Het boek Daniel – Chris De Stoop

 

Filosoof Cees Zweistra wijst in “Waarheidszoekers” op de grote kloof die er in onze maatschappij is ontstaan tussen ‘winnaars’ en ‘losers’ – zie mijn vorige blog. Volgens hem profiteren alleen de hoogopgeleiden van de globalisering en technologische vooruitgang. Het lageropgeleide 2/3 deel van de bevolking ondervindt vooral nadelen van het liberale beleid, om  over ‘waardigheid van werk’ maar te zwijgen. Dit zijn de mensen die kampen met verlies van zingeving en sociale vervreemding. Zij neigen er toe de open samenleving de rug toe te keren. De ‘common sense’ zegt hen weinig. Sommigen doen niet meer mee. Een tijdje geleden bespraken we op de leeskring “Het boek Daniel” waarin de Vlaamse auteur en journalist Chris De Stoop (1958) op een meesterlijke manier beschrijft waar een en ander toe kan leiden. 

 

Overval

De proloog start met het gebeuren waar het hele boek om draait: twee jongens dringen een grote vervallen  vierkantshoeve op het verfranste platteland binnen om de vierentachtigjarige boer, die tussen zijn over de vloer verspreide boodschappen die hij die middag in een supermarkt heeft gekocht, luidruchtig ligt te snurken. De ene jongen heft een grote hooivork boven zijn hoofd  om de oude man zijn hersens in te slaan. De andere pakt zijn iPhone en begint te filmen. In de kamer is niets van waarde om te stelen: “… geen laptop, geen smartphone, zelfs geen televisie. Alsof de bewoner weigerde de wereld via een scherm te bekijken of aardse bezittingen te vergaren. Zo wekte hij de schijn dat het allemaal belachelijk was wat anderen hadden en deden. Zo gaf hij aanstoot…”. De band met de hedendaagse maatschappij had hij blijkbaar allang doorgesneden. “… Alleen het erf, het land en de beesten. Het leek zo’n solitair, zo’n sedentair bestaan. Er waren veel manieren om je af te keren van de wereld, maar hier leek iemand zich letterlijk te willen verschansen…”. Hij kon het beter vinden met koeien dan met mensen.

 

De oude viezerik

Die boer is de oom van Chris De Stoop. Een zonderling die zijn leven lang vrijgezel bleef. ‘De viezerik’ werd hij in de volksmond genoemd. Hij zag er dan ook verre van appetijtelijk uit. Iedere zaterdagavond ging hij naar de supermarkt waar hij zijn meestal enige wekelijkse kletspraatje maakte met de medewerkers, die met boer Daniel waren overeengekomen dat hij tegen sluitingstijd welkom was, omdat ze het dan niet meer druk hadden met andere klanten. Eerder kwam hij met de tractor, waarmee hij zichzelf ook naar het gemeentehuis en de kerk reed. Nadat hij op een bruusk remmende auto was gebotst, nam de politie het gevaarte in beslag omdat het ding onverzekerd was. De eigenaar van de auto trok zich het lot van de verslonsde boer aan, hielp hem waar hij kon, en werd zijn laatste goede vriend. Vervolgens sjouwde Daniel rond met een oude fiets waar hij zijn boodschappentas aan kon hangen. Zijn inkopen betaalde hij contant. Hij had geen betaalpas, want de banken vertrouwde hij niet. Iedereen kon zien dat hij met een dik pak papiergeld op zak liep. Meerdere keren werd hij gewaarschuwd dat hij vroeg om problemen.

