Borderline Times – Dirk De Wachter

Subtitel: “Het einde van de normaliteit”.

Psychiater Dirk De Wachter (KU Leuven) concludeert in zijn maatschappijkritische “Borderline Times” dat we vandaag de dag op allerlei gebied nogal ‘doorslaan’. Living on the edge. We worden er met z’n allen doodmoe van. Het fascinerende en paradoxale is dat hij, door het te hebben over ons gebrek aan normaliteit, er tevens een pleidooi voor houdt. Het lijkt een beetje in de lucht te hangen. En daar heb ik niéts op tegen. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.

Sekserollen
Neem bijvoorbeeld het vervagen van de sekserollen: “… We hebben nu hetero’s en homo’s, maar ook transseksuelen, transgenders, metroseksuelen en retroseksuelen, en van al die categorieën ook nog alle tussenvormen…”.
De Wachter haalt ene Guinevere Claeys aan die zegt: “… De hele volksverhuizing halfweg de vorige eeuw – vrouwen drongen het mannenterritorium binnen waardoor mannen op hun beurt het rijk der vrouwen binnenschuifelden – heeft mannen met een monster van een identiteitscrisis opgezadeld. Wie moet de man zijn? Wie wil de vrouw dat hij is? Een eenduidig antwoord hebben we de mannen, op zijn zachts gezegd, nog niet gegeven. We hebben ze integendeel al breed doen slalommen van macho-met-humor naar nieuwe man, over metro-, retro-, en überseksueel. En helemaal terug. Intussen hebben de mannen geen enkel recht van klagen. Ze hebben namelijk nog een openstaande schuld van generaties ver…”.
Schrijver Joost Vandecasteele: “… Vrouwen willen tegengestelde dingen. Geborgenheid, ja. Maar geroffel op een breed opgezette borstkast levert nog altijd meer seks op dan jezelf in al je onzekerheid en vertwijfeling open te plooien…”.
Wat me direct doet denken aan een wel erg verrassend commentaar op “Vijftig tinten grijs”, onlangs in het ND, waar een criticus schrijft dat dit boek het vooral zo goed doet omdat vrouwen hebben ontdekt dat ze diep in hun hart toch liever getiranniseerd willen worden door een autoritaire despoot - nu alle mannen zijn veranderd in toegeeflijke watjes. Tsja; ‘de man zal over u heersen’, hé (Gen. 3:16)?!
We maken het elkaar niet makkelijk. Vrouwen moeten perfect zijn: mooi, slim, cultureel geïnteresseerd, een goede baan hebben, een fantastische moeder zijn (maar ook weer niet té), lekker kunnen koken en hun echtgenoot en minnaar geweldige seks bezorgen. Mannen moeten dat ook, maar ‘die kunnen dat wel aan’: “… Mannen moeten sterk zijn, maar ook lief en attent. Ze moeten liefst royaal geld binnenbrengen en succesvol carrière maken. Ze moeten enthousiast luiers verversen en des zomers fluitend vijf keer de Mont Ventoux beklimmen. En vooral: ze moeten praten…”. Anders zijn ze autistisch.
De Wachter: “… Vrouwen hebben er alle belang bij dat mannen het goed stellen. En omgekeerd. Laat vrouwen geen mannen willen worden en laat mannen geen vrouwen willen worden. Laten we elkaar gewoon graag zien. En blijven lachen!...”.

