Subtitel: Hoe de middenklasse haar liberale waarden verloor
Het meest verbazingwekkende gebeuren in de coronaperiode vind ik nog steeds de ermee gepaard gaande complottheorieën, en hoe grif mensen bereid waren daarin te geloven. Volgens mij moet niet onderschat worden dat complotten ongelooflijk spannend zijn. Dat hadden we net nodig in die saaie dagen. De boekenbranche draait op thrillers en detectives, niet op literatuur, hoor. Complottheorieën voldoen aan alle kenmerken die Camille Bozonnet noemt om een mythe te creeëren - zie mijn vorige blog. Ik ben nieuwsgierig of dit fenomeen met het tot stilstand komen van de pandemie weer inzakt. Als ik naar de actuele bestseller-top zestig kijk (week 46), lijkt dat vooralsnog niet het geval. Momenteel nemen “De Val” van complotdenker David Icke de 39ste en “Het lied van Europa”, de nieuwe dystopie van Leon de Winter waarin Nederland is veranderd in een totalitaire controlestaat - precies waar complotdenkers bang voor zijn - de 27ste plaats in. Roxane van Iperen bekijkt het onderwerp weer van een hele andere kant dan Cees Zweistra in "Waarheidszoekers", waar ik een jaar geleden een blog over schreef: zie hier. Eerder besprak ik van Van Iperen “ 't Hooge Nest” en “De genocidefax”.
De stand van ons land
Van Iperen: “… Er heerst een grimmigheid en cynisme die ongrijpbaar is. Iedere dag is er iets nieuws om verontwaardigd over te zijn, maar of die verontwaardiging ook ergens toe leidt is steeds minder aannemelijk. Het voelt als luchtboksen. Hoe zijn we hier terechtgekomen?…”. Zie FvD-leider Thierry Baudet voor wie de westerse beschaving heeft afgedaan. Wat is er gebeurd met onze open en tolerante samenleving? Het naoorlogse optimisme beloofde via scholing en werk een gouden toekomst voor iedereen en er was een vangnet van sociale zekerheid mocht je het niet redden op de weg daarnaar toe. Inmiddels is Nederland 180 graden gedraaid. Het leven werd een ratrace: de burgers raakten steeds meer in competitie met elkaar, terwijl de overheid zich terugtrok achter de coulissen. Alleen in allerhoogste nood mag een beroep op voorzieningen worden gedaan. 'Zelfredzaamheid' is de leus. Een ieder-voor-zich-samenleving het resultaat. De politiek investeerde minder in de potentie die van onderuit zou kunnen opbloeien en richtte zich op de stimulatie en behoud van de winnaars, bovenin: “… Een ‘trickle down’-model volgens de theorie van de overlopende champagnetoren, waarin de verdeling van middelen uit vrije wil vanuit de bovenlaag naar beneden werd verwacht…”. Alleen: dat gebeurde niet – of te weinig. De groei en bloei bovenin sijpelde geenszins door naar de lagen eronder, maar werd voor een deel weggesluisd en uit het zicht opgehoopt. Met een diepe buiging voor onze ‘Selfish Gene’. De middenklasse raakte behoudend en op zichzelf gericht, niet in de laatste plaats omdat ze veel te verliezen heeft. Want laten we wel wezen: wie zegt dat het morgen beter gaat? Zullen jouw kinderen het nog net zo goed hebben als jij? De ‘multiculturele samenleving’ als negatief begrip vormde het startpunt van een openlijk wij-zij-denken: de bovenkant versus de onderkant.
