Boek der spiegels – E.O. Chirovici

Ik vind het leuk om af en toe voor de afwisseling een goede thriller te lezen. Het gaat trouwens prima met dit genre. Tijdens de Spannende Boeken Weken in juni was de omzet maar liefst 12 procent hoger dan vorig jaar. De best verkochte thriller: "Goede dochter" van Karin Slaughter. “Boek der spiegels” is een ongekend gehypet boek van de Roemeense schrijver E.O. Chirovici. Zelfs Matthijs van Nieuwkerk had het in DWDD over ‘razend spannend’. Over de tafel vlogen vergelijkingen met Donna Tartt. Is het echt zo spectaculair?

Zilverpapier onder de dop
Het verhaal begint best goed. Een literair agent krijgt een fragmentarisch manuscript toegestuurd van ene Richard Flynn waarin hij een traumatische gebeurtenis van zich afschrijft die hij 27 jaar geleden als student meemaakte. Wat volgt is het manuscript zelf. Flynn woont op kamers in een oud gebouw terwijl hij zonder veel animo Engels studeert aan Princeton. Hij droomt van een carrière als schrijver. Op een dag zit er een nieuwe kamergenote op de bank naar de televisie te kijken die zich voorstelt als Laura Baines. Ze blijkt een buitengewoon intelligente dame: ze heeft haar master in de wiskunde al op zak en is inmiddels bezig met de volgende voor psychologie. Desondanks heeft ze Flynns’ hulp nodig bij het uit een nieuwe tube knijpen van de mosterd, voor een enorme hotdog, omdat ze niet door heeft dat ze eerst het zilverpapier onder de dop eraf moet peuteren. Of haar voorganger een stinkdier op haar kamer hield, of zo? Het ruikt er namelijk zo erg dat ‘je neusharen ervan uitvallen’. Jaja. Haar interesses zijn ook niet bepaald nivootje nerd. Ze zit constant voor de beeldbuis, houdt van Lionel Richie, George Michael en Fleetwood Mac, en gaat naar films als ‘Dirty dancing’, ‘Spaceballs’ en ‘The Untouchables’. Wel zegt ze af en toe dingen als “… Wist je dat wij, waarmee ik onze hersenen bedoel, meestal het verschil tussen verzinsels en de werkelijkheid niet kennen? …”. Op een dag nodigt ze Flynn uit haar te vergezellen naar de beroemde universiteitsprofessor Joseph Wieder - een eloquente kettingroker en zuipschuit van middelbare leeftijd - die haar begeleidt inzake een onderzoeksproject voor haar afstudeerscriptie. Laura is kind aan huis bij hem. Volgens haar staat Wieder op het punt voor een spraakmakende doorbraak te zorgen in het begrijpen van de werking van de menselijke geest. Iets met mentale prikkels en de reacties erop. Het zou te maken hebben met het geheugen en de manier waarop herinneringen worden gevormd. Na het bezoek gaan Laura en Flynn met elkaar naar bed en vertelt Laura dat professor Wieder nog een hulpje zoekt om zijn bibliotheek te catalogiseren.

