wat die geweest is, de rijen voor <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Village_Vanguard">Village Vanguard </a>zijn geslonken, de mensen zijn verkast naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Studio_54">Studio 54 </a>en <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Max%27s_Kansas_City">Max’s Kansas City </a>om te dansen op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Disco_(muziekgenre)">disco </a>of de geboorte van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Punk_(cultuur)">punk </a>bij te wonen; in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/CBGB">CBGB</a> in
de <a href="https://citybeautifulblog.com/2023/02/04/a-remarkable-history-of-the-bowery/">Bowery </a>ontstaan nieuwe muziekstijlen…”</i>. Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… hij heeft een band gezien die zichzelf <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Suicide_(band)">Suicide</a> noemt, de ‘vocals’,
je kunt het nauwelijks zang noemen, worden begeleid door een simpele
synthesizer en een mishandelde drumcomputer, de muziek is monotoon en spastisch
en de band en het publiek schelden elkaar tijdens het optreden uit, door de
wederzijdse confrontatie en teleurstelling ontstaat er een verbondenheid
waardoor de muziek vorm krijgt; hij heeft mensen in extase horen juichen toen
de zanger van een andere band hun volgende nummer aankondigde, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Psycho_Killer">‘Psycho Killer’</a>…”</i>. Sinds de jaren vijftig heeft een half miljoen inwoners de stad
voorgoed verlaten.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Scandinavische
muziek</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Owen vindt werk in een pianofabriek waar hij tijdens de
vakantieperiode waarin er weinig tot niets te doen is, zijn passie voor muziek
uitleeft door voor zijn verbouwereerde collega’s een paar stukken te spelen:
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=dkalC64GPe4">‘Rondo Amoroso’</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=aeEmGvm7kDk">‘Rondo Alla Turca’</a>, <a href="https://www.youtube.com/watch?v=sSRLR7DQ6Dg">‘Autumn Leaves’</a>, een stuk van <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fartein_Valen">Fartein Valen</a>, Griegs <a href="https://www.youtube.com/watch?v=cqjVIyiXw40">‘Arietta’ </a>en diens <a href="https://www.youtube.com/watch?v=xDRpDFlw2GM">‘Trollenmars’</a>. Hij wordt gesnapt door zijn
chef die zegt dat hij de piano mishandelt. Het instrument is nog niet af. Hij
verstoort de balans. Een piano is geen speelgoed. Maar hij geeft hem wel het
adres van een showroom waar hij misschien mag laten horen wat hij in zijn mars
heeft. Als de eigenaar merkt dat Owen klanten trekt, vraagt hij hem iedere
zaterdag langs te komen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… elke sukkel
kan hier <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sergej_Prokofjev">Prokofjev</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart">Mozart</a> spelen, daar is op den duur niemand meer van onder
de indruk, zegt hij opgewekt, we moeten hun iets anders laten horen, iets
nieuws, we moeten hun het geluid van een heel andere wereld in deze
instrumenten laten horen, snap je?...”</i>. En dus haalt Owen de Scandinavische
muziek naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fifth_Avenue_(New_York)">5th Avenue</a>: <a href="https://www.youtube.com/watch?v=0uJ53JiVSDo">S<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">æ</span>veruds ‘Strijdlied’</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Agathe_Backer_Gr%C3%B8ndahl">Agatha Backer-Gr<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ø</span>ndahl</a>,
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_Peterson-Berger">Wilhelm Peterson-Berger</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean_Sibelius">Sibelius</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ole_Bull">Ole Bull</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Johansson">Jan Johansons ‘Jazz op zijn Zweeds’</a>. Na een poosje mag hij in zijn vrije tijd ook op een vleugel in de
werkplaats oefenen. Met kerst nodigt de showroomeigenaar hem uit in zijn
gigantische appartement in het <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Apthorp">Apthorp-gebouw</a>, waar hij een paar nachten blijft
slapen, al gauw niet meer is weg te slaan, en tenslotte twee kamers betrekt in
onderhuur. Owen breekt als hij in een bioscoop “Apocalypse Now” ziet en laat
zich door zijn nieuwe huisgenoten in het Athorp troosten op een manier waarover
je maar beter kunt zwijgen. En dan is het <a href="https://vandaagindegeschiedenis.nl/jaar-1980/">1980</a>. Een nieuw decennium: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… dat brengt een ander soort dagelijks
leven mee, andere muziek en andere meningen, meer geld en een killere
samenleving. Op straat moet een nieuwe manier van leven uitgevonden worden,
nieuwe manieren van lopen, van praten, een geheel nieuwe taal. Misschien moeten
we zelfs leren op een heel andere manier adem te halen. Voor de zoveelste
keer…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De muziek is
nog verder afgegleden sinds de vorige keer dat hij ernaar luisterde, er is
nauwelijks nog ruimte voor trage tonen, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Smooth_jazz">‘smooth jazz’ </a>is de nieuwste trend,
compleet met opzichtige kleren en muzikanten met big smiles, pastelkleurige
rolschaatsen en zweetbandjes terwijl ze erop los toeteren en begeleid worden
door een dozijn synthesizers, reuze gezellig allemaal. Charmant. Jazz en pop
zijn door elkaar gehusseld en niet meer van elkaar te onderscheiden. Een
potpourri. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kenny_G">Kenny G.-bagger</a>…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gewonde vogel</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Hoewel nog niemand met een mobieltje rondloopt, voorspelt Mordecai al de opkomende geestelijke problematiek van met name
<a href="https://nos.nl/artikel/2480589-mentale-gezondheid-van-jongeren-blijft-probleem-vooral-bij-meisjes">meisjes</a>:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De exploitatie van en de
fixatie op het uiterlijk worden steeds erger, kijk naar de bladen in de kiosk,
naar de clips op mtv. Dit kan maar </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
kant op gaan. Dit leidt tot een verstoring van het seksuele ecosysteem, die
staat een duurzame ontwikkeling in de weg. En het is de vraag of dit
teruggedraaid kan worden of dat het te laat is, net zoals met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ozonlaag">ozonlaag</a>…”</i>.
Of Max wel weet dat Mischa een ‘gewonde vogel’ is: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat zijn de meeste meisjes. Afgezien van een enkele <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Albatrossen">albatros</a>, maar
die vliegen zo ver en zo hoog dat je ze bijna nooit te zien krijgt. Sommigen
denken zelfs dat de albatrosmeisjes een uitgestorven ras zijn…”</i>. Volgens
Mordecai is het gewondevogelsyndroom de schuld van de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/MeToo-beweging"> man</a> en zal deze er voor
moeten boeten. Zelf ontspringt hij de dans, want hij is een aaibare homo. Interessant
is ook dat Max en Mordecai de plaatsen waar gefeest wordt, waar iedereen moet
zijn (de ‘sprawl’), ontlopen, en liever met hun biertjes het dak van de school op
klimmen om tot vier uur ’s nachts te kletsen: ze voelen en presenteren zich trots
als outsiders. Als zijn ouders definitief
uit elkaar gaan, weigert Max demonstratief afscheid van zijn vader te nemen
wanneer hij voor de laatste keer langs komt, wat de reden wordt voor een lange
verwijdering. Ondertussen leert de musical <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Oklahoma!">‘Oklahoma’<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></a>uit het jaar nul hem <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… hoe belangrijk het was om van rotzooi toch nog iets te maken…”</i>.
Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik zong '<a href="https://www.youtube.com/watch?v=fvSklyuOr10">It’s a Scandal!
It’s an Outrage!'</a> en verontschuldigde me daarmee bij het publiek…”</i>.
Ondertussen de verbijsterende feitjes die zijn zus ten berde brengt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wist je dat het DNA van de mens voor 60
procent hetzelfde is als dat van een banaan? Of dat de <a href="https://wibnet.nl/dieren/zeedieren/mysterie-achter-onsterfelijke-kwal-ontdekt">kwal Turritopsis nutricula </a>als hij volwassen is zijn cellen zo kan veranderen dat hij weer jong
wordt? Hij kan dit proces zo vaak herhalen als hij wil en heeft dus het eeuwige
leven. Als hij niet opgegeten wordt dan. Is dat niet bijzonder?...”</i>. De
laatste toneelstukken op school laat Wohlman spelen zonder publiek. Hij gaat
zelfs zelf de zaal uit. Wat voor een leven zonder God zou kunnen staan:
je speelt enkel voor jezelf. Max woont voor het eerst een tentoonstelling van
Mischa mee: ‘Heaven is a Laundry Place’ met haar wasmachineschilderijen, die
‘inzicht lijken te verschaffen in de naderende teloorgang’, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… misschien maakte ze deze zelfs
begrijpelijk…”</i> (een en ander wordt afgezet tegen een bij bekrompen ouders
protest oproepend toneelstuk van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jean-Paul_Sartre">Sartre</a> dat Max moet spelen: ‘de hel dat zijn
de anderen’). ‘Transplendent’, noemt een ‘kunstluis’ het. Mischa tijdens de
offici<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>introductie van Max in haar kunstkring: ‘Nu
is hij ‘<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
van ons’. ‘Mensen zonder bestemmingsplan’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Politieke aids</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Max <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>blijft zich
bezig houden met oom Owen, over wie zijn moeder opmerkt dat hij vast <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Republikeinse_Partij_(Verenigde_Staten)">republikein</a>
zal zijn. Of dat erg is? Nou en of: zoiets als ‘politieke aids’! In plaats van
naar het premi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>refeest van het giga-succes van ‘Oklahoma’ te gaan,
drukken Max, Mischa en Mordecai zich achterover en rijden naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Manhattan_(New_York)">Manhattan </a>om
eindelijk de verloren oom te gaan zoeken, waarvan Mischa het adres heeft
achterhaald, die ondertussen in zijn dooie uppie in het enorme, verwaarloosde
Apthorn woont. De Indiaanse conci<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rge zegt zijn naam zo snel, dat ze die
verstaan als <a href="https://www.youtube.com/watch?v=O6rk0aFJx4U">‘Antichrist’</a>: de zoveelste verwijzing naar “Apocalypse Now”. Al
gauw worden ze de dikste vrienden. De pianofabriek en de showroom waar Owen speelde
zijn failliet. Het stel waar hij van huurde is vertrokken. Een oude, zwarte, vanwege
een onduidelijk zedendelict uitgerangeerde, maar briljante pianoleraar in de achterbuurt
van <a href="https://www.newyork.nl/harlem-new-york/">Harlem </a>heeft Owen gaandeweg naar zo’n hoog muzikaal niveau gestuwd, dat hij allerhande
anonieme achtergrondmuziek mag spelen in een muziekstudio, waardoor hij ternauwernood de huur voor het Athorp in zijn eentje kan ophoesten. Max en
Mischa helpen hem uit de brand door bij hem in te trekken. Volgens zijn ongeduldige, veeleisende coach
is Owen totaal ongeschikt voor het optreden voor publiek<i>. </i>Hij zou er uitzien als een hagedis:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… niemand gaat
betalen om daarnaar te kijken…”</i>. Hij leert Owen improviseren. Blanken zijn zo
bang fouten te maken en de controle te verliezen dat ze nog stijver zijn dan
een dode ezel. Owen moet de muziek v<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>elen. Zichzelf verg<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>ten.
Dat lukt. Zo gauw hij onder andere mensen is verandert hij echter in <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
brok zenuwen. Samenspelen gaat niet meer. Wat Owen nog wel kan proberen, is schrijven,
aldus zijn begeesterde leraar, muziek componeren.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Nine-eleven</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Ondertussen heeft burgemeester <a href="https://www.groene.nl/artikel/edward-irving-koch">Ed Koch </a>de stad New York
weer op de rails gekregen. Max volgt een toneelopleiding, waar hij mee stopt om
over te stappen naar theaterregie. Mordecai bereikt de filmwereld van<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Broadway_(theater)"> Broadway</a>.
De totale ontreddering van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aanslagen_op_11_september_2001">aanslag op de Twin Towers</a> wordt omschreven en het
theaterstuk dat Max naar aanleiding daarvan maakt. Weer dat gevoel van
ontheemding en apocalypse now: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Je bent
oud genoeg om te weten dat het niet voor niets zo is dat niemand reclame maakt
voor de realiteit van het leven…”</i>. Als je het vierde vliegtuig meerekent dat
zes jaar na 9/11 neerstort, brengt dat het totale aantal vliegtuigdoden (inclusief de terroristen van twee vliegtuigen) op het
tamelijk verontrustende getal <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Getal_van_het_Beest">666</a>, aldus Max sardonisch richting degenen die <a href="https://www.youtube.com/watch?v=10G3inDFUNM">'het getal van het beest' </a>berekenen. Oom Owen weigert pertinent iets los te laten
over zijn Vietnam-periode, maar ontmoet in het geheim wel een club Vietnamveteranen
met wie hij gaat helpen bij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ground_zero">Ground Zero</a>. ‘<a href="https://historiek.net/karma-betekenis-herkomst-oorsprong/143445/">Karma</a>’ volgens Antichrist. Max heeft
het over het leven dat verandert in ‘zwarte push’. Mischa timmert aan de weg
met een expositie van schilderijen van lege kantoren zonder uitgang, zonder
uitzicht, zonder exit-strategie, zonder identiteit: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als een baarmoeder, de kantoorbediende als een hulpeloos embryo…”</i>.
Het doet me aan <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/The_Matrix">“The Matrix”</a> denken. Kantoren regelen ons hele leven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dus wanneer de kantoren leeglopen, houdt
de wereld op…”</i>. Alsof ze al vooruitloopt op de coronapandemie. Een en ander lijkt wederom het verhaal over de vergankelijkheid van het hedendaagse economische
denken. Alles wat omhoog gaat zal ooit ook weer omlaag moeten. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Zwart</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Mischa’s hyperrealistische kunst is nog niets vergeleken
bij de semi- en over the top <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Performancekunst">performancekunst</a> die Harstad opvoert en niet
bestaat. Iemand beweegt gestaag naar het ‘nulpunt’, zodat hij kan stoppen
met werken: het schilderij dat ‘niets’ meer uitdrukt. Hij concentreert zich op
‘zwart’ in een ruimte die wordt verlicht door drie grote lampen die een
ondraaglijk fel licht op zijn doeken werpt, zodat hij aan het optredende
verblekingsproces kan zien of de gewenste zwartheid al is bereikt:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Om onder deze onaangename
omstandigheden te kunnen werken en om sneeuwblindheid en schade aan zijn
netvliezen te voorkomen was hij gedwongen om met een speciale zonnebril te
werken…”.</i> Uiteindelijk gebruikt hij geen verf maar <a href="https://www.nemokennislink.nl/publicaties/nanobuisjes-de-ultieme-bouwblokken/">nanobuisjes</a> die 99,7
procent van het licht absorberen, waardoor je bijna niet naar de schilderijen
kunt kijken omdat je het gevoel hebt in iets verschrikkelijks te verdwijnen (oom
Owen zegt een hoofdstuk verder dat hij in Vietnam ook niet naar de hem omringende
jungle durfde te kijken). Zwarte gaten. Letterlijk. Een eindeloze duisternis
van volstrekte onverschilligheid. Er komt een vrouw op in een jurk met dezelfde
zwarte kleur: Vantablack. Door de extreme zwartheid hangen haar armen, haar
benen, haar hoofd en hals los in de lucht. Een man moet overgeven. De rest is
met stomheid geslagen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We
applaudiseerden met onze ogen dicht, bang dat ze terug zou komen en ons ten
dans zou vragen…”</i>. Alle kunstenaars streven naar het ‘Pollock-moment’, wat
mij het equivalent lijkt van de heilige graal van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Transhumanisme">transhumanisten</a>:
<a href="https://www.vpro.nl/programmas/robo-sapiens/lees/artikelen/2017/10-belangrijkste-vragen-over-ai.html">singulariteit</a>. Ook Max gaat met het ‘niets’ bezig. Voor een toneelstuk staat
hij uren op JFK airport om ervaring op te doen met ‘wachten’ en ‘niets doen’: ‘een
rondedans van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Verveling">verveling</a>’. Was dit de nieuwe tijdgeest die opdoemde na de
verdoving en radeloosheid van de Aanslag? Gaandeweg stelt Max zich diepgaande
vragen over zijn voyeurisme inzake de Vietnamoorlog. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Burning Man</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Terwijl ik lees dat Mischa een week lang midden in de
gloeiendhete Black Rock-woestijn in Nevada zit, waar ze met vijftigduizend
anderen deelneemt aan haar tweede <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Burning_Man">Burning Man</a>, het festival voor radicale
zelfexpressie, staat in de krant dat het event <a href="https://nos.nl/artikel/2489270-bezoekers-festival-burning-man-naar-huis-na-dagen-in-de-modder">dit jaar </a>is ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>indigd
in een grote blubberbende. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Mordecai
was een gezworen fan van Burning Man, jaren achtereen was hij ernaartoe gegaan
om zichzelf te zoeken en zichzelf eventueel ook achter te laten in de dorre
woestijn als wat hij vond hem niet beviel…”</i>. Burning Man is een experiment
dat niemand verlaat zonder veranderd te zijn, aldus velen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het was </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
groot gekkenhuis waar je kon doen en laten wat je wilde…”</i>. Burning Man
bestaat buiten de tijd:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… dat kon je
niet uitleggen; je moest het ervaren of je moest het bewust aan je voorbij
laten gaan…”</i>. Alle duizenden aanwezigen hebben een eigen interpretatie voor
de houten figuur die op de laatste zaterdag in de fik wordt gestoken, als een
surrealistische, gemoedelijke variant van een sc<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>ne uit “Apocalypse Now”. Oom
Owen over zijn maten op de basis in Vietnam: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Maar hier zaten we dan, gedwongen in een gemeenschap te leven waar
na verloop van tijd een soort – ik weet het niet – begrip ontstond. Kun je dat
zeggen? Een wederzijds begrip? Ik weet er geen beter woord voor. We zouden
later nooit meer zoiets meemaken…”</i>. Zijn wat mij betreft beste definitie van waar aantrekkingskracht uit bestaat (inzake een meisje waar hij tijdens een verlof verliefd
op wordt): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze moest iets weten wat ik
niet wist…”</i>. Als Mischa terugkomt zegt ze dat ze het fijn vond een tijdje
weg te zijn geweest en weet Max dat hij haar aan het verliezen is: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Elke dag raakte ik weer een stukje van
haar kwijt, ze verbrokkelde onder mijn handen en ik wist niet hoe ik haar weer
tot een geheel moest maken, hoe ik haar kon lijmen…”</i>. Bovendien probeert de
eigenaar van het Apthorp hen uit te roken: hij wil er koopappartementen van
maken. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">The Smoking Gun</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Nog zo’n waanzinnige performance-installatie die Harstad
beschrijft: ‘The Smoking Gun’ (van een vrouw van zeventig die twintig jaar in
een gevangenis in Letland zou hebben gezeten). Voor je naar binnen gaat moet je
eerst een hele serie twijfelachtige formulieren ondertekenen, die onder andere
bestaan uit een gezondheidsverklaring waarin je bevestigt dat je niet aan een
mentale aandoening lijdt of antidepressiva gebruikt, een verklaring dat je uit
eigen vrije wil de tentoonstelling bezoekt en een verklaring dat derden niet
aansprakelijk kunnen worden gesteld voor eventueel geleden schade. Je moet een
alarmerende tekst lezen waarin wordt vermeld dat je het project als
een ‘potenti<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
crisissituatie’ dient te beschouwen, wat betekent dat zich in de
tentoonstellingsruimte wapens bevinden. En er is een zakelijk document dat naar
je bloedgroep, ziekenhuisvoorkeur en namen + telefoonnummers van naasten
vraagt.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Als jij aan de beurt bent ga je
een aardedonker, geluiddicht vertrek binnen. Midden in de ruimte staat een
tafeltje dat verlicht wordt door een zwak peertje waarop een revolver en een
halfopgerookte sigaret in een asbak liggen. Je weet niet of er zich nog anderen
in de duisternis bevinden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Een
driedimensionale nachtmerrie, dat is zonder meer de beste omschrijving van hoe
het voelt in deze ruimte te zijn. Je gevoel voor tijd en ruimte neemt niet af,
maar rot weg…”</i> (de overeenkomst met oom Owen’s bataljon in de jungle van
Vietnam is niet te missen). De meeste mensen voelen de onweerstaanbare drang om
de revolver op te pakken. Uit de interviews achteraf blijkt dat vrijwel allen het idee hadden dat de ruimte oneindig groot was en dat ze er uren verbleven. In feite ging het maar om tien minuten. Bijna iedereen zei het gevoel te hebben gehad binnenkort te sterven, of dat ze niet wisten of ze daarbinnen
al dood waren. Na het experiment tonen alle deelnemers zich enorm opgelucht en
zijn dat na drie weken nog. Slechts <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n persoon zet het pistool tegen zijn
eigen hoofd om de trekker over te halen, maar er zitten losse patronen in. Daarna vuurt hij vier keer op degene die langzaam uit het duister op hem af komt lopen en hem
langdurig omhelst. Het is de enige bezoeker die meemaakt dat het licht aangaat
en ziet dat het vertrek niet meer dan veertig vierkante meter groot is. Op de
muur staat met enorme geschilderde letters: ‘alles komt goed’, alhoewel de
bezoeker volhoudt dat er ‘alles komt niet goed’ stond:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Wat er echt stond, is onbekend…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://www.youtube.com/watch?v=CIrvSJwwJUE">The End</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Door kennis te maken met een Bosnisch-Amerikaanse
filmmaker komt Max ook nog in aanraking met de oorlog in voormalig<i> </i><span><a href="https://www.2doc.nl/kijktips/2020/joegoslavie.html">Joegoslavië</a></span>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Milorad was een stevige
kerel, hij droeg een lange jas en onrustbarend zware Sorel-laarzen, hoewel het
al maanden niet had gesneeuwd…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… zijn hoofd was veel te klein in verhouding tot de rest van zijn
lichaam, plat en breed als de kop van een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gilamonster">gilamonster</a> of een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Muppets">Muppet</a>; ik
verdacht hem ervan dat hij zijn eigen hoofd tijdens de oorlog was kwijtgeraakt
en, in een lovenswaardig geval van overlevingsinstinct en daadkracht, het hoofd
van de schouders van het eerste het beste lijk dat hij zag afgerukt had en dat
vastberaden op zijn eigen nek had gepoot en vervolgens verder was gebanjerd
over het slagveld. Zijn diepe stem, die helemaal uit zijn laarzen leek te
komen…”</i>. Gaandeweg komt oom Owen tot de conclusie dat het verschrikkelijk
is geweest wat hij gedaan heeft in Vietnam en wat Amerika nog steeds doet, in
<a href="https://npokennis.nl/longread/7459/hoe-leidden-de-aanslagen-op-9-11-tot-een-oorlog-tegen-terreur">Irak </a>en <a href="https://www.defensie.nl/onderwerpen/missie-in-afghanistan/einde-aan-missie-in-afghanistan">Afghanistan</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de<a href="https://nos.nl/artikel/2489571-munitie-met-verarmd-uranium-naar-oekraine-om-tanks-uit-te-schakelen"> Amerikaanse tactiek </a>schijn te zijn: waarom zou je je omdraaien en naar je eigen stront
kijken als je ook je blik naar voren kunt richten en daar van alles kunt onderpissen?...”</i>.
