Dat de werkelijkheid fictie vaak overtreft bewijst Nadja Tolokonnikova (1989) maar weer eens. Ze werd als lid van de feministische, politieke punkrockband “Pussy Riot” in 2012 gearresteerd vanwege een provocerende actie in de orthodoxe Christus Verlosserskathedraal te Moskou. De kunstenaar–filosofoof en moeder van een toen vierjarig dochtertje verbleef twee jaar in een strafkamp. Tolokonnikova schreef er een fascinerend verslag over in dagboekstijl, vol citaten en aforismen. Ik ben helemaal niet zo’n uitgesproken politiek dier, maar voor “Pussy Riot” maak ik een diepe buiging. In hun vrolijke standaardoutfit - felgekleurde jurkjes, maillots en bivakmutsen - waarin ze, nadrukkelijk geweldloos, de tirannieke Poetin-samenleving op de hak nemen, lijken ze de aloude Russische gekke profeten en heilige dwazentraditie voort te zetten. Mijn voorstel: alle linkse raddraaiers die in Hamburg zijn opgepakt verplicht dit boek laten lezen voor ze weer vrijuit gaan. Zó begin je een revolutie!
Homoseksualisme
Tolokonnikova start met een uitvoerige uiteenzetting over hoe ‘homoseksualisme’ en genderrollen werken in de strafkolonie waar ze verblijft: “… Lacan zegt dat de vrouw niet bestaat. Maar ik beweer dat de man niet bestaat…”. Tolokonnikova: “… Of je zegt een keer alles over seks wat je op je hart hebt en daarna voel je je vrij genoeg om ook over veel andere geweldige dingen te denken en te praten, of je doet je zo kuis voor als een Oostenrijker in de tijd van Freud en je zegt nooit iets rechtstreeks, maar dan zal alles wat je denkt en zegt steeds doortrokken zijn van seksualiteit…”. In een poging om de vrouwelijke gevangenen van lesbisch gedrag te weerhouden moeten ze verplicht aan schoonheidswedstrijden deel nemen wat hen een voorwaardelijke invrijheidsstelling kan opleveren. Een podiumoptreden op lage schoenen? Alleen hoge hakken bewijst dat je klaar bent voor de samenleving. Volgens Tolokonnikova is Poetin nergens zo bang voor als voor homo’s (bovendien heeft hij ook nog eens de helft van het land aan zijn beste vrienden gegeven - allemaal oligarchen). Maar juist door op elkaar te vallen is het werkkamp geen straf meer: “… daarom zijn vele gevangenen op zoek naar iemand om verliefd op te worden…”. Tolokonnikova: “… Toen ik tien was, bekende ik een klasgenoot dat ik een feministe was. ‘Over een paar jaar hou je op met het haten van mannen, dan ga je ze aardig vinden en zal je het feminisme achter je laten’, antwoordde hij. Hij wilde van me af, maar dat kon niet: hij schreef al zijn huiswerk van mij over… Als je een seksist bent, moet je niets overschrijven van stomme meiden…”. Ze vertelt hoe ze wijde T-shirts droeg met vlekken erop en expres probeerde te stinken door zweterige oksels te kweken: “… Ik zal moeten overleven zonder fallus in een fallocentrische cultuur, ik zal met het tij moeten meezwemmen. Maar je komt niet van je afgunst af, hoewel je je gaat realiseren dat afgunst een slechte emotie is…”. Ze roept de Russisch-orthodoxe Kerk op homo-theologie te gaan prediken - dan “… zullen de straten in Moskou schoner worden, zal de lucht in Rusland geuren naar gelukzaligheid en de vrijheid van de lente, zal de burgemeester van Novosibirsk op de fiets naar zijn werk gaan en onderweg een zak met kringloopproducten afgeven. De kinderen zullen kraaien van plezier op nieuwe met de hand aangelegde speelveldjes en Russische poezen zullen de meest glanzende en liefste poezen van de wereld worden…” - en eindigt het eerste hoofdstuk buitengewoon christelijk: “… ‘Hierbij is geen sprake (…) van mannelijk en vrouwelijk; gij allen zijt immers één in Christus Jezus,’ schrijft de apostel Paulus aan de Galaten, 3, vers 28… Luister naar de oude apostolische openbaring…”. Geloof me: de Bijbel kun je - gelukkig - in álles voor je laten spreken. Ik kan mij niet zo druk maken om Tolokonnikova’s feministische praatjes, wat alleen maar aangeeft hoe ver de traditionele Russische opvattingen afstaan van de mijne, denk ik.
