Oorlog met Rusland – Michel Krielaars

 

ChefBoeken van het NRC en Ruslanddeskundige Michel Krielaars, waar ik eerder “Het brilletje van Tsjechov” en “Alles voor het moederland” van besprak, schreef een helder essay over de achtergrond van de oorlog (die geen oorlog mag heten) van Rusland tegen Oekraïne. Ik wijs er hierbij graag op dat van ieder verkocht exemplaar  € 2,50 naar ‘Giro 555 – Samen in actie voor Oekraïne’ gaat.

 

Back to the USSR

Op donderdag 24 februari 2022 valt Rusland Oekraïne binnen: “…Voor het eerst sinds het uiteenvallen van Joegoslavië is een grote oorlog in Europa een feit, met een geweld dat we sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer gezien hebben…”. President Biden, die hier regelmatig voor heeft gewaarschuwd, blijkt toch geen ‘oorlogshitser’ te zijn. Poetin wil broederland Oekraïne ‘denazificeren’ en ‘demilitariseren’: de volksrepublieken Donetsk en Loehansk, waar een ‘genocide onder leiding van het regime in Kyiv’ zou plaatsvinden, smeekten hem hierom. Hoofdschuldige is Amerika: het ‘rijk der leugens’. Aldus Poetin. De NAVO nadert de grens zoals de fascistische Duitsers in 1941. En Zelensky is hun bondgenoot. Dus moet zijn regering vervangen worden door een marionettenregime dat alles doet wat Moskou beveelt: back to the USSR. Om het maar niet over de verderfelijke Westerse waarden te hebben, zie het transgenderisme, waarmee ook het heilige Rusland dreigt geïnfecteerd te worden. Echter, het in rap tempo gemoderniseerde Oekraïne is geenszins van plan zijn onafhankelijkheid, een kadootje van president Jeltsin omdat ‘het volk zolang was onderdrukt’ (zie de Holomodor), op te geven. Het vecht zich liever dood dan zich wederom te laten knechten. Bovendien blijkt Poetins verdeel en heerstechniek richting het Westen een wassen neus. Massaal sturen de Europese staten defensieve wapens naar Oekraïne en eensgezinder dan ooit voeren ze ongekend strenge sancties in, met de bedoeling de Russische economie te verlammen. Veel Russische ouders merken dat hun voorgelogen zonen dienen als kanonnenvoer. Duizenden demonstranten worden gearresteerd. Onafhankelijke Russische media als Radio Echomoskvy en internettelevisiekanaal TV Dozjd verdwijnen uit de ether. De zakenelite ziet met elke bom zijn vermogen verdampen. Maar niemand durft zijn mond open te doen tegen Poetin. Een nieuwe Stalin lijkt opgestaan. Poetins zelfgekozen afzondering tijdens de coronapandemie heeft hem ook in een intellectueel isolement gebracht. Krielaars denkt dat hij alleen contact heeft met de ‘haviken’ Alexander Bortnikov, hoofd van de geheime dienst FSB, en Nikolaj Patroesjev, secretaris van de Veiligheidsraad. Mannen die met hun hoofd nog altijd in de gloriedagen van de Sovjet-Unie leven.

 

De herrijzenis van een genadeloze tsaar

Krielaars vertelt hoe hij tijdens een bezoek aan Moskou in 2013 al merkt dat het de verkeerde kant opgaat. Er heerst een depressieve sfeer. Zijn vrienden hebben zich na het neerslaan van de protesten tegen het bewind van Poetin, in 2011 en 2012, van de politiek afgewend. Kijken nauwelijks meer tv omdat zelfs de meest kritische zenders zich hebben neergelegd bij het repressieve systeem. De staatstelevisie doet alsof Amerika uit is op de ondergang van Rusland. Een bevriende en ooit politiek bevlogen hoogleraar bezoekt in haar vrije tijd het liefst de opera of een museum ‘om even op adem te komen’. Een andere vriendin verwacht de invoering van een junta: “… We leven tegenwoordig in de Sovjet-Unie 2.0…”. Poetin duldt geen enkele oppositie meer. De dollartekens in de ogen van het Westen maken hen blind voor deze omslag. In Oekraïne vindt de opstand tegen Janoekovitsj plaats, voor wie opname in de EU onbespreekbaar is. “… Het land hoorde bij Rusland, Poetin vond dat het helemaal geen land was, wat hij in de komende jaren in menige redevoering en in artikelen zou herhalen…”. Als Janoekovitsj wordt verdreven kruipt in het Kremlin de duivel uit de krochten: de ‘Homo sovieticus’ die paranoïde is voor alles wat uit het Westen komt. Twee gebieden in de Oost-Oekraïense Donbas roepen, aangemoedigd door Rusland, de onafhankelijkheid uit (zie ook: “Aleksandra” van Lisa Weeda). De Krim wordt door Rusland geannexeerd. Het Westen kijkt roerloos toe. Pas als de separatisten in de Donbas vlucht MH17 neerhalen, wordt het op brute wijze wakker geschud. Niemand gelooft dat Poetin verder dan dat zal gaan, dus iedereen slaapt al gauw weer lekker verder. Dat er sinds 2014 in het oosten van Oekraïne een oorlog woedt die 14.000 Oekraïners het leven kost, wordt genegeerd. Het conflict vormt de kiem voor de huidige agressie.