Naarmate het boek zijn einde nadert stort de wereld van Max steeds verder in:
Mischa laat Max achter om op de hippietoer te gaan, Mordecai wordt steeds
depressiever, oom Owen krijgt <a href="https://www.rtlnieuws.nl/editienl/artikel/5406193/jonger-dan-50-en-kanker-aantal-diagnoses-wereldwijd-bijna-verdubbeld">kanker</a> en zijn vader blijkt in een camper op een
parkeerplaats te wonen. Op het eind is Max weer terug in de huurauto waarin hij
slaapt en reist. Dan staat hij voor zijn laatste beproeving: <a href="https://www.nytimes.com/2022/10/28/nyregion/hurricane-sandy-timeline.html">superstorm Sandy</a>… </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Podium -
2018, vertaling Edith Koenders en Paula Stevens, 1232 blz., ISBN 978 905 759
918 7, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 21,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9200000092850529&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-57074390616326621262023-08-18T18:31:00.060+02:002023-08-21T09:07:30.309+02:00Josje Kalb – I.J. Singer<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjydmQJaQFR0RBBikMj_NG7sebfXF1sC93gcsvs_fbfHXSZeB3w2tJSAS4a90uoPOV8g1Z7IlzvjNcyziSNbcXwOuCh53k66z3AVkhqJHzY1oOq1jipsTfsTkOc6_uMapUd6JMwXH-ZaUDj36aDH6QWtJy_Rlhl8BHn8BNz4qFHUvofteICnKWfHg6TafFd/s1200/josje_kalb.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="765" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjydmQJaQFR0RBBikMj_NG7sebfXF1sC93gcsvs_fbfHXSZeB3w2tJSAS4a90uoPOV8g1Z7IlzvjNcyziSNbcXwOuCh53k66z3AVkhqJHzY1oOq1jipsTfsTkOc6_uMapUd6JMwXH-ZaUDj36aDH6QWtJy_Rlhl8BHn8BNz4qFHUvofteICnKWfHg6TafFd/s320/josje_kalb.jpg" width="204" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Op een tweedehands
zomermarkt tikte ik een schitterend, sprookjesachtig boek op de kop, dat zich
afspeelt in de Oost-Europese<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjtetl"> sjtetls</a>: “Josje Kalb” (wat zoveel betekent als ‘Josje
de gek’). Het is gebaseerd op een oud volksverhaal. Auteur: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Israel_Joshua_Singer">Israel Joshua Singer </a>(1893-1943), de broer van Nobelprijswinnaar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Isaac_Bashevis_Singer">Isaac Bashevis Singer</a>. Beide heren hadden
ook nog een zus die schreef: <a href="https://www.groene.nl/artikel/een-meisje-van-niets">Esther Kreitman-Singer</a>. Hun vader was een zwaar
orthodoxe, chassidische rabbijn. Hun ongelukkige moeder <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>een geletterde rabbijnendochter. In een
nawoord noemt Peter Sollet, de vertaler, I.J. Singer een premodernist en I.B.
Singer, die volledig brak met de normen en gewoonten van de Jiddische cultuur,
een modernist. </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Het chassidisme</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Sollet geeft de in 1932 uitgegeven Poolse roman de
nodige achtergrondinformatie mee: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Eind
achttiende, begin negentiende eeuw ontstond in Oost-Europa het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chassidisch_jodendom">chassidisme</a>, een
der opmerkelijkste spirituele bewegingen van het hedendaagse jodendom. De
mystieke leer van het chassidisme liet de door rabbijnse orthodoxie generaties
lang strak gehouden morele en religieuze teugels vieren en voorzag in de
behoefte aan exuberantie, zang, dans en vreugde. Voor het aanvankelijke succes
van de beweging onder de joodse bevolking in Oost-Europa is een aantal redenen
te geven. Zij gold in de eerste plaats als een nieuwe impuls voor de volledig
verarmde plattelandsbevolking, die na de vervolging door de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kozakken">Kozakken</a> in de
zeventiende eeuw zwaar werd getroffen door de economische achteruitgang van hun
streek. Een tweede reden was de enorme teleurstelling na de ineenstorting van
de messiaanse beweging van ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjabtai_Tsvi">Sjabataj Tswi</a>’, die vrijwel de hele joodse
gemeenschap in extase had gebracht met de belofte dat het moment van de lang
verwachte komst van de Messias was aangebroken. Tenslotte was er de kloof
tussen de joodse intelligentsia en het gewone volk, dat de als
intellectualistisch en weinig inspirerend ervaren <a href="https://jadezra.nl/blog/2020/05/23/het-joodse-lernen-van-de-talmoed/">Talmoedstudie</a> van hun joodse
leermeesters niet meer begreep. De stichter van het chassidisme, Isra</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l ben Eliezer, al snel ‘<a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/jezus-en-de-baal-shem-tov">Ba’al SjemTow</a>’, Meester van de Goede Naam, genoemd, verkondigde dat elke jood een
instrument van de ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjechina">sjechina</a>’, de goddelijke aanwezigheid, is. Zijn leer sloot
aan bij de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kabbala">kabbalistische</a> gedachte dat de hoogste extase is te bereiken vanuit de
alledaagse dingen van het gewone leven. Het chassidisme belijdt een verdieping
van het persoonlijke en het gemeenschapsleven, en kenmerkt zich door een gevoel
van in vreugde verbonden te zijn met God. Het wijst <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ascese">ascese</a> af. Na de dood van
de ‘Ba’al Sjem Tow’ verbreidde de leer zich via leermeesters, de ‘<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tzadik">tsaddikiem</a>’
of rechtvaardigen. Onder hun leiding ontstonden de chassidische dynastie</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n, compleet met hoven, hofhoudingen en
scharen geestdriftige aanhangers. Echter, al snel nadat het chassidisme zich
een vaste plaats in de ‘sjtetls’ had verworven, verwordt het chassidisme
plaatselijk van een spontane heropleving van geestelijke waarden tot een
ondoorzichtig gemanipuleer van elkaar beconcurrerende hoven, elk met zijn eigen
despotische, zij het soms charismatische ‘tsaddiek’. De joodse historicus <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Simon_Dubnow">Simon Dubnow</a> schrijft hierover: ‘De lucratieve roeping tot ‘tsaddiek’ werd
overerfbaar gemaakt. Het aantal ‘tsaddikiem’ groeide explosief, en elke
dynastie stak de andere naar de kroon. De cultus van de rechtvaardigen van de
‘Ba’al Sjem Tow’ degenereerde tot een systematisch uitbuiten van gelovigen.’…”</i>.
Zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/09/joodse-mystiek-een-inleiding-sjef-laenen.html">“Joodse mystiek. Een inleiding” </a>van Sjef Laenen.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Rabbijn Melech
krijgt zijn zin</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het verhaal. De beroemde rabbijn Melech van het
groot-rabbijnse hof van <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Nieszawa">Nieszawa </a>(dat in zijn dagen bij Oostenrijk hoorde) is de
onstuimige leider van een chassidische sekte die wordt aangehangen door duizenden
joden uit <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Galici%C3%AB_(Centraal-Europa)">Galici<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span> </a>en Rusland. Als zijn derde vrouw sterft, is hij al over
de zestig en verwacht niemand meer dat hij nog eens zal trouwen. Zelf denkt hij
daar heel anders over. Het kan hem niks schelen dat hij als een ‘katlan’ wordt
beschouwd: iemand die al zijn echtgenotes overleefd. Voor het fatsoen moet
eerst zijn jongste, niet al te snuggere, vroegrijpe dochter Serele aan de man.
Ze is verloofd met Nochoem, de eniggeboren zoon van een gedistingeerde
Russische rabbijn, die het stel eigenlijk nog veel te jong vindt om te trouwen.
Ze zijn amper veertien! Zijn zoon is nog maar zo’n v<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>ntje: teer, dromerig, overgevoelig,
nerveus, mager. Nochoem<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>is niet van deze
wereld: hij begraaft zich het liefst in mystieke beschouwingen van de Kabbala. Papa
vreest dat als hij zijn zoon aan de luidruchtige fanaten in Nieszawa
toevertrouwt, Nochoem pas <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>cht zijn verstand verliest. Er worden legio brieven tussen
de vaders heen en weer gestuurd, waarin hun wederzijdse afkeer<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>van elkaar vakkundig is verstopt <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… achter bergen van loftuitingen, van
prachtige titels, van verzen uit de bijbel en de talmoed…”</i>. Als rabbijn
Melech hoort dat de Russische rabbijn in een kuuroord zit, vertrekt hij er ook
als de wiedeweerga heen, om hem persoonlijk en niet bepaald zachtzinnig aan de rituele
kwastjes van zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Talliet">talliet</a> en tenslotte zelfs aan zijn baard te trekken:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De rabbijn van Rachmanivke vond zijn toekomstige
verwant onverdraaglijk. Hij schaamde zich voor hem, voor zijn wild stemgeluid
en zijn nog wildere gebaren, voor de luidruchtige wijze waarop hij op zijn
sigaar zoog en op de vloer spuwde, hij schaamde zich voor zijn vormeloze,
loshangende satijnen overjas, zijn onverzorgde baard en <a href="https://historianet.nl/maatschappij/godsdienstgeschiedenis/waarom-hebben-joodse-mannen-pijpenkrullen">slaaplokken</a>, zijn
weinig delicate taalgebruik, en zijn geheel behaarde, enorme lijf dat naar
zweet, sigarenrook, leer, eten en drank rook…”</i>. Rabbijn Melech, die zo
dichtbij komt dat hij hem tijdens een stortvloed van woorden onder sproeit met
speekseldruppels en zelfs op zijn tenen staat, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>was zo dwingend, zo
obstinaat, zo vasthoudend, zo opdringerig, kortom zo onuitstaanbaar, dat de
rabbijn van Rachmanivke geen schijn van kans had…”</i>. Rabbijn Melech krijgt zijn
zin. Zoals altijd. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Mama</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De voorbereidingen betreffende de bruiloft beginnen al
weken van te voren. Het onderkomen waar rabbijn Melech resideert is een bouwval
waaraan naarmate zijn gigantische<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>familie (wat wil je: drie vrouwen!) uitbreidde met kinderen en aangetrouwden,
kleinkinderen en, wie weet, al achterkleinkinderen, steeds meer ruimtes werden
toegevoegd. Leeglopers en bedelaars komen op het evenement af als vliegen op de
stroop: gratis eten! Gratis drank!! Van heinde en ver gereisde chassidiem slaan
hun tenten op in de weilanden rondom het hof. Zoals de gewoonte is, verkleden
de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Talmoed">Talmoedstudenten</a> zich in Kozakkenuniformen, die voornamelijk bestaan uit
vodden en todden, om de bruidegom op geleende paarden van het station te halen.
Als Nochoem uit de trein stapt, gaat hij bijna van zijn stokje bij het zien van
de uitzinnige meute die hem staat op te wachten. De grote, uit de kluiten
gewassen Serele neemt de plechtigheden op de bruiloft, die Singer prachtig
beschrijft, zoals ze komen. Van het <a href="https://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/189065-waarom-dragen-joodse-vrouwen-een-pruik-hoed-of-sjaal.html">scheren van haar hoofdhaar</a> tot het aanhoren
van de vrouwelijke plichten. Nochoem heeft het vanzelfsprekend een stuk
moeilijker. Tijdens de bruiloftsrede, die hij in de aangebouwde synagoge geacht
wordt te houden, vallen de gasten flauw van de hitte. Boven hun <a href="https://www.jck.nl/nl/woordenlijst/keppel">keppeltje</a> dragen ze dan ook nog enorme <a href="https://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/189169-kleding-orthodoxe-joden-jassen-hoeden-jurken-rokken.html">bontmutsen</a>. En het is al zo’n warme zomer! Nochoems
grootste beproeving wacht hem echter ’s avonds, als een paar oude, tandeloze
Joden hem kwebbelend de bruidskamer induwen en de deur met een klap dicht
slaan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Uit de zee van zachte witte
kussens en lakens keek een paar wijdopen ogen hem aan…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Over zijn hele lijf brak hem het klamme
zweet uit. In een vlaag van angst en schaamte fluisterde hij, geluidloos:
‘Mama.’…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Afgang</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De volgende dag wordt Nochoem bij zijn lompe schoonvader
ontboden, die hem briesend van woede op zijn donder geeft omdat er niets is
gebeurd. En de festiviteiten duren nog zeven dagen! ‘Mama!’. Alles aan het smerige,
vervallen hof doet Nochoem walgen. De mensen ogen onverzorgd en zijn onbeschoft.
Hij stikt van heimwee. Ondertussen is de weg vrij voor rabbijn Melech om zijn
nieuwe geliefde naar zijn hof te halen. Een jong weesmeisje, dat hij op het
spoor is gekomen via een bidbriefje, dat een verpauperde, stotterende rebbe hem
had overhandigd. Of zijne heiligheid de Voorzienigheid een fatsoenlijke partner
wilde afsmeken voor zijn nichtje Malka, zo mooi als de nacht, dat hij in huis
heeft. In een flits besloot rabbijn Melech zelf die partner te worden en
bedolf de rebbe met eerbewijzen en kadoos. Wat hij niet weet is dat deze lieflijke
maagd een onmogelijke driftkop is, waarvan de pleegouders een gat in de lucht
springen als ze horen van haar verlost te zijn. Het begint er al mee dat Malka
zich rot schaamt voor haar aanstaande, zo’n oude knar, en bedisselt dat ze in
een ver afgelegen dorp de bruiloft wil vieren. Het wordt het heilige dorp
Kiteve, waar de Ba’al Sjem in het riviertje heeft gebaad, en het water
bovennatuurlijke krachten heeft. Duizenden chassidiem en honderden niet-joodse
bergbewoners, schaapherders en boeren komen op het festijn af.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>In de huwelijksnacht springt Malka als een
geit uit bed en barst rabbijn Melech in huilen uit omdat hij niet meer bij
machte is haar te grijpen. Ten langen leste aait Malka hem troostend over zijn
keppeltje en stopt hem lekker in. Een afgang waar de wonderrebbe niemand de
schuld van kan geven en die hij ook nog eens helemaal alleen moet zien te
verwerken. Wat heeft hij in vredesnaam in huis gehaald!? </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Love hurts</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tijdens de lawaaierige en opwindende<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>feestdagen leeft Malka op de toppen van haar
zenuwen. Ze geniet met volle teugen van het milieu waarin ze terecht komt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ze besefte onmiddellijk dat deze plaats
bol stond van de haat, de intriges en het geroddel, dat het hof was verdeeld in
vijandige groepjes, die elkaar giftig in het oog hielden…”</i>. Maar als alle
gasten zijn vertrokken en de lange, saaie winter voor de deur staat, begint ze
zich te vervelen. Net als ze op het punt staat alle sieraden die ze kan vinden bij
elkaar te graaien en er vandoor te gaan, stuit ze echter op iemand die ze
daarvoor nog nooit heeft gezien: Nochoem. Beiden staan als aan de grond
genageld. De liefde slaat in als een bom.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Nochoem krijgt haar niet meer uit zijn gedachten. Is niet meer in staat
de Talmoed te bestuderen. Begraaft zich in de Kabbala, want die gaat over haar.
