Nieuwe kruisvaarders – Sander Rietveld

 

Subtitel: De heilige alliantie tussen orthodoxe christenen en radicaal-rechtse populisten

 

De stap van Flannery O’Connor (zie mijn vorige blog) naar Sander Rietveld (politicoloog, onderzoeksjournalist voor het televisieprogramma Zembla) is niet groot. “Nieuwe kruisvaarders” gaat over fanatieke christenen anno nu, die geen boodschap hebben aan de uitspraak van Jezus dat ‘zijn rijk niet van deze wereld is’. Het werd genomineerd voor ‘het beste theologische boek van het jaar 2021’ en leest dan ook als een thriller. Het behelst een buitengewoon fascinerend onderzoek naar rechtse populisten die flirten met het geloof, calvinistische geldschieters, evangelische eindtijdpredikers en katholieke sektes die, evenals de middeleeuwse kruisvaarders, dromen van een Godsrijk op aarde. Deels schurkt het aan tegen “Waarheidszoekers” van filosoof Cees Zweistra, dat ik eerder besprak. Alleen is het werk van Rietveld een stuk subjectiever en tendentieuzer, wat ik hem gelijk vergeef: de hedendaagse verslaggever moet nu eenmaal flink in de modder roeren om aandacht te trekken. De mensheid leeft van sensatie. Het intrigerende is dat Sander Rietveld in dezelfde conservatief-protestantse bubbel is grootgebracht als ik. Ik heb na de reformatorische basisschool verder geen middelbaar dan wel hoger onderwijs op calvinistische leest genoten, en geen christelijke werkkringen gehad. Ik heb ook nooit op christelijke jeugdclubs gezeten of de zomers in christelijke vakantiekampen doorgebracht. Wij gingen zondags twee keer ter kerke; dat was het wel zo’n beetje. Zo niet Sander Rietveld. Die zat op de bevindelijk gereformeerde Pieter Zandt-scholengemeenschap in Kampen en de Evangelische Hogeschool in Amersfoort (evenals Stevo Akkerman en Margriet van der Linden: daar komen anders wel verdraaid goede journalisten vandaan), was tijdens zijn studie in Leiden lid van de reformatorische studentenvereniging CSFR, en werkte zelfs een tijdje voor de EO. Ik bleef zijdelings, via verwanten en vrienden, op de hoogte van de refowereld, die mij nog steeds mateloos boeit. Rietveld zat in het hol van de leeuw. Je kunt dus zeggen dat hij gepokt en gemazeld is in deze subcultuur, waarvan hij inmiddels afstand heeft genomen, om een wat vrijzinniger en linkser jasje aan te trekken. Dat stempelt zijn werk natuurlijk wel. Waarschijnlijk zou de compromisloze Flannery O’Connor vinden dat Rietveld niet zo ‘hoogmoedig’ van zijn liberale toren moet blazen en hem beschuldigen van ‘povere kleingeestigheid’. Zij geloofde in een werkelijk bestaande duivel, een gevallen engel met de naam Lucifer, zijn geschiedenis vol listen en lagen, en zijn welomschreven missie: het saboteren van Gods plan voor deze wereld. Degenen die de strijd aanbinden met deze al dan niet verzonnen duivel beschrijft ze niet als christelijke ‘freaks’, maar als ‘geweldenaars’ die het vuur van ‘the violence of love’ dragen. Haar criticus Maria Stahlie: “… Het is de vraag of onze hoogmoed getuigt van naïviteit of van gezond verstand…”. De tijd zal het leren.

 

