Ondertitel: Film en christelijke filosofie
Je kunt op allerlei manieren naar films kijken. Onder andere op een filosofische. Filosofie en films hebben namelijk veel met elkaar gemeen. Ze houden zich allebei intensief bezig met de tijd waarin we leven en gaan in op de diepere vragen en motieven van ons bestaan: “… Films geven inzicht in de zoektochten die worden ondernomen en in de antwoorden die worden gevonden. Films confronteren ons met onszelf, zetten ons aan het denken. Bij films gaat het niet alleen om het verhaal maar ook om de diepere lagen die in beelden verborgen zijn…”.
Het is een kwestie van scherp kijken: naar de cultuur en naar jezelf.
Er zijn diverse filosofische richtingen. Eén daarvan is de Stichting voor Christelijke Filosofie, SCF, met leerstoelen aan verschillende universiteiten (voor meer informatie zie: www.sophieonline.nl). “Scherp gezien” verscheen bij het 75-jarige jubileum van deze stichting, als 29ste deel in de reeks “Verantwoording”. In dit boek bespreken christelijke filosofen een groot aantal films. Ze doen dat op zo’n prikkelende manier dat ik zin kreeg ze allemaal direct te gaan kijken. Dan heb ik nog wat te doen: het gaat om 15 stuks (waarvan ik er drie eerder heb gezien) - alle verwijzingen en linken naar andere films en boeken en websites over films buiten beschouwing gelaten. Dit is echt een ontzettend ‘rijk’ boek waar je zo veel kanten mee op kunt dat je er bijna in verdwaalt, en waar je als je niet uit'kijkt’ zomaar als een filosoof-in-spe uit tevoorschijn zou kunnen komen. Voor de liefhebber dus…
Waarom dat gefilosofeer over films oftewel dat ‘verder kijken dan je neus lang is’?
“… Elke film roept bepaalde emoties op, brengt een thema over en probeert ‘iets’ met de kijker te doen. Films als The Mission, The Insider, The Godfather en Des hommes et des dieux zijn stuk voor stuk mooie en indrukwekkende films. Maar deze films nodigen je ook uit ‘iets’ met je emoties te doen en er ‘iets’ van te vinden. Dit soort uitnodigingen kun je naast je neerleggen en je kunt er ook bewust op ingaan…”.
Vaak wordt je oordeel over films beïnvloed door het voorkomen van geweld, ruwe taal of seksscènes: “… Bij de betere film hebben deze een ‘functie’ en zijn ze vaak cruciaal voor het verstaan van het thema en de diepere lagen. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het ook wel eens wat te veel kan worden. Die ervaring hebben kijkers bij films als Requiem for a Dream of Magnolia. Requiem of a Dream gaat over verschillende soorten verslaving, en bevat heftige scènes op het gebied van drugs en prostitutie. Deze film is geen ‘gezellig avondje uit’ meer, maar eerder een ‘bezoeking’. De muziek is onrustig en angstaanjagend, de beelden blijven lang in je hoofd hangen en de gitzwarte afloop raak je niet gemakkelijk kwijt. Niet voor niets wordt deze film wel de beste ‘antidrugsfilm’ ooit genoemd. Zo’n film kan niet anders dan heftig zijn…”.
En soms oordeel je gewoon veels te snel: “… Veel mensen vallen over het eerste uur van de film Bruce Almighty, waarin de hoofdpersoon voor een week de almacht van God krijgt en er van alles mee doet. Maar hij komt erachter dat hij niet het belangrijkste voor elkaar kan krijgen, namelijk om zijn vriendin van hem te laten houden. Dan ontdekt hij pas de ware betekenis van liefde en gebed. Wie de film voor die tijd uitzet, mist die buitengewoon christelijke les…”. Natuurlijk kun je van mening zijn dat je een christelijke les nooit in zo’n vorm moet aanbieden.
“… Een ander voorbeeld is de film Magnolia, die door filmliefhebbers, al dan niet christelijk, geroemd wordt. In het eerste deel van deze film worden zo’n beetje alle tien geboden van God overtreden met tragische drama’s voor iedereen tot gevolg. Wie zijn Bijbel kent, kan niet anders dan het oordeel van God daarover verwachten. De filmmaker zwijgt hierover, maar in de film komt dat oordeel ook op niet mis te verstane wijze en daarna volgt iets van heling en genade in sommige van die geschonden levens…”. Een niet-gelovige zou tot de conclusie kunnen komen dat ‘het kwaad zichzelf straft’. Een film die bij tijden nauwelijks te harden is, maar met een waarheid die je zou missen als je te vroeg de stekker eruit trekt.