Hij herinnert zich vrome geleerden die zichzelf de ogen hebben
uitgestoken om nooit meer door wereldse dwaasheden in verleiding te worden
gebracht. En dat <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Vilna_Gaon">Elieja van Wilna</a> met zijn voeten in een bak koud water ging
zitten om zijn geest alert te houden. Hij weet dat het doodzonde is als een man
de studie van de heilige Wetten onderbreekt en houdt een hand voor zijn ogen
om de wereld buiten te sluiten. Maar het lukt hem niet zijn afdwalende geest
onder controle te brengen. Zijn lange gebeden helpen niet om zijn ondraaglijk
dromen te verdrijven. Zijn schuldgevoel doet hem alle hellevuren passeren die
er maar te bedenken zijn. Hij merkt dat vasten zijn fantasie alleen maar tot
nog bozere gedachten aanzet. Hij wordt verontrustend mager en Serele lijdt
schaapachtig met hem mee. Hij begint de kamer van de rabbijn te bezoeken omdat
hij weet dat ‘zij’ ernaast huist. En ‘zij’ verzint allerlei wissewasjes om bij
haar wettige man binnen te lopen en ‘hem’ te zien. Nochoem ‘valt in stukjes uit
elkaar’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Ongehoord</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Aangaande Singers rake observatievermogen:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Nochoem, die Malka begeerde, haatte
Serele niet, maar voelde zich juist tot haar aangetrokken, zoals elke man die
van andermans vrouw houdt. Maar Malka haatte haar eigen man wel, zoals elke
vrouw die houdt van de man van een andere vrouw…”</i>. Malka papt met Serele
aan om haar elk brokje informatie over Nochoem te ontfutselen. Ze draagt haar op zijn thee niet meer naar zijn studeerkamer op
zolder te brengen. Laat hem maar naar beneden komen. Nochoem wil niets liever.
Met z’n drietjes zitten ze ’s middags in Sereles appartement. Al gauw richt
Malka zich tot Nochoem, wat echt ongehoord is: mannen praten niet met vrouwen.
Zelfs een echtgenote houdt haar mond tot haar man haar iets vraagt. Malka
begint Serele voor kleine boodschapjes de kamer uit te sturen, zodat ze een
ogenblik met Nochoem <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>alleen kan zijn. Ze
stalkt Nochoem als hij uit wandelen gaat en komt hem ‘per ongeluk’ tegen. Het
gaat van kwaad tot erger. Tot Nochoem in de bossen wordt overvallen door een
hevig onweer en in een holle boom kruipt. Even later staat een zeiknatte Malka
bibberend en doodsbang voor zijn neus. Of ze er bij kan. Tijdens een felle
flits slaat ze haar armen krampachtig om Nochoem heen, die zich losrukt en de
regen in rent. Hij haalt zich een hevige koorts op de hals. Zijn moeder maakt
zich vreselijk ongerust. Wil hem graag zien. Zo gauw hij er toe in staat is,
verlaat hij het hof en de penibele situatie waarin hjj verzeild is geraakt, om
haar op te zoeken. Gaandeweg wordt Malka compleet hysterisch. Tegen de tijd dat
ze echt gek dreigt te worden, keert Nochoem weerom. Hij schenkt geen aandacht
aan haar, maar ze weet dat hij net zo wanhopig naar haar verlangt als zij naar
hem. Dus steekt ze de synagoge in de fik (toe maar!) en in de paniek die
ontstaat, knijpen ze er samen tussen uit om in het bos, eindelijk, eindelijk,
de liefde te consumeren (om het maar netjes te zeggen).<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Zwart kan nooit
wit worden</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">En wat denk je? Malka raakt zwanger. Van Rabbijn Melech?
Van Nochoem? Nochoem raakt geobsedeerd door zijn zondige daad. Krijgt
nachtmerries over demonen die hem naar de hel slepen. Is zijn gedrag
onvergeeflijk? <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Kan hij zijn fout nog
herstellen door boete te doen? Hij heeft gelezen over heiligen die door de
zonde de komst van de Messias denken te bespoedigen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… aangezien de Messias komt wanneer iedereen een heilige of iedereen
een zondaar is. Bovendien, ook de zonde is van God, evenals het Kwaad; en de
Machten van het Duister zijn deel van de Godheid; en God is aanwezig in elke
zonde, want God is alles…”</i>. Zwart kan nooit wit worden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Daarom is het het beste, zichzelf te
reinigen in een overvloed van zonden, totdat het door overdaad wordt opgebraakt
en uitgespuugd; als de veelvraat die zoveel eet, dat hij het voedsel weer
uitbraakt niet meer naar eten verlangt. Aldus komt men tot de Goddelijkheid…”</i>.
Nu eens luistert Nochoem naar de ene, dan weer naar de andere stem in hem: alsof
hij twee personen is. Als Malka tijdens de bevalling sterft, samen met haar
kind (ze had ook niet met die ‘katlan’ moeten trouwen, moppert het vrouwvolk), slaat Nochoem op de vlucht. Hoe ze hem ook zoeken, niemand kan hem vinden.</p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Spokerij</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het tweede deel duikt tijdens de grote jaarmarkt in<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82og%C3%B3ra"> Bialog<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>ra</a>
een psalmenzingende schooier op in de synagoge, waar de lezer direct Nochoem
in herkent. Hij laat met zich sollen als een dwaas. Het is de gewoonte dat
de welgestelde Joden ’s avonds na het <a href="https://www.biddeniseenweg.nl/toerusting/uit-de-joodse-traditie/79-joodse-achttiengebed">Achttiengebed</a> een zwerver mee naar huis
nemen om hem een maal en een bed aan te bieden, maar hij toont geen interesse.
Als de sjammes (koster en doodgraver) na een laatste inspectie over een paar
benen van een ineengedoken gestalte struikelt, besluit hij de vreemde
kostganger, die zichzelf ‘Josje’ noemt, zelf maar mee naar huis te nemen. Zijn
gekke dochter Tsiwja zoekt nog een vent. Met moeite houdt Josje haar in het
donker van het lijf. Vervolgens laat hij zich de tijd daarop ook nog door de doortrapte
sjammes als slaafje gebruiken. Waar zit zijn zelfrespect? Als er ’s nachts lichtjes
op de begraafplaats beginnen te dansen en er eng geschuifel valt te horen,
schaft iedereen doodsbenauwd <a href="https://www.crescas.nl/nieuws/hdgoooz/Joodse-amuletten/">amuletten</a> aan en laat Tsiwja dwaze Josje eindelijk
met rust. Volgens de plaatselijke Joden spookt er een buiten het Russische
kerkhof begraven zelfmoordenares rond: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Och arme! Ze wil haar rust vinden in joodse grond! Daar wil ze liggen, maar dat
gunnen ze haar niet…”</i>. De sjammes weet wel beter. Hij verdient goud geld,
door smokkelaars de begraafplaats als schuilplaats te laten gebruiken. En
Tsjiwa vindt er haar weg heen naar kerels die niet zo ‘krek kieken’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Zondebok</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->Als er onder de kleine kinderen een dodelijke epidemie losbarst, wordt er paniekerig gezocht naar de oorzaak van deze straffe Gods. Uiteindelijk komt de bijgelovige goegemeente er achter dat gekke Tsiwja ongehuwd zwanger is. Ze wordt naar de ontstelde rabbijn gebracht: <i>"... Welk een onnoembaar kwaad had Satan hier aangericht - en nog wel recht onder de neus van de 'raw', in zijn eigen synagoge! En hij, de herder van de kudde, was blind geweest. Een dochter van de 'sjammes'! Met een hulp'sjammes'! En dan de plek. Op een begraafplaats, het Huis van de Eeuwigheid! Grote God! Met een gemeente die zo diep was gevallen kon het nooit meer goed komen!..."</i>. Tsjiwja's opgetrommelde vader leest de gelovigen razend van woede de les inzake de argeloosheid van zijn kind en geeft Josje de Dwaas de schuld van alles, die eveneens voor het Joodse tribunaal wordt gesleept. De aanklachten regenen op hem neer. Hij wordt nog net niet afgeslacht. Echter, ‘als een schaap dat stom
is voor zijn scheerders, doet hij zijn mond niet open’ (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/jesaja/53">Jesaja 53:7</a>). De wijze
rabbijn komt na rijp beraad tot het goddelijke besluit de idioot en de dwaas met elkaar te
laten trouwen en <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de haat tegen de twee
zondaars, het achterlijke meisje en de domme Josje, sloeg direct om in
medelijden en zelfs in genegenheid. ‘De arme wezen!’ zuchtten de vrouwen…”</i>.
Iedereen bemoeit zich met het welzijn van Tsjiwja en Josje, want zij zijn in staat
de ongenade en het onheil over de stad af te wenden. In een uitbarsting van
naastenliefde worden Tsjiwja en Josje in de echt verbonden met de mooiste
bruiloft die er ooit is gevierd. Josje laat zonder een woord te zeggen naar
hartenlust met zich doen, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… alsof zijn
lichaam en geest niet bij elkaar hoorden…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Jonge arbeiders
die de nodige sterke drank op hadden staken de punt van hun baard in hun mond,
tilden de panden van hun kapotjassen op en deden een heuse Russsische
‘kazaski’. Het publiek rolde om van het lachen. Zelfs reb Meir’l permitteerde
zich een glimlach…”</i>. Josje zit er evenwel onge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nteresseerd, ja, versteend en
onbeweeglijk bij. De volgende ochtend is hij wederom verdwenen. Als je het hebt
over ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ahasverus_(Wandelende_Jood)">de wandelende Jood</a>’…</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Burgeroorlog onder
de ‘slaaplokjoden’</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In het derde deel duikt er een haveloze vreemdeling op
tijdens een feest in de synagoge van Nieszawa, die met imponerend gezag een
onderhoud eist met de inmiddels stokoude rabbijn Melech. Hij maakt zich bekend als
Nochoem, de wettige man van Serele. Door zijn strenge stilzwijgen straalt de na
vijftien jaar teruggekeerde man een geheimzinnige en zelfs angstwekkende sfeer
uit. Iets uit die andere wereld met zijn onuitspreekbare geheimen lijkt aan hem
te kleven. Hij verbergt zich zoveel hij kan. Onmiddellijk ontspruit er een
legende van heiligheid rondom Nochoem. Zelfs de zonen van de rabbijn zijn bang
voor hem. Denken dat hij het rabbinaat over wil nemen. Haten hem. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… En bovenal waren ze bang voor de
naderende Hoge Feestdagen, de Ontzagwekkende Dagen, Nieuwjaar en de Grote Verzoendag.
In die tijd van het jaar openen de harten van de mensen zich en zijn ze erg
vatbaar voor aanwijzingen, wonderen en voortekens…”</i>. Hordes Joden komen
de boetemaand in de nabijheid van de rabbijn van Nieszawa doorbrengen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ’s nachts passeerden ze stiekem de grens, kropen over akkers en door
bossen, waadden door beken en riskeerden hun leven…”</i>. En daartussen beweegt
zich natuurlijk iemand uit Bialog<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>ra die in Nochoem al snel Josje de
Dwaas herkent. Onmiddellijk ontstaan er twee kampen. Is hij nu de wettige echtgenoot van Tsjiwja of de wettige echtgenoot van Serele? De hele rabbijnse wereld
begint zich met de zaak te bemoeien. Er worden ballades over
gemaakt en theaterstukken over geschreven. In de kranten verschijnen
levendige artikelen over de vreselijke burgeroorlog onder de ‘slaaplokjoden’,
die fanatici uit Galici<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>. In het Weense parlement worden er vragen gesteld. Of het
de minister van Binnenlandse Zaken bekend is dat er een onderhuidse oorlog
woedt onder het Uitverkoren Volk vanwege een geval van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bigamie">bigamie </a>aan een van de
rabbijnse hoven? Uiteindelijk wordt er een ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sanhedrin_(gerechtshof)">sanhedrien</a>’ bij elkaar geroepen van
zeventig rabbijnen waarvoor de hoogge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>erde rabbijn van Nieszawa moet
verschijnen. Hoe dat allemaal afloopt moet je zelf maar lezen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: BZZT</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ô</span>H – 1990,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>vertaling Peter Sollet, 256 blz., ISBN 978
906 291 558 3</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Alleen nog<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>tweedehands verkrijgbaar</i></p>Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-21454121199045345032023-08-10T17:51:00.158+02:002023-08-12T11:35:16.487+02:00Exodus: boek van de bevrijding - Jonathan Sacks<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEht35DG77XT3SFuJAHZghLB2PRyLuUN03NeWtPHbnF7tImcXlK_-7G-651xC89Ue8fS6YlSoQAfU_pp-Wq1xBejpIMSGRoeKNITu6uVIYsc6KYeVoXTE9QUi25nQRqLSrq6qrk6azD9iBP9_oIaTxq6DvaRlRWkZYF3ZYtbJGM1p7DyqVanF-lSAjZ0TmYp/s1200/exodus.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="781" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEht35DG77XT3SFuJAHZghLB2PRyLuUN03NeWtPHbnF7tImcXlK_-7G-651xC89Ue8fS6YlSoQAfU_pp-Wq1xBejpIMSGRoeKNITu6uVIYsc6KYeVoXTE9QUi25nQRqLSrq6qrk6azD9iBP9_oIaTxq6DvaRlRWkZYF3ZYtbJGM1p7DyqVanF-lSAjZ0TmYp/s320/exodus.jpg" width="208" /></a></div><br /><p><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
</p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Evenals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Olga_Tokarczuk">Olga Tokarczuk</a>,
zie mijn <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">vorige blog</a>, houd ik van de stimulerende, religieuze, intellectueel uitdagende sfeer van
wat zij ‘joodsheid’ noemt. Wijlen rabbijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jonathan_Sacks">Jonathan Sacks</a> (1948 – 2020): <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De joden zijn bij uitstek het volk van
het Boek. Zij vonden God niet in de geheimen van de kosmos noch in de krochten
van de ziel, maar in woorden, Gods woorden aan ons, die we sinds ze voor het eerst
werden gesproken, proberen te doorgronden en toe te passen in ons leven. Waar
joden ook waren, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thora">Tora</a> vergezelde hen. Zij droegen haar en zij droegen hen.
De Tora werd, in de prachtige woorden van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heinrich_Heine">Heinrich Heine</a>, het ‘draagbare
vaderland’ van de jood…”</i>. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Exodus_(boek)">“Exodus”</a> is het tweede deel van de vijfdelige
serie “Verbond en dialoog – joodse lezing van de Tora”. Eerder besprak ik van
Sacks <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/06/genesis-boek-van-het-begin-jonathan.html">“Genesis: boek van het begin”</a> en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/10/de-kracht-van-ideeen-jonathan-sacks.html">“De kracht van idee</a></b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/10/de-kracht-van-ideeen-jonathan-sacks.html"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n”</a>.<span style="mso-spacerun: yes;">
</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Let my people go</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het boek Exodus is het ‘grote verhaal’ dan wel ‘meta-narratief’
van de opstand tegen onderdrukking. Zie hoe de Afro-Amerikanen over vrijheid
zongen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://www.youtube.com/watch?v=S3A9usISvv8">“… Go down Moses, way down in Egypt land. Tell old Pharaoh: let my people go!...”</a></i>. Exodus is geen simpel
verhaal over goed en kwaad. <a href="https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/landen-volken/7312/egypte-en-de-bijbel">Farao </a>is niet de belichaming van ultieme
verdorvenheid. Farao wordt gedreven door politieke motieven, niet door haat,
aldus <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/1">Exodus 1:10</a>. Maar macht corrumpeert. Sacks duidt de ballingschap en
slavernij van het volk Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l als een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Initiatie_(antropologie)">‘initiatie’</a>. In zekere zin
waren de ballingschapsituaties van de aartsvaders –-Abraham en Isaak in Gerar
(<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/20">Genesis 20</a> en <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/26">26</a>) en Jakob bij Laban (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/28">Genesis 28-31</a>) – voorboden van de grote
ballingschap. De God van Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l is in alle opzichten <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>nders
dan de goden in de omringende wereld. De goden van de omringende culturen heersten via
macht en niet door middel van een verbond annex overeenkomst met het volk,
waarvan alle leden ook nog eens gelijk waren, wat als absurd werd beschouwd.
God is geen tiran, aldus de rabbijnen. God legt zijn wil niet met geweld op.
Hij is niet plaatselijk gebonden, maar alom en overal aanwezig: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de oude wereld had iedere natie zijn
goden. Die goden waren territoriaal beperkt…”</i>. God is beslist ‘vrouwvriendelijk’.
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mozes">Mozes</a> mag dan wel de centrale figuur in het drama van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Uittocht_uit_Egypte">uittocht</a> zijn, zonder
zes bijzondere vrouwen zou hij er niet zijn geweest: zijn moeder <a href="https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/bijbelse-personen/3045/jochebed">Jochebed</a>, zijn
zus<a href="https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/bijbelse-personen/1740/mirjam"> Mirjam</a>, de vroedvrouwen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sifra_en_Pua">Sifra en Pua</a>, zijn Midjanitische vrouw <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sippora">Zippora </a>en
vooral de <a href="https://www.statenvertaling.net/bijbel/exod/2.html">dochter van de farao</a>, die hem adopteerde. Op zijn minst drie van hen
zijn geen Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten. Sacks wijst op de vroedvrouwen en hun compassie.