Slachtofferschap en vijanddenken

Om te voelen dat je leeft, heeft de een meer prikkels nodig dan de ander (zie “Het gewelddadige brein” van Adrian Raine en “Erotische intelligentie” van Esther Perel). Je kunt natuurlijk drank en drugs proberen of vreemdgaan, zoals Graham Greene (zie mijn blog over “Het einde van de affaire”), maar dat mag allemaal niet op de Biblebelt. Dus smokkelden de ouders van Sander Rietveld in de zomervakantie van 1988 Bijbels naar de vervolgde christenen achter het IJzeren Gordijn. In hun Kip Kompakt-caravan met dubbelde bodem. Oók spannend. Natuurlijk waren ze oprecht begaan met het lot van hun geloofsgenoten daar. Wie niet, zou ik zeggen – daar hoef je niet eens christelijk voor te zijn. Het waren echter niet alleen de gelovigen die het zwaar hadden onder het communisme, zie “Alles voor het moederland” van Michel Krielaars. Twee zaken griften zich  in het jeugdige hoofd van Sander Rietveld: dat christenen ‘slachtoffers zijn van onderdrukking’ en dat ‘de vijand van links komt’. Zelf heb ik dat nooit zo ervaren. Mijn moeder had de hele dag de radio aanstaan, stemde SGP, maar kon met veel plezier en waardering naar bijdehante tantes luisteren als Jeltje van Nieuwenhoven, Ien Dales en Erica Terpstra. Ze hield gewoon van debatteren, denk ik. Ze vertelde aan iedereen die het horen wilde dat Bas van der Vlies de ‘biechtvader’ was van Femke Halsema, wat haar vervulde met plaatsvervangende trots. Wij hadden niets met slachtofferschap, integendeel. We waren frank en vrij en vrolijk, zwaar gereformeerd. Ik geloof niet dat mijn ouders zich erg druk hebben gemaakt om wat er in het buitenland gaande was; ze hadden hun handen vol aan hun eigen leven. Ik kan me ook niet herinneren dat ik ooit bang ben geweest voor ‘de bom’, of zo. Terwijl ik toch in die, best wel bedreigende koude oorlogstijd, puber was. Edoch, ‘slachtofferschap’ en ‘vijanddenken’ ziet Rietveld terugkomen in de retoriek van populisten anno nu, Wilders en Baudet, wat volgens hem de verklaring zou zijn voor de aantrekkingskracht die beide heren hebben op rechtse refo’s.

 

Linkse ondermijning

Rietveld vertelt dat de diehards onder de calvinisten niet zoveel hadden met 'Open Doors', een stichting die uitgroeide tot het grootste Nederlandse platform voor vervolgde christenen. Omdat deze gelanceerd werd vanuit de evangelische hoek, waar ze een beetje achterdochtig naar keken. Dat zou heel goed kunnen. Bevindelijk gereformeerden waren nooit zo activistisch volgens mij. Het ging hen om de mystieke kant van het geloof. Dat spreekt mij nog steeds het meeste aan. Ik kan mij wel wat titels over geloofsvervolging herinneren, die Rietveld opsomt. Wij hadden een boekje van Richard Wurmbrand in huis, en “Vanya” stond in de kast van een vriendin. Rietveld vertelt een beetje laatdunkend dat orthodoxe christenen Nobelprijswinnaar Aleksandr Solzjenitsyn omhelsden, maar dat doet een heiden als Michel Krielaars ook. De laatste noemt diens “Een dag uit het leven van  Ivan Denisovitsj” zelfs het mooiste boek over de Goelag dat er bestaat. Verder heeft Rietveld het over de strijdkreet van het zogeheten Oud-Strijders Legioen: ‘Liever een raket in de tuin dan een Rus in de keuken’. Ik herinner mij dat mijn broer ook een blauwe maandag geobsedeerd was door deze hardliners. STIVO, een radicaal rechts krantje, circuleerde onder christenen; dat ken ik verder niet. De erin geuite ideeën kwamen van de John Birch Society uit de Verenigde Staten, een organisatie die heden ten dage weer gelieerd wordt aan vooraanstaande Trump-aanhangers: “… De van Twitter verbannen haatzaaier Alex Jones, die met zijn InfoWars miljoenen Amerikanen bereikt met complotten over Barak Obama, de Clintons en het coronavirus, meldde in zijn shows al vaker dat hij in Donald Trump de belichaming ziet van het John Birch-gedachtengoed…”. De visie op ‘linkse ondermijning’ van toen, door de overwegend joodse filosofen van de ‘Frankfurter Schule’, komt bij Baudet terug onder de term ‘cultuurmarxisme’. Rietveld brengt hoofdschuddend een smeuïg verhaal naar buiten over premier Gerbrandy van de ARP - een voorloper van de ChristenUnie, die in 1947 van plan was met ‘Soldaat van Oranje’ Erik Hazelhoff Roelfzema, zowaar een staatsgreep te plegen: “… Ze wilden de onafhankelijkheid van Indonesië blokkeren en de linkse Partij van de Arbeid stoppen. Er werd een locatie aangewezen om ministers en staatssecretarissen op te sluiten. Toen voormalige verzetsstrijders uit de ARP protesteerden tegen de plannen, zou Gerbrandy hebben gezegd ‘dat deze staatsgreep op grond van de Bijbel was gemotiveerd.’ Onderdeel van het coupplan was een moordaanslag op PvdA-voorzitter Koos Vorrink. Zo wilden Gerbrandy en de zijnen laten zien dat het ze menens was. Pas toen de samenzweerders te horen kregen dat hun plan was ontdekt, werd de conservatieve staatsgreep afgeblazen. De mannen die de moord op Vorrink voor hun rekening zouden nemen, waren echter al onderweg en konden niet worden teruggeroepen. Alleen omdat Vorrink toevallig niet thuis was, ontsnapte hij aan de dood…” (Sytze van der Zee, 2015).