Restaurant Opritsjnik
Ze vertelt over de beginjaren van de politiek-artistieke protesten als ze allemaal een onschuldige zeventien of achttien jaar oud zijn. Hoe ze het Russische Witte Huis, de zetel van de Russische regering, bestormen op de Dag van de Revolutie, die door Vladimir Poetin in 2004 werd afgeschaft. Met een laserkanon wordt er een reusachtige piratenvlag, van zestig bij veertig meter, op geprojecteerd. Ze vertelt over het net geopend restaurant ’Opritsjnik’ in Moskou - eigendom van de ultrarechtse journalist en Poetin-aanhanger Michaïl Leontjev - waarvan ze op een oudejaarsnacht de deur dichtlassen: “… In de zestiende eeuw gebruikte Iwan de Verschrikkelijke de opritsjnina om zijn politiek in Rusland door te zetten. Daarbij liet hij zijn tegenstanders doodsteken, ophangen, in stukken hakken en goot hij kokend water over hen heen. Roodgloeiende bakpannen, ovens, tangen en touwen waren de martelinstrumenten die Iwan en zijn opritsjniki gebruikten. Dit terreurbewind werd de opritsjnina genoemd. Als je in Rusland een restaurant Opritsnik noemt, is het net zoiets als in Duitsland een nachtclub de naam ‘Auschwitz’ geven…”. Ze besluiten hun vijand lief te hebben en kussen uit het niets politievrouwen op hun lippen. Maken een reisje naar de Krim waar ze van zogenaamde gepensioneerde gangsters uit Oekraïne lessen in zelfverdediging krijgen om zich ‘neonazi’s en andere varkens’ van het lijf te houden: “… Jaarlijks sterven in Rusland veertienduizend vrouwen door geweld in huiselijke kring. Niet meer bij machte om de slaag te verdragen, reageren jaarlijks drieduizend vrouwen met moord op hun kwelgeest…”.
Voor hun vrijheid en de onze
Tijdens hun flitstour langs metrostations scheurt Pussy Riot oude kussens open, waardoor er allemaal veertjes op de luchtstromen in de ondergrondse tunnels zweven, gooit handenvol citroensnoepjes in het publiek, en laat zevenklappers vol kleurige confetti ontploffen. Een keer gaat het bijna mis als ze meel strooien tijdens een clandestien optreden op een modeshow. In de omgeving staan brandende kaarsen. Ze hebben zich niet gerealiseerd dat meel brandbaar is. “… Iemand vroeg waarom de leden van Pussy Riot maskers dragen tijdens hun optreden. Nou, misschien is dat wel omdat ze hun pukkeltjes willen verbergen…”. Ze geven een uitvoering op het dak van een gevangenis en lopen vooraan in protestmarsen voor eerlijke verkiezingen: “… Lobnoje Mesto is een verwijzing naar een protestbijeenkomst die daar gehouden werd door Sovjetdissidenten in 1968. Ze droegen spandoeken waarop stond: ‘VOOR HUN VRIJHEID EN DE ONZE’, en protesteerden tegen de invasie van Tsjecho-Slowakije door troepen van het Warschaupact. De demonstranten van 1968 werden gemarteld, verbannen en opgesloten in psychiatrische inrichtingen en in gevangenkampen. Wij zijn van mening dat de agressieve imperialistische politiek van de Sovjet-Unie veel gemeen heeft met de huidige politiek van Poetin. De houding van het regime ten opzichte van de eigen burgers is weinig veranderd sinds de Sovjettijd. Nog altijd overheerst de paternalistische supervisie en controle van mensen door de veiligheidsdiensten…”. Zo ongeveer ieder optreden eindigt met een arrestatie. Tolokonnikova: “… Wat je ook zorgen baart in het dagelijks leven, je komt het te boven als je een onconventioneel antwoord vindt…”. Dictatuur doodt, legt Tolokonnikova uit; 88 procent van de ondervraagde Russen zegt dat andere mensen niet te vertrouwen zijn, net zoals direct na de oorlog 90 procent van de Duitsers dat vond. De schrijfster moet een charismatische invloed hebben op haar vrienden, volgens een fragment uit de getuigenverklaring van een vader: “… Nadat ze Tolokonnikova had ontmoet, veranderde zijn dochter Katja dramatisch. Soms scheen het hem toe dat ze gehersenspoeld was en lid geworden was van een fanatieke sekte. Ze was niet voor rede vatbaar, leefde in een onwerkelijke wereld en deed onnadenkend dingen die een redelijk persoon nooit zou doen. Toch was hij er bijna honderd procent zeker van dat zijn dochter geen drugs gebruikte…”.
