“Aan allen die meer lezen dan de letters”. Een citaat dat uitdaagt: het begin van deze enorme pil (539 blz.).
Het leuke van recenseren is dat uitgeverijen je de meest eigenaardige boeken toesturen. Hier is er weer zo’n eentje.
De voorkant ziet er spannend uit met een donkere foto van een geheimzinnig bos. Er zit ook wel een zekere intrige in het verhaal dat draait om geroofd joods kunstbezit; maar dat heeft niets met een bos te maken en wordt zo uitentreuren uitgesponnen dat het de spanning eigenlijk wegneemt.
Het vreemde aan deze roman is dat het op een ongelooflijk ouderwetse manier is geschreven. Alsof de nederlandstalige, maar in Frankrijk wonende, schrijver (1942 – naam is een pseudoniem – debuteerde met ‘Apollo aan de Seine’ – dit is zijn tweede boek) het een halve eeuw in een kast heeft laten slingeren en ten langen leste in 2011 toch maar openbaar heeft gemaakt.
Want zeg nu zelf, uitdrukkingen als ‘hier ter stede’ i.p.v. ‘hier ter plekke’, uitspraken over ‘eerzame’ en ‘rechtschapen’ burgers, en mensen die geen ‘nee’, maar ‘neen’ zeggen: ik kom dat toch maar zelden tegen. Het irriteert, maar prikkelt ook. Ik dacht steeds: waar gaat dit naar toe – en las dan toch maar weer verder.
Het verhaal volgt de ontwikkeling van twee tot elkaar veroordeelde jongens/mannen; Frans Klepel, een rijkeluistandarts, en Gijs Slot, een eenvoudige postbode.
Ze ontmoeten elkaar op een hobby-vereniging die zich bezighoudt met een miniatuurspoorlijntje compleet met locomotieven, treinstellen, stations, spoorwegovergangen, bruggen en alles: "Het Smalspoor". Met deze publiekattractie stropen ze door het hele land allerlei feesten en jaarmarkten af. Nooit geweten dat zoiets bestond. Net als in “Moby Dick” een hoofdstuk “cetologie”(wetenschap over de walvissen) alles uit de doeken doet over de walvis, komt in dit boek ook een hele uitleg voor over de geschiedenis van de mini-trein. Na lezing weet je dus alles over zoiets mafs als het smalspoor.
Het boek ademt de sfeer van de jaren 50/60/70. Van de man-vrouwrelaties – buitenechtelijke verhoudingen heten nog geen ‘avontuurtjes’ , maar worden gedefinieerd als ‘overspel’, en lopen onvermijdelijk slecht af: "... Hoe denken jullie je leven te gaan inrichten? Je moet natuurlijk niet denken dat dit allemaal zo tot in den eeuwigheid kan doorgaan. Wat denkt je wettige echtgenoot eigenlijk wel van die hemelse liefde van jullie?..." – tot de heilige hiërarchische gezagsverhoudingen:
“…Hij kwam uit een arm, eenvoudig gezin. Mensen die niets gewend waren. Allemaal heel volgzaam, die letterlijk geloofden wat de grote heren vertelden…”. Zo is er een gek verhaal over een baron die voor zijn accountant niet wil weten dat hij maar een prutsinkomen heeft, en daarom een enorm salaris opgeeft, waardoor zijn belastingaanslag zo hoog is dat hij die niet kan betalen.
Ook houdt Gijs “… niet van de in gang zijnde mode om iedereen maar met jij en jou aan te spreken en elkaar bij het minste of geringste om de hals te vallen…”.
Ik heb gelezen dat de schrijver werkzaam was als kandidaat-notaris, belastingadviseur en advocaat. Dat is duidelijk te merken in dit boek.
Het lijkt erop dat Lupus bang is geweest dat de lezer de draad van het verhaal gaandeweg verloor. Er is sprake van veel herhaling. Op blz. 448 wordt een kleine samenvatting van de roman tot dan toe gegeven, die ik net zo goed even kan overnemen, om de inhoud grofweg weer te geven:
“… De grootouders van Gijs en hun gezin waren in de oorlog omgekomen. Het waren joden. Alleen de moeder van Gijs had het er levend afgebracht. De grootvader van Gijs had in de oorlog zijn inboedel ondergebracht bij de vader van Frans. Daarvan was niets meer over. Er was een schilderij uit het ouderlijk huis van mevrouw Slot, de moeder van Gijs, opgedoken in Amerika waar het op een veiling aan een museum was verkocht voor twee miljoen dollar. Een internationale joodse organisatie was voor mevrouw Slot een rechtszaak tegen Frans begonnen om het verlies van dat schilderij goed te maken. Frans was als erfgenaam aansprakelijk voor de schulden van zijn vader. Frans ontkende alles en zei dat er niets te bewijzen viel…”.
Dat laatste valt natuurlijk nog maar te bezien.
De manier waarop het leven van Gijs Slot wordt neergezet, deed me denken aan een boom, met een heleboel takken. Iedere tak staat voor een vriendin of een interesse of een beroep. Als hij het zat is bij de post, wordt hij toneelspeler en vervolgens eigenaar van een keukenhandel. Een hele leuke tak gaat over zijn optreden in een boekenprogramma op televisie, waar lezers het tegen elkaar opnemen, en hij een van de intelligentste blijkt te zijn.
Lupus lijkt te willen laten zien dat ons leven van (nood)lot en toeval aan elkaar hangt. Van het één verzeil je in het ander; we hebben weinig zelf in de hand.
In het boek veel fragmenten over kunst. Moderne kunst, rockmuziek en ‘de Nieuwe Zakelijkheid’ breken door. Ik las dat de schrijver ook uitvoerend musicus is.
Verrassend stukje over artistieke ervaring: “… De zogenaamde romantische benadering betekent in feite dat men zich meer aan het verschijnsel overgeeft en minder een onderzoekende instelling heeft of deze loslaat. In de romantische benadering heeft men minder oog voor de onzelfstandige delen van het verschijnsel of, zo men wil, het detail. Men laat zich meeslepen door de indrukken van het grote geheel. De verkennende blik, de kritische geest, raakt op de achtergrond, men geeft zich over aan het gevoel, aan de passiviteit.
In wezen is dat de kern van de artistieke ervaring. De ware kunstenaar streeft ernaar met zijn informatie zijn publiek te brengen in een staat van zielsverrukking, waarin het kritisch bewustzijn is uitgeschakeld…”.
Aldus Celeste Lupus.
Dus van de takken naar de boom; zal ik maar zeggen.
Dat deze roman mij in een staat van zielsverrukking brengt, kan ik niet zeggen.
Laat ik het er maar gewoon op houden dat ik het een nogal ‘apart’ boek vind.
"Het smalspoor" is voor €24,95 rechtstreeks te bestellen bij internetboekhandel IZB-Ark als je hier klikt (voor meer informatie over IZB-Ark: zie kolom hiernaast).
Uitgave: Aspekt - 2011
Geen opmerkingen :
Een reactie posten