 

De tirannie van Bert Dorenbos

Rietveld beschrijft hoe in de jaren tachtig de Evangelische Omroep onder leiding van de snoeiharde Bert Dorenbos van de grond kwam, die later directeur werd van de christelijk-fundamentalistische club ‘Schreeuw om leven’. “… Intern voert hij met een aantal medebestuurders een waar schrikbewind. Wie het niet met hen eens is wordt zonder pardon ontslagen. Voormalige EO’ers omschrijven de omroep uit die tijd als een ‘politiestaat’ en een ‘geestelijk concentratiekamp’…”. Zijn inspiratie haalde Dorenbos bij het poeppierijke Christian Broadcasting Network (CBN) in de VS, een Amerikaans mediabedrijf van de aartsconservatieve baptistische televisiedominee en gebedsgenezer Pat Robertson. Dorenbos werd beroemd vanwege zijn acties tegen blasfemie (onder andere in de film ‘The Last Temptation of Christ’), homo’s - die destijds als ‘neuroten’ en dus ‘te genezen’ werden beschouwd, en andere goddeloze zaken als de islam, de evolutietheorie, feminisme, abortus, popmuziek en porno: “… Dorenbos deelt sjaaltjes uit op naaktstranden en organiseert openbare verbrandingen van seksboekjes. ‘De lucht is zwaar van pornodemonen!’…”.

 

Op zoek naar een thuis

Wat heeft godsdienstig fundamentalisme met politiek populisme te maken? Nou, op hun eigen manier beogen ze hetzelfde: “… ze beloven hun aanhangers een uitweg uit een complexe, moderne wereld waarin ze zich niet thuis voelen. Als je hen volgt, kun je terugkeren naar een mythische gouden eeuw, van zuiverheid en eenvoud. Ze appelleren aan een diep gevoel van vervreemding, aan een verlangen naar een wereld zonder grijstinten, naar een plek waar alles duidelijk is…”. En dan zijn we weer terug bij filosoof Cees Zweistra die in “Waarheidszoekers” uitlegt dat iedereen een ‘thuis’ nodig heeft. Als de maatschappij je het gevoel geeft dat je een loser bent, is er altijd wel een community te vinden op internet waar je gewaardeerd wordt. Rietveld: “… Daarom zijn fundamentalisten en populisten ook zo gevoelig voor complottheorieën. Of het nu de sinistere plannen van de cultuurmarxisten zijn, een geheime samenzwering van darwinisten om het christendom te vernietigen, of het verband tussen coronavaccins en het einde der tijden, zulke ideeën vormen een belangrijk deel van de boodschap die rechtse populisten en fundamentalistische christenen uitdragen. Ze bieden eenvoudige, heldere verklaringen voor mensen die niet kunnen leven met chaos en verwarring, een duidelijk onderscheid tussen goed en kwaad, tussen wij en zij, tussen hier en daar. Complottheorieën draaien om conflict. Alles is een oorlog. In die oorlog beschouwen gelovigen zich als de underdog, als slachtoffers van onderdrukking…”. Fundamentalisten en populisten leven van haat zaaien: “… Bij populisten staat het zuivere volk tegenover de corrupte elite, terwijl fundamentalisten zichzelf zien als de ware christenen die strijden tegen ketters en ongelovigen. En zoals populisten claimen de enigen te zijn die de wil van het volk vertolken, zo stellen fundamentalistische leiders dat zij het monopolie hebben op de goddelijke waarheid. Alle anderen zitten fout. Wetenschappelijk onderzoek of genuanceerde journalistiek, alles wat het eigen gelijk ondergraaft wordt afgedaan als leugens en fake news…”.

