Het laatste boek dat ik voor de zomerstop met een leeskring heb besproken is “Papegaai vloog over de IJssel” van de uit Iran afkomstige schrijver Kader Abdolah (1954), die vooral furore maakte met "Het huis van de moskee" (2006, 2e plaats NS-Publieksprijs, genomineerd als de op één na beste roman aller tijden). Het leest als een trein en bestaat uit een mix van best wel verrassende elementen, maar het heeft de diepgang van een bord soep – en dan heb ik het nog niet over alle onwaarschijnlijkheden waar ik als protestantse kerkganger en voormalig doktersassistente toch echt wel even van achter mijn oren moest krabben.
Sprookje
Het verhaal draait om de ongehuwde vader Memed Kamaal, een automonteur met gouden handjes uit Teheran, die met zijn doofstomme dochtertje Tala naar Nederland vlucht, omdat ze een ernstige hartkwaal heeft waar ze in eigen land niet aan geholpen kan worden. Tala lag overigens als babietje op een goede dag ineens in een mandje voor zijn deur. Inclusief flesje melk en briefje met tekst en uitleg (Memed was/is nogal een playboy). Helaas kunnen de Hollandse artsen ook niets voor haar doen. Haar leven hangt aan een zijden draadje. Best erg, maar Abdolah brengt het allemaal als een sprookje – en de grote boze wolf vreet ook maar mooi Roodkapje en haar oma op zonder dat daar ooit iemand van wakker ligt (voor zover ik weet). Omdat het in het asielzoekerscentrum veel te druk is voor Tala krijgen ze van een kerk een huisje aangeboden in het rustige dorpje Zalk. Aan de IJssel, vlakbij Zwolle. En wie wordt hun achterbuurvrouw? Klazien ‘uut Zalk’, die ooit als kruidenvrouwtje een beroemde televisiepersoonlijkheid werd. Kan het Hollandser? En die Klazien heeft dus een pratende papegaai, die als een soort mystieke boodschapper door de bladzijden fladdert. De wederwaardigheden van Memed in Zalk, doen me een beetje denken aan die van Pietje Puk in Keteldorp, maar dan als verhaal voor volwassenen. Niets mis met Pietje Puk, hoor - ik vond die boekjes als kind geweldig!
Schurende culturen
Memed helpt de niet meer zo jeugdige vrouwelijke koster met klusjes in de kerk, en graait al gauw onder haar streng gereformeerde rokken, terwijl zij het een en ander over Calvijn mompelt - wat totaal ongeloofwaardig bij mij overkomt, want SGP-vrouwen hebben zo hun principes. Trouwens, de asielzoekersvrouwen waarmee Memed in aanraking komt malen ook al geen van allen om de huwelijkse eer die in hun land van herkomst zo’n grote rol speelt (zie bijvoorbeeld mijn blog over “De verborgen meisjes van Kabul”). Ik zou toch wel tien keer nadenken voordat ik aan de haal ging met een Hollandse boer, wetende wat mij boven het hoofd kan hangen. Eén emigrante wordt weliswaar neergestoken door haar voormalige echtgenoot, en ligt maandenlang in coma. Ook al is ze blijvend gehandicapt, toch kan ze achteraf wel begrip opbrengen voor het feit dat haar ex haar zo heeft toegetakeld… Voortdurend is de koster bij het altaar bezig, maar ik heb heel wat protestantse kerken van binnen gezien en er nog nooit een altaar in ontdekt. Hoogstens een avondmaalstafel. Memed ontvangt als tegenprestatie voor zijn vrijwilligerswerk in een garage een flink in de barrels zittende oldtimer, waar hij smoorverliefd op is. Als hij de auto eindelijk aan de praat krijgt sterft Tala in de wagen, na het eerste showritje voor de dorpsbewoners. Haastig wordt er op zoek gegaan naar een geschikt grafje. Uiteindelijk biedt de dominee een lapje gewijde grond bij de kerk aan, wat natuurlijk erg aardig is van die dominee, maar een protestantse kerk kent helemaal niet zoiets als ‘gewijde’ aarde. Al gauw wordt Tala’s graf een soort van bedevaartsplek voor ontheemden, tot ongenoegen van de dorpelingen die zich storen aan de sigarettenpeuken, aan het bankje dat er wordt neergezet en de appelboom die er is geplant. Toch durven ze er niets van te zeggen, want voor je het weet wordt je als vreemdelingenhater te kakken gezet in de Zwolse Courant. Mehmed is in shock van een lesbische liefde en als de koster zwanger van hem raakt om hem vervolgens aan de kant te zetten, heeft hij het er moeilijk mee te aanvaarden dat hij als vader niets over zijn tweede dochtertje te vertellen heeft. Ook een Egyptische kunstschilder weet niet wat hij meemaakt als hij in de homoscene belandt met zijn wilde feesten in darkrooms en de Gay Pride. Abdolah is absoluut een meester in het verwoorden van ongemakkelijk laveren tussen schurende culturen.
