Religiestress – Tom Mikkers

Subtitel: Hoe je te bevrijden van deze eigentijdse kwelgeest

Hoe krijgen sommige auteurs het toch steeds weer voor elkaar om precies op het goede moment het juiste boek boven tafel te halen?
Iedereen is het vast alweer vergeten; maar ik las “Religiestress” in de week waarin SGP-er Kees van der Staaij, vanwege een niet zo lekkere uitspraak, nog nét niet door zijn verlichte en tolerante landgenoten werd gelyncht. Kan het aktueler? Wees niet bang – ik huldig niet dezelfde rigoureuze principes als Van der Staaij; en okay, ik vond zijn tactloze bewering, gezien in het licht van wat er even daarvoor in Amerika was gebeurd, ook méér dan ‘een beetje dom’, maar dat rechtvaardigt in mijn ogen niet gedreig met moord en doodslag. ‘If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen’? Kom nou; een politicus is ook een mens. Dit was geen staaltje religiestress; dit was een staaltje religiehaat. Kijk aan: waar een klein land groot in is. We leken wel even een fundi-moslimstaat met z’n allen. Eng hoor!
Ik heb gezegd. Gauw naar het boek.

Hoe kan het dat in een maatschappij die afscheid heeft genomen van godsdienst, kwesties van religieuze aard toch buitengewoon gevoelig blijven? Neem onderwerpen als hoofddoekjes, christelijke homo-therapie en ritueel slachten. Of de bestseller “Knielen op een bed violen”. Je zou denken dat niemand het wat kan schelen. Het tegendeel is waar. Degenen die religie achterlijke onzin vinden staan lijnrecht tegenover hen die religie opvatten als een heilige strijd om de waarheid. We winden ons mateloos op over geloof en gelovigen. Zo erg, dat een redelijk gesprek erg ingewikkeld is geworden. En dat is des te opmerkelijker als je bedenkt dat het in godsdiensten niet zelden gaat om het bereiken van innerlijke vrede en evenwicht. En dat hooligans op zondag niet naar kerken, maar naar voetbalwedstrijden trekken. Wat is er aan de hand?

Volgens Tom Mikkers (1969) lijden wij aan ‘religiestress’. Trouwens, hij lijdt er als vrijzinnig (remonstrants) predikant zelf ook onder. In een land waar bij het woord ‘christenen’ in de allereerste plaats gedacht wordt aan bijbelvaste hard-core E.O.-ers (omdat we die van tv kennen) heeft hij als getrouwde homo heel wat uit te leggen: “… In alle jaren dat ik werk in de kerk heb ik heel vaak geroepen dat ik ook christelijk ben. Meestal kijken mensen je dan schimmig aan. ‘Nee toch, jij toch niet’, is steevast de reactie…”. Vervolgens komt dan meestal de vraag hoe of hij zich kan inzetten voor ‘een gewelddadig instituut dat eeuwenlang mensen onderdrukte en oorlogen veroorzaakte’.
“… Of ik in dat beeld pas? Nooit heb ik een wapen aangeraakt. Mijn vluchtgedrag is beter ontwikkeld dan mijn vechthouding… Door theologie te studeren werd ik een beetje een dinosaurus. Uitgestorven, maar als je ze in het wild tegenkomt, schrik je wel even…”.
Hij doet behoorlijk denigrerend over evangelische mensen die het hebben over ‘bekering’. Terwijl ik dat juist de meest fascinerende groep christenen vind omdat zij echt een veranderende kracht in hun leven ervaren. Zie mijn blogs over Nina Hagen (13.03.11), over een boeddhistische non die christen werd (24.03.11) en Hanneke van Dam die in opdracht van een goddelijke stem naar Mongolië vertrekt (24.06.12).

Mikkers relativerend: “… Mocht je bij het lezen van dit boek zelf in de stress schieten, leg het dan gerust weg: wat ik beweer is dat niet waard…”.
Een aanzet tot een discussie.