 

Religie als ‘identity marker’

Rietveld heeft het over de SGP, die altijd een nationalistische partij is geweest met een theocratisch ideaal, waarin geen plaats is voor ‘ketters’. Zie Willen Ouweneel die in “Het Israël van God” haarfijn uitlegt hoe dit denken zich heeft gevormd. Inmiddels is de conservatieve scherpslijterij bij de EO en de ChristenUnie verleden tijd. De ChristenUnie heeft zich zelfs ontwikkeld tot een partij ‘links van het midden’. Rechtse populisten ‘kapen’ het christendom, volgens Rietveld. Zie de FPÖ in Oostenrijk, het Italiaanse Lega en het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen. Allemaal gebruiken ze religie als ‘identity marker’. Pim Fortuyn zette zichzelf ongegeneerd neer als een messiaanse leider, een soort Mozes, een vaderfiguur van de ‘verweesde samenleving’: “… Hij koketteert graag met zijn rooms-katholieke opvoeding. Als tiener overwoog hij het priesterschap, hij voerde gesprekken op het seminarie van Warmond, maar haakte af vanwege het celibaat. Tegelijkertijd is Fortuyn een libertijnse dandy die als bezoeker van darkrooms de christelijke moraal benepen vindt. Het christendom is voor hem een historische en culturele identiteit waar we trots op zouden moeten zijn, geen orthodox geloof of moreel systeem…”. Twee jaar na zijn dood staat Wilders op met zijn PVV. Het verkiezingsprogramma schrijft hij samen met de orthodox-protestantse Bart Jan Spruyt, een voormalig journalist van het Reformatorisch Dagblad. De PVV ontpopt zich echter tot een seculiere en liberale partij die het christendom alleen gebruikt als stok om de islam te slaan. Spruyt belandt uiteindelijk in het christelijk onderwijs. Baudet steekt een spade dieper. Hij noemt zichzelf een ‘agnostische cultuurchristen’: “… Baudet speelt met het christelijk geloof, hij balanceert op het randje ervan. Soms noemt hij zichzelf een christen, dan weer iemand die wel zou willen geloven, maar het niet kan…”. Volgens Rietveld is Baudet vooral vriendjes met de SGP om zijn lege cultuurchristendom zonder naastenliefde te ‘voeden’. Om het ‘goedkeuring’ te verlenen. Zonder wortels is het ten dode opgeschreven. Opvallend is dat hoe kerkelijker mensen zijn, hoe minder ze rechts-populistisch stemmen. Binnen de islam is hetzelfde aan de hand. De meeste jonge mensen die destijds Europa verlieten om zich bij IS aan te sluiten, waren losgeslagen gasten, die zelden een moskee vanbinnen zagen – zie “De oorlog van ISIS” van Judit Neurink. 'Thuislozen' dus.

 