Wie God verlaat…
‘Wie God verlaat heeft niets te vrezen’, schreef Maarten ’t Hart een tijd geleden. Ondertussen paradeerde hij clandestien in een rokje en op hoge hakken door de stad. Sinds wij uit Gods hand zijn gevallen, weten we niet meer wie we moeten zijn, zegt Dirk De Wachter: “… Op de Wereldjongerendagen in Madrid in 2011 waarschuwde Paus Benedictus voor de gevolgen van de secularisering. ‘We zijn God aan het vergeten. Dat kan leiden tot verlies van onze diepste identiteit’, zo sprak hij (De Standaard 20-21.08.2011). Of we die bron nu betrouwbaar vinden of niet, zijn observering is in elk geval raak, zijn aanbod echter niet meer…”.
De Wachter stelt dat heel de maatschappij lijdt aan borderline-symptomen.
Het doet me aan Nietsche denken, die nadat hij concludeerde dat God dood was, ook knettergek werd. Niet dat de immer erudiete De Wachter Nietzsche er bij haalt. Wel heel veel andere auteurs: Arnon Grunberg, Michel Houellebecq, Karel Capek.
De Wachter: “… Romans verwoorden waar het in de wereld over gaat, en ze doen dat vaak accurater dan wetenschappelijke artikelen over dezelfde onderwerpen…” (toch het goeie vak gekozen!). Kijk: daarom mag ik die man nu zo graag…
Dirk de Wachter wil niet terug naar de kerk, maar een oplossing voor onze mentale problemen ziet hij toch vooral in de christelijke naastenliefde (evenals Paul Verhaeghe en Sanne Bloemink, trouwens). De Wachter haalt er uiteindelijk de moeilijke joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995) bij, die het kort door de bocht genomen heeft over ‘God zien in het gelaat van de ander’ – en het dus ook niet zonder Hem kan stellen.
Ik vind Dirk de Wachter, evenals Nelleke Noordervliet in “Vrij man” (zie mijn blog van 02.01.13), bijzonder eerlijke denkers. Allebei zijn ze blij dat God overboord is gezet, maar daar blijven ze niet in hangen. Allebei vragen ze zich af: wat nu? Allebei kijken ze niet weg als ze geconfronteerd worden met de eenzaamheid, de leegte, de zinloosheid en de wanhoop in een bestaan zonder God. Als er geen hiernamaals is, zul je het hier en nu moeten fiksen. Voorwaar geen sinecure. Zolang je ‘succes’ hebt zal het wel loslopen; maar wat als je partner bij je wegloopt, als je werkloos wordt, als jij of je geliefden ziek worden en dood gaan.