 

Bende van Evernijs

Volgens de notaris was oom Daniel om het leven gekomen tijdens een grote uitslaande brand die zijn hoeve in de as had gelegd. Er kwam een proces, want de media linkte de zaak aan een intimiderende jeugdbende, waar het nabijgelegen dorp al een paar jaar last van had. Tot diep in de nacht maakten hangjongeren kabaal op het dorpsplein. De burgemeester deed niets. Het ging om ‘de bende van Evernijs’, een los netwerk van een dozijn pubers. De harde kern bestond uit een handvol jongens, waaronder een loslippige stagiair uit de supermarkt, die zijn maten vertelde over de poenige kluizenaar. Ook deze groep maalde niet om de ‘common sense’. “… Als middelbare scholieren spijbelden ze veel, haalden slechte resultaten en haakten uiteindelijk helemaal af. Ze zaten thuis te gamen of te facebooken en hingen rond op het pleintje. Ze zetten hun muziekinstallatie loeihard, schreeuwden en vielen mensen lastig, of raasden met een scooter over het plein en het kerkhof. Ze brachten drank en drugs mee. Nachtenlang op een pleintje rondlummelen was leuker met een joint dan zonder. Behalve drugs dealen in geparkeerde auto’s, kleine diefstalletjes en vernielingen, gebeurde er weinig crimineels, maar de mensen voelden zich niet meer op hun gemak…”. En even verder: “… Thuis ontbrak het hun aan niets, maar ze hadden ook niets extra’s. En ze wilden iPhones, brommers, auto’s, Air Max-schoenen van Nike. Ze vonden dat ze alles moesten krijgen wat ze wilden. En als dat niet zo was, dat ze het mochten pakken…”. In het gerechtsgebouw ontmoet Chris De Stoop de beklaagden in levende lijve. Vijf gasten, waarvan de meesten destijds pas achttien jaar oud waren. Alleen Rachid was eenentwintig. Samen met zijn neef Ahmed komt hij uit Roubaix, dat in 2014 tot de armste stad van Frankrijk werd uitgeroepen. Dan heb je nog Pascal en Arno, onhandelbare jongens met korte lontjes die de vechtscheidingen van hun ouders niet konden verteren. En Dylan, die er op het allerlaatst bij was gekomen. Chris De Stoop besluit de belangen van zijn oom zélf te gaan behartigen tijdens de rechtszaak - vier jaar na diens dood. Zijn symbolische eis: een euro.

 

Nooit van haar leven

Chris De Stoop schetst het brave gezin waarin oom Daniel werd geboren als nogal wonderlijk. Vanaf de jaren zestig begonnen de grote landbouwveranderingen, maar zijn oudoom deed niet mee: “… Zo vertikte Eugène het pesticiden te sproeien, zodat het onkruid op zijn akkers bleef tieren. Hij zou ook een van de laatsten in het dorp zijn die nog met paarden bleef werken. Grote Brabantse trekpaarden waar kinderen tot hun jolijt op mochten meerijden. Dan hief Eugène uit volle borst het Franse volkslied aan: ‘Aux armes, citoyens! Marchons, marchons…’…”. En even verder: “… Het was ook Eugène die naar de winkel ging, altijd in kostuum, hoe ouderwets en versleten ook; zelfs op het veld werkte hij vaak in pak en das…”. De Stoops zuinige oudtante lijkt een beetje mensenschuw te zijn geweest. Ze kwam amper het erf af. Zij deed de papieren en de geldzaken. Ze was erg dominant en beschermend tegenover haar twee zonen, die ze niet kon loslaten. Na de dood van zijn vader kocht Daniel een tractor. Hij dacht ook na  over een auto en een televisie, maar dat kwam er allemaal niet van. Hij heeft zijn moeder tot haar eind toe verzorgd en daarna zijn enige, wat vreemde, broertje. Toen hij op zijn tweeënzestigste alleen achter bleef, zei hij dat hij zou gaan trouwen en al een lief op het oog had. Hij ging op vrijersvoeten naar een slagerij: “… Yvette, een pronte vrouw, heerste daar achter de toonbank, geestdriftig in het vlees graaiend, gracieus de klanten bedienend…”. Daniel liet de anderen voorgaan, bleef in een hoek staan wachten, keek naar de vloer: “… Toen de laatste klant eindelijk was geholpen, zei hij: ‘Ik wil met u trouwen.’…”. Ze wilde niet. Nooit van haar leven. Daniel bleef haar stalken. Yvette werd er stapelgek van. “… Iedere keer als Daniel naar de supermarkt ging stopte hij met zijn blauwe tractor voor haar deur om minutenlang droefgeestig naar haar huis te staren. Een medewerker van de Colruyt zei dat hij Daniel ooit vanaf zijn tractor hoorde roepen: ‘Yvette, ik houd van u!’…”.