Pussy Riot Church
Dan de actie in de kathedraal. Eerst worden ze er uitgezet zonder dat iemand zich er verder naar om maakt: de bewakers gaan gewoon door met kaarten. Pas als Poetin zich met de zaak bemoeit begint de achtervolging, duiken ze onder en worden ze uiteindelijk opgepakt. Waarom provoceren in zo'n belangrijk religieus gebouw? Volgens Tolokonnikova was de enige misdaad van Pussy Riot dat ze niet officieel een ruimte hadden afgehuurd in de kathedraal van Christus de Verlosser. Elke rijke ambtenaar of zakenman kan een banket in de kerk houden mits hij pro-Poetin is. Op de website van de kerk: “… De Hal van de Kerkenraden in de kathedraal van Christus de verlosser, waarin concerten, congressen, seminars, conferenties en topbijeenkomsten plaatsvinden, houdt de eeuwenoude Russische tradities van gastvrijheid in ere. De bevoorrechte locatie, het unieke interieur, het onbetwiste gezag en de vlekkeloze reputatie van de multifunctionele Hal van de Kerkenraden zijn uitstekend geschikt om extra aandacht te vestigen op uw activiteiten binnen de sociale en zakelijke kringen van Moskou. Ook kunnen wij voorzien in uw behoeften op het gebied van videoprojectie en laserapparatuur en beschikt de Hal over een concertvleugel en een elektronisch orgel…”. Patriarch Kirill zou bekend staan om zijn handel in tabak en zijn fortuin van vier miljoen dollar: “… We worden er kotsmisselijk van dat de patriarch schaamteloos campagne voert voor Poetin, hem al President van Rusland noemt voordat de verkiezingen hebben plaatsgevonden en beweert dat Poetin ‘de kromheid van het verleden weer rechtgemaakt heeft’. Als Poetin al iets recht heeft gemaakt dan zijn het vooral de zakken van zijn ondergeschikten en ook de zakken van Zijne Heiligheid Kirill, die hij met geld gevuld heeft…”. En even verder: “… Op het terrein van de kathedraal bevinden zich ook een stomerij, een autowasstraat en, onder het altaar, een wasserette. Er is ook een bedrijf dat zeevruchten verkoopt. Toeristen kunnen Farbegé-eieren kopen voor 150.000 roebel per stuk en de kathedraal kent een levendige handel in souvenirs. En omdat toch niemand er toezicht op houdt of belasting van ze heft, rommelt de Russisch-orthodoxe Kerk ook wat met goedkoop Arabisch goud…”. Kortom, het klinkt allemaal zo’n beetje als het verhaal over Jezus die de geldwisselaars uit de tempel verdrijft. Tolokonnikova sarcastisch: “… Er zijn mensen die boffen in het leven. Een van hen is de dealer van een vriend van mij. Hij handelt in paddo’s en hij kan zich veroorloven niet naar nieuwe klanten te zoeken omdat hij een heel belangrijke afnemer heeft, Vladislav Soerkov, een naaste adviseur van Poetin. Moge je net zo boffen in het leven als de dealer van Soerkov…”. Daar tussendoor: “… Wees trots op je rimpels: het was niet gemakkelijk om ze te krijgen…” en “… Elke keer als ik een vrouw op hoge hakken zie, voel ik medelijden en wil ik haar vragen of ik haar misschien op mijn rug moet nemen…”.