Taliban op klompen

Rietveld deed onderzoek naar het geld dat richting Forum stroomt. Dat blijkt nogal eens van stinkend rijke SGP-ers te komen. Bijvoorbeeld van de internationale vastgoedondernemer Cor Verkade, commentator bij de christelijke tv-zender Family7. En topadvocaat Jan Louis Burggraaf. Ze geven intieme dinertjes – met als gasten Forumleden. Bart Jan Spruyt neemt Rietveld mee naar een brasserie in Gouda waar het ‘Conservatief Café’ vergadert. Vier keer per jaar geven conservatieven van naam en faam er een lezing: Hans Wiegel, Frits Bolkestein, Pieter Omtzigt, Gert-Jan Segers. Nestor Bart Jan Spruyt vertelt over de Burke-Stichting, een conservatieve denktank, die de progressieve revolutie van de babyboomers uit 1968 ongedaan wil maken. Ze hebben een eigen zomerschool op kasteel Vanenburg in Putten, eigendom van het bekende ICT-bedrijf der gebroeders Baan, waar destijds iedere christelijke slimmerik van mijn leeftijd, met een beetje  talent voor programmeren, vers van het vwo terecht kon. Ik weet nog dat de bomen er in de hemel groeiden. Na een boekhoudschandaal ging het in andere handen over. Waarom behoudende SGPers Baudet steunen: “… Op de SGP zullen ongelovigen niet snel stemmen, daarom is het goed dat er een heidense variant bestaat…”. En wat het nativisme en de xenofobie betreft: SGPers gaat het niet om rassen, maar om religies. Het weren van de valse godsdienst. Hoogleraar theologie Stefan Paas vertelt dat hij blij is dat de Nederlands Hervormde Kerk is overgegaan in de PKN, omdat de term ‘volkskerk’ het nationalisme voedt. De veelvuldig in praatprogranmma’s optredende PVV-dominee Henk-Jan Prosman, voorzag wel weer een Afghaanse vluchteling van tienduizend euro, omdat je ‘iedereen die op je pad komt moet helpen’. Hij blijkt een eigen talkshow te hebben, ‘De Dominees’, bij De Blauwe Tijger Studio van de ultrarechtse uitgever Tom Zwitser. Hij steunt de harde aanpak van de actiegroep Farmer Defence Force. Verder stelt Rietveld de anti-islam-retoriek van Christen Unieleider Gert-Jan Segers aan de kaak. En de ‘gehaaide’ SGP-politicus Kees van der Staaij van de SGP, ‘een soort taliban op klompen’, is al helemáál niet te vertrouwen: hij durft het zowaar op te nemen voor de autocratische premier van Hongarije, Viktor Orbán.   

 

Grijstinten

Volgens de orthodoxe islamdeskundige Bernhard Reitsma zijn, na het wegvallen van het communisme, de moslims de kwaaie pier van de conservatieve christenheid. Reitsma waarschuwt voor een al te simpel zwart-witdenken: “… ‘Alle religies en levensovertuigingen hebben een gewelddadige kant. Sommige gelovigen die de waarheid claimen, komen daardoor op een gegeven moment op een punt dat ze de ander, letterlijk of figuurlijk, monddood willen maken.’ Dat geldt ook voor het christendom. Neem de genocide op de moslimmannen in Srebrenica…”. Christenen hebben het niet makkelijk in de islamitische wereld, maar “… Er zijn ook plekken waar christenen en moslims vredig samenleven. Bovendien zijn veel conflicten niet louter religieus, maar gaat het eigenlijk om politieke en tribale spanningen…”. Als die grijstinten wegvallen wordt een angstig vijandbeeld aangewakkerd. Omdat moslims niet in Jezus geloven, is de islam de ultieme ontkenning van het christendom, stelt Joël Voordewind van de ChristenUnie. Ja, hallo, oppert Rietveld, waarin verschillen moslims dan van alle niet-christenen, die ook niet in Jezus geloven? Hij krijgt te horen dat de ChristenUnie geen theologisch instituut is dat theologische vragen beantwoordt. Eén van de spannendste hoofdstukken gaat over hoe Israël en de islam passen in het eindtijddenken van veel christenen. De aartsvaders van de SGP en de Christenunie, dominee Kersten en Abraham Kuyper, grossierden in de jaren dertig van de vorige eeuw nog volop in antisemitische denkbeelden. Omdat de Joden Jezus kruisigden, waren ze schuldig aan hun eigen onheil. Volgens Kuyper vielen ze, samen met de liberalen, het christelijke karakter van Nederland aan. De klassieke anti-Joodse stereotypen over de Jood als woekeraar en een Joods complot om de wereldmacht te veroveren, tierden welig in christelijk Nederland (zie “De begraafplaats van Praag” van Umberto Eco). Intussen zijn de orthodoxe protestanten compleet omgedraaid en juist de felste verdedigers van Israël geworden: “… De oprichting van de staat Israël in 1948 wordt gezien als de goddelijke vervulling van de Bijbelse profetieën, een stap op weg naar het einde der tijden…”. De islam wordt gelinkt aan de ‘antichrist’. De Noors-Amerikaanse evangelische voorganger, Jeremy Hoff, gaat zelfs zo ver dat hij de massamoord van Anders Breivik op negenenzestig jongeren van de sociaaldemocratische partij bestempelt als straf van God. Hadden ze de dag ervoor maar niet met Palestijnse vlaggen een symbolische actie moeten uitvoeren tegen de Israëlische blokkade van de Gazastrook (zie ook “Een van ons” van Åsne Seierstad).