 

Gevolgen van de val van de Muur

Volgens Krielaars gaat de val van de Muur in november 1989 veel te snel. “… De DDR was verdwenen. Het protest breidde zich uit naar andere landen: Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië, Roemenië en Albanië. En tenslotte, eind 1991, was het de beurt aan de Sovjet-Unie…”, die door de acties van Amerika zo ongeveer bankroet is geraakt. “… Toen begin december van datzelfde jaar 1991 Oekraïne tegen de zin van de Verenigde Staten, die voor een burgeroorlog vreesden – de onafhankelijkheid uitriep, en achter Gorbatsjov rug om de presidenten van Rusland, Oekraïne en Wit-Rusland het Gemenebest van Onafhankelijke Staten oprichtten, betekende dat de facto het einde van de Sovjet-Unie…”. Leve de liberale democratie en de vrije markt (zie Francis Fukuyama’s bestseller “Het einde van de geschiedenis en de laatste mens”)! Alleen hebben de Russen zoiets nooit gekend. Met het verdwijnen van de communistische dictatuur zal eindelijk het gewone leven aanbreken. Maar democratie en burgerrechten zeggen de Russen niets. Bovendien zijn ze decennia lang tegen de westerse waarden opgehitst - dus waarom het Westen nu wel vertrouwen? Hoe kortzichtig is het om te verwachten dat de mentaliteit in het nieuwe Rusland als een blad aan een boom omslaat? Dankzij de politiek van glasnost en perestrojka zakt de economie onder Gorbatsjov alleen maar verder in. De Russen zien hem als een zwetser die hun land in de uitverkoop doet en ook nog eens het kernwapenarsenaal ontmantelt. De nieuwe openheid zorgt er voor dat de archieven uit de Stalintijd opengaan, en dat wil echt niemand. Een en ander brengt zo’n beetje iedereen in verlegenheid. Elke familie heeft wel iets te verbergen waarvoor ze zich dood schaamt. De cultuur van angst en verraad maakt de mensen wantrouwig. Niet voor niets is er nooit een Russische variant van de Neurenbergse processen geweest. De Wit-Russische winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur Svetlana Aleksijevitsj in “Het einde van de rode mens”: “… wie zouden de rechters zijn? De ene communist zou over de andere moeten oordelen…”. Poetin haalt Stalin uit de mottenballen en presenteert hem als de ‘grote leider’. Zijn misdaden worden gebagatelliseerd, zijn prestaties geprezen. Een en ander is mogelijk omdat Rusland de confrontatie met haar moordzuchtige verleden niet aangaat, in tegenstelling tot Duitsland, waar de ‘Verganganheitsbewältiging’ – de morele afrekening met het naziverleden – een helende boetedoening zonder einde is. De Tweede Wereldoorlog, ofwel de Grote Vaderlandse Oorlog, staat symbool voor de heldhaftige strijd van de Sovjet-Unie tegen de fascisten, waarmee de Russen zijn gehersenspoeld. De staatstelevisie herhaalt avond na avond de ene na de andere oorlogsfilm.

 