 

Hoe onnozel kun je zijn

Het blijkt dat eerst Pascal en Arno bij de oude boer zijn langsgegaan. Ze hebben hem opgewacht tot hij thuiskwam met zijn zaterdagse boodschappen en hem beroofd van het geld dat hij op zak had: dertienduizend euro. Hun euforische praatjes vonden gehoor bij Rachid en Ahmed die op het idee kwamen dat er vast nog veel meer geld was te vinden in de eenzame hoeve, en er ook eens gingen kijken. Ahmed sloeg oom Daniel zo’n beetje dood, gooide voor de zekerheid de zware kolenkachel op zijn benen, en Rachid filmde de boel. Hoe onnozel kun je zijn. Ze vonden een metalen kistje met zo’n zesduizend euro. “… Bijna al het in de loop van een boerenleven opgepotte geld was enkele dagen na de overval al verkwist…”. Er werd over de zaak gekletst. Op school. In het café. Het maakte Ahmed zenuwachtig. Met Pascal en Dylan, een vriend die tot dusverre niets met de zaak te maken had, ging hij na een week terug om het boerenhuis met het lijk  in de fik te steken. Al gauw kwam de politie kletsmajoor Rafael van school halen. Drie weken na de overval werd ongeveer heel de bende opgerold. Na vier maanden waren de belangrijkste feiten toegegeven. Het was wachten op het proces.

 

De kracht van een roedel wolven

De Stoop: “… Mag iemand niet verzaken aan het gemeenschapsleven? Het wordt blijkbaar door velen gezien als eigendunk, als kritiek op de gemeenschap, als spuwen op de medemens die je mijdt als de pest…”. Zeker in zo’n klein gehucht als waar oom Daniel zijn leven lang woonde. “… De verbinding met de mensen om je heen is belangrijk, de drang om bij een groep te horen, de kracht van een roedel wolven…”. En even verder: “… Mij heeft het altijd gefascineerd. Mensen die niet meer meedoen, die eruit stappen, die zich afkeren van de maatschappij, die hun eigen koers varen en zich niet laten meevoeren met de stroom, ik kon ze soms benijden. Zich aan het systeem onttrekken en de gebaande paden verlaten vond ik getuigen van moed…”. Oom Daniel leefde met de elementen en hield van dat rudimentaire bestaan: “… Zonder to-dolijst die je elke dag moet afvinken, zonder bucketlist van wat je nog allemaal in je leven moet doen…”. Oom Daniel, versmolten met zijn boerderij, was niet bang voor de leegte: “… Dat lijkt nu nog weinig mensen te bekoren. In 2014 bleek uit een onderzoek van de universiteiten van Virginia en Harvard dat de meeste mannen zichzelf nog liever een elektrische schok toedienen dan een tijd alleen aan tafel te moeten zitten met niets dan hun gedachten, zonder smartphone of andere afleidingen. Niets leek hun erger dan dat…”. Schrijven is ook solitair werk dat vraagt om rust en stilte: “… Het klinkt bijna als heiligschennis in digitale tijden…”. Overal ben je bereikbaar, overal word je bekeken. “… Van de weeromstuit gaan sommige mensen weer smachten naar de stille kracht van onzichtbaarheid. Zien maar niet gezien worden. Zoals kleuters die kiekeboe of verstoppertje spelen, of zoals dieren die zich camoufleren om niet op te vallen…”. Maar ja, soms heb je anderen gewoon nodig. Zijn afzonderingsstrategie heeft oom Daniel wel het leven gekost.