Extremen
Anno 2022 leven we in een wereld waarin extremen genormaliseerd en alledaags zijn. Ik had er nog nooit van gehoord, maar er schijnt een heuse FvD-vrouwentak te bestaan: ‘Moederhart’, “… dat breed wordt gesteund door een keur aan vrouwelijke BN’ers, influencers en andere moeders, die onlinegesprekken over de voordelen van havermelk afwisselen met complottheorieën over een joodse elitekring van pedofielen die de wereld wil overnemen…”. Ondertussen zet de ‘progressieve’ partij D66 ondanks de woningnood in op een krimp van het percentage betaalbare Amsterdamse huurwoningen ten bate van een groei in de vrije sector. En ja, nu het er toch over gaat, op mijn dagelijkse wandelingen langs de rand van mijn stad zie ik hoe de weilanden nog steeds worden vol geplempt met kasten van huizen. Alleen de rijken lijken geen last te hebben van de woningcrisis. Hoe dan?! Onderwijs en zorg staan op instorten. En amper bekomen van de coronapandemie viel het leger van Poetin Oekraïne binnen “… om een ‘historisch Rusland’ van christelijk nationalisme in ere te herstellen en de Oekraïners te ‘bevrijden’ van een ‘(joodse) globale elite’, minderheden en de westerse, liberale democratie. In ons eigen parlement zijn er volksvertegenwoordigers die deze oorlog niet veroordelen…”. Verrechtsing is een feit. In 2021 haalden PVV, FvD en JA21 samen 28 zetels. PvdA, SP en GroenLinks, in 2006 nog goed voor 65 zetels, bleven achter met 26 zetels. Wat is hun tegenverhaal eigenlijk? De lief gebrachte noodzaak tot zelfzorg leidt tot een uitsluitingsagenda van kwetsbare mensen. Van Iperen voorziet een toekomst van eerste- en tweederangsburgers, waarbij hele groepen worden buitengesloten onder het adagio ‘eigen falen, eigen schuld’ (dat is ook wat altijd opgaat in alle dystopieën die ik tot nu toe heb gelezen, van “Vleugels” van Claire Corbett tot “Het lied van Europa” van Leon de Winter).
Nativisme
De extremen worden echter geboren in het midden, stelt Van Iperen. Daar ligt in haar essay dan ook de focus . “… Burgers uit de middenklasse die zichzelf niet zo snel als extreem zouden bestempelen, raakten door de jaren heen, bewust of onbewust, gewend aan uitspraken en voorstellen die ‘nativistisch’ te noemen zijn: een belangrijke pijler onder radicaal-rechts gedachtegoed…”. Met nativisme wordt, kort door de bocht, het ‘eigen-volk-eerst-denken’ bedoeld. Het speelt in op een ‘hullie-zullie-sentiment’, stoelt op de oeroude angst voor de bedreiging van de ‘eigen gemeenschap’ en komt zeker niet alleen bij de ‘tokkies’ en ‘deplorables’ voor, maar zit ook in de hoogopgeleide achterban van CDA (zie de HJ Schoo-lezing van Sybrand Buma in 2017), VVD (zie Halbe Zijlstra met zijn ‘onze manier van leven staat onder druk’-video in 2016, Klaas Dijkhoff met zijn ‘verlichtingswijken’ in 2018 en Stef Blok met zijn uitspraak dat er geen vreedzame multiculturele samenlevingen bestaan in 2018) en FvD van Baudet “… de buikspreekpop die de kantinefantasieën van de gevestigde orde tot leven moet brengen…”. Van Iperen: “… Nu is in iedere goed functionerende samenleving een doordacht grens-, immigratie- en integratiebeleid nodig…”, maar het ‘haatdragende verhaal’ dat er van is gemaakt “… was destructief, angstaanjagend en buiten iedere proportie…”. Even verder: “… De rode loper voor nativistisch denken werd uitgerold door antimigratieretoriek, maar heeft de weg vrijgemaakt voor de manier waarop we inmiddels over alle kwetsbare groepen denken…”.