Gerechtigheid zonder compassie is geen gerechtigheid: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als we een samenleving willen cre</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren
waarin het recht een menselijk gezicht heeft, dan moet er, zoals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Carol_Gilligan">Caro Gilligan</a>
schreef, ook ‘een andere stem’ klinken, de stem van empathie, mededogen en
verbondenheid – de stem van waarden die ons menselijk maken…”</i>. Zie mijn
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">vorige blog</a> waarin <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Maxwell_Coetzee">J.M. Coetzee </a>wordt aangehaald, die stelt dat ‘inzicht en
empathie misschien wel menselijker mechanismen zijn dan de rede’. De sleutel
tot een politiek in het spoor van Exodus is dat van een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Utopie">‘utopia’</a>, het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Beloofde_Land">‘Beloofde Land’</a>, waarvan de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjabbat"> sabbat </a>een voorproefje is, schrijft Sacks. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Misdaden tegen de
menselijkheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De uittocht is net zo goed een politiek als een
theologisch statement. Sacks noemt <a href="https://mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/199372-sifra-en-pua-twee-hebreeuwse-vroedvrouwen-exodus-1-15-21.html">Sifra en Pua</a> ‘heldinnen van de geest’ en
‘reuzinnen in het verhaal van de mensheid’. Naar aanleiding van hun weigering
een immoreel bevel te gehoorzamen schrijft hij over de mijlpaal van het moderne
internationale recht tegen nazi-oorlogsmisdadigers in de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Processen_van_Neurenberg">Neurenbergprocessen</a> van 1946, waarbij werd vastgesteld dat de bewering ‘ik volgde een bevel op’
geen geldig verweer meer is. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Misdaden_tegen_de_menselijkheid">‘Misdaden tegen de menselijkheid’ </a>zijn te allen
tijden fout. Tot de zeventiende eeuw, waarin figuren als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Locke_(filosoof)">John Locke</a> anders over
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rechten_van_de_mens">mensenrechten </a>gingen oordelen, was het religieuze denken vooral gericht op de
rechtvaardiging van bestaande machtsstructuren (zie ook de uiterst
conservatieve SGP-voorman <a href="https://www.doorbraak.eu/gebladerte/11376f89.htm">ds. Kersten</a>). Volgens het Jodendom is het beeld van
God niet alleen te vinden in koningen, maar ook in slaven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als God Mozes opdracht geeft om Farao te zeggen: ‘Isra</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l is mijn zoon, mijn eerstgeboren
zoon’ (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/4">4:22</a>), verklaart Hij tegenover de machtigste heerser van de oude wereld:
deze mensen mogen dan jouw slaven zijn, maar het zijn mijn kinderen…”. </i>De
Tora bereidde de weg tot de uiteindelijke <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Afschaffing_van_de_slavernij_in_het_Koninkrijk_der_Nederlanden">afschaffing van slavernij.</a> Het begrip
autoriteit werd aan banden gelegd door recht dat boven gezag staat<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>en moraal die macht overstijgt. In Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l
ontstond de sociale kritiek. <a href="https://denieuwefilosoofvanoudenburg.wordpress.com/2018/07/02/het-verhaal-van-sifra-en-pua/">Sifra en Pua</a> trotseerden het gezag uit naam van
eenvoudige medemenselijkheid, wat uiteindelijk de basis zou worden van de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Universele_Verklaring_van_de_Rechten_van_de_Mens">Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties</a>. De Griekse
literatuur kent het idee van burgerlijke ongehoorzaamheid niet, maar bevat wel
een beroemd voorbeeld van een enkeling die de koning trotseert: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sophocles_(tragicus)">Sophocles</a>’
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Antigone_(Sophocles)">Antigone</a>, die haar broer begraaft tegen het nadrukkelijke verbod van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Creon_(van_Thebe)">koning Creon</a> in. Het eindigt in een tragedie: Antigone betaalt haar daad met haar leven.
In het Jodendom is het universum, noch het lot, ‘blind’. God beloont Sifra en
Pua met ‘huizen’, wat waarschijnlijk ‘huisgezinnen’ betekent. Vrouwen werden
soms vroedvrouw als ze zelf geen kinderen konden krijgen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Wij zijn God niet</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><a href="https://kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/m/mozes">Mozes</a>, ‘Meses’, wat ‘kind’ betekent, is een Egyptische
naam, zoals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ramses_II">Ramses </a>‘kind van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ra_(god)">Ra</a>’ betekent. De wijzen vereenzelvigen de dochter
van de farao met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bitja">‘Bitja’ of ‘Batja’</a>, oftwel 'dochter van God', uit het eerste boek Kronieken (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/1-kronieken/4">4:18</a>). <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Lees in
plaats van ‘Farao’s dochter’ ‘<a href="https://historiek.net/adolf-hitler-fuhrer-derde-rijk/60303/">Hitlers</a> dochter’ of ‘<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Svetlana_Alliloejeva">Stalins dochter</a>’ en je zult
begrijpen wat hier op het spel staat…”</i>. We mogen nooit generaliseren of vanuit
stereotypen denken, aldus Sacks. Morele moed wordt soms gevonden in het hart
van de duisternis. Zie de laan die is gewijd aan de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rechtvaardige_onder_de_Volkeren">rechtvaardigen</a> onder de
volken bij het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Yad_Vashem">Yad Vasjem </a>Holocaust Memorial in Jeruzalem. Hij geeft een
diepzinnige uitleg van het verhaal waarin Mozes bij het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brandend_braambos">brandende braambos</a> bang
is ‘het gelaat van God te zien’ (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/3">3:1-6</a>). Mozes was niet bang voor Gods mededogen,
maar wel voor het ‘begrijpen van Gods gerechtigheid’. Er is uiteindelijk
rechtvaardigheid in de lotgevallen van de mensheid, maar we moeten niet
proberen deze op te sporen of te snappen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Dan zouden we het kwaad aanvaarden, en er niet tegen vechten…”</i>. Wij zijn
God niet. Wij worden geacht vanuit ons menselijk perspectief voor recht te
strijden. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Abraham">Abraham</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jeremia_(profeet)">Jeremia </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Job_(persoon)">Job</a>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Vrije wil</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">God ‘verhardde’ het hart van Farao. Was hij dan wel schuldig?
Pas vanaf de zesde plaag wordt de ‘verharding van het hart’ aan God
toegeschreven. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rabbi_Assi">Ravi Assi</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Eerst is de
kwade neiging zo zwak als spinrag, maar uiteindelijk zo dik als karrentouw…”</i>.
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rava_(amora)">Rava</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Eerst wordt de kwade neiging een
‘reiziger’ genoemd, dan een ‘gast’, en uiteindelijk een ‘meester’…”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Sacks:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Het kwaad heeft twee gezichten. Het eerste – naar buiten gekeerde gezicht –
is wat het met het slachtoffer doet. Het tweede – naar binnen gekeerde gezicht
– is wat het doet met de dader. Kwaad is een valstrik die de dader in het ongeluk
stort. Langzaam maar zeker verliest hij of zij zijn vrijheid en wordt niet de
meester, maar de slaaf van het kwaad…”</i>. Zie <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lady_Macbeth_uit_het_district_Mtsensk">Lady Macbeth</a> of<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ahab"> kapitein Ahab</a>
in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herman_Melville">Melville</a>’s “<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Moby-Dick_(boek)">Moby Dick</a>”, die verstrikt raken in een obsessie die niet alleen
hen, maar ook degenen om hen heen, te gronde richt. Vrijheid is geen
alles-of-niets-kwestie. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als onze wil
niet wordt geoefend, kwijnt ze weg en sterft. Dan worden we passieve objecten.
We zijn dan geen subjecten meer, maar worden meegesleept door de golven van de
mode, de grillen van ons verlangen of door een hartstocht…”</i>. Zie Farao’s
geleidelijke ontaarding tot zelfdestructieve waanzin: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De vorst van het grootste rijk van de oude wereld heerste over alle
mensen behalve zichzelf…”</i>. Alleen verhalen kunnen dit soort waarheden
onderwijzen. In filosofische en wetenschappelijke theorie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n
wordt vrijheid altijd gezien als een of/of-kwestie. Verhalen zijn verfijnd
genoeg om het innerlijk leven te beschrijven zoals het werkelijk is. Daarom
onderwijst de Tora zijn morele waarheden in de vorm van verhalen. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Veel dingen be</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nvloeden
ons – onze genen, onze ouders, onze vroege kindertijd, ons ras, ons geloof,
onze klasse en de verleiding en de druk van onze omgeving. Maar invloed is geen
controle. Oorzaken dwingen niet…”</i>. Zie concentratiekampgevangene <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/de-zin-van-het-bestaan-viktor-e-frankl.html">Viktor Frankl</a> die stelde dat de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nazi">nazi’s</a> <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n ding niet konden afnemen: de
vrijheid om te beslissen hoe te reageren. Het vermogen om nee te zeggen. Om het
geweten te laten heersen over de instincten. Om de waanzin van de massa en haar
idolen te weerstaan: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat vraagt
discipline en de moed om zo nu en dan een buitenstaander te zijn, zelfs wanneer
we onze bijdrage leveren aan de samenleving…”</i>. Zie Olga Tokarczuk die het
in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">“De tedere verteller”</a> heeft over ‘excentriek’ dan wel ‘buiten het centrum’
durven leven. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verlossingsdrama</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Voor de Egyptenaren zijn de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Plagen_van_Egypte"> plagen</a> een vorm van magie,
geen wonderen. De magi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rs laten zien dat ze ook water in bloed kunnen veranderen
en een leger kikkers tevoorschijn kunnen toveren (wat de situatie alleen maar
erger zal hebben gemaakt). Pas bij het derde teken, de luizenplaag, falen ze en
komen tot de conclusie dat dit ‘het werk van God’ moet zijn. Het sarcasme ten
top: God onthult zich in de allerkleinste schepselen. Bovendien duidt het op
wat wij tegenwoordig in het religieuze denken <a href="https://nl.wikisage.org/wiki/God_van_de_gaten">‘de god van de gaten’</a> noemen: wat
onverklaarbaar is associ<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren we met God. Daardoor wordt God steeds kleiner. God is
er echter altijd. En overal. Ondertussen is Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l een volk geworden, en geen
familie meer, waaraan God zich bekend maakt als ‘Hasjeem’: ‘de Naam’. ‘Heer’ in
onze vertaling. Degene die betrokken is bij zijn volk en ingrijpt in de
geschiedenis. De Hebree<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rs zijn de eersten die de zin van de geschiedenis
ontdekken als de verschijning van God. De geschiedenis blijkt een ‘verlossingsdrama’.
De plagen zijn niet alleen bedoeld als straf, maar hebben ook een symboliek die
voor de Egyptenaren direct duidelijk moet zijn geweest. Hun goden worden te
kakken gezet: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De rivier die in bloed
veranderde en de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heket">Heket</a>-achtige kikkers die het land overspoelden, waren niet
alleen een ramp, maar ook een gecodeerde boodschap…”</i>. De plaag van de
duisternis stoot zonnegod <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ra_(god)">Ra </a>van zijn troon. Waarschijnlijk ging het om een
‘chamsien’, <a href="https://www.ad.nl/video/productie/gigantische-zandstorm-raast-over-suezkanaal-379934?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F">zandstorm</a>. Een verschijnsel dat dagenlang kan duren:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… De ergste zandstorm is meestal de eerste
van het seizoen, in maart. Dat past bij de datering van de plaag, die kort voor
de dood van de eerstgeborenen op <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pesach">Pesach </a>plaatsvond…”</i>. Farao verordineerde
dat de Hebreeuwse jongetjes gedood moesten worden; tijdens de tiende plaag sterven
daarentegen de eerstgeborenen onder zijn eigen volk. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie bloed van mensen vergiet, diens bloed wordt door mensen
vergoten…”</i>. Het moet voor de Egyptenaren geleken hebben alsof de goden zich
tegen hen keerden. Sacks: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De beste
test voor een beschaving is te zien hoe ze omgaat met kinderen, haar eigen
kinderen en die van anderen. In een tijd van gebroken gezinnen, verwaarloosde
en kansarme kinderen, en erger – het gebruiken van kinderen voor
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kindsoldaat">oorlogsdoeleinden </a>– is dat een les die we nog steeds moeten leren…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Lernen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het Jodendom heeft aan<span style="mso-spacerun: yes;">
</span><a href="https://dagvanhetjodendom.nl/jaarthema-2019-lernen/">‘leren’ </a>altijd de hoogste prioriteit gegeven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Je hebt familie, gezinnen en een onderwijsstelsel nodig waarin
idealen van generatie op generatie worden doorgegeven, zodat ze niet verloren
gaan, betwijfeld worden of verduisterd raken…”</i>. Mozes was een ‘leraar’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de strijd voor een goede samenleving
wordt gestreden in de arena van onderwijs en opvoeding…”</i>. Als de wet in de
harten van de mensen leeft, hoeft ze niet te worden afgedwongen door politieke
macht: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ware vrijheid - ‘cheroet’ – is
het vermogen om onszelf te beheersen zonder dat anderen dat hoeven doen. Zonder
vrijwillige aanvaarding van een reeks morele of ethische regels wordt vrijheid
vrijblijvendheid en de samenleving een strijdperk van instincten en begeerten…”</i>.
Sacks:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het oudste en meest tragische
aspect van de geschiedenis is dat alle grote rijken die ooit door de wereld
stapten met reuzenlaarzen, uiteindelijk ondergaan en verdwijnen. Vrijheid wordt
individualisme (<a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/JDG.21.25.NBG51">‘iedereen deed wat in zijn eigen ogen goed was’</a>),
individualisme wordt chaos, chaos wordt de zoektocht naar orde, en de zoektocht
naar orde wordt een nieuwe tirannie die haar wil met geweld aan anderen
oplegt…”</i>. Over slavernij: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Niemand
kan een natie opbouwen door een minderheid als slaaf te laten werken voor de
meerderheid, hoe sterk de politie- of legermacht van het land ook is. De
geschiedenis zal zich tegen je keren, zoals bij elke tirannie die de mensheid
gekend heeft…”</i>. De Amerikaanse rechter <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Learned_Hand">Billings Learned Hand</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Vrijheid woont in het hart van gewone
mannen en vrouwen. Als ze daar sterft, kan geen grondwet, geen wet, geen
rechtbank haar redden. Er is geen grondwet, geen wet, geen rechtbank die iets
kan doen om dat te voorkomen. Maar wat is die vrijheid die we in het hart van
de gewone mannen en vrouwen zouden moeten vinden? Het is niet de wrede, ongetemde
wil. Het is niet de vrijheid om te doen wat we willen. Dat is een ontkenning
van vrijheid, die rechtstreeks leidt naar de ondergang. Een samenleving waarin
mensen geen enkele beteugeling van hun vrijheid erkennen, wordt al gauw een
samenleving waarin vrijheid het bezit is van een barbaarse minderheid; zoals we
tot ons verdriet hebben geleerd…”</i>. Ik hoef maar te wijzen op de provocerende <a href="https://nos.nl/artikel/2485107-wie-zitten-er-achter-de-koranverbrandingen-in-zweden-en-denemarken">Koranverbrandingen</a> heden ten dage in Zweden en
Denemarken. De vrijheid om te doen wat we willen, leidt tot bandeloosheid. De
samenleving is afhankelijk van een<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>systeem van begrenzing: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hoe
minder de wetten zijn ge</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nternaliseerd
in het geweten, des te meer een samenleving – als ze geen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anarchisme">anarchie </a>wil worden –
gaat lijken op een politiestaat…”.</i> Daar hadden we vroeger de kerk voor.
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud">Freud</a> beweerde hetzelfde over de vorming van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geweten">‘geweten’</a>, door hem het
<a href="https://www.ennuactie.nl/2017/11/superego.html">‘superego’</a> genoemd. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Waterscheiding</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het Jodendom is het geloof van een gemeenschap: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het jodendom is niet gericht tot
individuen. Het is ook niet gericht tot de mensheid als geheel. God koos een
volk, een natie…”</i>. De Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten moesten leren hun haatgevoelens
los te laten, anders kun je niet ‘vrij’ zijn. Dat is de reden waarom God hen
uitdrukkelijk beval voor hun uittocht goud en zilver van de Egyptenaren te
vragen. Als afscheidsgeschenk zou je kunnen stellen. Zie ook het gebod slaven
en slavinnen na zes jaar niet zonder lege handen te laten gaan (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/deuteronomium/15">Deuteronomium 15:13</a>). Verandering
heeft tijd nodig. Er gaat minstens een generatie overheen voordat
getraumatiseerde slaven zich vrije mensen voelen. Daarom leidde God de
Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten
via een omweg door de woestijn naar het beloofde land, aldus Sacks.
Door een sterke wind kwam er waarschijnlijk een rif bloot te liggen in de Rietzee, waarover de
Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten
de vrijheid tegemoet konden lopen. De ‘onoverwinnelijke’ Egyptische
strijdwagens bleven, ironisch genoeg, steken in de modder: hun kracht werd hun
zwakheid. Net zoals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bileam">Bileam</a>, die pronkte met zijn waarzeggende gave, tot de
ontdekking kwam dat zijn ezel een betere profeet was dan hij. Volgens Sacks
vormde de Rietzee letterlijk een ‘waterscheiding’, een <a href="https://verkenjegeest.com/liminale-ruimte-tussen-levensfasen-in/">‘liminale ruimte’</a>, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… een grensgebied tussen twee domeinen dat
je moet oversteken om een nieuwe bestaanswijze te bereiken – in dit geval de
grens tussen menselijke en goddelijke heerschappij…”</i> (zie ook Joke Hermsen
in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/02/ogenblik-eeuwigheid-joke-j-hermsen.html">“Ogenblik & Eeuwigheid”</a>). Sacks verbindt een en ander met de
verbondssluiting in de oudheid, waarbij de partners tussen twee stukken
gesneden dieren stonden of zaten, als symbool voor de vereniging van eenheden
(personen, stammen, naties) die daarvoor gescheiden waren. De oversteek van de
Rietzee was een overdracht van eigendom: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
De Isra</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ël</span>ieten zijn voortaan Gods
bezit in plaats van dat van Farao…”</i>. De strijd tegen de Egyptenaren werd
gekenmerkt door extreme passiviteit. Na de oversteek moesten de Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten
z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>lf
tegen de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Amalekieten">Amalekieten</a> strijden. Het feit dat Mozes zijn handen ten hemel hief
waardoor de Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten wonnen, duiden de wijzen (die ‘wonderen’ bijna beschouwen
als iets ‘kinderachtigs’) niet als bovennatuurlijk:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Het verschil dat God maakt, zo wil de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Misjna">Misjna</a> zeggen, vindt niet
‘buiten ons’ plaats, maar ‘in ons’. Mozes’ handen verrichtten geen wonder, maar
wezen naar boven. Ze richtten de ogen van het volk, en daarmee de gedachten van
de Isra</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten, op de hemel. Dat gaf
hun moed, innerlijke kracht, hoop en het geloof om te overwinnen…”</i>. Het
woord ‘bekirbenoe’ kan zowel ‘in ons midden’ als ‘in ons’ betekenen. God wil
dat we onze eigen strijd voeren. Zolang de Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten volledig afhankelijk
waren van God, bleven ze een klagend en twistziek volk, gevangen in een
onveranderlijk staat van zijn. Pas toen ze hun eigen strijd voerden werden ze
volwassen. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Virtuele natie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Sacks: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het
jodendom is niet een geloof dat zijn plek vindt in de priv</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>sfeer van de menselijke ziel. Het is
een sociaal geloof. Het gaat om relaties…”</i>. Functioneel gezien was een
priester iemand die kon lezen en schrijven. Dat de Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>lieten een ‘koninkrijk van
priesters’ en een ‘heilige natie’ zouden zijn, hield dan ook in
dat ze onder andere een volk werden waaronder geen analfabetisme voorkwam: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Alle honderden schriftstelsels die
bestaan zijn direct of indirect afgeleid van het proto-Semitisch schrift uit de
Sina</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>woestijn…”</i>. Het woord
alfabet is afkomstig van de eerste twee letters van het Hebreeuwse schrift:
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alef">alef </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Beet_(letter)">beet</a>. Daarna volgen<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gimel_(letter)"> gimel</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dalet">dalet</a>. In het Grieks corresponderen alfa,
b<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>ta,
gamma en delta. De heilige graal van revolutionaire politiek is meestal ‘gelijkheid’.