Christelijke missie

Onder Jeltsin gaat het alleen maar nóg slechter. Het westerse hulpgeld verdwijnt in de zakken van de ontvangers en het buitenland laat Rusland in haar sop gaar koken: “… Tientallen miljoenen Russen raakten met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie compleet gedesillusioneerd en koersloos…”. Troost wordt gezocht in de nostalgie van het Stalin-tijdperk. Of in de Russisch-orthodoxe kerk, die in het geestelijk vacuüm springt. De jungle van wild kapitalisme schept binnen no time een maffiose samenleving met oligarchen en criminelen die zich niets van welke wet dan ook aantrekken. Naar het Westen toe doet Poetin zich voor als verlosser. Ze snappen toch wel dat hij niet anders kan dan de chaos en anarchie, die onder voorganger Boris Jeltsin zijn ontstaan, met harde hand bedwingen? De Russen die de wijde wereld intrekken moeten hun burgerrechten inleveren. Meestal kan ze dat niets  schelen. Daardoor degraderen ze tot een soort lijfeigenen. Westerse ondernemers worden gepaaid met grote olie- en gascontracten. Uit winstbejag onthouden hun regeringen zich van serieuze kritiek op schendingen van de persvrijheid of de mensenrechten. Als er in Brussel om een hardere politiek jegens Rusland wordt gepleit, liggen Duitsland en Groot-Brittannië voortdurend dwars. Op den duur denkt Poetin dat hij niets meer te vrezen heeft van het westerse establishment. Europa is volgens hem een verzwakt continent, dat bungelt aan zijn pijpleidingen. China is zijn grote voorbeeld. Ondertussen ontwikkelt hij ook imperiale ambities. Rusland heeft een christelijke missie te vervullen in het decadente Westen. Oekraïene is nog maar het begin. Amerika moet uit Europa worden geschopt, de Navo kapot gemaakt, en dan zal Rusland uiteindelijk van Vladivostok tot Le Havre de dienst uitmaken via een Euraziatische veiligheidsorde. De zware bombardementen die Rusland uitvoert voor president Assad in Syrië zijn een generale repetitie voor de belegering van Kyiv en Charkiv in 2022. Rusland is klaar voor haar terugkeer op het wereldtoneel. De Russisch-orthodoxe Kerk is Poetin in dit alles tot grote steun. Hij is hét middel om moderne westerse humanistische ideeën over democratie, respect voor andersdenkenden en lhbt’ers te weren: “… In sommige Russisch-orthodoxe publicaties wordt Poetin zelfs een heilige genoemd, een wonderdoener die als een monnik leeft en alles doet om van Rusland weer een groot en machtig Slavisch land te maken. De kerk manifesteert zich op die manier net als onder de tsaren als trouwste bondgenoot van de autocratie. Het door priesters zegenen van tanks en raketten is er het symbool van…”. De hoogste geestelijken van Oekraïne noemen Poetin echter de antichrist.

 

Go West, young man

Na de Oranjerevolutie wordt Oekraïne niet uitgenodigd om zich bij de Europese familie aan te sluiten: “… De EU vond dat de Oekraïense samenleving er niet klaar voor was, officieel omdat het niet voldeed aan de Europese democratische standaarden, maar in feite omdat het bang was om de toorn van Rusland te wekken…”. Zeker, Oekraïne wordt geleid door kongsi’s van oligarchen; rechters en politici zijn vaak door en door corrupt, maar anders dan Rusland is het wel een vrij land en een jonge democratie. Zolang Rusland zijn invloedssfeer maar heeft is er niets aan de hand, denkt het Westen. Oekraïne is een ‘tussenland’. Alleen Angela Merkel vindt het denken over achterhaalde invloedssferen iets uit de Koude Oorlog. Die is toch voorbij? De Maidanrevolutie maakt duidelijk dat Oekraïne richting het Westen wil – daar is geen houden meer aan. Poetins militaire hulp aan de pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne levert hem in eigen land massale steun op van nationalisten, op wie het Kremlin in de loop der jaren zijn greep is verloren. Ze verlangen terug naar het verloren Sovjetimperium en vinden het geweldig dat Rusland zijn spierballen weer liet zien. Minderwaardigheidsgevoelens zetten zich om in een superioriteitscomplex en een onverstoorbare, gevaarlijke hoogmoed. Het Westen had kunnen weten dat Poetin Oekraïne nooit zomaar zal opgeven. In april 2008 zegt hij op de NAVO-top in Boekarest tegen president Bush: “… Je weet toch, George, dat Oekraïne helemaal geen staat is? Wat is Oekraïne? Een deel van het gebied is Oost-Europa, een ander deel, een aanzienlijk deel, is door ons weggegeven…”. En als Oekraïne lid van de NAVO wordt, zal hij bijna gedwongen zijn dat deel samen met de Krim ‘los te rukken’ uit haar westerse omhelzing. Meerdere malen noemt hij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie de grootste geopolitieke catastrofe van de twintigste eeuw. Sommige westerse Ruslandkenners blijven begrip opbrengen voor Poetins handelen. Maar de Sovjet-Unie heeft haar implosie en aftakeling toch echt aan zichzelf te danken, legt Krielaars uit.