Pro Poetin
Wat men zaait zal mijn oogsten. Geen wonder dat Baudet opkwam. “… Journalistiek onderzoek wees uit dat de financiering van de partij voor een belangrijk deel uit gerenommeerde en invloedrijke hoeken van de samenleving komen (‘Het financiële fundament onder Forum voor Democratie: Zuidas, vastgoed en orthodoxe christenen’, Follow the Money, 14 oktober 2020)…”. Zelfs onder apolitieke en voor het oog progressieve mensen wordt niet meer afwijzend op zijn ideeën gereageerd. Zie de opmerkelijke groep vrouwen die aan boord van de FvD ‘Vrijheidskaravaan’ sprong en vanuit het extreemrechtse QAnon gevoede antisemitische complottheorieën, desinformatie en gevaarlijke onwetenschappelijkheden omhelst. Bewust dan wel onbewust. Baudet applaudisseert al jaren openlijk voor de Russische dictator Vladimir Poetin. Een motie om 'onvoorwaardelijke steun uit te spreken voor de soevereiniteit van Oekraïne' werd in februari 2022 door zowel FvD, PVV als JA21 afgewezen. Een motie om de bezittingen in Nederland van de kring superrijken rond Poetin in kaart te brengen, werd door diezelfde partijen afgewezen, plus Groep Van Haga. “… Zo bleek in de Tweede Kamer een soort ‘vijfde colonne’ te bestaan voor Poetins expansiedrift die wordt gedreven door een afkeer van liberale waarden, gedragen door christelijk nationalisme en behoud van traditionele waarden die onder druk komen te staan door ‘een globale (joodse) elite’, migranten en ‘losgeslagen genderideologen’…” (zie ook “Nieuwe kruisvaarders” van Sander Rietveld).
De ‘fear of falling’
De bombast van twintig jaar wijzen naar het externe gevaar raakt uitgewerkt. De verf van het eigen huis is aan het afbladderen, en dat is niet de schuld van de ‘vreemdeling’, maar van de ‘huismeester’. De publieke verschraling begint zijn tol te eisen. Een greep uit de problemen in onze achtertuin: onttakeling van de verzorgingsstaat op het gebied van volksgezondheid, onderwijs, huisvesting en sociale zekerheid, huurstijgingen, lastenverzwaring voor werkenden en lastenverlichting voor bedrijven, het uitblijven van een doortimmerd klimaatbeleid, een verdubbeling van het aantal daklozen, een ongezond financieel stelsel, om over de ‘boeren’ maar te zwijgen. En toen gebruikten de twee CDA-kroonprinsen, Hugo de Jonge en Wopke Hoekstra, in de zomer van 2019 binnen één week dezelfde uitdrukking in hun verhaal: de ‘fear of falling’: “… De angst om te vallen. Een term gemunt door de Amerikaanse schrijfster Barbara Ehrenreich in 1989, in haar boek ‘Fear of Falling: The Inner Life of the Middle Class’…”. Daarbij doelt zij op de ‘nieuwe rijken’ in de middenklasse die in tegenstelling tot de ‘oude rijken’ geen familiekapitaal hebben om op terug te vallen als het even wat minder gaat. Ze zijn snel in welvaart en status opgeklommen. Maar het is geen rustig bezit, aldus minister Hugo de Jonge. De economische onzekerheid veroorzaakt veel stress. De middengroepen zijn in de greep van twee angsten: het mogelijk verlies van hun bevoorrechte positie en het vooruitzicht dat hun kroost misschien weer van een kwartje een dubbeltje gaat worden. Wat je hebt verworven aan welvaart kun je binnen een generatie weer verliezen. Om daling op de sociale ladder te voorkomen, moeten steeds grotere inspanningen worden verricht. Met steeds meer uitputting tot gevolg - zie de burn-outs. Op één inkomen uit arbeid redden de meeste gezinnen het al lang niet meer.