Maar als deze stoelt op bezit (<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Communisme">communisme</a> of <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Socialisme">socialisme</a>) of macht (<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Democratie">democratie</a>)
is dat geen lang leven beschoren, omdat het zaken zijn waarvoor gestreden
wordt: mijn winst is jouw verlies. Alleen met kennis ligt dit anders. Binnen
het Jodendom staan studie en onderwijs als religieuze praktijken zelfs hoger
dan het gebed. Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l is de enige natie in de geschiedenis die eerder haar wet
ontving dan haar land. Sacks heeft het over een ‘virtuele natie’, met name in
tijden van ballingschap. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Heiligheid is
de ruimte die we maken voor God…”</i>. Sack vergelijkt dit met het
kabbalistische begrip <a href="https://www.geestkunde.net/tzimtzum.shtml">‘tsimtsoem’</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Zoals God zichzelf wegcijfert om ruimte te maken voor de mensheid, zo cijferen
wij onszelf weg om ruimte te maken voor God. We doen dat door op de <a href="https://www.jck.nl/nl/woordenlijst/sjabbat">sabbat</a>
tijdelijk af te zien van ons scheppend vermogen. Heiligheid is begrensde leegte
die gevuld wordt door goddelijke aanwezigheid…”</i>. Zie ook de lege ruimte:
het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Allerheiligste">‘heiligste der heiligen’</a>. En de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ark_van_het_Verbond"><span style="mso-spacerun: yes;"> </span>troon</a> die leeg gelaten werd voor God. Sacks wijst op het radicale Joodse
idee dat er geen rechtmatige regering is zonder instemming van degenen over wie
geregeerd wordt, ook als die regeerder de Schepper van hemel en aarde is. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">God is in het
detail</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Zoals God gerechtigheid tempert met mededogen, zo moet
zijn volk dat ook doen. Uit psychologisch onderzoek blijkt dat vijanden het
best verzoend kunnen worden door een gedeeld probleem dat alleen via
samenwerking is op te lossen: ‘help je vijand’ oftewel ‘heb je vijanden lief’.
Tussen een tekst en de betekenis ligt de daad van interpretatie. Zie <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">Olga Tokarczuk</a> die vier manieren beschrijft om een heilige tekst te begrijpen. Als
de Tora uit de hemel komt dan kunnen we haar niet interpreteren zoals we een
menselijk document uitleggen, aldus Sacks: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Net zoals God eeuwig is, zo is ook zijn woord eeuwig. Vandaar dat het jodendom
‘midrasj’ (toegepaste betekenis) prefereert boven ‘pesjat’ (letterlijke of
directe betekenis)…”</i>. ‘Pesjat’ is wat de tekst toen inhield; ‘midrasj’ is
wat de tekst nu betekent. Zonder (mondelinge) traditie weten we niet wat een
tekst bedoelt. De ontzagwekkende <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tien_geboden">Tien Geboden </a>worden in Exodus onmiddellijk
gevolgd door een massa minutieuze richtlijnen over een bonte reeks onderwerpen:
God is in het detail. Moraal wordt vertaald in gedragsregels. We ontwikkelen ons tot morele
wezens door wat we dagelijks doen. Moraal is als taal. We kunnen geen eigen
taal bedenken om met onze omgeving te communiceren. We kunnen ook geen individualistische moraal ophoesten. Om op een goede manier met elkaar te kunnen samenleven zijn
gedeelde idealen nodig. Liefde of vrijheid of menselijk leven kunnen niet
bloeien zonder gerechtigheid: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…God is in
de hemel, maar we eren hem op aarde…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is door de bemiddeling van de wet dat we spirituele waarheden in
fysieke omstandigheden kunnen toepassen, waarmee we een stukje hemel cre</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren in onze interacties op aarde…”</i>.
De Joden werden zo ongeveer het archetype van ‘de vreemdeling’. In het licht
van wat hen als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Untermensch">‘Untermenschen’</a> overkwam is het bijna beangstigend hoe serieus
het verschijnsel vreemdelingenhaat in de Tora wordt genomen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is alsof de Tora met de grootst
mogelijke duidelijkheid wil zeggen: de rede is niet toereikend…”</i>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Tikkoen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Synagoge">synagoge</a> had de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tabernakel_(tent)">tabernakel</a> als voorloper. De synagoge
is een verheven uitdrukking van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Monothe%C3%AFsme">monothe<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sme</a>: overal waar we samenkomen
en ons hart richten naar de hemel kan de goddelijke aanwezigheid worden
gevonden, want God is overal. De goden binnen het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Polythe%C3%AFsme">polythe<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ïs</span>me</a>
waren half-menselijk en hadden een bepaalde ontmoetingsplek. Volgens het
Jodendom moet Gods aanwezigheid echter niet gezocht worden in een gebouw, maar
in de bouwers. Niet op een fysieke plaats, maar in het menselijk hart. De
tabernakel, het tegenovergestelde van de grandeur van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tempel_van_Salomo">Salomo’s tempel</a>, werd
gebouwd met vrijwillige bijdragen en zonder dwang. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Salomo">Salomo</a> eiste herendiensten
van zijn volk, ging zich steeds meer gedragen als een Egyptische farao,
waardoor de opgekropte frustratie en woede na zijn dood explodeerden en het
land in twee stukken uiteenviel. Evenals het heelal begon de geschiedenis van
het volk Isra<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l ook met een scheppingsdaad. God lijkt zich evenzeer te
verheugen in het scheppingswerk van de mens als in zijn eigen scheppingswerk.
In zekere zin vertegenwoordigde de tabernakel een soort microkosmos: het
herwonnen <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Paradijs">paradijs</a>. De bouw was een <a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/tikoen-olam-het-herstel-van-de-wereld">‘tikkoen’</a>: reparatie van de wereld. Een
terugkeer naar de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hof_van_Eden">hof van Eden</a>. Zie ook de twee <a href="Cherubijn">cherubs</a>. Zeven keer wordt de
uitdrukking herhaald dat Mozes deed wat de Heer had opgedragen. Als wij onze
wil ondergeschikt maken aan God, kunnen we scheppers van nieuwe werelden
worden. Alles aan de tabernakel werd door God minutieus gepland. Zoals ook het
universum draait op de meest buitengewone precisie van mathematische
constanten. Het heelal is de ruimte die God maakte voor de mensheid. De
tabernakel (misjkan) is de ruimte die de mensen maakten voor God.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Profeet en
priester</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het Jodendom kent twee vormen van religieus leiderschap:
de ‘navi’ en de ‘koheen’, de profeet en de priester. De profeet was een
charismatische persoonlijkheid vol drama die ‘machthebbers de waarheid zegt’.
De priester vervulde zijn rol in stilte en binnen een dynastie. De profeten
kwamen uit het volk, konden herders zijn zoals<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbelse-achtergrond/mozes-de-prins-van-egypte"> Mozes</a> of boeren zoals
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elisa_(profeet)">Elisa</a>,<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>en werden opgevolgd door
leerlingen. De rol van de priester veranderde nooit, de profeet reageerde op de
geschiedenis. De priesters zorgden voor de basis van de religie: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… terwijl Mozes het vuur in de zielen van
het joodse volk aanstak, behoedde <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A%C3%A4ron">A</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/A%C3%A4ron"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>ron</a>
de vlam en maakte het tot ‘een eeuwig licht’…”</i> (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/27">Exodus 27:20-21</a>). Het
profetische gebed is individueel. Het priesterlijke gebed is gemeenschappelijk
en een voortzetting van de offerdienst, die aan strikte regels was gebonden:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… elke afwijking was gevaarlijk, zoals
bleek bij het spontane offer van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Nadab_en_Abihu">Nadab en Abihu</a>, de twee zonen van A</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>ron…”</i>. Even verder:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Zonder de profetische traditie zou er
geen spontaniteit zijn. En zonder de priesterlijke traditie zou er geen continu</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>teit zijn…”</i>. Sacks wijst op de
‘eenheid’ die Mozes en A<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>ron vormden, wat hij verbindt met <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/psalmen/85">Psalm 85:11</a>: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Goedheid en waarheid omhelzen elkaar,
recht en vrede begroeten elkaar met een kus…”</i>. Mozes was de man van waarheid
en recht waarzonder geen visioen kan inspireren. A<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>ron was de man van goedheid en
vrede waarzonder een volk niet ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nspireerd kan worden:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Er was<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>een creatieve spanning tussen beide rollen. Toch werkten ze zij aan zij,
met respect voor de onderscheidende betekenis van de ander…”</i>. Zie <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/psalmen/133">Psalm133</a>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De ziekte van
mateloosheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het Jodendom is een religie van het innerlijk, daarom is
het bijzonder dat God ambtsgewaden voorschrijft voor de priesters (<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/28">Exodus 28:1-2</a>). Vanuit het perspectief van de Tora is het niet toevallig dat juist het
faraonisch Egypte en het Perzi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Xerxes_I">Xerxes</a>, waar alles draaide om
uiterlijk machtsvertoon, als eerste besloten tot genocide van het Joodse volk: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In een cultuur waar uiterlijke
machtssymbolen worden aanbeden, is uiteindelijk toch te weinig innerlijkheid en
menselijkheid aanwezig om de waardigheid van de machtelozen te respecteren…”</i>.
Kleding wordt in de Bijbel vaak gebruikt om te bedriegen. ‘Beged’, het
Hebreeuwse woord voor ‘kleding’, kan ook ‘verraad’ betekenen. Door middel van
kleding ‘houden we de schijn op’ (zie ‘onze’ sociale media). <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het jodendom staat niet voor de geboorte
van beschaving; het is kritiek op de beschaving…”</i>. Volgens Sacks had de
speciale priesterkleding de functie het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Charisma_(karakter)">charisma</a> van A<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>ron te continueren.
Charismatisch gezag is strikt persoonlijk en maar heel weinig mensen zijn er
mee behept. Een charismatisch leider is een instrument van verandering. Het
gaat erom die verandering vast te houden en door te geven. Het problematische
van charismatisch gezag is dat het bij aanwezigheid krachtig is, maar bij
afwezigheid zwak. Zie het verhaal over het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gouden_kalf_(Hebreeuwse_Bijbel)">gouden kalf</a>. Sacks wijst op de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Epifanie_(literatuur)">‘epifanie’ </a>van de <a href="https://nl.pinterest.com/pin/571535008945848079/">sculptuur </a>van de Britse kunstenaar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Damien_Hirst">Damien Hirst</a>, ‘<a href="https://anndecraemer.com/2011/09/05/gehaaid/">The Golden Calf</a>’, dat minder dan een week voor de <a href="https://nos.nl/artikel/2250245-wat-heeft-financiele-crisis-ons-gekost-en-gebracht">Grote Beurskrach</a> in 2008, 13 miljoen
opbracht tijdens een veiling bij Sotheby’s. Het hoogste bedrag dat ooit betaald
werd voor het werk van een levende kunstenaar. Als tegengif betreffende onze
consumentencultuur, die drijft op ontevredenheid, beveelt Sacks de <a href="https://bijbel.eo.nl/geloofsvragen/sabbat-waarom-is-rust-belangrijk">sabbat</a> aan
en waar zij voor staat. De sabbat loopt vooruit op ‘het einde van de
geschiedenis’, de messiaanse tijd. Op de sabbat wordt de verstoorde harmonie
van de<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hof_van_Eden"> hof van Eden</a> hersteld. Op deze heilige dag mag er geen macht worden
uitgeoefend en wordt het leven gevierd als het ultieme kunstwerk van God. De
situatie van de slavernij van het consumentisme is onhoudbaar, voorspelt hij,
zowel economisch, ecologisch als psychologisch. Zie de toenemende drugs- en
alcoholverslaving, eetstoornissen, stressgerelateerde syndromen en <a href="https://www.ggznieuws.nl/forse-verslechtering-van-de-mentale-gezondheid-van-meisjes/">depressies</a>. Wij
lijden aan de ‘ziekte van mateloosheid’. Gelukkig zien jonge mensen dat steeds
meer in, volgens<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html"> Olga Tukarczuk</a>. De Joodse wetten zijn een immuunsysteem. Joden
leerden door lijden zelfdiscipline. Zie het omhulsel dat nodig is om
kernenergie op te slaan. Op dezelfde manier is de energie van het Joodse volk
ingesloten door het omhulsel van de wet. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Gaven en talenten </b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Blijkbaar is het gevaarlijk om Joden te tellen. Zie
<a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/exodus/30">Exodus 30:12</a> en <a href="https://bijbel.eo.nl/bijbel/2-samuel/24">2 Samuel 24</a>. Hun kracht ligt dan ook niet in het getal: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… We vormen slechts een vijfde van een
procent van de wereldbevolking: volgens gangbare normen te weinig om van
betekenis te zijn…”</i>. Hun kracht ligt volgens de Tora in wat ze te geven
hebben:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Vraag joden om te geven en tel
dan hun bijdragen…”</i>. Hun aandeel in de beschaving is inderdaad enorm. Zie
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein">Einstein</a> (natuurkunde), <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ludwig_Wittgenstein">Wittgenstein</a> (filosofie), <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/%C3%89mile_Durkheim">Durkheim</a> (sociologie),
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Claude_L%C3%A9vi-Strauss">Levi-Strauss</a> (antropologie), <a href="https://historiek.net/sigmund-freud-grondlegger-psychoanalyse/68455/">Freud</a> (psychiatrie). Zie in de literatuur schrijvers
van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Marcel_Proust">Proust</a> tot<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franz_Kafka"> Kafka</a> tot <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sjmoe%C3%ABl_Joseef_Agnon">Agnon</a> tot <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Isaac_Bashevis_Singer">Isaac Bashevis Singer</a>. In de muziek <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gustav_Mahler">Mahler</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arnold_Sch%C3%B6nberg">Sch<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ö</span>nberg</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Irving_Berlin">Berlin</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/George_Gershwin">Gershwin</a>. Veertig procent van de winnaars van de Nobelprijs voor
economie waren Joods.<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hollywood"> Hollywood</a> is vrijwel geheel een Joodse creatie. Joden leverden
onevenredige en onbegrijpelijke prestaties in de rechtspraak, de industri<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
en financi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le
wereld, de media en politiek, psychologie, kunst, geneeskunde en het
academische leven (zie Thomas Cahill: <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/dankzij-de-joden/39695812/">“Dankzij de Joden: hoe een nomadenvolk ons denken en doen veranderde”</a>). Verder biedt de Tora een opvallende uitweg uit
de dilemma’s van multiculturaliteit: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Niet dat wat ons overkomt maar dat wat we samen doen, geeft ons identiteit en
verantwoordelijkheid…”</i>. Zie de bouw van de tabernakel. Het snijdt dwars
door alle verschillen heen en schept sociale cohesie. Wat we doen en niet wat
voor ons w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>rdt
gedaan, verandert ons. De Tora wordt niet alleen geleerd, maar ook geleefd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Door de unieke mens te zijn die ik ben,
geef ik wat alleen ik kan geven…”</i>. Sacks: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als leiders bouwers worden, cre</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren
ze vrede; zo niet dan cre</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren
ze slechts meningsverschillen. Het bewijs is de tabernakel…”</i>. We worden
gemaakt door wat we maken. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Morele orde</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Het Jodendom staat ambivalent tegenover beeldende kunst,
omdat in de oudheid ‘gesneden beelden’ vaak in dienst stonden van afgoderij.
Voor Joden is kunst ‘de schaduw van God’. Zie bijvoorbeeld het licht bij
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rembrandt_van_Rijn">Rembrandt.</a> Religieuze kunst is nooit ‘kunst omwille van de kunst’. In enkele
beroemde ge<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>llustreerde
manuscripten staan menselijke figuren afgebeeld met vogelhoofden (<a href="https://www.bridgemanimages.com/de/menahem-fl-c-1300/page-44-from-the-bird-s-head-haggadah-southern-germany-c-1300-pen-ink-and-tempera-on-parchment/pen-and-ink-and-tempera-on-parchment/asset/3629837">Vogelhoofd Hagada, Beieren, ca. 1300</a>) om te voorkomen dat ze een volledig menselijke vorm
zouden laten zien. Daarom maakte men ook tweedimensionale in plaats van driedimensionale
weergaven. Iemand vertelde mij onlangs dat dat ook de reden is van de
tweedimensionale kunst in de middeleeuwen. De oorzaak was zeker niet dat
kunstenaars niet driedimensionaal konden werken, zoals vaak gedacht. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Over de tabernakel: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zonder heilige orde is er geen sociale orde…”</i>. God schept orde,
mensen scheppen wanorde. In het Jodendom ligt het probleem van chaos in het
menselijk hart. Zonder God zullen mensen er niet in slagen een rechtvaardige
wereld te cre<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ren, maar een samenleving waarin de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Survival_of_the_fittest">sterken heersen over de zwakken</a>. Mensen hebben wel degelijk moreel gevoel. Mensen zijn sociale
dieren en kunnen individueel moreel zijn, ongeacht onze specifieke religieuze
verplichtingen. Maar samenlevingen verlopen volgens andere wetmatigheden dan de
processen tussen individuele mensen. We handelen ‘en masse’ anders dan wanneer
we alleen zijn: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat is de reden waarom
samenlevingen van <a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/de-meeste-mensen-deugen/9200000105939293/">mensen die individueel niet slecht</a> zijn, collectief in staat
zijn tot het meest afschuwelijke kwaad. De <a href="https://npokennis.nl/longread/7541/wat-is-de-holocaust">Holocaust</a> is daarvan het ultieme
voorbeeld…”</i>. Zonder een heilige orde is er geen moraal maar bestaan er
‘waarden’. Waarden zijn echter zo inwisselbaar als de wind. Zie wat <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tedere-verteller-olga-tokarczuk.html">Olga Tokarczuk</a> daarover schrijft in verband met <a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/onderhuids/30007119/">“Onderhuids”</a>, de roman van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Faber">Michel Faber</a>. De opmerking van Sacks dat de inbreuk op de morele orde in de Tora
meermaals wordt vergolden door de natuurlijke orde vind ik intrigerend. De
natuur keert zich tegen de mensheid: tijdens de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondvloed">zondvloed</a> en de <a href="https://www.christenenvoorisrael.nl/artikelen/de-tien-plagen-in-egypte-deel-2-verbanden">plagen van Egypte</a>. Zie ook <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/06/jaag-je-ploeg-over-de-botten-van-de.html">“Jaag je ploeg over de botten van de doden”</a>, een roman van Olga
Tokarczuk en <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/03/de-zwerm-frank-schatzing.html">“De Zwerm”</a>, een roman van<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>Frank Sch<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ä</span>tzing. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://www.bible.com/nl/bible/328/1CO.13.12.NBG51">Zien als door een spiegel</a></b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tenslotte wijst Sacks nog op de spiegelbeeldige symmetrie
die ten grondslag ligt aan de literaire vorm van Exodus: A-B-C-B-A.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat
vertelt ons dat wat ons overkomt een spiegelbeeld is van wat we doen…”</i>. Van
slavernij naar vrijheid:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Onrechtvaardige samenleving (hoofdstukken 1 – 6) / Bevrijding: tien plagen
(hoofdstukken 7 – 13) / Splijten van de Rietzee (hoofdstukken 14 -18) / Vrijheid:
tien geboden (hoofdstukken 19 – 20) / Rechtvaardige samenleving (hoofdstukken
21 - 24)…”</i>. Aangaande spiritualiteit:<i style="mso-bidi-font-style: normal;">
“… Tabernakel: instructie (25 – 31:11) / Sabbat (31:12 – 18) / Gouden kalf (32
– 34) / Sabbat (35:1 – 3) / Tabernakel: constructie (35:4 – 40)…”</i>. En
tussen Genesis en Exodus: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Schepping
van het heelal (Genesis 1 – 3) / De mensheid en haar tekortkomingen (3 – 6) /
Vloed (7 – 10) / De familie van het verbond (12 – 50) / Het volk van het
verbond (Exodus 1 – 4) / Hoogmoed: Farao (5 – 6) / Plagen (7 – 11) / Het volk
en zijn tekortkomingen (12 – 18; 32 – 33) / Schepping van het heiligdom (25 –
31, 34 – 40)…”</i>. Maar bovenal vertellen de verhalen ons dat mensen Gods
beeld zijn. Gods kinderen zijn. Gods partners zijn. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Gods adem is in ons. Gods aanwezigheid is om ons heen…”</i>.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: Skandalon
– 2019, vertaling Karl van Klaveren, 320 blz., ISBN 978 949 218 392 7, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 29,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtsreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9200000123190678&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><br /></b></p>
Unknownnoreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2843723915939535557.post-67495751176845108662023-07-29T21:16:00.155+02:002023-08-02T08:38:35.812+02:00De tedere verteller – Olga Tokarczuk<p> </p><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMQwJSEPnRcbvoeyiKUsMl6jAViA4iqs0CD0ApIBkZ_UaWHNv8rOFxz59EbZ7P5yGzQlmEtVMnVEF97nuk4Z8zpJ1OfZ7woaEcNR13p5WHwL6IJhvvyNGylg37WeVdthaWDZcyamHaF6TPjcQ4WgUeBu3ZiCKZYbjw5eoYX9y8IZoAW3w_X3ruHRiRNme5/s1200/tere_verteller.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="751" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMQwJSEPnRcbvoeyiKUsMl6jAViA4iqs0CD0ApIBkZ_UaWHNv8rOFxz59EbZ7P5yGzQlmEtVMnVEF97nuk4Z8zpJ1OfZ7woaEcNR13p5WHwL6IJhvvyNGylg37WeVdthaWDZcyamHaF6TPjcQ4WgUeBu3ZiCKZYbjw5eoYX9y8IZoAW3w_X3ruHRiRNme5/s320/tere_verteller.jpg" width="200" /></a></div><br /><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>NL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:Standaardtabel;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->
<p></p><p class="MsoNoSpacing"></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Geus_(uitgeverij)">Uitgeverij De Geus</a>
noemt de Poolse schrijfster en voormalig psychologe <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Olga_Tokarczuk">Olga Tokarczuk</a> (1962) op de
achterflap van “De tedere verteller”, een boek vol <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Essay">essays </a>die heel veel over ‘donkere’
literatuur gaan, ‘</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n
van de origineelste geesten van onze tijd’. Daar ben ik het volkomen mee eens.