De volgende films worden besproken:
* Des hommes et des dieux, die te omschrijven is met een passage uit de Pensées van Pascal: ‘de mensen doen elkaar nooit zo grondig en met opgeruimd gemoed kwaad als wanneer het om geloofsovertuigingen gaat’.
* American Beauty “… ontmaskert de mythe van de moderne mens; de mythe dat geluk maakbaar is, de mythe dat de mens zelf vorm kan geven aan zijn leven, de mythe dat relaties ‘volmaakt’ kunnen zijn en tenslotte de mythe dat materieel geluk, seks en carrière de basis kunnen zijn van een zinvol leven. American Beauty laat zien hoe kwetsbaar mensen zijn en – zonder dat ze het weten – anderen kwetsen…”.
Ricky is één van de meest intrigerende figuren in de film. Hij zit niet gevangen in de wereld van consumptie, glitter en seks. Maakt als hobby video-opnames. Het gaat hem maar om één ding: schoonheid. “… Ricky vertelt dat hij eens een opname heeft gemaakt van een doodgevroren dakloze vrouw omdat het zo verbazend was: ‘Als je zoiets ziet, dan is het net alsof God naar je kijkt. En als je wilt dan kun je terug kijken.’ Als je dat doet zie je ‘schoonheid’, aldus Ricky. In een andere ontroerende scène zien we hoe hij het ‘mooiste ding laat zien dat hij ooit gefilmd heeft’: een wit plastic tasje dat door de wind wordt opgenomen en heen en weer wordt geslingerd. Met tranen in zijn ogen zegt Ricky dat er ‘soms zoveel schoonheid in de wereld is, dat hij het gevoel heeft dat hij het niet meer aan kan’…”.
* Trois Couleurs: Bleu. Ongeveer in het midden van de film zegt Julie tegen haar dementerende moeder: “En nu wil ik nog maar één ding: niets. Vrienden, geliefden, bezittingen, het zijn allemaal valstrikken.” Ze heeft haar man en dochtertje verloren bij een auto-ongeluk. “Ik was gelukkig. Ik hield van ze en zij hielden van mij.” Aan het einde van de film komt het thema van het ‘niets’ terug. Een koor zingt de tekst van 1 Korintiërs 13. ‘Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kon verplaatsen – had ik de liefde niet, ik zou niets zijn. Al verkocht ik al mijn bezittingen omdat ik voedsel aan de armen wilde geven, al gaf ik mijn lichaam prijs en kon ik daar trots op zijn – had ik de liefde niet, het zou mij niet baten’(NBV).
* Into the Wild: een adolescent op zoek naar volmaakte vrijheid. Echter, “geluk is alleen maar echt als het gedeeld wordt”.
* The Godfather: over “de tragiek van het kwaad”. Een dialoog:
“… Kardinaal: ‘Zou u willen biechten? ’Michael (lacht): ‘(…) Ik wil niet te veel van uw tijd in beslag nemen.’ Kardinaal: ‘Ik heb altijd tijd om zielen te redden.’ Michael: ‘Wel, ik ben niet meer te redden. (…) Wat is de zin van biechten, als ik geen berouw heb?’ Kardinaal: ‘Ik hoor dat u een praktisch man bent. Wat hebt u te verliezen?’ Michael (biecht uitvoerig, maar met tegenzin): ‘Ik heb de dood van mijn broer bevolen. Hij kwetste mij. Ik heb de zoon van mijn moeder gedood. Ik heb de zoon van mijn vader gedood’ (breekt in tranen uit). Kardinaal: ‘Uw zonden zijn verschrikkelijk, en het is terecht dat u pijn hebt. Uw leven zou gered kunnen worden, maar ik weet dat u dat niet gelooft. U zult niet veranderen’ (toch schenkt hij Michael absolutie)…
Een van de mooiste uitspraken van de kardinaal in film III, is als hij een steen uit het water haalt, in tweeën breekt en over de binnenkant tegen Michael zegt: “… Kijk. Helemaal droog. Hetzelfde is gebeurd met mensen in Europa. Eeuwenlang zijn zij omgeven geweest door het christendom, maar Christus is niet binnengedrongen. Christus ademt niet binnen in hen…”.