Ons kent ons
Het einde van het ‘vooruitgangsoptimisme’ mondde uit in een vorm van ‘country club’-denken. Een middenklasse die angstvallig haar eigen status bewaakt, gekenmerkt door een naar binnen gekeerde mentaliteit die zich meer richt op rechten dan plichten. Men is vooral bezig met het behoud van de eigen bubbel. Het besef van het belang van toegang tot de ‘juiste’ scholen, sportclubs, hobby’s en universiteiten groeide. Uit zelfbehoud begon men een afgebakende wereld eensgezinden te scheppen. De moeder van een nieuw ongelijkheidssysteem tussen have en havenots. Bendekleuren maken onmiddellijk duidelijk bij welke sociale klasse je hoort. Naam, merkkleding, gedragscodes, culturele bagage, taalgebruik, schoolkeuze, vakantiebestemming. De simpelste symbolen worden daarbij bloedserieus genomen. Onder de omhooggevallen types heerst de ‘dictatuur van de goede smaak’. Een ‘eigen’ lifestyle. Hier worden muren opgetrokken voor iedereen die er niet dezelfde levenswijze op nahoudt, wat kan leiden tot de nodige ‘netwerkcorruptie’. Zie Sywert van Lienden met zijn mondkapjesdeal. Het rare is dat bijna niemand binnen de betere kringen vindt dat hij of zij een bevoorrechte positie inneemt: “… Doorgaans wordt vol afschuw gereageerd op de suggestie dat ze onderdeel uitmaken van een 'elite'…”. Zie het filmpje van de satirische programmamaker Roel Maalderink die op een dorpsplein in ’t Gooi mensen vroeg of ze bij de beau monde behoorden, “… mannen in jagersjassen, vrouwen met pareloorbellen, allen even keurig en beleefd…”. De meesten antwoorden ontkennend en soms zelfs beledigd, alsof ze ergens van worden beticht.
Excellent sheep
Van Iperen schetst een vrij onthutsend beeld van de ‘nieuwe bourgeoisie’. De upper class ziet zich absoluut niet als een voorhoede die een leidende rol zou kunnen spelen op het maatschappelijk toneel. “… Van noblesse oblige, een zekere mildheid jegens mensen die het zwaar hebben, of een gevoel van verantwoordelijkheid om zich in de wereld om hen heen te verdiepen is nauwelijks sprake…”. Het ‘maakbaarheidsgeloof’ heeft weinig om het lijf: “… Opmerkelijk is dat de nieuwe professionals buiten de hoofdarbeid waarmee ze hun geld verdienen, zich zo min mogelijk bezighouden met ingewikkelde zaken…”. De hobby’s van de hogeropgeleiden kenmerken zich door een gebrek aan complexiteit. Er is een uniforme voorkeur voor populaire sport en cultuur. Men is gefocust op plezier, niet op verdieping. De nadruk ligt op consumptie – van luxe goederen en activiteiten. Zodra er zwaar weer in zicht is duiken de leeghoofden razendsnel van de bestuurdersstoel naar de achterbank. Wel de lusten, niet de lasten. Zie de kredietcrisis waarbij de slimme koppen zich angstvallig stil hielden. “… Opgeleid aan de beste universiteiten en gevormd door ’s werelds meest prestigieuze zakenbanken, waren ze niet in staat het volk voor het financiële ravijn te behoeden, noch hadden ze daarna de moed om met een radicaal ander, beter systeem te komen…”. Schrijver William Deresiewicz , die tien jaar les gaf aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Yale, heeft het over ‘excellent sheep’. Veelbelovende studenten, jarenlang gedrild door hun opvoeders, maar met een absoluut gebrek aan autonomie, creativiteit of kritisch denkvermogen: “… Ze hadden geen enkele ‘sense of purpose’; een idee van zingeving of een hoger doel in het leven. Deze toekomstige leiders was vooral geleerd hoe ze goed door de juiste hoepels moesten springen; hun eigen morele kompas was onderontwikkeld en feitelijk irrelevant. Een innerlijke motivatie om met hun opleiding en talent de wereld beter in te richten was totaal afwezig…”. Daar zijn wij dan aan overgeleverd. “… Mensen met alle kansen om te excelleren in het leven en echt iets te betekenen, maar gedoemd tot een carrière lang meelopen in een systeem dat slechts hun zelfbehoud en dat van hun soortgenoten diende…”.