 

Leven in de eindtijd

Rietveld legt het‘eindtijdschema’ volgens Openbaring uit, dat volgens miljoenen eenentwintigste-eeuwse gelovigen letterlijk in vervulling zal gaan: “… Hun liefde voor Israël komt daaruit voort. Al is die liefde niet bepaald onbaatzuchtig: de joden zijn slechts een middel tot een doel. Een vehikel waarmee de wederkomst van Jezus dichterbij wordt gebracht, de vestiging van Gods Rijk op aarde en de verwoesting van alles wat daarmee strijdig is…”. Zie ook de “Left Behind”-serie van auteur Tim LaHaye en “Apocalyps in kunst” van Marcel Barnard en Wessel Stoker. Alle nieuwsfeiten worden door fundamentalistische gelovigen in dit apocalyptische denken geperst, dus ook corona (zie “Waarheidszoekers” van Cees Zweistra): “… ‘Is corona een teken van de eindtijd?’ koppen christelijke websites in 2020…”. Theoloog Bernhard Reitsma: “… Apocalyptische scenario’s bieden mensen houvast. Het komt goed, alles is al voorzegd…”. De Antichrist heeft altijd dezelfde goddeloze bondgenoten: de Verenigde Naties, de Europese Unie, de islam, de media, humanisten, internationale bankers, de Rockefellers, Klaus Schwab, George Soros, Bill Gates. “… De liefde voor Israël blijkt slechts rechtse joden te betreffen, en Israëlische geestverwanten zoals Netanyahu. Voor progressieve joden worden oude beschuldigingen uit een naargeestig verleden van stal gehaald…”. Daarom kan iemand als Baudet ook stuitende antisemtische uitspraken doen en zich tegelijk presenteren als vriend van Israël. Reitsma waarschuwt voor het gevaar de ander te ‘ontmenselijken’ (zie ook “Het boek Daniël” van Chris De Stoop). Bloederige eindtijdvisioenen voeden eindtijdfantasieën van wraak en macht. Ook Bijbelwetenschapper Pieter de Villiers vindt dat wanneer je de wereld duidt in goed- en kwaadwillende personen, dat gevaarlijke consequenties kan hebben: “… Woorden die uitsluiting bewerkstelligen, die tegenstanders in vijanden veranderen met wie niet onderhandeld of gesproken wordt, het is een van de redenen waarom religie gevaarlijk en gewelddadig kan worden. Als God straks op zo’n manier zal afrekenen met ongelovigen, waarom zouden christenen zich dan iets gelegen laten liggen aan basale rechten van andersdenkenden, van mensen die zich niet houden aan christelijke normen?...”. Journalist Chris Hedges (The New York Times): “… De retoriek van de ontmenselijking creëert een angstwekkende morele fragmentatie: het vermogen om met medeleven en rechtvaardigheid te handelen tegenover mensen in de eigen gesloten christelijke kring, en tegelijk toe te laten dat anderen buiten die kring worden mishandeld, gemuilkorfd en beroofd van hun rechten…”.

 