Tom Mikkers geeft een indrukwekkende beschrijving van het secularisatieproces dat in de jaren zestig met volle kracht inzette. Ooit was Nederland calvinistischer dan Calvijn en roomser dan de paus; maar daar werd, in no time, korte metten mee gemaakt. Het moslim-debat neemt hij ook mee, dat volgens hem veel meer een botsing is tussen modernisme en anti-modernisme en hbo+ en hbo-, dan tussen religies: “… Iedereen wil naast een moslim wonen; als die maar hoog-opgeleid is…”.
Mikkers besteedt veel aandacht aan de mislukte beeldvorming van kerken op tv: “… Basiskennis ontbreekt. Het verschil tussen protestant en katholiek is amper doorgedrongen… Kerkelijke schandalen, religieuze conflicten, opvattingen en rariteiten haalden gemakkelijk de televisie. Natuurlijk beïnvloedt dat het beeld dat mensen hebben van kerken. De destructieve aspecten van godsdienst hadden nieuwswaarde. Dat de meeste kerken en geloofsgemeenschappen in Nederland over het algemeen meer weg hebben van de plaatselijke korfbalclub dan van Al-Quida, kwam nauwelijks in beeld. En zo werd de televisie bemiddelaar van religiestress…”.

Mikkers duidt de breuk met ons tot voor kort religieuze verleden als een pijnlijke echtscheiding. En bedenk wel: we zijn láng getrouwd geweest:
“… Wat na een scheiding blijft, zijn wonden die tijd nodig hebben om te helen. En helemaal vrij van pijn ben je nooit: er is altijd de ex-geliefde die je weer kunt tegenkomen op een feestje waarbij je jezelf geen houding weet te geven. De heimwee naar de tijd dat het goed was en bovenal de ontdekking dat geen enkele relatie volledige vervulling kan geven (‘Je blijft zoeken, hé’ – hoeveel mensen dat in de loop der tijd al niet tegen me hebben gezegd… E.de N.). Zelfs als er van de wond niet meer rest dan een litteken, kan de plek jeuken of pijn doen; in het ergste geval gaat de wond weer open. Werkelijk vrij zijn van je verleden is op individueel niveau een levenslange opdracht, waarom zou dat voor een samenleving anders zijn? ‘Ik ben gelukkig zonder jou’ is niet de tekst van iemand die zijn scheiding heeft verwerkt, verteerd en begrepen. De verbroken relatie met religie kent dan ook geen happy end. De vraag is niet ‘of’ maar ‘wanneer’ we er als samenleving last van zouden krijgen dat we een eeuwenoude verbintenis hadden losgelaten. Een verbintenis die ondertussen voor het overgrote deel van de wereldbevolking gewoon de voornaamste bron van inspiratie bleef…”.

Und jetzt? Hoe verwerken we deze scheiding? Tom Mikkers haalt Oprah Winfrey aan die in haar talkshow stelde: ‘Je bent er pas echt overheen, als je in staat bent om degene die jou kwaad heeft aangedaan tegen te komen, hem neutraal te groeten en vervolgens door te lopen om verder te gaan met jouw leven’. Dat geldt natuurlijk voor beide partijen. “… Als Nederland bij Oprah op de divan zou zitten, dan had ze de Nederlandse samenleving vast en zeker vol begrip aangekeken en op beslissende toon gezegd: ‘You’re not over it yet’…”.

Vervolgens komt Tom Mikkers met een stel adviezen om religiestress tegen te gaan. Ze komen zo ongeveer neer op ‘lieve mensen; heb alsjeblieft een beetje respekt voor elkaar’ tot ‘tel nog eens tot tien’: “… De remedie die ik aanreik is allereerst een richting en geen pasklaar antwoord. Ik ben me ervan bewust dat tolerantie in veel gevallen juist gaat over opvattingen van anderen die je tegenstaan. Je tolereert een ander omdat je vindt dat je verdraagzaam moet zijn, terwijl het gevoel knaagt dat wat die ander beweert of doet niet klopt. Verdraagzaamheid schuurt altijd: je houdt je vast aan redelijke argumenten, maar soms gaat de uitkomst tegen je gevoel of geweten in. Juist daarom is tolerantie ook zo’n moeilijk onderwerp…”. Peter Nissen die de proloog schreef: “… Bij stress en emotie is het debat niet gebaad. Als die de sfeer gaan bepalen, kan het soms beter zijn maar even te zwijgen. Of alles nog eens rustig af te wegen, nog eens even naar elkaar te luisteren, nog eens wat meer informatie in te winnen, of nog eens iets te lezen. Bijvoorbeeld een boek over stress :) …”. Eigenlijk niets wat ik zelf ook niet had kunnen bedenken – maar dat is de algemene klacht bij sociologische studies. Ze bevestigen vooral wat je eigenlijk allang wist. Relatietherapie komt meestal neer op het kweken van een beetje begrip voor elkaar.