 

Ontmenselijking

Tijdens de rechtszaak worden alle beklaagden neergezet als inmiddels nette kerels die tijdens hun tienerjaren een foutje hebben begaan. Een gerechtspsycholoog legt De Stoop de groepsdynamiek uit: “… ‘Wat een rol speelde was de ‘ontmenselijking’ van de zogenaamde oude viezerik door de groep,’ besluit hij. ‘Hij was niet ‘iemand van ons.’ ‘Ik sta op: ‘Zouden ze het dan niet gedaan hebben als hij iemand uit hun eigen wereld was?’ ‘Nee. Hij was voor hen een ‘Untermensch’ en dat maakte het geweld gemakkelijker.’…”. Even verder: “… Dus ze zagen oom Daniel volgens de psycholoog niet langer als een mens. Hoe dan wel? Als een oud beest? Als een stuk stront? Is een leven tussen koeien en kippen minderwaardig?...”. De psycholoog legt uit dat scheldnamen, karikaturen en stigmatisering de eerste stap zijn in een proces van ontwaarding en uitsluiting. Hij verwijst naar  de nazi’s en het Rwandese regime, dat de Tutsi’s als parasieten en kakkerlakken afschilderde. Bovendien isoleerde en marginaliseerde het hele dorp oom Daniel: “… Niet alleen de Colruyt, maar ook de bank Belfus had hem gevraagd net voor sluitingsuur te komen, om geen klanten te storen door zijn uiterlijk…”. Het ontmenselijken heeft drie voordelen: “… Het rechtvaardigt geweld, het maakt de eigen groep superieur, en het laat toe empathie en ethiek uit te schakelen, zodat je geen last krijgt van je geweten. Je moet niet meevoelen met het slachtoffer en je moet er geen wroeging over hebben…”. Het maakt het draaglijk om iemand dood te slaan: “… Ze konden niet tot zo’n wreedheid komen als ze het slachtoffer niet eerst hadden gedehumaniseerd…”. De Stoop: “… Zo werd Daniel dus gezien als barbaars, als boers, als onbeschaafd. Als inferieur wezen. Geen medemens maar een ‘ondermens’…”.

 

Groepsdruk

Over het opportunisme in de groepsdynamiek: ”… De groep was even onrijp als de individuele leden. Er was geen strategie en geen voorbereiding, alsof ze slechts een konijn gingen stropen of een kruimeldiefstal plegen. Het was ook geen vastomlijnde bende maar een losse verzameling jongeren die een onzeker toekomstperspectief en een gevoel van sociale rechtvaardigheid deelden. Ze ontbeerden verbinding en wilden ergens bij horen. De groep gaf hun status en betekenis. Vanuit hun afkeer van de maatschappij, die hen onvoldoende kansen bood, vonden ze het gelegitimeerd om te pakken wat ze konden krijgen, ook als ze daar iemand voor moesten beroven…”.  En even verder: “… Iedereen kwam vanzelf in de juiste positie terecht: degene die informeert, degene die het initiatief neemt, degene die volgt, degene die slaat. Rachid, die volgens de gerechtspsycholoog gezien werd als een echte rinoceros, die niet meer te stoppen viel als hij eenmaal gelanceerd was, kreeg slechts zijn moordende rol omdat hij door de groep in stelling werd gebracht. Ook wie leidde kon dat alleen doen omdat hij gedragen werd door de anderen. Dat is het groepsproces en de groepsdruk. Zo deden ze misschien dingen die ze diep in hun hart niet zouden willen doen. Individueel voelden ze zich zwak maar als groep sterk…”. Echter, ondanks de groepsdruk blijf je individueel verantwoordelijk. Je kiest er zelf voor je geweten niet te volgen. Je kunt altijd uit de dynamiek treden. De Stoop: “… Oom Daniel lag dus een week dood op het erf zonder dat iemand zich er druk om maakte…”. De psycholoog zegt dat er in dit geval drie partijen zijn die elkaar versterken: “… De samenleving die mensen uitsluit. De jongeren die geen plek vinden in de maatschappij. En het slachtoffer dat zichzelf buiten de gemeenschap plaatst. Elk van die drie heeft bijgedragen tot het drama…”. De schuld van oom Daniel kan Chris De Stoop niet erg meemaken. Toch zegt de psycholoog: “… Hij heeft zichzelf ontmenselijkt. Hij heeft voor sociale zelfmoord gekozen…”.