Ik zou zo gauw geen andere schrijver weten die mij z</b><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>
aan het denken zet. Haar werk is ‘een oefening in vreemdheid’. Eerder besprak
ik van haar <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/06/jaag-je-ploeg-over-de-botten-van-de.html">“Jaag je ploeg over de botten van de doden”</a>.</b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Overal hetzelfde</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Aan de hand van de bekende <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Flammarion%27s_houtgravure">‘houtgravure van Flammarion’</a>,
een illustratie van een pelgrim die totaal verrast lijkt als hij zijn hoofd
door de aardse in de hemelse sfeer steekt (in een hoek zie je zelfs de <a href="https://www.statenvertaling.net/bijbel/ezec/10.html">‘raderen
van Ezechi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>l’</a>!),
pleit Tokarczuk in haar eerste vertoog voor een radicaal andere en nieuwe
manier van kijken. De geheimzinnige illustratie lijkt haar een perfecte
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Metafoor">metafoor</a> voor het punt waarop wij heden ten dage zijn beland. We hebben de
grens van wat de aarde ons te bieden heeft wel zo ongeveer bereikt. De wereld
is klein geworden. Eindig. <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Claustrofobie">Claustrofobisch</a>. Internet en het vliegtuig brengen
ons waar we willen, maar we kennen alles al: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De reiziger ziet dat feitelijk overal alles vrijwel hetzelfde is: er
zijn hotels, er wordt gegeten uit kommen, gewassen met water, op vakantie
worden er voor vrienden en bekenden souvenirs en cadeautjes gekocht, die,
ondanks het feit dat het imitaties zijn van plaatselijke kunstvoorwerpen, met
elkaar gemeen hebben dat ze in China zijn gemaakt…”</i>. De mensen lijken
overal op elkaar. Massatoerisme reduceert alles tot een ‘onwerkelijke show’. We
scheren over de dingen zonder moeite te doen er de essentie van te vatten. Of er
een spatje door te veranderen. Zoals <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Indiana_Jones">Indiana Jones</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_reis_om_de_wereld_in_tachtig_dagen">Philias Fogg</a> (in de
boeken van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jules_Verne">Jules Verne</a>) ook opgesloten blijven in ‘de hermetische capsule van
de identiteit van de westerse mens’. De reiziger is veranderd in iemand die
tevreden noteert dat alles werkelijk bestaat zoals de reisgids aangeeft. De
groepsreiziger wordt bovendien via op maat gesneden programma’s op zijn wenken
bediend. Zo krijgt een katholiek een totaal ander Polen te zien dan een Jood,
aldus Tokarczuk. Reizen is geen ‘oefening in vreemdheid’ meer. Reizen is een
kwestie van afvinken geworden. Geen wonder dat we zijn gaan dromen over het
<a href="https://decorrespondent.nl/12557/elon-musk-en-jeff-bezos-willen-de-ruimte-koloniseren-maar-kolonisatie-hoort-thuis-in-de-geschiedenisboeken-niet-in-de-ruimte/1d597bea-7403-0cf5-25d3-cd1c4bec3712">veroveren van de kosmos</a>. Wat is er eigenlijk nog leuk aan reizen nu we overal geconfronteerd
worden met aangespoelde <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5381785/steeds-meer-migrantenboten-uit-tunesie-politieke-situatie">bootvluchtelingen</a>, doodarme <a href="https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2468846-groeiende-groep-mensen-met-een-baan-toch-dakloos">daklozen </a>en <a href="https://www.rtlnieuws.nl/tags/onderwerpen/natuur-milieu/afval/plasticsoep">plastic soep</a>
(om het maar niet te hebben over <a href="https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5398369/golfballen-tennisballen-straks-bowlingballen-hagelstenen-steeds">noodweer</a> en <a href="https://www.rtlnieuws.nl/tags/onderwerpen/natuur-milieu/natuurramp/natuurbrand">natuurbranden</a>)? </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Symbiose</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Wat daarentegen w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>l oneindig werd voor de ‘homo
consumens’ is de wereld van goederen. We komen levens te kort om alle ‘spullen’
uit te proberen. In de jaren zestig beschreef de geniale <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Philip_K._Dick">Philip K. Dick</a>, van
wie ik ooit <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/05/de-man-in-het-hoge-kasteel-philip-k-dick.html">“De man in het hoge kasteel” </a>besprak, een toekomstvisioen waarin
dolgedraaide fabrieken hun productie niet kunnen onderbreken. Daarom
hypnotiseren ze de afnemers:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Tegenwoordig is dat een beschrijving van het hier en nu…”</i>. De oudere generatie
zegt nog ‘ja’ tegen alles. Inmiddels groeit er een generatie op die ‘nee’ leert
zeggen. Er is veel teveel van alles. Tokarczuk bespreekt de enorme kloof tussen
jong en oud. De snelle veranderingen verwijdert de generaties lichtjaren van
elkaar. Toch pleit ze als geen ander voor ‘samenwerking’. Evenals Amitav Ghosh
in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-vloek-van-de-nootmuskaat-amitav-ghosh.html">“De vloek van de nootmuskaat”</a> wijst ze op het baanbrekende inzicht dat ons
lichaam voor maar 43 procent uit menselijke cellen bestaat. De rest is aan de bacterie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n,
schimmels, virussen en archaea, waarmee wij in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Symbiose">symbiose </a>leven. Het roept een
beeld op van een ‘zwerm’. Wij vormen met recht een ‘meervoudige
persoonlijkheid’. Parallel daaraan bewegen wij ons van een hi<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>rarchisch
perspectief op de wereld naar een netwerkstructuur, wat volgens mij precies het
verschil is tussen ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ denken. Tokarczuk meent dat de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zondeval">zondeval</a> in het paradijs (ook) te maken heeft met het ‘weigeren relaties aan te
gaan’. Vandaar ons ego<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>sme, zwart-wit-kijken, verketteren van elkaar en
individualisme. Zo niet <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Narcisme">narcisme</a>. Dat zou zomaar kunnen. Pas zei iemand tegen
mij dat het bij alle Joodse denkers om ‘ontmoeting’ draait: <a href="https://www.filosofie.nl/de-tweevoudige-mens/">Buber</a> met zijn
‘dialoog’, <a href="https://www.filosofie.nl/levinas-ik-ben-pas-vrij-in-het-gelaat-van-de-ander/">Levinas</a> met zijn ‘gelaat van de ander’, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)">Jezus</a> met zijn <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bergrede">‘Bergrede’</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Excentriek</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De schrijfster noemt de coronapandemie een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Zwarte_Zwaan_(Taleb)">‘zwarte zwaan’</a>,
die ons heeft laten zien dat we de wereld niet onder controle hebben en geen heersers
over de schepping zijn. Tel daar de totaal onvoorspelbare gevolgen van de
klimaatverandering bij op. Een ‘zwarte zwaan’ kan een keerpunt zijn. Ze
verbindt een en ander met <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kairos_(mythologie)">Kairos</a>, de Griekse god van het ‘juiste moment’, die
je bij zijn kuif moet pakken als het goede ogenblik daar is (zie ook: <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/02/ogenblik-eeuwigheid-joke-j-hermsen.html">"Ogenblik
& Eeuwigheid"</a> van Joke Hermsen). Voor Tokarczuk is Kairos de god van de
‘excentriciteit’. Ze noemt <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Maria_Janion">Maria Janion </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Lem">Stanislaw Lem</a>, die ik ook al
tegenkwam in het boek van<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-vloek-van-de-nootmuskaat-amitav-ghosh.html"> Chosh</a>, de ‘laatste excentrieke
mensen’. Letterlijk betekent excentriciteit ‘buiten het centrum’. Ze ziet niets
in <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Conservatisme">conservatisme</a> als tegengif inzake een complexe wereld die eenvoudiger moet
worden gemaakt. Als we de wereld niet aankunnen, overvalt ons heimwee naar het
verleden. Maar de tijd valt niet terug te draaien. We passen niet meer in de
levens van vroeger. Om het lot waar we op afstevenen te keren, moeten we <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>uit onze bubbel en voorbij ons <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Conformisme">conformisme</a>.
Het fragmentarische provoceren. We moeten afstand nemen van de waan van de dag
willen we het geheel overzien en tot nieuwe inzichten komen. Anders durven zijn
dan de rest. Nieuwe verbintenissen zoeken. We moeten platforms van
wederzijds begrip scheppen, en dat doen boeken en verhalen: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… in de breedste zin is literatuur bovenal
een schatkamer van gezichtspunten van anderen, wereldbeelden gefilterd door de
unieke geest van ieder individu. Dat kun je met niets vergelijken. Literatuur,
ook die alleroudste orale vorm, cre</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ert
idee</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n en bepaalt perspectieven die
diep in onze geest verzinken en hem formatten, of we dat nu willen of niet…”</i>.
We moeten niet aarzelen ons hoofd buiten de sfeer van de huidige wereld te
steken: wie weet wat we daar zullen zien…</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Menselijke
mechanismen</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Aan de hand van de romans <a href="https://www.groene.nl/artikel/dieren-begrijpen-de-dood-niet">“Dierenleven” </a>van J.M. Coetzee
en <a href="https://www.groene.nl/artikel/varkens-in-nood">“Onderhuids” </a>van Michel Faber bespreekt ze onder andere onze omgang met
dieren. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In de meeste oude culturen was
het eten van ander vlees dan offervlees taboe. Om een dier te mogen eten, moest
het eerst geofferd worden; dat gebaar bevrijdde de moordenaar van de zonde van
het nemen van het leven van een ander wezen…”</i>. “Dierenleven” gaat over een
vermaarde zeventigjarige auteur, Elizabeth Costello, die naar een
gerespecteerde universiteit komt om een serie lezingen te geven. Costello wordt
gaandeweg werkelijker dan de altijd ernstige <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/John_Maxwell_Coetzee">Coetzee</a> zelf. Want het gekke is; in
zekere zin zijn de personages in fictie echter dan gewone mensen, van wie je
immers alleen maar, en ook nog eens fragmentarisch, de buitenkant ziet: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat is het grote geheim van literatuur,
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2011/10/in-ongenade-jm-coetzee.html">Coetzee</a> – de meester van de distantie – weet dat maar al te goed…”</i>.
Wetenschap streeft naar maximale <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Objectificatie">objectivering</a>. Maar onze communicatie wordt
pas wezenlijk en diepgaand voor zover het een wederzijdse uitwisseling is van
wat<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Subjectiviteit"> subjectief</a> is. Alleen fictie is in staat om de subjectiviteit van de mens,
zijn totaalbeeld, neer te zetten. Een heel persoon te construeren. Met zijn
relatie tot de wereld, zijn emoties en zijn daden. Elizabeth Costello is zo oud
dat ze zich niet meer bekommert om wat voor indruk ze op anderen maakt, of zich
zorgen maakt over haar prestige:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “…
Daarom staat ze zichzelf radicalisme toe en schuwt ze <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Pathos">pathos</a> en dramatische
vergelijkingen niet…”</i>. De oorlog van de mens tegen de dieren is gewonnen,
zegt ze. Onder andere op grond van het feit dat we de dieren consequent de rede
ontzeggen. Ik heb heel vaak gemerkt dat in het christendom ook eenzijdig op het
verstand wordt ingezet en het gevoel naar de coulissen wordt verwezen. Maar het
verstand is net zo goed<a href="https://www.statenvertaling.net/kunst/zondeval.html"> ‘gevallen’</a>. Inzicht en empathie zijn misschien wel
‘menselijker’ mechanismen dan de rede, schrijft Coetzee. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De paradox van
empathie</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Costello gaat zo ver dat ze het slachten van dieren vergelijkt
met de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Holocaust">Holocaust</a> (de alomtegenwoordige wreedheid ervan heeft zich in een flits
van inzicht geopenbaard), wat natuurlijk direct hevige verontwaardiging en
protest oproept. Zo’n bewering kun je alleen in een roman doen: dan is het w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>l
gezegd. Tokarczuk wijst er op dat “Dierenleven” op legio verschillende manieren
kan worden gelezen. Literaire fictie biedt geen aanknopingspunten voor een inhoudelijke
filosofische discussie. Wanneer lezers vinden dat de argumentatie van Costello
rammelt, hoeft de schrijver alleen maar te zeggen dat ze wartaal uitslaat. In
“Onderhuids” draait <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_Faber">Faber</a> de optiek radicaal om. Dit keer wordt de mens, homo
sapiens, gehouden en vetgemest door een niet-menselijke, maar ook
niet-dierlijke soort (een volwassen variatie op het sprookje van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_en_Grietje">Hans en Grietje</a>?).
Faber stuurt het verhaal zo dat we ons willekeurig met de vreemdeling
identificeren. Dat is zo desori<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>nterend en misleidend dat we in feite
onze eigen soort verraden:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… Op die
manier relativeert hij onze morele gewoontes en laat hij zien hoe gemakkelijk
we zouden kunnen wennen aan het accepteren van de grootste nachtmerries en
misdaden…”</i> (zie ook <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lolita_(roman)">“Lolita”</a> van Nabakov waarin de lezer in de huid van een
pedofiel wordt verplaatst). <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Faber
presenteert de grootste paradox van empathie: door onszelf te verlaten, hebben
we misschien de enige kans om iets te worden wat ons tegendeel is…”</i>. De
vreemdeling wordt iemand die te doorgronden en te begrijpen is. Eigenlijk houdt
hij op een vreemdeling te zijn. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Das Unheimliche</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">In een fascinerend verhaal over de<a href="https://www.youtube.com/watch?v=fNOfsJz4TjA"> films</a> van de
<a href="https://www.eyefilm.nl/nl/programma/quay-brothers/171376">gebroeders Quay</a> onderzoekt Tokarczuk <a href="https://www.ru.nl/radboudreflects/terugblik/terugblik-2017-0/terugblik-2017/17-09-12-unheimliche-avond-lezingen-anneleen/">‘das Unheimliche’</a> <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">à la <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud">Freud</a>, wat altijd te maken heeft
met een onduidelijke grens tussen het levende en het dode</span>. Ze ervaart
een diepe herkenning in het werk van de <a href="https://filmkrant.nl/artikel/de-gebroeders-quay/">gebroeders Quay</a>. Alsof ze op ‘bekend
terrein’ is. In een ‘land waarvan ze de taal ten volle begrijpt’. Intu<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>tief
de ‘diepere betekenis’ snapt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… wat me
in een staat van paraatheid brengt en gehypnotiseerd naar het beeld laat
staren…”</i>. Ze heeft het over een<a href="https://www.vpro.nl/speel~POMS_VPRO_453089~quay-brothers-in-eye~.html"> ‘gebroeders Quay-groef’</a> in haar hersens. Ik
ken het gevoel van resonantie, al roept de wereld van de gebroeders Quay totaal
n<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">í</span>ets
positiefs bij mij op. Integendeel. Het gaat volgens Tokarczuk dan ook zo’n
beetje om de <a href="https://www.eyefilm.nl/nl/magazine/een-ode-aan-het-unheimliche/165168">tegenovergestelde sfeer </a>van de <a href="https://www.alamy.com/stock-photo-the-edge-of-the-firmament-flammarion-engraving-from-latmosphre-mtorologie-135249635.html?imageid=3247DE52-90BF-459D-B46A-594348886FF7&p=854803&pn=1&searchId=d69873b03c07ca80fd961aba274bae89&searchtype=0">‘houtgravure van Flammarion’</a>. In de
<a href="https://www.youtube.com/watch?v=dtT3e3exJA0">films </a>van de gebroeders Quay is de mens als het ware ‘gevangen’ in een ‘kooi’,
die de wereld voorstelt, terwijl iets of iemand door het sleutelgat tuurt. Buiten
de gevangenis, de hoekige box van de wereld, is er niets interessants. Alleen
maar leegte, kan de kijker verdrietig constateren. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Die kunstmatige wereld, achteloos in het leven geroepen door een
onbekwame <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Demiurg">demiurg</a>, wordt ook nog eens waargenomen in het laatste stadium van
haar bestaan, wanneer alleen verval, verwoesting en stof de boventoon voeren.