Rondsnuffelen in andermans hoofd
Als Flynn bij professor Wieder aan de slag gaat wordt hij van alle kanten ondervraagd: wat de aard van zijn omgang met Laura is, of ze Flynn wat verteld heeft over zijn onderzoek, of Flynn überhaupt door iemand is benaderd met bijzondere belangstelling voor zijn bijbaantje. Volgens de professor proberen er allerlei aasgieren over zijn schouders mee te kijken, dus of Flynn alsjeblieft nooit maar dan ook nooit iets los wil laten over zijn werk voor de professor. Wieder suggereert zelfs dat Laura, die op dat moment met een vriendin naar een voorstelling is in New York, Flynn maar wat op de mouw heeft gespeld. Flynn krijgt er een uiterst ongemakkelijk gevoel bij. Is Wieder jaloers op zijn relatie met haar? Als hij later verhaal haalt bij Laura vertelt ze hem dat ze te kampen heeft met een lastig ex-vriendje en dat professor Wieder zowel een fenomeen als een klootzak is die het leuk vindt om anderen te manipuleren. Hij zou zich hebben gespecialiseerd op het terrein van verdrongen herinneringen: “… Ons geheugen is geen videocamera die alles opslaat wat zich voor de lens afspeelt, Richard, maar heeft meer weg van een combinatie van een scenarioschrijver en een regisseur, die uit flarden van de werkelijkheid hun eigen film samenstellen…”. Kortom, iedereen breit zijn eigen verhaal. Leeft in zijn eigen zeepbel. Chirovici schrijft er best leuk over, maar wat mij betreft doen Juli Zeh en Marcel Möring dat veel overtuigender. Al vanaf het begin van het boek wordt benadrukt dat de professor graag in andermans hoofd rondsnuffelt, maar waarnaar blijft de vraag. Er wordt een beetje gepraat over dat je anderen onder hypnose herinneringen op kunt dringen aan situaties die ze nooit hebben meegemaakt, dus dat het in principe mogelijk moet zijn om het ook andersom te proberen. Trauma’s te laten verdwijnen. Waarop Flynn de snuggere opmerking plaatst dat dat anders wel buitengewoon gevaarlijk kan uitpakken, stel dat gewiste herinneringen ineens terug komen. Gek genoeg heeft de professor daar nog nooit over nagedacht. Geen woord over de tegenwoordig populaire EMDR-therapie, waarbij mensen zich hun trauma wel herinneren, maar de negatieve gevoelswaarde wordt weggenomen. Steeds zit je te wachten op miraculeuze geestelijke openbaringen dan wel getikte psychologische spelletjes, maar Chirovici blijft ver uit de buurt van iedere vorm van mindf*ck. De schrijver omzeilt dat zelfs buitengewoon handig door de professor een beroep te laten doen op ‘discretie’. En Flynn zou niet bijster geïnteresseerd zijn: Laura “… sprak vaak over haar werk, maar veel begreep ik er niet van, en met een eigenwaan die kenmerkend voor alle jonge mannen is, nam ik niet de moeite om me er nader in te verdiepen…”. Tegen de professor zegt hij zelfs: “… ‘Jammer genoeg zit ik in een heel ander vakgebied en heeft Laura het opgegeven om mij in de geheimen van de psychologie in te wijden (…). De gedachte om de menselijke geest door te spitten windt mij niet op. Dat bedoel ik niet beledigend.’ ‘Maar je wilt toch schrijver worden?’ zei hij geërgerd. ‘Hoe wil jij je karakters ontwikkelen zonder te weten hoe mensen denken?’…”. Daar moet de lezer het zo ongeveer mee doen. En Flynn mag dan Cormac McCarthy, Philip Roth en Don DeLillo lezen, voorwaar geen kattenpis, zelfs namen als Norman Mailer en Kurt Vonnegut komen voorbij, maar nergens is ook maar één originele opmerking richting deze schrijvers te vinden. Terwijl Laura ondertussen steeds meer geagiteerd op professor Wieder reageert wordt deze op een koude winternacht vermoord. Flynn is één van de verdachten. Dan eindigt het manuscript.