Welfare chauvinism
Van Iperen is het allemaal al eerder tegengekomen. En wel tijdens haar onderzoek naar de NSB (zie “ 't Hooge Nest”). Het was vooral de gegoede middenklasse die tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de NSB-standpunten aanschurkte. Niet uit antisemitische overtuigingen maar met het oog op het eigen hachje. Hun grootste schrikbeeld was het ‘rode gevaar’. De NSDAP van Anton Mussert mag zich dan hebben gewenteld in agrariër-romantiek, de aanhang zat vooral in de verstedelijkte gebieden en welgestelde wijken – zoals Amsterdam-Zuid, Gooi en Eemland, De Bilt, Zandvoort, Bloemendaal en Voorburg. ‘Deftige’ gemeenten in combinatie met welzijnsnationalisme. “… Hoe groter het aantal joden en immigranten in een gemeente, hoe groter de steun voor de NSB…”. Zie het ‘America First’-beleid van president Donald Trump. “… Een groot deel van de motivatie om op Trump te stemmen ontkiemde uit een diepgevoelde grief dat andere groepen, onverdiend, vooruitkwamen, terwijl de eigen groep achterbleef…”. Men was vooral bang om de eigen dominante positie in de samenleving te verliezen.
Wellness-rechts
Uitgebreid doet Roxane van Iperen uit de doeken hoe in coronatijd ‘wellness-rechts’ - in Amerika ‘Pastel QAnon’ gedoopt - opkwam, dat ze associeert met ‘Moederhart’, een belangenorganisatie van moeders die openlijk en overigens geheel terecht hun zorgen deelden over de impact van de coronamaatregelen op hun kinderen. ‘Moederhart’ ontwikkelde zich echter tot een zachte variant van het radicale QAnon-denken uit Amerika, een onlinegemeenschap die heilig gelooft dat president Trump een geheime oorlog voert tegen een wereldwijde elite van Satan vererende pedofielen op machtige posities in de zakenwereld, de politiek en de media – met name joden. Het zogeheten joodse ‘bloedsprookje’ is van alle tijden en kent allerlei varianten: zie ‘De protocollen van Sion’. Wellness-rechts heeft op het eerste gezicht en zachtaardige, natuurgerichte, menslievende uitstraling met vrouwen uit de zweverige hoek. Hun bestaan draait om alternatieve geneeswijze, geestelijke en fysieke gezondheid, fitness, ‘natural birth’ of ‘hypno birth’, het moederschap en vrouw-zijn, meditatie, mindfulness, yoga en spiritualiteit. Deze groep was altijd al behept met fiks wantrouwen jegens de farmaceutische industrie of ‘Big Pharma’. Dat vaccinaties niet te vertrouwen waren en het coronavirus verzonnen was ging er dan ook in als koek. “… Alle vrijheidsbeperkende maatregelen, de verplichte mondkapjes en het invoeren van coronapassen zouden de opmaat vormen naar een autoritaire staat, waarin het volk volledig gecontroleerd werd…”. Gecombineerd met de kracht van algoritmen, vielen veel doodgewone thuiszittende vrouwen tijdens de coronaperiode via hun telefoon- of computerscherm ‘down in the rabbithole’ richting een parallel universum.
Perfecte moeders
‘Moederhart’ bestaat uit een breed scala aan welgestelde vrouwen van machtige en vermogende mannen van wie een aantal openlijk FvD-sympathisant zijn. Alle retoriek inzake antisemitische complottheorieën komt er voorbij: ‘ritueel kindermisbruik’, ‘deep state’, 'viruswaarheden', 'makke schapen', ‘wakker worden’, 'klimaat-hoax' , ‘MSM’ of ‘Mainstream Media’. Van Iperen heeft het over het ‘witwassen’ van extremistisch gedachtegoed, dat in Nederland ‘over de rug van vrouwen’ liep. “… ‘Deze verkiezingen zullen worden gewonnen door de moeders,’ tweette FvD-leider Thierry Baudet op de ochtend van 6 maart 2021…”. Feitelijk is ‘Moederhart’ een goed geoliede marketingmachine met een peperduur en statusgevoelig verdienmodel (reclame voor draagzakken van een paar honderd euro en dergelijke zaken) van ‘terug naar de natuur’-ideologen ter verheerlijking van de perfecte vrouw als hippe moeder die vecht voor haar kroost (en man). Als je er gevoelig voor bent kom je al gauw tot de conclusie dat ‘draagzakfeminisme’ leidt tot blakende, succesvolle kinderen, tevreden ouders en voor iedere vrouw bereikbaar is (je hebt er alleen een man met veel geld voor nodig). Van Iperen typeert een en ander als een terugval naar een agressief/conservatief vrouwbeeld, met wederom als doel zelfbehoud van de middenklasse. Als er moet worden geïnvesteerd in het meegeven van cultureel en sociaal kapitaal – kennis, vaardigheden, de ‘juiste’ hobby’s en scholing, de omgang met de ‘juiste’ mensen, kun je dat maar beter zelf ter hand nemen in plaats van overlaten aan willekeurige publieke voorzieningen, de laagopgeleide meisjes van de lokale kinderopvang of een Filippijnse oppas. Een fulltime werkende vrouw wordt in dit verhaal een bedreiging voor de emotionele en intellectuele ontwikkeling van de kinderen.