 

Gewend te zwijgen

De Russen leven in een andere versie van de werkelijkheid dan ‘wij’. Door de staatspropaganda, die het niveau van George Orwells 1984 heeft weten te bereiken, lopen de antiwesterse Sovjetmensen kritiekloos achter hun leider aan en juichen alles toe wat hij doet. Vergis je niet! Mensenrechtenactivisten en journalisten van de vrije media worden neergezet als verraders en vijanden van het land. Volgens wijlen politica Valeria Novodvorskaja zijn de Russen een slavenvolk: “… Waarom zwegen ze toen de mensen naar Magadan (lees: de goelag) werden gedreven? Toen de 'koelakken' werden geliquideerd? Ze waren eraan gewend geraakt te zwijgen…”. Iedereen die in 2022 het woord ‘invasie’ of ‘oorlog’ in de mond neemt riskeert wederom gevangenisstraf. Volgens opiniepeilingen in 2014 staat 85 procent van de Russische bevolking vierkant achter Poetin. “… ‘Iedereen om me heen heeft tegenwoordig het geestelijke niveau van de kleuterschool,’ fluisterde mijn vriendin Irina uit Moskou in 2014 bijvoorbeeld aan de telefoon opdat haar collega’s haar niet zouden horen…”. In 2022 blijkt uit een opiniepeiling 69 procent zijn actie in Oekraïne te steunen. Svetlana Aleksijevitsj: “… Overal waar geweld een ideaal is, bevindt zich ook een Karadzic, die de mensen ervan overtuigd dat men met een machinegeweer goed kan doen. (…) De rode vaandels zijn weer terug, de ‘rode’ mens is weer terug…”. Poetin is tevens een steenrijke zakenman met een geschat vermogen van zo’n tweehonderd miljard dollar. Volgens Krielaars vreesde hij hetzelfde lot te ondergaan als zijn collega Janoekovitsj in Oekraïne. Op het dieptepunt van zijn populariteit annexeert hij de Krim, wat vriend en vijand voor hem inneemt: het lekkerste broodje dat Poetin zijn in mythes en romantiek zwelgende volk kan toewerpen.

 

Hoelang pikken de Russen dat?

Ook het hebzuchtige Westen heeft met haar tomeloze consumptiedwang boter op het hoofd. Al in 2011 waarschuwt Václav Havel, de onbetwiste kampioen van de ‘Fluwelen Revolutie’, dat de Russische buitenlandse politiek veel ‘gewiekster’ is dan tijdens de Koude Oorlog. Door de onafhankelijkheid uit te roepen worden jonge staatjes in feite protectoraten van Moskou. Om maar geen oorlog te krijgen accepteert het Westen klakkeloos dat Rusland de grenzen van kleine landjes met geweld wijzigt. Zie hoe het in Duitsland ging: een grote mogendheid kan altijd wel een excuus verzinnen om een buurland binnen te vallen. Hebben we geleerd van de geschiedenis? Nee. “… Europa heeft Poetins democratische tekortkomingen en onderdrukking van de oppositie jarenlang geslikt omwille van zijn energie- en handelsbelangen…”. Krielaars: “… In Rusland bestaat geen compromis. Als je er iets wilt bereiken, moet je met de vuist op tafel slaan en niet, zoals menig Shell-CEO in het verleden, op je knieën vallen. Niet voor niets was Margaret Thatcher een van de weinige westerse politici die in de Koude Oorlog op respect van haar tegenstanders in het Kremlin konden rekenen…”. De zeepbel van half pacifisme is uiteengespat. Inmiddels is het te laat om Poetin in te tomen: “… De lawine aan geweld die hij nu over Oekraïne uitstort laat zich voorlopig niet keren. En dan is het nog maar de vraag wat hierna gebeurt…”. Om geen politieke zelfmoord te plegen zal hij de oorlog moeten voortzetten totdat de regering van president Zelensky ‘vernietigd’ is, zegt Poetin. “… Dat de ‘denazificatie’ in dit geval een Joodse president betreft, wiens familie in de Tweede Wereldoorlog tegen de nazi’s heeft gevochten, is hij in zijn retoriek bewust vergeten…”. Door te dreigen met kernwapens is hij voor de rest van de wereld een volkomen onvoorspelbare outsider geworden. Door zijn agressieve stappen heeft Poetin de ontwikkeling van zijn land  ernstig verstoord. Hoelang pikken de Russen dat? Of hij in 2022 zijn negentiende-eeuwse gedachtegang zomaar weer kan blijven uitleven weet niemand. Voor de huidige machthebbers van het Kremlin is ‘menselijkheid’ een begrip van een andere planeet. Wat als de burgers in de gaten krijgen hoe de ‘criminele bende’ daar, die bovendien helemaal niet zo groot is – welgeteld vijf man,  zich over hun rug tot in het absurde heeft verrijkt? Dat ze hoogstens pionnen zijn in een cynisch machtsspel? Dat de regering er vooral voor zichzelf is? Dat het volk hen niets kan schelen? Dat ze behandeld worden als ‘vee’? Svetlana Aleksijevitsj: “… We hebben in het totale verloop van onze geschiedenis alleen maar geprobeerd te overleven, maar nooit geleefd…”.

 

Uitgave: Pluim - 2022, 96 blz., ISBN 978 949 325 691 0, € 15,-

Rechtstreeks bestellen: klik hier