Historisch
Prachtig schrijft hij over een groep van dertien bejaarde mannen uit alle hoeken van de wereld, die te oud zijn om te werken of een taalcursus te volgen, en elkaar verhalen vertellen en anderen helpen te overleven, terwijl ze samen thee drinken of uit wandelen gaan. Eentje is nogal in de war: “… Sinds hij in Nederland woonde, had hij last van dementie. Als hij zijn pillen op gezette tijden in zou nemen, zou hij er geen last van hebben, maar dat deed hij nou juist niet…”. Dat zijn dan wel wonderpillen. Ze krijgen allemaal een sjiek zwart pak van het Leger des Heils en een mooie hoed uit de voorraad van een over de kop gegane hoedenspeciaalzaak. Compleet met wandelstok lijken ze zo uit de jaren dertig overgestapt: Jezus en zijn discipelen. De groep wordt met harde hand bij een boekhandel verwijderd. De boekhandelaar weet niet dat het voor Arabische intellectuelen een gewoonte is om elkaar bij een boekwinkel te ontmoeten. Ook een mooi shot gaat over een ouderwetse munttelefoon in Zalk, waar Memed zo aan heeft zitten knutselen dat er kosteloos mee naar het buitenland gebeld kan worden. Iedere nacht, terwijl alle Zalkenaren de slaap des onschulds slapen, Memed incluis, wordt het dorp overstroomd door vluchtelingen die stilletjes naar hun familie in verre oorden bellen. Voor veel vreemdelingen is een rivier een ‘iemand’ waarbij ze hun hart kunnen luchten. Maar de riviergod van de IJssel lijkt doof dan wel dood te zijn. De IJssel antwoordt niet. Abdolah beschrijft de multiculturele samenleving van alle kanten en stipt de ontwikkeling van de laatste decennia aan via allerlei historische zaken, als de aanslag op de Twin Towers (waardoor de toon verhardt - als reactie daarop gaan de allochtone vrouwen hoofddoeken dragen en laten de allochtone mannen hun baarden staan), en de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh. In een politica is duidelijk Hirsi Ali te herkennen.
Laten we zacht zijn voor elkander, kind
En toch, en toch. Het is allemaal wel erg lief en zacht en warm. Een tijd geleden bespraken we op een leeskring “De vrijwilligster” van Antje Visser, dat een heel ander geluid laat horen. Ik ben het wel met Daniëlle Serdijn eens die in De Volkskrant van 11 oktober 2014 zegt dat “Papegaai vloog over de IJssel” slagkracht, drama en spanning mist, dat alle moeilijkheden worden gladgestreken en alle problemen opgelost. Ik veronderstel dat dat ook de bedoeling van Abdolah is geweest. In een interview in De Morgen (4 oktober 2014) zegt hij dat hij met zijn werk ‘een boodschap van hoop wil verspreiden’ en dat ‘literatuur helpt de harde toon van de realiteit te verzachten’. Albert Heller meent in het Nederlands Dagblad van 26 september 2014 dan ook dat ‘zeker nu de geest van de islam meer dan ooit een bedreiging lijkt, dit boek grote waarde heeft om elkaar te kunnen begrijpen’. Misschien typeert Abdolah de sfeer van zijn roman wel op zijn allerraaktst als hij een gedicht van Roland Holst citeert: “… Laten we zacht zijn voor elkander, kind… Wij zijn maar als de blaren in de wind… En wat de wind wil zullen wij nooit weten; en daarom – voor wij elkander weer vergeten – laten we zacht zijn voor elkander, kind…”. Daarnaast lijkt Abdolah onder het door politici zo vaak geproclameerde ‘aanpassen aan de Nederlandse waarden en normen’, vooral het wennen aan ongelimiteerd zuipen en blowen, vrije seks met jan en alleman en alleen maar aan jezelf denken, te verstaan. Als de gemiddelde moslim dit typerend vindt voor de Westerse beschaving snap ik hun reserves richting ons heel goed. Ik word daar ook niet vrolijk van.
Uitgave: Prometheus – 2014, 440 blz., ISBN 978 904 462 582 0, € 12,50
Rechtstreeks bestellen: klik hier
Geen opmerkingen :
Een reactie posten