De geest van het Oude Loo – Han van Bree

Subtitel: Juliana en haar vriendenkring 1947 – 1957

Jung-kenner Tjeu van den Berk vertelt in zijn lijvige “In de ban van Jung” dat onder andere koningin Juliana zoveel interesse aan de dag legde voor de zogeheten Eranos-conferenties (een spiritueel-wetenschappelijk platform waar de Zwitserse psychiater en cultuurfilosoof Jung verschillende keren sprak), dat ze alle Eranos-Jahrbücher aanschafte. Ook bleek ze veel waardering voor het werk van de legendarische gnosiskenner Gilles Quispel te hebben. In “De geest van het Oude Loo” vertelt Han van Bree over een kring van religieuze zoekers die ze zélf bezocht, en gecentreerd was rond ‘gebedsgenezeres’ Greet Hofmans. Het is te begrijpen dat Juliana’s luchtfietserij vanuit de politiek met argusogen werd bekeken. Wat moet er gebeuren met een koningin die zich afhankelijk maakt van iemand die een lijntje met God zegt te hebben? Je kunt Juliana als naïef beschouwen, maar volgens Han van Bree moet je niet vergeten dat haar tijd anders was dan nu. Communisme en kernwapens werden als levensbedreigend ervaren, tachtig procent van de Nederlanders ging naar een of andere kerk, de onmondige vrouw stond achter het aanrecht, Juliana had te maken met een overspelige man en zó erg was die Greet Hofmans nu ook weer niet…

Raspoetin
Het is nota bene prins Bernhard zelf die het ‘helderhorende’ medium Greet Hofmans in eerste instantie naar het paleis haalt, in verband met de oogproblemen van zijn jongste dochter, toen nog prinses Marijke geheten. Hofmans vangt ‘doorgevingen’ op van ‘Boven’, waarmee ze nadrukkelijk de christelijke Schepper-God bedoelt. Het is aan de mensen die daarvoor open staan deze berichten te interpreteren en er wel of niet wat mee te doen. ‘Juffrouw’ (want ongetrouwd, en alleen daarom al een beetje ‘eng’) Hofmans krijgt al gauw een hechte band met koningin Juliana, prinses Wilhelmina en andere mensen in de koninklijke omgeving. Daarop laat koningin Juliana door anderen een conferentie plannen, in het middeleeuwse kasteeltje “Het Oude Loo” (Apeldoorn), waarop met gelijkgestemden - à la Greet Hofmans - van gedachten gewisseld wordt over hoe gestalte kan worden gegeven aan Gods plan met de wereld. Je kunt spreken over wilde ideeën betreffende een waar ‘vrederijk’, dat bereikt kan worden als iedereen op zijn eigen manier de weg naar God vindt, maar meer dan dat hebben de Loo-vrienden niet voor ogen. De bijeenkomsten zijn een groot succes; uiteindelijk worden er zeventien gehouden. Prins Bernhard moet niets van de Hofmanskliek hebben, fluistert het Duitse blad “Der Spiegel” na een tijdje in dat er rare dingen gebeuren achter de schermen van het Nederlandse hof, en een rel van jewelste is geboren. De strikt privé gehouden Oude Loo-conferenties worden wereldnieuws. En passant komt ook de huwelijkscrisis van Juliana en Bernhard – die in alle discretie al tijden vreemd gaat – op straat te liggen: de op macht beluste ‘Wunderdoktorin’ Greet Hofmans zou een wig proberen te drijven tussen beide echtelieden. Het geruchtmakende artikel heeft als titel: “Zwischen Königin und Rasputin” (13.06.1956). Nou, dan weet je het wel…