Er is hier niets fris…”</i>. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Toch vinden
er soms gevallen van spontane zelfgeneratie plaats. Maar bij mij komen die
beelden eerlijk gezegd over als ‘een kip met een afgehakte kop die toch nog effe
verder loopt’. Volgens Tokarczuk gaat het om een ‘oerorde’ die we niet hoeven
te begrijpen. De film als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kunst-_en_rariteitenkabinet">rariteitenkabinet</a>. </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Verwrongen
wegwerpmetafysica</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tokarczuk vraagt zich af of deze ‘verwrongen
wegwerpmetafysica’ als een ‘golvende fata morgana’ ergens boven ‘Mitteleuropa’
hangt en zich voedt met zijn nachtmerries. Je zou het bijna geloven, als je
naar het werk van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Wilhelm_Murnau">Murnau</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/het-duivelselixer-ernst-ta-hoffmann.html">E.T.A. Hoffman</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Luis_Bu%C3%B1uel">Bu<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ñ</span>uel</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bruno_Schulz">Schulz </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Franz_Kafka">Kafka </a>kijkt. Een
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Parlement_van_IJsland">Alting</a> als ik stamt echter uit de koude, witte wereld van IJsland. In mijn
binnenste huizen flarden beelden van groene<span style="mso-spacerun: yes;">
</span>grassprietjes die zich door een met een ijslaag bedekt landschap
worstelen, richting de eerste stralen van een wazige zon, bekeken vanuit het
perspectief van een tor, terwijl overal het 'geklong' en 'geklang' van smeltende waterdruppels
klinkt. Ik hoor eerder thuis in de wereld van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Edda">Edda</a>. Tokarczuk: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Van kinds af aan werd ik gekweld door een
metafysisch probleem waarvoor ik lange tijd geen oplossing wist te vinden. Is
er iets op de wereld waarzonder niets kon bestaan? Bestaat er een onmisbaar
ding, een essentieel en fundamenteel object? De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kwintessens">‘quinta essentia’</a>, die de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elementen_in_de_astrologie">vier elementen </a>kracht geeft? De <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arch%C3%A8">‘arch</a></i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Arch%C3%A8"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">è</span>’
</a>van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Presocratische_filosofie">presocratische filosofen</a>, het Mysterie van het Bestaan, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heilige_graal">Graal</a> van het
Alledaagse?...”</i>. De christelijke God lijkt bij Tokarczuk niet in beeld. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… In het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alchemistische_iconografie">alchemistische universum</a> van de
gebroeders ontdek ik met verbazing dat dit object bestaat en dat het een
SCHROEF is. Ze doet zich te vaak in hun films voor om haar te kunnen negeren…”</i>.
Een vuile, ordinaire schroef:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… We
moeten ons niet laten misleiden door de onopvallendheid ervan. Zij is degene
die de lagen van de werkelijkheid achter onze rug aan elkaar vastdraait, onze
veranderlijke, afzonderlijke gezichtspunten samenvoegt en met een mechanische,
draaiende spiraalbeweging tegenstellingen verbindt…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Gezegende Schroef, ontferm je over
ons!...”</i>.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Ik denk aan alle mystici
die het leven hebben voorgesteld als een spiraal. En aan<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/mystiek-evelyn-underhill-vertaald-en.html"> Evelyn Underhill</a> die
vertelt hoe in de kelder van ons onbewuste onze meest spirituele
gewaarwordingen en onze onberedeneerde dierlijke instincten broederlijk naast
elkaar bestaan. ‘Heavan and Hell’. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Hermes</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tokarczuk richt een buitengewoon sympathiek artikel aan
‘vertalers’, die haar uit de eenzaamheid van haar schrijverschap verlossen,
zegt ze. Ze vertelt hoe ze er bij toeval achterkwam dat ze veel makkelijker
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Michel_de_Montaigne">Montaigne </a>in het Pools kan lezen, dan haar vriendin dat kan in het verouderde
Frans, zijn eigen taal (zoals <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/mystiek-evelyn-underhill-vertaald-en.html">“Mystiek” </a>van Evelyn Underhill waarschijnlijk ook
veel makkelijker in de moderne en aangepaste Nederlandse vertaling van Suurmond
is te lezen, dan in het oorspronkelijke Engels). Vertalers vormen <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… de bouwstenen van een soort geleidend
zenuwweefsel, een netwerk dat informatie helpt over te brengen van de ene
kolonie naar de andere…”</i>. All over the planet. De Griekse god <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hermes_(mythologie)">Hermes</a>, de god
van de communicatie, is al eeuwenlang hun schutspatroon en beschermer: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… De niet al te grote, wendbare, vlugge,
slimme en gevatte god die over de buitengebieden van de wereld snelt, in de
woorden van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Plutarchus">Plutarchus</a>: ‘de kleinste en de sluwste van de goden.’ Met zijn
lange haar, zijn hoed met vleugels en met een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Caduceus">caduceus </a>in de hand, bovendien
van een niet helemaal duidelijk geslacht, is hij overal. Het is de god van de
synthese, van het met elkaar in verband brengen van uiteenlopende kwesties...”</i>.
Bovendien is hij ook een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Trickster">trickster</a>: niemand kan zo goed liegen en bedriegen als
hij. Daarom is hij ook de god van de handelaren, kooplieden, gokkers en dieven.
Plus de god van de wegen, reizigers en herders. Verder is hij de god van de
uitvinders en de bewaarder van het geheim. Maar bovenal, ja bovenal, is Hermes
de god van de literatuur.</p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De tuinen van
Tantalus</b></p><p class="MsoNoSpacing"><a href="https://historiek.net/hermes/14/">Hermes</a> bedacht de literatuur toen hij
voor de eerste keer loog. Nog maar een dag oud, had hij vijf vaarzen van zijn
broer gestolen en verzon ter plekke een compleet andere versie van de
gebeurtenis toen zijn vader <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zeus">Zeus</a> hem te midden van de goden, die omrolden van
het lachen, ter verantwoording riep. Ik lees al z<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span> lang, en nog steeds krijg ik van
sommige teksten de tranen in mijn ogen. Vooral als Tokarczuk ‘de geschiedenis van
haar lezen’ beschrijft. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘Heeft u de
tuinen van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tantalus">Tantalus </a>gezien, die zijn en niet zijn?’ De gasten antwoorden: ‘Wij
hebben ze bij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Homerus">Homerus</a> gezien, want wij zijn niet in de onderwereld afgedaald’…”</i>
(<a href="https://8weekly.nl/recensie/boeken/jan-potocki-vertaling-jan-versteeg-manuscript-gevonden-te-zaragoza-het-ultieme-kaderverhaal/">“Manuscript gevonden te Zaragoza”</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jan_Potocki">Jan Potocki</a>). Misschien is dat de beknopste en treffendste
vergelijking van wat literatuur te bieden heeft: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… ‘de napoleontische oorlog bekijken bij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Lev_Tolstoj">Tolstoj</a>’, ‘genezen van tbc
bij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Mann">Mann</a>’, ‘jagen op walvissen bij <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Herman_Melville">Melville</a>’, ‘een ongelukkige minnaar zijn bij
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Prus">Prus</a>’…”</i>. De literatuur voert ons buiten onszelf:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… We beschouwen literaire personages als re</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>el
bestaande mensen die dicht bij ons staan. We hechten ons aan hen, we
vergelijken ons met hen; sommige van hen kunnen ons leven veranderen…”</i>. We
verschillen van dieren doordat we kunnen lezen. Het boek is een wonder. Het
maakt het mogelijk om door een reeks ‘tekens’, waar uitzichten, geuren en
klanken uit voortvloeien, de meest subtiele, complexe ervaringen door te geven
aan derden. Voor een ander iemands hele leven bloot te leggen, en wel in hogere
mate dan als het over het leven van een echt persoon gaat. Lezen blijkt een
indicator voor iemands psychische gezondheid. Gestreste mensen lezen niet.
Mensen die lijden aan psychoses verliezen zelfs bijna volledig het vermogen om
te lezen. Lezen is dus het privilege van een gezonde, evenwichtige geest. Na
het vijfde jaar stopt de kans menselijke spraak aan te leren: zie de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wolfskinderen">‘wolfskinderen’</a>. Tussen je negende en zestiende kun je je <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>tot een ‘echte’ lezer ontwikkelen, ‘gevoelig
en ontvankelijk’ worden, leren ‘beleven’ wat je leest. Daarna niet meer. Als we
ouder worden raken we dat ‘absorptievermogen’ een beetje kwijt en vrouwen
houden het langer en beter vast dan mannen. Op latere leeftijd wordt de lezer
vaak wat ‘autistischer’, waardoor we de roman vervangen door non-fictie. We
verliezen het vermogen te spelen met verschillende werelden, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… het balanceren op de grens tussen wat is
en wat zou kunnen zijn, wat nog niet gebeurd is en wat niet bestaat; we
verliezen het ongewoon belangrijke en creatieve, kwikzilverachtige beweeglijke,
mercuristische deel van onze psyche…”</i>. Dat ‘diepmenselijk vermogen om
andere werelden te scheppen’ en ons toont ‘hoeveel we op elkaar lijken en
tegelijkertijd niet op elkaar lijken’. <br /></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"> </b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De andere kant</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Literatuur zou een lamp moeten zijn, schrijft
Tokarczuk, die wat duidelijk en helder is, <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">á</span>ltijd van een andere
kant belicht. Zodat het bekende volstrekt onbekend blijkt te zijn, het
vanzelfsprekende vaag, het vertrouwde vreemd, en het veilige verdacht.
Waarschijnlijk is er geen andere en effici<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>ntere manier om even op te
houden jezelf te zijn, dan door te lezen. Wat een opluchting! Tokarczuk wijst
op het fenomeen dat wij door de jaren heen hetzelfde boek steeds anders lezen.
Wat zegt dat over onszelf? De eerste keer dat ze <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">“De Toverberg”</a> las vond ze de
arme na<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ïeve
Hans Castorp vooral zielig, zoals hij gemangeld werd tussen de twee demonische
figuren Naphta en Settembrini. De tweede keer riep het boek <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>heimwee op naar een langzame wereld vol
subtiele aandacht voor het psychologische spel, met lange zinnen waarvan de
cadans je in trance brengt. Tijdens de derde lezing begon ze Hans Castorp
giechelig als een sluwe <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Trickster">trickster </a>te zien, die de heren Naphta en Settembrini
steeds gekker maakte. Tokarczuk vertelt dat haar vader bibliothecaris was en
hoe de titels op de boekenplanken van zijn bibliotheek plotseling <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>tegen haar begonnen te spreken. Vanaf dat
moment kon ze lezen. Zonder dat er verder iemand aan te pas kwam. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>Zoals de wereldberoemde componist Leopold
Godowsky in <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/07/de-tuinen-van-buitenzorg-jan-brokken.html">“De tuinen van Buitenzorg”</a> zich ook niet kon herinneren dat iemand
hem ooit het notenschrift had geleerd. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Een vinger
in het zout </span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Een van haar eerste lievelingsboeken was een bundel
partizanenliederen<i> </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… die veel
pathetische beroering in mij losmaakten…”</i>. Daarna las ze de “Kleine
algemene encyclopedie van de PWN”, waar ze natuurlijk niets van begreep, maar <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wie alleen leest om te begrijpen maakt
zich schuldig aan blasfemie. Je leest om ontroerd te raken, dat is de diepste,
volledigste vorm van begrip…”</i>. Eerst las ze sprookjes, zoals ieder kind,
daarna volgde ongemerkt de mythologie. Vlak daarop kwam <a href="https://www.jules-verne.nl/">Jules Verne</a> en toen de
psychologische romans, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… waar het geheim
niet gelegen is in onbekende eilanden of het binnenste van de aarde, maar in de
witte vlekken en het binnenste van de psyche…”,</i> die haar kamertje ‘als
hologrammen’ bevolkten<i style="mso-bidi-font-style: normal;">. </i>Tokarczuk: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik las, liggend of knielend, op de
slaapbank, op de vloer, en de badkuip…”</i>. Even verder: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Ik las bij een nachtlampje, waardoor ik mijn ogen bedierf. Ik las
onder het eten en op het toilet. In bad, op het strand, in de volkstuin. In
treinen, in auto’s, onder het aardappelen schillen en onder het breien…”</i>. Ondertussen
at ze alle zoute dingen die ze kon vinden en vertelt ze enigszins gegeneerd dat
ze zelfs maggi- en bouillonblokjes verorberde, wat ze voor nogal zonderling
gedrag versleet. Tot ze las dat de leerlingen in de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jesjiva">jesjieve </a>tijdens het
bestuderen van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Thora">Thora</a> ook hun natte vingers in een speciaal daarvoor neergezet
schoteltje zout doopten, om die vervolgens af te likken: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… zout zorgt ervoor dat de impulsen beter via de synapsen worden
doorgegeven, waardoor ons zenuwstelsel, onze gewaarwordingen en gedachten beter
en sneller functioneren…”</i>. Ze las lukraak wat ze te pakken kreeg: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Chanson_de_Roland">‘Het Roelantslied’ </a>in een band met
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tristan_en_Isolde_(legende)">‘Tristan en Isolde’</a>, als mede <a href="https://www.boekmeter.nl/book/50263">‘Het testament’</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Villon">Francois Villon</a>, ‘De
terugkeer’ van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Andrej_Platonov">Platonov</a>, de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Attische_tragedie">tragedies</a> van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aeschylus">Aeschylus</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sophocles_(tragicus)">Sophocles </a>en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Euripides">Euripides </a>of
‘La vie des dames galantes’ van <a href="https://nl.frwiki.wiki/wiki/Brant%C3%B4me_(%C3%A9crivain)">Brantôme</a>. Als mijn ogen niet waren vastgehaakt
aan drukletters, dwaalden ze af naar alle kanten. Ik ging er cognitief van
loensen, de contouren van de wereld vervaagden zonder lezen. Thuis legde ik op
verschillende plaatsen boeken neer die ik dan las waar ik ze aantrof. Ik was
verslaafd…”</i>.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">In de
woestijn wapperende sluiers van Maya</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Daarna begon haar obsessie voor alles wat geheimzinnig,
onduidelijk, dreigend, duister en huiveringwekkend was. Via<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Edgar_Allan_Poe"> Edgar Allan Poe </a>stuitte ze op <a href="https://historianet.nl/cultuur/culturele-persoonlijkheden/kafka-wilde-zijn-werk-meenemen-in-het-graf">Kafka</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/10/15-beroemde-verhalen-anton-tsjechow.html">Tsjechov</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2020/02/misdaad-en-straf-fm-dostojevski.html">Dostojewski</a>, <a href="https://www.kunstbus.nl/literair/Bruno+Schulz.html">Schulz</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gustav_Meyrink">Meyrink</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joris-Karl_Huysmans">Huysmans</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Alfred_Kubin">Kubin</a>
en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Roland_Topor">Topor</a>: het gebied waar ze wortel schoot. ‘Ik werd gek toen ik <a href="https://www.hebban.nl/auteur/stanislaw-lem#filter=language:nl">Lem</a> las’,
schrijft ze, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… terwijl het weinig had
gescheeld of ik was een braaf en pragmatisch vriendinnetje van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anne_van_het_Groene_Huis">Anne van het Groene Huis </a>geworden…”</i>. Hij <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
draaide mijn schroefje los…”</i>. Haar andere lievelingsschrijver, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Philip_K._Dick">Philip K.Dick</a>, hield de eerste voor ‘een meervoudig wezen’, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… die gekweekt was in de laboratoria van de <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/KGB_(Sovjet-Unie)">KGB</a>…”</i>. Op de
middelbare school raakte ze in de ban van het Zuid-Amerikaanse proza: <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jorge_Luis_Borges">Borges</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Julio_Cort%C3%A1zar">Cortázar</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/03/het-koninkrijk-van-deze-wereld-alejo.html">Carpentier</a>, <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2015/07/de-kolonel-krijgt-nooit-post-gabriel.html">García Márquez</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mario_Vargas_Llosa">Vargas Llosa</a>. Al gauw werd ze een
verwoede lezer van<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2022/02/terwijl-ik-al-heenging-william-faulkner.html"> Faulkner</a>. “<a href="https://www.moorsmagazine.com/boeken/faulknergeluiddrift/">Het geluid en de drift</a>” en “<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Absalom,_Absalom!">Absalom, Absolom!</a>”
begonnen een soort meetlat te vormen waaraan ze alles afmat. ‘Die sfeer, die
emotionele lading, die onrustige en waanzinnige taal’. Dankzij haar eerste
vriendje kwam <a href="https://www.manvantaal.com/bruno-schulz/">Bruno Schulz </a>in beeld. En juist, <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… toen ik zelf voornamelijk bestond uit alle mogelijke
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Idiosyncrasie">idiosyncrasieën</a>, las ik voor de eerste keer <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud">Freud</a>…”</i>. Ze spoorde <a href="https://www.boekmeter.nl/book/104412">“Aan gene zijde van het lustprincipe” </a>op in een boekhandel waar boeken onder de toonbank
werden verkocht. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Lezend verviel ik in
een soort <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Catatonie">catatonie</a>. Hè? Hoe was dat mogelijk? Kon je zulke uiteenlopende zaken
met elkaar in verband brengen? Kon je op het spoor van één woord de diepte in
gaan, in een of andere halfvergeten mythe, in een beeld dat opdoemt in de
geest? Kon je je zulke excentrieke associaties veroorloven? Een diepere
betekenis toeschrijven aan iets vluchtigs en onbelangrijks?...”</i>. Dat de
wereld zo anders kan zijn dat het lijkt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
bracht me in een staat van bedwelming…”</i>. Na het lezen van Freud was niets
meer vanzelfsprekend. ‘Het geheim’ keerde met dubbele kracht terug: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… sterk en indringend, en bovendien
vlakbij: in mij, in jou, in de keuken, in de kamer, op straat. Hier. Nu…”</i>.
Tolkarczuk: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Interpretaties leggen de
gelaagdheid van de wereld bloot – de boeddhisten hebben gelijk, zij leren dat
de wereld geschapen wordt door in de woestijn wapperende sluiers van <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Maya_(begrip)">Maya</a>, illusies.
Interpretaties kunnen elkaar wederzijds uitsluiten – geen probleem, uitsluiting
voegt juist iets toe! Verbanden tussen feiten worden intuïtief gelegd, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Synchroniciteit">synchroniciteiten</a>,
associaties beginnen te werken waaruit plotseling een helder begrip ontstaat.