Macht

Waarom zochten evangelische leiders als Jan Zijlstra en Mattheus van der Steen contact met Geert Wilders? Waarom zijn zoveel christenen idolaat van Donald Trump? Omdat God ook heidenen kan gebruiken voor zijn plannen, vertelt een deskundige. Zie Cyrus de Grote, de koning van Perzië, en de heilige wreker Jehu die de goddeloze koningin Izebel een lesje leerde. “… Het draait allemaal om macht. Veel van deze voorgangers maken deel uit van de snelst groeiende groep pinksterchristenen ter wereld; de Nieuwe Apostolische Reformatie…”. De miljoenen gelovigen in deze beweging worden geleid door zelfbenoemde apostelen, die rechtstreeks in verbinding zeggen te staan met God. “… Dat legt ze geen windeieren. Ze leiden, vanuit de Verenigde Staten, een internationaal netwerk van kerken en groepen en verdienen daar tientallen miljoenen dollars mee…”. Ze hangen de leer van de ‘Seven Mountains’ aan, de zeven belangrijkste zaken die ‘veroverd’ moeten worden voor en ‘gedomineerd’ door God: onderwijs, religie, familie, het zakenleven, de entertainmentindustrie, de media en de overheid. Vandaar dat dit theologische idee ook wel ‘dominionisme’ wordt genoemd. Het mag duidelijk zijn dat een en ander ver afstaat van de contemplatieve gelovigen waarmee ík mij verbonden voel. Dit zijn christenen met een politieke agenda, die op gespannen voet staat met de pluriforme samenleving. Achter de zichtbare werkelijkheid, zo geloven zij, vindt een kosmische strijd plaats tussen goede en duistere krachten, tussen engelen en demonen, en christenen worden opgeroepen aan deze oorlog deel te nemen. God een handje te helpen. Alsof de Almachtige het niet alleen af kan. Zie de bestsellers van Frank Peretti. Gods koninkrijk zal in eerste instantie op totalitarisme lijken, aldus de ingewijde Rick Joyner, en pas later meer weg van 'een hemel op aarde' krijgen. Het doet me vooral aan “Het verhaal van de dienstmaagd” (Margaret Atwood) denken.

 

Culture war

Om voornoemde religieuze oorlog te winnen is geld nodig. Veel geld. De puissant rijke en uiterst conservatieve Amerikaanse familie DeVos komt voorbij, goed voor vijf miljard dollar. Richard Scaife, een overleden miljardair die rijk werd in de bankensector en oliewereld. Chock Colson en zijn criminele politieke verleden. De juristen van het ADF, die geheime bijeenkomsten organiseren met de belangrijkste pro-life en pro-familyleiders uit alle Europese landen, onder de naam ‘Agenda Europe’, waar ze hun ‘culture war’ bespreken. Het doen en laten van de steenrijke conservatieven, de ‘money people’ en ‘white evangelicals’ binnen de CPN, wordt onder een vergrootglas gelegd. Het gaat over de banden die Nederlanders als Henk Jan van Schothorst (voormalig SGP medewerker) en diplomaat Leo van Doesburg (ECPM) met hen onderhouden, en de onvermijdelijke foute en fascistische ‘vrienden’ die ze aantrekken (Marek Jurek, Enoch Powell, Bogdan Stanciu, David Duke). Rietveld trekt in een hoofdstuk ook de geldstromen uit Azerbeidzjan en het Rusland van Poetin na, die allemaal richting ultrarechtse organisaties, zoals CitizenGo gaan, met het doel om op die manier de Europese Unie te ondermijnen. Vandaar ook de Russische trollenfabrieken die via twitter en facebook constant fake news de wereld inpompen (zie ‘Novini.nl’ van Eric van Beek en ‘De Andere Krant’ met fans als rapper Lange Frans en fotomodel Doutzen Kroes). Het World Congress of Families wordt geannexeerd door de Russen. De aartsconservatie Russisch-orthodoxe kerk helpt Poetin van zijn strijd tegen het Westen een ‘heilige oorlog’ te maken. De Europese Ruslandliefde van ultraconservatieve christenen en rechtse nationalisten wordt gekocht met het geld van Russische oligarchen, die dromen van een Euraziatisch keizerrijk ‘van Dublin tot Vladivostok’. De voormalige hoofdredacteur van het media-imperum Tsargad TV, Aleksandr Doegin, heeft het over een pro-Russische ‘vijfde colonne’ in Europa, waar onder andere ook Baudet toe behoort. Het kan verkeren: inmiddels gaat het om de totstandkoming van een ‘christelijk’ Russisch rijk. Geduldig bouwt Moskou aan een netwerk van fellowtravellers in het buitenland. Dit keer zijn de ‘useful idiots’ geen linkse radicalen, maar rechtse nationalisten: “… Toen het communisme instortte, bekeerden KGB’ers en partijbonzen zich en masse tot de Russisch-orthodoxe kerk, zo ook Poetin…”.