Tom Mikkers ziet geen oplossing in: ‘alle religie uit het publieke terrein’. En ik ook niet. Dat is zoiets als ‘gooi er maar een boerka over’. Wat je niet ziet is er niet. Maar een Groenlands spreekwoord zegt dat een spook groter wordt als je het negeert. Uiteindelijk leidt zoiets tot Noord-Koreaanse toestanden. Iedereen in hetzelfde uniform. Iedereen op bevel van de staat lachend of huilend hetzelfde zeggend. “Wee je gebeente als je anders bent als mij” - de grootste schreeuwer wint. Dat moet je toch niet willen als samenleving?! Ik pleit voor een straatbeeld waarin alles vertegenwoordigd is: keppeltjes, oranje hare-krishna gewaden, lange refo-rokken, kruisjes, hoofddoeken, tot en met kussende homo’s en lesbo’s. Vóórdat wij zo allergisch worden dat we nergens meer tegen kunnen. Ik trek de grens bij boerka’s en in je nakie lopen (want sommigen willen dat ook), omdat ik beiden griezelig vind.
Het punt is dat mensen niet alleen gelovig zijn achter de voordeur. Geloven is iets anders dan een mening hebben. Geloven heeft te maken met identiteit. Religie is niet iets dat je ‘kiest’. Je besluit niet religieus te worden; je komt tot de conclusie dat je religieus bént. Tenminste; zo heb ik dat ervaren (misschien heeft Swaab dus wel gelijk met dat het in de genen zit – ik weet het niet). Net zoals een homo tot niet anders dan de conclusie kan komen dat hij homo ís. Ook al vindt zijn omgeving dat helemaal niets. Of juist geweldig. Ook al moet hij in de kast blijven. Of staat hij in de picture op de gay-parade. Andersom werkt het precies zo – heb ik mij laten vertellen. Lees Franca Treur en Ann De Craemer er maar op na. Kerkjongeren die tot de conclusie kwamen dat ze niet meer geloven kúnnen. Wat doe je dan? De kerk uitstappen, natuurlijk.

Zet “Religiestress” zoden aan de dijk? Eerst wist ik het niet goed. Maar toen ik het boek nog eens las, en er een nachtje over had geslapen, merkte ik ineens dat ik de krant tóch anders ging lezen. Dingen ging begrijpen. Berichten beter kon plaatsen. Kortom: Tom Mikkers heeft mij een ‘verhaal’ gegeven. En tot mijn verrassing ook nog eens een verhaal dat staat als een huis. Want na nóg een nachtje slapen bedacht ik ineens dat in de Bijbel, en vooral in het Oude Testament, de relatie van God met het volk Israël óók wordt voorgesteld als een ‘huwelijk’. God wordt woedend of intens verdrietig als Israël Hem voor de zoveelste keer ‘ontrouw’ is. Dus is de metafoor ‘echtscheiding’ voor ‘kerkverlating’ fantastisch, volgens mij. En nodigt het uit tot verder reflecteren.
Ook al ligt mijn orthodoxe visie kilometers verwijderd van Mikkers vrijzinnige blik; toch hélpt zijn zelfhulpboek en neem ik er hierbij mijn hoed voor af. Great!

“Religiestress” is voor €15,50 rechtstreeks te bestellen bij internetboekhandel IZB-Ark als je hier klikt ( voor meer informatie over IZB-Ark: zie kolom hiernaast).

Uitgave: Meinema - 2012