Marek Edelman (1922-2009; cardioloog, politiek en sociaal activist) was tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken bij de oprichting van de Joodse Strijders Organisatie (ZOB) in het getto van Warschau en nam na de dood van commandant Mordechai Anickwicz, als laatste, de leiding op zich.
De verhalen in “Er was ook liefde in het getto” (126 blz.) heeft Edelman verteld aan psycholoog en vertaalster Paula Sawicka, die ze uitschreef; maar of ze dat als vriendin of beroepsmatig deed, is mij niet duidelijk. Een hoofdstuk heeft als titel: “Flarden van herinnering”, en zo is dit boek ook opgesteld. Het is daarom wel belangrijk dat je iets weet over het getto van Warschau wil je de verhalen kunnen volgen. Dit boek is vooral een indrukwekkende illustratie bij deze verbijsterende geschiedenis. Marek Edelman schreef eerder: “The getto fights, Warsaw 1941-1943” (1990).
Oktober 1940: de Duitsers maakten van de Jodenwijk in het Poolse Warschau één van de grootste getto’s in W.O. II. Iedereen die geen Jood was werd gesommeerd te vertrekken; iedereen die wél Jood was, moest er gaan wonen. Ook de Joden uit de kleinere dorpen en stadjes in de omgeving. Het inwonertal schommelde rond de 380.000 mensen, zo’n 30% van heel Warschau en dat op een grondgebied van 2,4%: overbevolking. Veel inwoners overleden door honger en tyfis.
Op 22 juli 1942 kreeg de Joodse politie het bevel iedere dag 6000 Joden af te leveren bij het treinstation. Ze zouden ‘naar het oosten’ worden getransporteerd. De leden van de Joodse Strijders Organisatie geloofden hier niets van, en kwamen op 18 januari 1943 in opstand. Met succes. Na vier dagen trokken de Duitsers zich terug. Tijdens de drie maanden die daarop volgden bereidden alle inwoners van het getto zich voor op wat hun laatste strijd zou worden. Die begon op de dag voor Pesach; 19 april 1943.
Tijdens de gevechten werden ongeveer 7000 Joodse strijders gedood en nog eens 6000 mensen levend verbrand of vergast in de bunkers. De overlevenden werden naar vernietigingskampen gestuurd; de meesten naar Treblinka.
De opstand werd o.a. indrukwekkend verfilmd door Roman Polanski in “The Pianist”.
Leon Uris schreef er zijn aangrijpende roman “Mila 18” over.
Mei 2012 kwam de NOS met nieuwe feiten over een speciaal ingericht concentratiekamp op het grondgebied van het getto van Warschau waar honderden Nederlanders werden ingezet om de overgebleven puinhoop op te ruimen:
http://nos.nl/video/369745-nieuwe-feiten-over-getto-van-warschau.html
http://nos.nl/video/369454-de-opstand-in-getto-van-warschau.html.
Eigenlijk wilde Marek Edelman een film maken over het thema ‘liefde in het getto’; maar hij kon geen regisseur vinden die dat zag zitten. Ook de mensen over wie het moest gaan zwegen liever. Zijn verleden is dan ook niet onomstreden. De meeste gettobewoners waren destijds tegen de acties van de Joodse Strijders Organisatie uit begrijpelijke angst voor de harde maatregelen die ze van Duitse zijde onontkoombaar zouden uitlokken. Het getto werd dan ook vanaf de buitenkant kapot gebombardeerd en systematisch in brand gestoken. Marek Edelman kwam weg via de riolen en vluchtte in een vrachtwagen de bossen in.
Overal waar Marek Edelman na de oorlog verscheen predikte hij ‘liefde’:
“… Men moet erop toezien dat de cultuur het goede verzorgt en niet haat.
De oorlog is afgelopen, maar wij kunnen dat nog steeds niet.
Op de beste universiteiten van Europa – en daartoe behoort de Sorbonne – in het meest democratische land – en dat is Frankrijk – werden de grootste volkerenmoordenaars gevormd. Pol Pot was er zo een. Dat betekent dat we niet zo goed leren, dat het schoolsysteem slecht is. Want haat is makkelijker op te wekken dan liefde. Haat is eenvoudig. Liefde vereist inspanning en toewijding.
We staan toe dat in de straten van steden van democratische landen, in de naam van de democratische vrijheid, parades van haat en intolerantie gehouden worden. Dat is een slecht teken. En dat is geen democratie, want democratie betekent het niet toelaten van het kwaad, zelfs niet het geringste, want op een dag zou dat kunnen uitgroeien. We moeten op scholen, op kleuterscholen en aan universiteiten, leren dat kwaad het kwaad is, dat haat het kwaad is en dat liefde onze plicht is. We moeten strijden tegen het kwaad, zodat hij die het kwaad begaat, begrijpt dat er voor hem geen medelijden is…”.
In “Er was ook liefde in het getto” ontroerende verhalen over stellen die verliefd werden op elkaar - ondanks alle gruwelen en ellende waarin ze leefden, over de daden van liefde die werden verricht voor kinderen en oude mensen, over hoe de scholen en het ziekenhuis werkten, en natuurlijk over de terreur en het verzet.
Verder bevat het boek een namenlijst: “… Ik ben de laatste die deze mensen met naam en voornaam heb gekend en niemand zal ze meer in herinnering brengen. Het moet, opdat er een spoor van hen overblijft…”, wat foto’s en een plattegrond van het getto.
Marek Edelman’s herinneringen zijn tegelijk verschrikkelijk én hartverwarmend.
“Er was ook liefde in het getto” is voor €16,95 rechtstreeks te bestellen bij internetboekhandel IZB-Ark als je hier klikt (voor meer informatie over IZB-Ark: zie kolom hiernaast).
Uitgave: Marmer - 2011
Geen opmerkingen :
Een reactie posten