 

Braveheart en baarmoeders

Eén hoofdstuk gaat over de dubbele moraal onder orthodoxe christenen, waarvoor strikte seksuele omgangsvormen zo ongeveer het belangrijkste zijn wat God heeft voorgeschreven. Tegelijkertijd steunde 80 procent van de Amerikaanse white evangelicals een president die opschept over aanrandingen en die er talloze buitenechtelijke relaties op na hield, onder meer met een pornoactrice: “… Grab ‘em by the pussy…”. In Nederland geldt voor de vrouwonvriendelijke Thierry Baudet hetzelfde. Zie zijn naaktfoto op de rand van een infinitypool, de expliciete seksscènes in zijn boek “Voorwaardelijke liefde” en zijn verdediging van de omstreden versiercoach Tom Gorny. Rietveld heeft het over de ‘evangelische omarming’ van een ‘patriarchale autoriteit’, en voert daarbij het boek “De ongetemde man” van John Eldredge aan, waarin de man gezien wordt als een ‘goddelijke strijder’ a là 'Braveheart'. Dat die masculiene boodschap ook in Nederland aanslaat blijkt wel uit de populariteit van de evangelische mannenbeweging ‘De vierde Musketier’, die karakterweekenden en survivaltochten organiseert in de Ardennen of de Schotse Hooglanden, waar elk jaar honderden rouwdouwers aan mee doen. Ze beklimmen rotsen, waden door rivieren, schieten met carbid, rollen een autowrak over een parcours, stoken vuur in oil drums en doen aan wedstrijdjes touwtrekken. Er wordt geschreeuwd en gebruld. Primitieve kracht, dáár draait het om. Fysieke uitputting schept echte mannen. Maar het is absolúút geen Rambo-christendom. Ik word er wel een beetje lacherig van. Het doet me van de weeromstuit denken aan neanderthalers die vrouwen aan hun haren een grot inslepen. Germanen. Wodan. Donar. Asterix en Obelix. Primitief heidendom. Van daaruit is de link anti homoseksualiteit en antifeminisme snel gelegd. De beruchte Nahvilleverklaring komt voorbij. De Focus on the Family-club. De complotdenker en schutter van de beruchte ‘pizzagate’. De namen vallen van de evangelische psycholoog James Dobson en de Canadese psychiater Jordan Peterson.

 

Never waste a good crises

De katholieken kunnen er ook wat van hoor. Zie hispanist Robert Lemm, ‘de fluisteraar van Baudet’, die de Inquisitie verdedigt. Zie de ultraorthodoxe katholieken die samenkomen in de Amsterdamse Sint-Agneskerk, waar de mis nog altijd in het Latijn wordt opgedragen, terwijl de priesters volgens de oude Tridentijse rite met hun rug naar de gelovigen staan. Het gaat over Steve Bannon, de voormalig adviseur van Donald Trump, een reactionair katholiek. Evenals Tom Zwitser van uitgeverij de Blauwe Tijger, die uit de Vergadering van Gelovigen komt, een ‘evangelische splintergroepering met sektarische trekken’. Met diens potpouri aan tegenstrijdige complottheorieën hoopt Zwitser zo veel wantrouwen te zaaien tussen burgers en overheid dat de conservatieve revolutie vanzelf aanbreekt:  “… Traditionalisten willen terug naar één rijk, één paus, één doopsel. Naar een samenleving waar blanke heteroseksuele mannen de dienst uitmaken. Blanke vrouwen moeten kinderen baren…”. Ook Hugo Bos van de ultraconservatieve organisatie Civitas Christiana, dat weer een onderdeel is van de Braziliaanse, door grootgrondbezitters gesteunde TFP-sekte,  is een van oorsprong calvinistische bekeerling. Allemaal dromen ze van een terugkeer naar de middeleeuwen en zetten daarvoor eeuwenlange theologische vijandschappen aan de kant, om op te trekken met alt-rightgoeroes: “… Aan de horizon wapperen de vaandels van een christelijk rijk…”. Ik heb nog nooit zoveel over mijn achtergrond geleerd. Ik weet weer helemaal hoe de wereld in elkaar zit.  Ik ben er duizelig van.

 

Uitgave: Prometheus – 2021, 368 blz., ISBN 978 904 464 516 3, € 24,99

Rechtsreeks bestellen: klik hier