Aardig, warm en sereen
Was het echt zo erg? Han van Bree schetst een portret van Hofmans waaruit zeker geen manipulerende toverkol naar voren komt. Uiteindelijk geneest de al jong in theosofie geïnteresseerde Hofmans ook niet in de traditionele zin, maar herstelt ze het contact tussen God en haar cliënten, wat een helende werking heeft. Het gezichtsvermogen van prinses Marijke verbetert dan ook niet, maar ze leert wel met haar handicap om te gaan, en dat is al heel wat vinden haar ouders. Maar Bernhards’ houding jegens Hofmans verandert gaandeweg, en in 1949 zet hij haar als charlatan Soestdijk uit. Toch omschrijven degenen die Hofmans goed kennen haar als ‘aardig’, ‘warm’, ‘sereen’, en wat ook wel wat zegt volgens mij, kinderen zijn absoluut niet bang voor haar. In haar kielzog komt echter ene Wim Kaiser als spreekbuis mee, en dat is een heel ander verhaal. Beiden stellen zich onvoorwaardelijk in dienst van de Allerhoogste. Maar de compromisloze geestdrijver Kaiser mist ten ene male het charisma van Hofmans. Kaiser hamert er keer op keer op dat door anderen bedachte vormen, dogma’s en leefregels de Godsregering die hem voor ogen staat alleen maar belemmeren – dus hij heeft een gruwelijke hekel aan kerken. Het gaat hem om een authentiek en rechtstreeks contact met God; zonder bemiddelaars, of wat dan ook. Dat is ‘vrijheid’. Leven en geloven is een eenzame strijd. Is lijden. Zie Job en Jesaja. Wie het niet met hem eens is, krijgt er genadeloos van langs.

Project wereldvrede
Kaiser en Hofmans vormen al gauw de spil van een hechte vriendenkring rond Juliana. Zondagsmiddags komen ze bij iemand thuis bij elkaar om over mystieke zaken te praten. De deelnemers zijn ervan overtuigd aan de vooravond van een nieuw tijdperk te staan, waarin God ‘alles in allen’ zal - zo niet - zijn, dan toch worden. Uit deze bijeenkomsten worden de Oude Loo-conferenties geboren. Het is de bedoeling om steeds verschillende ‘prominenten’ uit te nodigen die een lezing over een spiritueel onderwerp houden, waarna er tussen de in principe ook eenmalig uitgenodigde toehoorders een vrije uitwisseling van gedachten kan plaatsvinden. Dit alles om complotdenken te voorkomen en het gedachtegoed van het Oude Loo onder zoveel mogelijk mensen te verspreiden. Door vanuit verschillende invalshoeken het goddelijke te benaderen, zal Gods wil met de wereld vanzelf duidelijk worden. Project ‘wereldvrede’ (let wel, de Koude Oorlog woedde in alle hevigheid, de mensen waren ontzet over de Holocaust en de atoombom). De visie van de deelnemers, van wie welwillendheid en solidariteit wordt verwacht, komt er op neer dat ze vinden dat de wetenschap te ver is doorgeschoten en dat de mensheid voor een fundamentele keuze staat: voortgaan op de weg van zelfvernietiging of terugkeren tot God. De leiding wordt zoveel mogelijk aan God overgelaten, wat je ook zou kunnen vertalen met ‘we zullen wel zien wat er van komt’. Men vertrouwt volledig op de ‘doorgevingen’ van Greet Hofmans. Aan vaagheid geen gebrek. En dat is precies waarom het fout gaat tussen de Oude Loo-groep en hun onbewuste inspirator, de schrijfster van “Creators of the modern spirit”: Barbara Waylen. De laatste staat een universele kerk en een wereldregering voor ogen, met het doel ‘nooit meer oorlog’. Maar om dat af te laten hangen van de ‘doorgevingen’ van Hofmans en co. is haar wat al te bar. Niemand minder dan Eleanor Roosevelt, goede vriendin van Juliana en weduwe van de Amerikaanse president Roosevelt, vindt dat ook.