Geneigd tot alle kwaad
In veel absurde claims die in de wellness-rechts-gemeenschap rondgaan zit wel degelijk een kern van waarheid: “… Kritiek op de overheid en het gevoerde coronabeleid, zorgen over vergaande privacyschending, de herhaaldelijk verlengde noodwet of over het welzijn van kinderen in deze verwarrende tijd, wantrouwen jegens een farmaceutische industrie die berucht is om haar ondoorzichtigheid en winstbejag: het zijn niet bepaald zaken waarmee je het oneens kunt zijn…”. De wereld is ondoorzichtig en ingewikkeld: “… Een bepaald type mens krijgt in complottheorieën wat hij of zij al zocht: een bevredigend antwoord op de ongrijpbare, frustrerende en soms niet te bevatten realiteit van bepaalde gebeurtenissen. En van daaruit wijzen de algoritmen de weg…”, stelt Van Iperen. “… Het onduidelijke en soms onbegrijpelijke overheidsbeleid in combinatie met de twijfel die de basis vormt van wetenschap en voortschrijdend inzicht, was een mix die tijdens de corona-uitbraak een voedingsbodem bood…”. Wellness-rechts bestempelt de reguliere wetenschap of journalistiek als hopeloos naïef. ‘Vrije geesten’ staan op tegen de ‘gevestigde orde’ die er hun eigen belang op na houdt. “… Ze gaan uit van een wereldbeeld waarin te kwader trouw wordt gehandeld en zien zichzelf als sceptici – terwijl ze feitelijk vaak het tegenovergestelde zijn. Zaken worden juist gesimplificeerd, door platte causale verbanden te leggen bij enorm complexe gebeurtenissen, of de weerbarstige werkelijkheid terug te leiden naar een klein groepje mensen die daarvoor eigenhandig verantwoordelijk wordt gehouden…”. ‘Corona-gekkie’ of ‘wappie’ werkte als een geuzennaam voor ‘kritische denkers’. De voorspelbare weerstand uit ‘de samenleving’ hoort erbij, sterker, bewijst alleen maar dat je op het rechte spoor zit.
Kom uit je bubbel
Hoe nu verder? Door jezelf op te sluiten in je eigen cocon zul je onherroepelijk in je eigen staart bijten, meent Van Iperen. Kijk verder dan je neus lang is. Klim over de schutting. Verbreed je horizon. Sta open voor anderen. Ga het echte leven in. Omarm de wereld. Cees Zweistra wijst in dezelfde richting. “… De extremen bestrijden begint in het midden. Met het besef dat het eigenbelang gediend is door langetermijnplannen, goede publieke voorzieningen voor iedereen en investeringen in de instituties die sociale stijging mogelijk maken, van íedere burger. Of, zoals de Commissie Rechtsstatelijkheid constateerde: ‘Wie ter bescherming van onze democratische rechtsstaat bereid is om de rechtsstaat zelf te ondermijnen, bijvoorbeeld door bepaalde groepen burgers voortaan als tweederangs te behandelen of uit te sluiten van rechten, vormt zelf een bedreiging voor de vrijheden die het fundament van onze samenleving vormen…”.
Uitgave: Thomas Rap – 2022, 144 blz., ISBN 978 940 040 932 3, € 18,99
Rechtstreeks bestellen: klik hier
Geen opmerkingen :
Een reactie posten