De Didache – Arjan de Kok

Subtitel: Het onderwijs van de apostelen

De Didache, kortweg ‘de leer’ genoemd, is een oorspronkelijk Grieks document (Arjan de Kok verzorgde dan ook een tweetalige uitgave) uit de begintijd van het christendom. En dus een zogenaamd ‘eerste-generatiegeschrift’. In de periode dat het Nieuwe Testament in wording was, zo rond de eerste eeuw, werd het door veel christenen, waaronder bijvoorbeeld bisschop Clemens van Alexandrië, als onderdeel van de Bijbel erkend. Maar toen de lijst van canonieke en apocriefe boeken aan het eind van de vierde eeuw definitief was vastgesteld, zat deze oude catechese er niet bij. Het raakte in vergetelheid en verdween uit de geschiedenis. Tot het in 1873 in de bibliotheek van een klooster in Istanbul terug werd gevonden door ene Philotheos Byrennios. Tien jaar later gaf hij het opnieuw uit.

Doe dan wat u kunt
De Didache is verdeeld in zestien korte hoofdstukjes die handelen over drie soorten aanwijzingen: 1) voorschriften voor het leven, 2) voorschriften voor de doop, vasten en dankzegging en 3) voorschriften voor het gemeenschapsleven.
Volgens de Didache zijn er twee wegen, één van het leven en één van de dood. Natuurlijk gaat het erom dat je de weg van het leven kiest. De essenties van de weg ten leven zijn onder andere liefde, nederigheid, zachtmoedigheid, geduld, argeloosheid, barmhartigheid, rechtvaardigheid, goedheid en aanvaarding van wat je overkomt in ontzag voor het hogere. Je mag niet moorden. Geen seks met jongens hebben; letterlijk staat er het woord ‘paidofthoriseis’ dat ‘jongens bederven, bezoedelen’ betekent. Bij ons heeft ‘pedofilie’ betrekking op seksueel misbruik van kinderen maar met ‘paido’ worden geen ‘kinderen’ maar ‘jongens’ of ‘jongetjes’ bedoeld. Paulus heeft het over ‘schandknapen’ of ‘knapenschenders’. Verder is het verboden ontucht te bedrijven. Te stelen en te haten. Je mag geen magie bedrijven. Geen kind vermoorden door een miskraam op te wekken of een pasgeborene te doden. In de vroege kerk lijkt er al een verbod op abortus te hebben bestaan. In de ‘Eed van Hippocrates’ (ca. 400 v. Chr.) die artsen in de tegenwoordige tijd afleggen staat: “Nooit zal ik een vrouw een instrument voorschrijven om een miskraam op te wekken”; daarmee werd gedoeld op een pessarium met plantaardige stoffen – Convolvulus scammonia - die de weeën op gang brachten. Je mag niet begeren wat van de naaste is. Geen meineed plegen. Geen vals getuigenis afleggen. Geen kwaad spreken. Niet afgunstig, dubbelhartig, hebzuchtig, inhalig, schijnheilig, kwaadaardig, trots, opvliegend, partijdig, kwaaddunkend, arrogant of hoogmoedig zijn.
De weg van de dood wordt gekenmerkt door egoïsme, slechtheid, vervloeking, moord, echtbreuk, begeerte, ontucht, diefstal, afgoderij, magische handelingen, tovenarij, berovingen, valse getuigenissen, schijnheiligheden, dubbelhartigheid, bedrog, hoogmoed, arrogantie, hebzucht, vuile taal, jaloersheid, onbeschaamdheid, zinloosheid, trots en grootspraak. Na deze opsomming volgt opmerkelijk mild: “… Wanneer u het gehele juk van de Heer kunt dragen, zult u volmaakt zijn. Zo niet, doe dan wat u kunt…”.