Theocratie
Er komen dus negatieve reacties (er zou te weinig aandacht zijn voor de Bijbel en uitgenodigde dominees constateren een afschuw voor reguliere kerken), maar de positieve overheersen. Veel deelnemers zijn diep onder de indruk van de verheven en soms bijna betoverende sfeer op het Oude Loo. Vooral s’ avonds, als de kaarsen branden, want er is geen elektriciteit. Han van Bree geeft een gedetailleerde opsomming van alle sprekers (waarvan de bekendsten voor mij Martin Buber en Gilles Quispel zijn), hun onderwerpen, en de feedback van de luisteraars. De intentie is om mensen uit alle lagen van de bevolking uit te nodigen, maar in de praktijk komen de gasten voornamelijk uit de betere kringen, zijn ze overwegend vrouw, en van rijpere leeftijd. Omdat een ondogmatisch godsgeloof wordt verondersteld verkeren er opvallend veel buitenkerkse Nederlands Hervormden, quakers en theosofen onder. Zelfs moslims en hindoes treden aan. Politici en kunstenaars ontbreken nagenoeg. Het Oude Loo-gebeuren krijgt het stempel van een sekte. Ook wordt het als een voorhoede van de latere New Age-beweging gezien. Onterecht, volgens Han van Bree, want de christelijke God is en blijft superieur, en er wordt niet uitgekeken naar het nieuwe tijdperk van de Waterman, maar naar een 'theocratie'. De Oude Loo-groep is eerder te typeren als een ouderwetse christelijke beweging. En wat Hofmans gebedsgenezing betreft, charismatische evangelisten brengen in die tijd eveneens tienduizenden mensen op de been door genezing te beloven: Thomas Lee Osborn, Hermann Zaiss, Johan Maasbach en Billy Graham. Weliswaar tot afgrijzen van de gevestigde kerken. Daar wil ik nog aan toevoegen, dat in de kerken waar ik heden ten dage kom, vanzelfsprekend wordt aangedrongen op een ‘persoonlijke relatie met de Heer’ (wat je daar dan ook onder mag verstaan).

Wie zichzelf overwint is sterker dan wie een stad inneemt
Ondertussen richt prins Bernhard ook zijn eigen geheime clubje op: de Bilderberg-conferenties. Eveneens als reactie op WO II en de Koude Oorlog, maar hij zoekt het in politiek-economische hoek. Door zijn zakelijke aanpak bestaan deze conferenties nog steeds, terwijl die van Juliana allang ter ziele zijn. De echtgenoten komen lijnrecht tegenover elkaar te staan. Bernhard suggereert dat de Hofmansadepten communistische sympathieën koesteren en Juliana is op zijn zachts gezegd ook niet blij: hoe kan zij een onafhankelijk en boven de partijen staand staatshoofd spelen als haar man achter haar rug om met allerlei invloedrijke bobo's konkelt? Er komt vanzelf een einde aan Bernhards’ escapades door zijn aandeel in de Lockheed-affaire. Tegen de tijd dat de koninklijke huwelijkscrisis een topic in zelfs buitenlandse kranten is - ‘NAVO-man Bernhard versus de pacifistische Juliana’ – wordt de commissie-Beel in het leven geroepen om de zaak te lijmen. Bernhard speelt het keihard. Hij dreigt Juliana uit de ouderlijke macht te zetten en ontoerekeningsvatbaar te verklaren. Juliana mag dan de baas van het land zijn, hij is de baas in huis (volgens de toen geldige wet). Realisme versus idealisme. In het echt blijkt Bernhard helemaal niet zo ongevoelig voor het bovennatuurlijke. Evenals Juliana, gelooft hij in UFO’s, en laat hij met behulp van een wichelroede zijn paardenstallen verplaatsen. Uiteindelijk wordt Juliana min of meer gedwongen de banden met Greet Hofmans en alle andere Hofmansgetrouwen te verbreken: ze ontslaat personeel en ziet veel goede vriendinnen niet meer – wat van die kant tot heftig onbegrip leidt. Waarom neemt ze het niet wat meer op voor Hofmans (die zelf trouwens Juliana’s handelen wel kan snappen)? De Oude Loo-conferenties gaan nog een paar keer door zonder de koningin, maar sterven een stille dood. Bernhard wordt geadviseerd geen privézaken aan de pers te lekken, waar hij zich geen bal van aantrekt. Juliana neemt met grootsheid van geest haar verantwoordelijkheid op zich. Ze doet een (enorm) stapje terug. Dat ontroert mij: wie zichzelf overwint is sterker dan wie een stad inneemt. Ze redt haar huwelijk en de monarchie, en toont zich dus verre van een labiele, godsdienstgestoorde, willoze speelbal van een groep fanatici – zoals ze vaak wordt neergezet. Het moet haar heel veel gekost hebben. Hoeveel zullen we misschien pas weten als haar dagboeken openbaar gemaakt mogen worden: in 2054.

Uitgave: Conserve – 2015, 479 blz., ISBN 978 905 429 269 2 , € 34,99
Rechtstreeks bestellen: klik hier