Borderlinetijden
De meest gestelde diagnose in de geestelijke gezondheidszorg is het ‘containerbegrip’ borderline. Volgens De Wachter zijn psychiatrische patiënten een afspiegeling van de maatschappij en betekent dit dus dat onze cultuur vol borderline-kenmerken zit. Aan de hand van negen borderline-criteria zoals verwoord in de DSM, oftewel de Diagnostic and Statistical Manuel of Mental Disorders: hét Amerikaanse handboek voor psychiatrische diagnostiek zonder welks label je geen ziektekostenvergoeding krijgt, toont hij deze maatschappelijke fenomenen aan.
Ik zal ze kort langs gaan:
• Verlatingsangst: “… Het is belangrijk dat we de broosheid van de individuele vrijheid beseffen. Die is fijn als alles goed gaat, maar er gaapt een reusachtig gat als dat niet meer het geval is. Verbindingen staan onze ontplooiing in de weg, en dus verbreken we banden bij de vleet. En toch zijn we bang dat we op een dag alleen vallen…”.
• Instabiele en intense relaties: “… Shoppen, kopen, consumeren, beu worden, wegooien, iets nieuws zien, kopen, consumeren, ook beu worden, bij de rest gooien (de afvalberg vergroten): we doen het met genotsartikelen, maar we doen het – helaas – ook meer en meer met onze medemensen…”.
• Onaangepaste agressie: “… Als, zoals in de zomer van 2011, een spontane protestactie na een schietpartij in de Londense armoedewijk Tottenham zo dramatisch ontspoort dat er een vierdaagse plundertocht door heel Groot-Brittanië op volgt, kunnen we dan nog spreken van blinde anarchie van losgeslagen tuig (zie b.v. ook de Harense Facebook-rellen), of is dit een symptoom van een veel dieper liggende malaise, tijdverdrijf zonder een hoger doel, laat staan een ideologie?...” (zie mijn blog van 06.06.11 over “De man met de schaar” van Iris Koppe: gaat over mensen die niet meer meekunnen in onze prestatiemaatschappij en vervallen in zinloos geweld).
• Identiteitsstoornissen: “… De moderne mens is niet verdeeld, hij is verbrokkeld…”.
• Affectlabiliteit: “… Wanneer er geen dieptestructuur is en enkel een oppervlaktestructuur, wanneer er geen fundering, geen basis is om op terug te vallen, wanneer alles gericht is op onmiddellijk genot… dan lijden we aan affectlabiliteit. De afwezigheid van diepte is verbonden met de economie van het genot, die een cultuur lanceert waarin het vluchtige, het nieuwe, het vergankelijke voortdurend als onmiddellijk bereikbaar doel naar voren geschoven worden…”. Wat je in de breedte leeft, leef je niet in de diepte. Kinderboekenschrijver Guus Kuijer heeft het in dit verband over de mens die ‘een zwart gat vormt dat energie slurpt’ uit zijn omgeving.
• Impulsiviteit: “… We leven op de top van onze driften. (…) In de 21ste eeuw is de leefwereld van de gemiddelde burger meer en meer op een pretpark gaan lijken…”. Wel fapprant dat als God in de Bijbel mensen verlaat, gezegd wordt dat Hij hen ‘overlevert aan hun hartstochten’…
• Voorbijgaande, stressgebonden paranoïde/dissociatiesymptomen: “… We focussen op 2 fenomenen: ons ‘virtuele leven’, en wat we – even kort door de bocht – zouden willen samengooien in de zak van ‘massahysterie’…”. En hoe te denken over b.v. moderne complottheorieën als: Jezus had een zoon, Elvis is niet dood, en de maffia betaalde Bin Laden…
• Automutilatie en suïcidaliteit: “… Net zoals het laten aanbrengen van lichaamsversierselen (tatoeages, piercings, cosmetische chirurgie) de mainstream-vorm van automutilatie aan het worden is, kunnen we euthanasie beschouwen als de mainstream wordende variant van suïcidaliteit…”.
• Zinloosheid en leegte: “… Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waar ga ik naartoe? Wie een antwoord heeft op die vragen, of wie er niet blijvend door gekweld of ‘ontregeld’ wordt, mag zich anno 2012 gelukkig prijzen. (…) De commercie schreeuwt onze zingeving plat…”.

Wir setzen uns mit Tränen nieder
Sommigen vinden Dirk De Wachter veels te pessimistisch en zwart-wit in zijn denken. Ik niet. Zonder het (misschien wat overdreven) scherp stellen van symptomen kun je geen remedie zoeken. Ik vind hem een moderne profeet - en met profeet bedoel ik dan niet iets als ‘toekomstvoorspeller’, maar ‘duider van de tijd’ - thuishorend in het rijtje van steeds meer aanzwellende stemmen als b.v. Paul Verhaeghe (zie mijn blog van 10.10.12) en Sanne Bloemink (zie mijn blog van 17.10.12).
Ik ben ook helemaal niet pessimistisch over de toekomst. Wij leven in een buitengewoon spannende kanteltijd. Zeker nu de economische crisis een spaak in onze welvaartsmaatschappij steekt, zodat deze vanzelf hortend en stotend tot stilstand wordt gedwongen. Wat gaat er gebeuren?
Ik deel de mening van de door De Wachter aangehaalde schrijver Alessandro Barico: “… Onze cultuur wordt niet domweg bedreigd door Het Grote Niets. Ze vervelt tot iets nieuws…”.
Dirk De Wachter eindigt zijn boek met woorden uit Bachcantate BWV21: “… Ich hatte viel Bekümmernis in meinen Herzen aber deine Tröstungen erquicken meine Seele…”. Voor zijn verhaal voel ik hetzelfde.

Uitgave: Lannoo Campus - 2012, 136 blz., ISBN 978 902 099 676 0, €19,99
Rechtstreeks bestellen: klik hier