Wat is wijsheid…
Een Russisch proces is geen lolletje. Volgens Tolokonnikova is het moeilijkste het gebrek aan slaap. Uit een interview met een ander Pussy Riot-lid, Masja Aljochina: “… We worden elke dag naar de rechtbank gebracht. (…) We krijgen geen ontbijt. (…) We worden heel laat teruggebracht naar het huis van bewaring en kunnen dan een uur of vier slapen, niet meer. Ik ben verschrikkelijk uitgeput. (…) We worden naar het gerechtsgebouw gebracht waar we twaalf uur per dag doorbrengen. (…) Tweemaal per dag worden we vijf minuten naar het toilet gebracht. (…) Het is erg heet in de arrestantenwagen, het lijkt wel een magnetron. Het kan uren duren om van het gerechtsgebouw naar het huis van bewaring te rijden. We rijden niet rechtstreeks naar onze gevangenis, maar stoppen bij het Stadsgerecht van Moskou en de Matrosskaja Tisjina-gevangenis, waar ook gevangenen worden achtergelaten, en komen pas heel laat in Petsjatniki aan. Soms rijden we drie, vier uur rond…”. Pussy Riot wordt veroordeeld. De waarde van de Russische Roebel keldert. Het vrije westen spreekt zijn afschuw uit; van Angela Merkel tot Madonna toe. Tv-presentratice Tina Kandelaki: “… Ons image in de ogen van de wereld lijkt nu meer op het beeld van een middeleeuwse dictatuur…”. De Duitse minister van Buitenlanse Zaken Guido Westerwelle: “… Een vreedzame kunstuitvoering kan niet beschouwd worden als een misdaad. Kritiek leveren op autoriteiten is een belangrijk onderdeel van de democratie…”. Sergey Brin, de grondlegger van Google: “… Ja, de acties van Pussy Riot waren gericht tegen religie, maar alleen in die zin dat ze een overtreding waren van het eerste gebod in het hedendaagse Rusland: ‘Gij zult de naam van Poetin niet ijdel gebruiken.’…”. Foucault in “Discipline, toezicht en straf”: “… In de duistere regionen van het politieke veld vertegenwoordigt de veroordeelde mens op symmetrische, omgekeerde wijze de figuur van de koning…”. Uit Montaignes Essais: “… Men hecht wel heel veel waarde aan de eigen veronderstellingen als men daarvoor een ander mens levend laat verbranden…”. En uit het slotpleidooi van Tolokonnikova: “… Het verbaast me dat de waarheid het werkelijk wint van de onwaarheid. Ondanks het feit dat we fysiek gevangen zijn, zijn we vrijer dan degenen die schuin tegenover ons zitten in de bank van de aanklagers. We kunnen zeggen wat we willen en we zeggen wat we willen zeggen. De aanklagers kunnen alleen zeggen wat ze mogen zeggen van de politieke censuur. (…) Een menselijk wezen is een schepsel dat zich kan vergissen en dat nooit perfect is. Het zoekt wijsheid, maar heeft die niet in pacht. Daarom is de filosofie ontstaan. (…) En juist dat bracht ons naar de kathedraal van Christus de Verlosser. Ik denk dat het christendom, zoals ik dat begrepen heb tijdens mijn studie van het Oude en in het bijzonder het Nieuwe Testament, het zoeken naar waarheid ondersteunt en het steeds opnieuw overwinnen van jezelf, het overwinnen van wat je eerder bent geweest. Het was geen toeval dat Christus toen hij onder de prostituees verkeerde, zei dat degenen die wankelden geholpen moesten worden. ‘Ik vergeef je,’ zei hij. Maar dat zie ik niet terug in ons proces, dat gevoerd is onder de banier van het christendom. Integendeel, het lijkt mij dat de aanklager religie vertrapt. (…) Er zijn geen winnaars, verliezers, slachtoffers of aangeklaagden in dit proces. We zouden ons allemaal met elkaar moeten verbinden en een dialoog moeten aangaan om gezamenlijk de waarheid te zoeken. Samen kunnen we wijsheid zoeken en filosofen zijn, in plaats van mensen te brandmerken en te etiketteren. Dat is wel het allerlaatste wat een mens zou moeten doen…”. Amen.