Cold case
Vervolgens gaat het verhaal over op een freelance verslaggever die 26 jaar later, op aandringen van de literair agent die in het bezit is gekomen van het onvolledige manuscrip, de inmiddels 'cold case' onderzoekt: John Keller. Misschien zit er een boek in. Dat is de start van een bijna verwarrende serie mensen die met naam en toenaam het verhaal binnen komen druppelen. Om de boel overzichtelijk te houden helpt het soms om de namen en hun rol op te schrijven. Richard Lynn is overleden aan longkanker. Zijn partner heet Danna Olsen. Laura Baines, die op de dag van de moord uit Flynn’s leven verdween, heet ondertussen Laura Westlake en is hoogleraar psychologie aan Columbia University. Ze zegt zoveel jaar na dato dat het niet haar ex-vriendje Timothy Sanders was die haar lastig viel, maar Flynn zelf, met wie ze indertijd een volkomen platonische relatie had, maar die geobsedeerd was door haar (vandaar de titel: “Boek der spiegels”). Verder heb je Derek Simmons, de klusjesman van professor Wieder. Een ex-patiënt die lijdt aan retrograde amnesie. Dan ben je je geheugen volledig kwijt al heb je je vaardigheden behouden. En Anne Simmons, de overspelige vrouw van Derek, die door hem zou zijn vermoord in een vlaag van verstandsverbijstering. Zijn nieuwe vrouw heet Leonora Phillis. Hij wordt opgespoord door Harry Miller, een privé-detective die de verslaggever in de arm heeft genomen. Evenals Sarah Harper, de in het manuscript genoemde, aan lager wal geraakte vriendin van Laura. Volgens haar wilde Laura indertijd haar naam als co-auteur vermeld hebben op het boek dat professor Wieder over zijn explosieve onderzoek aan het schrijven was. Toen ze er achter kwam dat de professor daarvoor paste begon ze zijn leven kapot te maken. Volgens Sarah heeft Laura alle aantekeningen gestolen en het boek uiteindelijk op haar eigen naam gepubliceerd. Dan heb je nog de voormalige professorassistent John L. Monroe die beweert dat Wieder een grote oplichter en rokkenjager was en zich bezig hield met ‘voodoo-wetenschap’, plus professorassistent Susanne Johnson die hem daarentegen beschouwt als een genie waar alle mindere geesten jaloers op waren. Voor de gein nog een handvol personages: Jim Saloo,Tricia, Harry Schoenberg, Inge Rossi, George Hawkins, Louise, Dan T. Lindbeck, Diana,Thurman Lee Munson, Jim Foster, Brocato, Lindsey Graff, John T. Cooley, Tony. Duizelt je het al? Mij ook.

Whydunit
Als John Keller, na door zijn vriendin Sam te zijn gedumpt, geen belangstelling meer kan opbrengen voor de materie - “… de meeste mensen geven de voorkeur aan eenvoudige en fraaie verhalen boven ingewikkelde en nutteloze waarheden…” - geeft hij het stokje door aan oud-rechercheur Roy Freeman, die weer in de zaak duikt. Er is beginnende dementie bij hem geconstateerd, zijn hersenen moeten wat te doen hebben. De waterval van namen gaat gewoon door. Een vertegenwoordiger heet John Dubeck. Een cipier heet Matt Dominis. Een serveerster heet Alice. Een commandant heet Eli White. Een literair agent heet Debbie. Een psychiater heet Lindsey Graff. Een andere deskundige heet John T. Cooley. Een agent heet Garry Mott. Een andere agent heet Nicholas Quinn. Nog iemand heet Ian Kristodoulos. Enzovoorts, enzoverder. Het spoor leidt naar een gevangenis waarin een moordenaar zijn laatste dagen uitzit voor hij de doodstraf zal krijgen: Frank Spoel. Hij beweert professor Wieder in elkaar te hebben geslagen omdat deze hem wegens zogenaamde ontoerekeningsvatbaarheid in een psychiatrische instelling liet opsluiten om medicijnen op hem uit te testen. Waarom zou hij liegen, hij heeft niets meer te verliezen. Maar voor moord was meer nodig denkt Freeman. Derek begint een heel nieuw verhaal, dat zo bizar is dat het niet kan kloppen. Ook Laura heeft een veranderde visie. Zelfs Danna Olsen komt alsnog met het vervolg van het manuscript van Flynn aanzetten, maar Flynn moet het ook allemaal veel mooier hebben gemaakt dan het is. Iedereen kijkt vanuit zijn eigen perspectief naar de zaak, niemand kent uiteindelijk de waarheid. "... Nu kijken we nog in een wazige spiegel...", aldus Paulus in 1 korinthe 13:12. Chirovici: “… Ik zou zeggen dat mijn boek geen whodunit is, maar een whydunit…”. Klinkt diepzinnig. Maar een Donna Tartt? Kom op zeg!

Uitgave: A.W. Bruna - 2017, vertaling Edzard Krol, 320 blz., ISBN 978 940 050 733 3, € 19,99
Rechtstreeks bestellen: klik hier