* Hable con Ella. Verslagen biecht Marco op dat het hem niet lukt het comateuze lichaam van zijn vriendin Lydia aan te raken. Ondertussen gaat Benigno onverstoord door met het verzorgen van Alicia, die ook in coma ligt. Hij kijkt Marco aan en geeft zijn geheim bloot in de vorm van een gebod: ‘Hable con ella’ (‘praat met haar’).
De Engelse theoloog Graham Ward doet onderzoek naar lichamelijkheid in het christendom. Hij merkt op “… dat we, ondanks onze obsessie met het lichamelijke, toch bijzonder veel tijd in de virtuele, lichaamsloze wereld besteden. En wat we dan met ons lichaam doen is meer gericht op het verbeteren van ons lichaam tot een hoger ideaal, dan het bevestigen van ons eigen lichaam. Fitness, photoshop, cyberspace en andere tijdsbestedingen zijn manieren om ons lichaam te vormen tot het volmaakte lichaam dat ons voor ogen staat. Een onrealistisch ideaal in onze geest doet ons wegdromen, weg van het lichaam dat we hebben…”. Volgens Ward zijn we gnostici geworden; onze bezigheden zijn juist ‘ontlichaamd’…
* Finding Neverland: een lofzang op de fantasie. “… Volwassenen noemen het vermogen om de aard van een werkelijkheid achter onze werkelijkheid te vermoeden ‘maar fantasie’, een achtergebleven gesteldheid van het verstand. In werkelijkheid is fantasie een volwaardige gesteldheid van het hart: het vermogen je voor te stellen waar die glorieuze verscheidenheid van schoonheid, waarheid en goedheid vandaan komt. Geloof en fantasie liggen niet zover uit elkaar… Fantasie, film en filosofie: ze doen alle drie een appel op het hart van de mens om het ongelooflijke te geloven…”.
* The Visitor. Thema’s: interculturele communicatie en de verhouding tussen verstand en gevoel. Over een eenzame economieprofessor.
* Il y a longtemps que je t'áime. Over een vrouw die haar eigen kind vermoordde. Van de schrijver van het ongelooflijk mooie "Grijze zielen" en "Het verslag van Brodeck": Philippe Claudel.
* Eternal Sunshine of the Spotless Mind. Wat gebeurt er als je alle vervelende en nare dingen uit je geheugen laat wissen? Een leven zonder vlek of rimpel…
* The Mission. Over machthebbers en martelaren.
* Das Leben der Anderen. Het gevaar van een utopie.
“Het verschrikkelijke en onvoorstelbare kwaad bleek ook opgebouwd te kunnen worden uit duizenden banale handelingen, ja zelfs miljoenen.” Hannah Arendt
“Het zogenaamd Absoluut Goede blijkt, juist omdat men er zich niet tegen de afgrond van het steeds potentiële radicale kwaad gewapend heeft, met het Absoluut Kwade samen te vallen.” Hans Achterhuis
* Gattaca. Over wat er gebeurt in een toekomstige wereld waar via genenselectie perfecte mensen worden geboren.
* WALL-E. Grappige animatiefilm waarin het leven van een robotje, met al zijn eigenschappen als liefde, nieuwsgierigheid en verantwoordelijkheidsbesef, door dikke lagen van afval en een van techniek vergeven milieu heen breekt. Over bekering van het consumentisme.
* The Insider. Integriteit en moraliteit in het zakendoen. “Je verdient goed. Je zorgt voor je gezin. Wat zou daar fout aan zijn?”.
Eerder is een aantal van bovenstaande films in samenwerking met het Nederlands Dagblad en Blikoponeindig.nl uitgebracht als dvd-verzamelbox onder dezelfde titel.
Wat mij betreft: ik ben aankomende winter weer helemaal onder de pannen!
“Scherp gezien” is voor € 19, 50 rechtstreeks te bestellen bij internetboekhandel IZB- Ark als je hier klikt. (IZB-Ark is onderdeel van de IZB, een missionaire organisatie binnen de Protestantse Kerk in Nederland, PKN, die gemeenten en gemeenteleden adviseert, stimuleert en ondersteunt door middel van toerusting, materialen en missionair werkers.)
Uitgave: Buijten & Schipperheijn Motief - 2011
Geen opmerkingen :
Een reactie posten