Drie-eenheid
De twee wegenleer, die zo Joods is als het maar kan, deed mij sterk denken aan het mensbeeld dat Ronald en Maresca van der Molen in “Dromen, een geschenk van God” (zie mijn vorige blog) voorstaan. Ik weet dat er onder christenen verschillend over wordt gedacht, maar zij zien de mens als een eenheid van geest, ziel en lichaam. Ik vind dat wel een mooie voorstelling, omdat als de mens naar het beeld van God geschapen is, dat overeenkomt met de drie-eenheid van God als Vader, Zoon en Heilige Geest. En eveneens met het idee van het lichaam als ‘tempel van de Heilige Geest’: een tempel bestaat immers uit een voorhof, het heilige en het heilige der heilige. Dit zeggen Ronald en Maresca erover: “… Je lichaam is het meest tastbaar en wordt ook wel je stoffelijke deel genoemd. De ziel en geest zijn de plekken waar het denken, het gevoel en de wil zich bevinden. Ze hebben betrekking op het innerlijk van de mens. Het verschil tussen je geest en je ziel is dat je ziel zich naar ‘beneden’ richt. Het is de plek waar jouw hartstochten, verlangens en begeerten zich bevinden. Je geest (ook wel je hart genoemd) staat in verbinding met je ziel en is gericht naar ‘boven’…”. Je zou dus kunnen zeggen dat de weg van het leven te maken heeft met je geest, en de weg van de dood met je ziel.
Het mooiste dat ik in dit verband ben tegengekomen las ik in “Compassie”, een boekje van godsdienstexpert Karen Armstrong. Daarin zegt ze dat ons 'oude reptielenbrein' nog steeds in een primitieve race of the fittest is gefocust op de vier v’s: voedsel, vechten, vluchten en voortplanten. ‘The Selfish Gene’. De weg van de dood. In de loop der tijd heeft zich in onze neo-cortex echter een nieuw hersengebied gevormd waardoor wij het vermogen hebben om keuzes te maken en compassie te ontwikkelen. Volgens haar stimuleren alle godsdiensten ons om dat te doen. De weg van het leven.

Schijnheiligen
De middelste hoofdstukjes gaan over de doop, het vasten en de eucharistie of het avondmaal. Opmerkelijk is dat geadviseerd wordt te dopen in stromend water. Degene die doopt en de dopeling wordt opgedragen voorafgaand te vasten. Dat zou kunnen duiden op de volwassendoop. Verder staat er dat je niet tegelijk met de ‘schijnheiligen’ moet vasten. Die vasten op maandag en donderdag, dus kun jij het beter op woensdag en vrijdag doen. Wie die ‘schijnheiligen’ precies zijn wordt niet verteld, maar Arjan de Kok denkt hier aan anti-Joods sentiment. Volgens de Mischna (joodse leefregels) vasten de Joden op maandag en donderdag.
Ook wordt opgeroepen driemaal per dag het Onze Vader te bidden.
De laatste hoofdstukjes gaan over het gemeenschapsleven. Rondtrekkende apostelen of profeten moeten gastvrij worden ontvangen, maar ze mogen niet langer dan een dag blijven, en hooguit twee of drie als ze in nood zijn. Als een profeet niet doet wat hij voorstaat, is hij een valse profeet. Er wordt gewaarschuwd voor mensen die werkschuw zijn en munt willen slaan uit het profeet-zijn.
De Didache eindigt met een beschrijving van het einde der tijden, waarin er leugenprofeten zullen opstaan en liefde in haat verandert. Er zal een verleider verschijnen die zich voordoet als de Zoon van God, en die allerlei tekenen en wonderen verricht. Hij zal goddeloze dingen doen die nog nooit hebben plaatsgevonden. Iedereen die achter hem aangaat zal weggevaagd worden, maar zij die volharden in het geloof worden gered, als de echte Heer verschijnt op de wolken van de hemel.

Wettisch
Deskundigen geven verschillende redenen waarom de Didache niet in de Bijbel werd opgenomen: het boek zou ‘de rechtvaardiging door goede werken’ leren (Paulus stelt dat wij alleen door geloof behouden worden). Het zou te wettisch zijn (zie de strenge regels omtrent het vasten en bidden). Noch de doop, noch de eucharistie of het avondmaal, worden in verband gebracht met de dood van Jezus. Ook is er nergens sprake van berouw of vergeving van zonden.

Uitgave: Stad op een berg – 2014, 97 blz., ISBN 978 908 218 692 5, € 11,95
Rechtstreeks bestellen: klik hier