Een interpretatie is niet een andere perceptie, maar ergens een duiding aan
geven. Veel duidingen. Een tekst is oneindig, net als de <a href="https://isreality.nl/jodendom/thora/">Thora</a>, die de
<a href="https://www.wikiwand.com/nl/Jesjiva">jesjievestudenten</a> bestuderen…”</i>. Wie alles telt en alles verklaart sluit de
geschiedenis van de wereld af. Dan eindigt de tijd: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Zoveel verschillende versies, zoveel verschillende ordeningen van
letters…”</i>. Er is maar één conclusie mogelijk <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… we zijn hier om te lezen…”</i>. O, jongens.</span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Waarom
schrijven?</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">In een lezing voor jonge collega’s <span style="mso-spacerun: yes;"> </span>breekt Tokarczuk haar staf over de
commercialisering van het boek en de zelfpromotie die van schrijvers wordt
gevergd. ‘We zijn handelswaar geworden’. De ongelooflijk veelzijdige schrijver
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2017/03/1984-george-orwell.html">George Orwell</a> noemt in “Waarom ik schrijf” vier motieven die ertoe brengen te
schrijven. Ten eerste: ‘esthetisch enthousiasme’. Het gegrepen zijn door schoonheid,
waaronder liefdesverdriet, dat talloze bronnen van melancholie en wanhoop in
ons activeert:<i style="mso-bidi-font-style: normal;"> “… volgens mij veroorzaakt
ze een soort secondair narcisme, brengt ze een diepe zelfreflectie teweeg en
verhoogt ze de gevoeligheid. Al schrijvend proberen we ons evenwicht te
herstellen, ons libido draait om zijn eigen staart en plotseling omringen we
onszelf met een tot dan toe onbekende tederheid. We wiegen onszelf in slaap
door onszelf verhalen te vertellen…”</i>. Eenzaamheid, een verre reis, een
dramatische gebeurtenis – door er woorden voor te vinden kalmeren we onszelf.
Ten tweede: ‘historische aandrang’. Veroorzaakt door collectieve gebeurtenissen
die je krachten te boven gaan, moeilijk te bevatten zijn en gemakkelijk
verdraaid kunnen worden. Het geven van een getuigenis is vaak de uiting van een
diep gevoel van absurditeit en onrecht. Ten derde: ‘een politieke reden’.
Oftewel vanuit een verlangen om de wereld een bepaalde richting in te duwen.
Geen enkel boek is vrij van politieke verbanden: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Als een schrijver zich dat niet wil of kan realiseren, des te erger
voor de schrijver…”</i>. Ten vierde: ‘puur egoïme’. Wij willen gezien en gehoord
worden. Onszelf uitdrukken. Bevestigd worden. Tokarczuk noemt het uit de kluiten
gewassen schrijversego van de tegenwoordige ‘echt-gebeurd-verhalen’ evenwel een
té ‘ongezond woekerende winde’ en waarschuwt ervoor de ‘alsof-modus’ van de
fictie niet te verliezen.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Innerlijke
‘daimonion’</span></b></p>
<p class="MsoNoSpacing"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Zelf voert ze nog de innerlijke <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Daimon">‘daimonion’</a> aan, die ze
persoonlijk ervaart: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Toen ik in de
jaren negentig van de vorige eeuw een huis kocht in het </i></span><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/K%C5%82odzkodal"><i>Kłodzko-da</i></a><i>l</i><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">, begon
alles rondom ineens te fluisteren. De altijd vochtige stenen trap naar de
kelder, het beekje waaraan nog altijd de resten van een watermolen stonden, de
stenen op de akkergrenzen, de beuken van de kerk in <a href="https://www.tripadvisor.nl/Attractions-g2427069-Activities-Nowa_Ruda_Lower_Silesia_Province_Southern_Poland.html">Nowa Ruda</a>… Het was een
vreemde toestand, een soort van – om dat woord maar te gebruiken – bezetenheid.
Alle plaatsen die ik toen leerde kennen, leken me veellagig, vol meer of minder
vanzelfsprekende gebeurtenissen. Uit het genoemde gefluister en een hele massa
vage informatie, gevoelens en vermoedens begonnen de plots van verschillende
verhalen tevoorschijn te komen, die erom vroegen opgeschreven en met anderen
gedeeld te worden…”</i>. </span>Buitengewoon intrigerend vertelt ze hoe ze ‘de
stem’ in haar - die het verhaal vertelt – tot leven wekte en de ruimte gaf (zie
het <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/09/joodse-mystiek-een-inleiding-sjef-laenen.html">kabbalistische</a> begrip <a href="https://www.geestkunde.net/tzimtzum.shtml">tzimtzum</a>). Alsof het om het scheppen van de <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2019/07/de-golem-elie-wiesel.html">golem</a>
gaat – maar die praatte niet. Tokarczuk heeft het niet direct over ‘inspiratie’,
maar ‘inzicht’. Het verhaal <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ís</span> er al: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… mijn taak komt neer op het ontdekken wat overdekt/bedekt/toegedekt
is. Schrijven is in wezen een kraslaag die ik geduldig stukje bij beetje
weghaal. Daaronder ligt het hele patroon, het geheel dat in zijn volheid
getoond wil worden…”</i>. Het woord ‘kristallisatie’ valt. <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Ze vertelt
dat ze op haar twaalfde al boeken wilde schrijven, maar er toch voor koos om
psychologie te gaan studeren, wat haar uiteindelijk veel begrip van de wereld
opleverde. Ze vertelt dat ze een uitgeverij oprichtte om <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2016/07/in-de-ban-van-jung-tjeu-van-den-berk.html">Jung </a>uit te geven, wat
niet lukte, waarna ze naar het ruige platteland vertrok, om tot de ontdekking
te komen hoe enorm stimulerend eenzaamheid en de natuur voor de verbeelding
zijn. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Wanneer je terugkijkt op je
leven, kun je een perspectief vinden dat een soort rode draad onthult…”</i>.</span>
Door een totaalbeeld achteraf te bekijken kan iedereen er waarschijnlijk wel
een orde in vinden. Desalniettemin: waarom geloven we dan w<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">é</span>l
in evolutie? Misschien komen we wel als een soort eikeltje ter wereld waaruit
later een hele boom groeit. Wie weet. Ik was tenminste op mijn tiende al in de
weer met multomappen waarin ik plaatjes van boeken plakte die ik uit
aangevraagde boekencatalogi knipte. Mijn boekengekte stond in de sterren
geschreven. Tokarczuk wenst de jonge schrijvers een wereld toe waarin hun werk
‘met interesse en respect tegemoet zal worden getreden’ en waarin ‘critici die een
lange zorgvuldige recensie over een roman kunnen schrijven uit de dood
opstaan’. Moge ik <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>n van hen zijn.<span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Joodsheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Op het eind van het boek zijn een aantal lezingen
opgenomen die Tokarczuk aan de Universiteit van <span><a href="https://www.tripadvisor.nl/Attractions-g274837-Activities-Lodz_Lodz_Province_Central_Poland.html">Łódź</a> </span>heeft gehouden. Daarin
gaat ze onder andere in op haar aartsmoeilijke werk <a href="https://www.hebban.nl/recensie/robert-van-der-meiren-over-de-jacobsboeken">“De Jacobsboeken”</a>. Ze heeft
het over haar specifieke voorkeur voor de ‘alleswetende verteller’: de
buitenpersoonlijke, totale verteller, met een derde oog, een zesde zintuig, en
in het geval van “De Jacobsboeken”, de geest van Jente dus. Volgens haar is
deze ‘panoptische’ verteller met zijn ‘droneperspectief’ een typisch product
van onze tijd. We kunnen immers met een paar muisklikken alle bekende plekken
vanuit de meest onverwachte hoeken bekijken. De rest van de emotionele
personages zijn ‘afsplitsingen’ van de vertellende stem die geen sekse heeft,
omdat hij/zij uit de diepere lagen van de menselijke psyche komt, en sekse
‘iets vrij oppervlakkigs lijkt te zijn’. Het doet me denken aan priester
<a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/02/het-christus-mysterie-richard-rohr.html">Richard Rohr </a>die gender, nationaliteit, etniciteit, huidskleur en sociale
klasse slechts ‘tijdelijke kostuums’ noemt: je bent zoveel m<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">éé</span>r.
Tokarczuk vertelt over haar liefde voor ‘joodsheid’. Ze mist de Joodse wereld die
in de Tweede Wereldoorlog verdween. Ze was zes toen haar ouders haar al
meenamen naar <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz_(concentratiekamp)">Auschwitz</a>. Ze verslond de boeken van <a href="https://www.meulenhoff.nl/auteur/bruno-schulz">Schulz</a> en <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Isaac_Bashevis_Singer">Singer</a>. Toen ze in
1997 of 1998 in een antiquariaat “Het Boek van de Woorden van de Heer –
uitweidingen van <a href="https://www.nd.nl/cultuur/boeken/527438/een-geboren-sekteleider">Jacob Frank</a>” oppakte, stond ze voor een van de interessantste
en meeslependste intellectuele avonturen in haar leven, vertelt ze. Het verhaal
van de <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Frankism">frankisten </a>en <a href="https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/145564-joden-in-nederland-republiek-sabbatiaanse-beweging.html">sabbatianen </a>m<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ó</span>est verteld. Eigenlijk kwam het hele
project voort uit een nameloze interesse voor allerlei <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heterodoxie">heterodoxie</a> - alles wat
niet in de canon past, de grenzen te buiten gaat, zich verzet tegen de
vanzelfsprekende norm (wat ik wel herken). De theologie van de frankisten was
een theologie van vreemdheid. Van het <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Gnostiek">gnosticisme</a> ging ze ook watertanden. Ze
las <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Hans_Jonas">Hans Jonas </a>stuk. In eerste instantie wilde ze dan ook godsdienstwetenschap
en later zelfs theologie studeren. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“…
Mijn intu</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>tie zei me dat de gnosis een
soort alternatieve gedachtestroom is die onder de oppervlakte van de offici</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>le en optimistische religies stroomt…”</i>.
Dat is ook zo. Het gnosticisme is nooit verdwenen, het is er altijd en ligt ten
grondslag aan allerhande stromingen, waarin het zich weet te camoufleren. Het
vreemde is dat het, als het aan de oppervlakte komt, altijd weer iets enorm
stimulerend heeft. Het zet aan tot nadenken, paradigmaverschuivingen, veroorzaakt revoluties en omwentelingen. Zie bijvoorbeeld: "<a href="https://www.bol.com/nl/nl/p/gnosis-de-derde-component-van-de-europese-cultuurtraditie/1001004002407084/">Gnosis. De derde component van de Europese cultuur traditie</a>" van Gilles Quispel of "<a href="https://www.bol.com/nl/nl/f/de-gnostisch-occulte-vloedgolf/9300000151089583/">De gnostisch-occulte vloedgolf</a>" van drs. S. van Wersch. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">De kers op de
taart</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Literatuur, en kunst in het algemeen, is er voor het verwerken
van de duistere zijde van onze aard. Daarom kunnen verhalen extreem
gewelddadige vormen aannemen, aldus Tokarczuk. Er is echter altijd een andere
kant: (machteloze) woede is vaak het resultaat van mededogen (zie:<span style="mso-spacerun: yes;"> </span><a href="https://over-boeken.blogspot.com/2011/09/de-held-jessica-durlacher.html">“De held” </a>van Jessica Durlacher). Of neem de
bloedziekte <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Porfyrie">Porfyrie</a>, die ten grondslag zou liggen aan <a href="https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-archeologie/a44418471/vampiers">vampirisme</a>: een slechte
ijzerhuishouding die in extreme gevallen leidt tot een onbeheersbare trek in
bloed. Ze schrijft dat ze haar idee<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n over de schrijver als <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dissociatieve_identiteitsstoornis">‘meervoudige persoonlijkheid’</a> ontwikkelde, toen ze haar oma een kip zag slachten waaruit een
tros onontwikkelde eieren kwam (ik weet precies wat ze bedoelt, ik heb ook vaak
als klein meisje staan kijken hoe mijn vader boven een ton een kip aan een touw slachtte).
Volgens haar komt onze visie over vermeende individualiteit voort uit onze
visie op de monothe<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>stische God. Ik moest gelijk denken aan de uitleg over de
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Elohim">‘Elohiem’</a> van <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2023/06/genesis-boek-van-het-begin-jonathan.html">Jonathan Sacks</a>, de totaliteit van machten en krachten die van de
Ene uitgaan. Tokarczuk beschrijft ons <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ego_(begrip)">ego</a> als ‘de kers op de taart’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Die hele taart wordt naar boven toe
steeds smaller en bestaat uit lagen. Als je afdaalt, betreed je met elke laag
diepere regionen van de psyche, om uiteindelijk het collectieve niveau te
bereiken – om het overigens onmiddellijk te passeren en nog verder te dalen,
naar de niet-menselijke, organische en uiteindelijk anorganische wereld. Ik
meen dat we de hele wereld en tijd in ons hebben, dat wil zeggen, niet alleen
het individueel verleden, maar ook het verleden van de soort en van iets
groters, waarvoor ik geen naam heb…”</i>. Ze vertelt hoe ze het gevoel heeft
dat krachten van buiten haar helpen als ze met een bepaald onderwerp bezig is.
Hoe er uit het niets boeken naar haar toe komen, mensen de meest verrassende
uitspraken doen. <span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">Ze vertelt over een verzonnen personage, Martha, een oudere vrouw
met uitgelubberde knoopsgaten in haar vest. Later laten de kleinkinderen van de
bouwers van haar huis haar een oude familiefoto zien, waarop een oma, in een
vest met uitgelubberde knoopsgaten, die Martha heet(!). </span>Volgens haar is
er geen kunst zonder ‘een snufje irrationaliteit’. De taal is het bestek
waarmee we het onbevattelijke ‘gracieus consumeren’. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Letterlijk</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">Tokarczuk heeft het over literaire personages die als
virtuele avatars min of meer het eeuwige leven hebben, zolang de bibliotheken tenminste
niet afbranden en onze servers en clouds de lucht in vliegen. <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/03/de-toverberg-thomas-mann.html">Hans Castorp</a>,
<a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Anna_Karenina">Anna Karenina</a>, <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Winnie_de_Poeh">Winnie de Poeh</a>. Ze leven in ‘het verkwikkende land van Metaxy’,
het tijdloze ‘alsof-gebied’, dat het tegenovergestelde van ‘letterlijkheid’
vertegenwoordigt: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Letterlijkheid
compromitteert religie, omdat ze geopenbaarde waarheden eendimensionaal
behandelt, zonder zich bewust te zijn van hun contextgevoeligheid en van het
feit dat zijzelf afhankelijk is van zowel tijd als cultuur. Letterlijkheid
verwoest de zin voor schoonheid en betekenis, wat de creatie van een
aandachtige en diepgaande visie op de wereld verhindert. Haar grootste zondes
zijn intolerantie en het als moreel verwerpelijk behandelen van alles wat
afwijkt van een ooit aanvaarde norm, als iets zondigs dat veroordeling en zelfs
straf verdient. Letterlijkheid sluit dus horizonnen af. Ze sluit de geest van
mensen af…”</i>. Ze beschrijft de Joodse traditie om een heilige tekst op vier
manieren te begrijpen: ‘Psjat’ – duidt op de eenvoudige, directe, letterlijke
betekenis. ‘Remez’ – duidt op de diepere, allegorische of symbolische betekenis,
die vlak achter de letterlijke verborgen zit. ‘Drasj’ – duidt op ‘onderzoeken’,
en wel in de context van andere teksten, maar ook in moraliserende zin. ‘Sod’ –
duidt op de mystieke betekenis, die alleen toegankelijk is door inzicht of
openbaring. </p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><b style="mso-bidi-font-weight: normal;">Tederheid</b></p>
<p class="MsoNoSpacing">De categorie<span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ë</span>n <a href="https://over-boeken.blogspot.com/2021/11/waarheidszoekers-cees-zweistra.html">fake news en fake-ups</a> doen nieuwe
vragen rijzen over wat fictie is. Het lijkt er in onze tijd op dat de lezer het
vertrouwen in fictie heeft verloren, wat Tolkarczuk duidt als een
‘apocalyptisch’ gegeven en een <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Regressie_(psychologie)">‘regressie’</a> van onze beschaving. Het kondigt het
einde van de literatuur aan. Het wijst op een tekort aan zingevings- en
interpretatievermogen, waar hedendaagse psychologen trouwens voortdurend over
aan de bel trekken. De stortvloed van negatieve berichtgeving op sociale media
verwoordt het indringende gevoel dat er ‘iets mis is met de wereld’: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Dat gevoel, ooit voorbehouden aan een
paar neurotische dichters, is nu een epidemie geworden van onbestemdheid, een
van alle kanten doorsijpelend gevoel van onrust…”</i>. Het vermogen tot een
meerdimensionale wijze van bestaan lijkt tanende. Waargebeurde ik-verhalen zijn
beperkte verhalen van solisten die zich maar niet tot een koor willen vormen. Ons
leven bestaat niet zozeer uit ‘gebeurtenissen’ dan wel ‘ervaringen’, legt ze
uit, en daartussen bestaat een hemelsbreed verschil. Fictie is altijd ‘een
soort waarheid’. Lezen is een complexe bezigheid. Tegenwoordig kunnen we onze
ervaringen veel simpeler via beeld doorgeven: <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Het is een volstrekt andere dimensie van het ervaren van de wereld –
die onze zintuigen rechtstreeks be</i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">ï</span>nvloedt…”</i>.
Literatuur concentreert zich op het innerlijk en zoekt naar betekenis voor de
miljoenen prikkels die ons omringen. Verhalen mobiliseren ‘het zintuig voor het
geheel’. Deze spirituele potentie gaat teloor. <i style="mso-bidi-font-style: normal;">“… Hebben jullie je nooit afgevraagd wie de wonderbaarlijke verteller
is die in de Bijbel met welluidende stem roept: ‘In het <a href="https://www.statenvertaling.net/bijbel/gene/1.html">begin</a> was het Woord’?
Wie de schepping van de wereld beschrijft, de eerste dag, wanneer de chaos
gescheiden wordt van de orde? Wie de serie over het ontstaan van de kosmos
volgt? Wie de gedachten van God kent, wie zijn twijfels kent en zonder met zijn
hand te trillen deze buitengewone zin op papier zet: ‘En God zag dat het goed
was.’ Wie was dat, die wist wat God dacht?...”</i>. Voor het vertellen van
verhalen is <a href="https://nl.wikisage.org/wiki/Tederheid">‘tederheid’</a> nodig: ‘de bescheidenste vorm van liefde’. Tederheid
gaat veel verder dan empathisch medeleven. Tederheid wordt gekenmerkt door een diepe
bezorgdheid. <span style="mso-spacerun: yes;"> </span></p>
<p class="MsoNoSpacing"> </p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Uitgave: De Geus –
2023, vertaling Charlotte Pothuizen en Dirk Zijlstra, 277 blz., ISBN 978 904
454 799 3, </i><i style="mso-bidi-font-style: normal;"><span style="mso-bidi-font-family: Calibri; mso-bidi-theme-font: minor-latin;">€</span> 23,99</i></p>
<p class="MsoNoSpacing"><i style="mso-bidi-font-style: normal;">Rechtstreeks
bestellen bij bol.com: klik <a href="http://partnerprogramma.bol.com/click/click?p=1&s=33319&t=p&sec=books-nl&f=PDL&pid=9300000111157397&name=overboeken" target="_blank">hier</a></i></p>Unknownnoreply@blogger.com0