Prison Break
Tolokonnikova: “ … In de Stalintijd werd een gevangene die driemaal achter elkaar weigerde te werken, doodgeschoten. In onze tijd wordt hij alleen maar stevig in elkaar getrapt en opgesloten in een ijskoude cel voor eenzame opsluiting, waar hij zowat bevriest, ziek wordt en langzaam doodgaat. Het gevangenissysteem kan niet meer genezen worden door een injectie. Daar is een explosie voor nodig…”. Tolokonnikova komt in één van de verschrikkelijkste gevangenkampen sinds Stalin terecht, midden in de Mordovische moerasssen, waar vierde en vijfde generatie bewakers hun werk doen: “… Als peuters leren de plaatselijke inwoners dat het enige doel in het leven het onderdrukken van de wil van anderen is…”. Als vrouwen hun productiequotum in de naaiateliers niet halen worden ze geslagen met knuppels: “… De gevangenen werken in twee ploegen, een van drie uur s’ morgens tot twaalf uur s’nachts, en een van zes uur ’s morgens tot drie uur ’s morgens. Geen weekenden. Mensen vallen in slaap achter hun naaimachines. Ze naaien hun vingers vast. Ze sterven…”. Als er gevangenen dood gaan door het zware werk schrijft de gevangenisadministratie ze af als slachtoffers van een hartaanval. De gevangenisbewaarders drukken het geld achterover dat bedoeld is voor voedsel en verzorgingspakketjes met onder andere maandverband. Vrouwen met tuberculose en hiv krijgen hun medicijnen niet. De afvoer van de smerige w.c.’s zitten verstopt. Uit kranen komen dunne straaltjes koud water. Tijdens een ondervraging: “… ‘Is het u opgevallen dat u in vanbuiten geleerde frasen spreekt?’ ‘We spreken allemaal in vanbuiten geleerde frasen. Zowel u als ik. Omdat taal niet ons eigendom is. We leren taal. Hij is niet van ons.’ ‘U bent gehersenspoeld! Weet u dat van uzelf?’ ‘We zijn allemaal gehersenspoeld, zo u wilt,’ betoogde ik. ‘Socialisatie is hersenspoeling.’ ‘Toen u de leeftijd van veertien, vijftien jaar had, had u een instabiele persoonlijkheid en was u onderworpen aan negatieve invloeden!’. ‘Wiens invloed bedoelt u? Die van Aristoteles? Van Sartre? Van Simone de Beauvoir?’…”. Over vrienden: “… De gevangenis heeft ervoor gezorgd dat ik veel opener ben geworden. Je bent gedwongen om een beperkte ruimte te delen met mensen wier werelden erg verschillen van de jouwe. Soms spreken ze letterlijk een andere taal. Maar mensen die je voor de gevangenis nooit beschouwd zou hebben als kameraden, worden kameraden. Voormalige onderzoeksleiders. Voormalige aanklagers. Bewakers. Je gaat beseffen dat iedereen je kameraad kan zijn. Je hoeft ze alleen maar uit te leggen wie je bent en, heel belangrijk, je moet naar ze luisteren…”. Over opoffering: “… Alles wat ook maar een beetje waardevol is in de geschiedenis van de mensheid is ontstaan omdat iemand bereid was zich op te offeren voor een idee, voor een zaak, of voor iemand anders. Grootse kunst, grootse politiek, een grote religie en uiteindelijk grote liefde vinden hun oorsprong in het gegeven dat iemand die niet bang is geweest zich op te offeren naar voren is gekomen…”. Tolokonnikova gaat in hongerstaking vanwege de mensonwaardige omstandigheden in de gevangenis. Ze komt in de isoleercel terecht. Haar medegevangenen worden vanwege haar gestraft: ze mogen zich niet wassen, hun lepels worden afgepakt. Haar vrienden voeren een informatiecampagne. Tolokonnikova wint. Als ze vrijkomt richt ze een instantie op voor het beschermen en bijstaan van gevangenen: ‘Zone van het Recht’. Tolokonnikova: “… De enige manier om de meest helse dingen in het leven te doorstaan, is lachen…”. Zara Moertazaliëva, een voormalige gevangene uit de Mordovische kampen: “… Tolokonnikova is naar Mordovië gestuurd om haar te breken. De mensen die haar gestuurd hebben, geloofden in wat Poetin zei over het niet bestaan van politieke gevangenen in het hedendaagse Rusland. Ze hebben zich misrekend…”.
Uitgave: Atlas Contact – 2017, 240 blz., vertaling Ton Zwaan, ISBN 978 904 503 347 1, € 18,99
Rechtstreeks bestellen: klik hier
Geen opmerkingen :
Een reactie posten