 

Caligulisme

Alles past in het plaatje dat filosoof Cees Zweistra schetst in “Waarheidszoekers”. Zelfs het verdwijnen van ‘ontmoetingsplaatsen’,  wat vervreemding in de hand werkt, wordt door De Stoop met heimwee beschreven: “… Nu woont er een aannemer in de Tempelhoeve en bloedt het dorp leeg, de jongeren trekken weg, er is geen handelszaak meer, zelfs geen broodautomaat, en ook de boerderijen stoppen ermee. Er blijven nog maar vijf boeren over, zonder opvolger…”. De ‘kleine caligulisten’ ontberen zowel norm- als schuldbesef. De moord was geen stommiteit of jeugdzonde, maar nietsontziend geweld, aldus De Stoop. De heren ontlopen hun gevangenisstraf niet. Behalve Pascal die door ‘God bestraft is met een hersentumor’. Evenals Cees Zweistra gelooft Chris De Stoop echter dat het ooit weer mogelijk moet zijn om ‘samen in de wereld te wonen’ en knoopt hij met een groots gebaar van vergevingsgezindheid het gesprek aan met de moordenaars van zijn oom: “… Bemiddelaar Isabelle Martin zei me dat een ontmoeting kan leiden tot inkeer en boetedoening bij daders en tot begrip en loutering bij slachtoffers en nabestaanden. Eventueel kan een herstelakkoord worden getekend…”. Op zondag 16 mei 2021 hield Chris De Stoop naar aanleiding van zijn boek een indrukwekkend pleidooi voor ‘empathie’ in het boekenprogramma ‘Brommer op zee’ - zie hier.

 

Uitgave: De Bezige Bij – 2020, 256 blz., ISBN 978 940 310 271 9, € 22,99

Rechtstreeks bestellen: klik hier

Waarheidszoekers – Cees Zweistra

 Subtitel: Wat bezielt complotdenkers?

 

Het meest bizarre en tegelijk intrigerende aan de coronapandemie vind ik wel het complotdenken dat er mee gepaard gaat. Wanneer gaat kritisch denken over in ‘complottisme’? Silvan Schoonhoven in een artikel in de Telegraaf van 20 november 2021: “… Wie de coronamaatregelen en de overheid haat, kan kiezen uit tientallen platforms, van gematigd tot extreemrechts tot knotsgek, van regulier tot christelijk tot New Age. Je kunt je licht opsteken bij FvD, Viruswaarheid van Willem Engel, het katholieke Civitas Christiana of bij de straatvechters van OnrechtTV. Of bij Samen voor Nederland, Nederland in verzet, Artsen voor Vrijheid, In Het Gelid voor Vrijheid, de Herstel deRepubliek, de Bataafse Republiek of de Bataafse Leeuw…”.  Inmiddels verdenken anti-corona-activisten steeds vaker hun collega-complotdenkers in werkelijkheid marionetten te zijn van de AIVD of van een sinistere wereldregering. Het NCTV noemde onderlaatst de ultraconservatieve uitgeverij De Blauwe Tijger ‘een doorgeefluik van anti-overheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën’. Hoofdredacteur Tom Zwitser was van plan een bestseller te lanceren waarin tachtig anonieme politiemensen zich uitspreken tegen het coronabeleid, maar de stekker is uit het project getrokken omdat de schrijver de meeste rapporten zou hebben verzonnen. Ook bij internetplatform Café Weltschmerz, een geestverwant, viert het wantrouwen hoogtij. Daar moeten de  telefoons inmiddels uit vanwege het afluistergevaar van geheime diensten. Dockers United die zich presenteert als een collectief goudeerlijke havenarbeiders die de coronamaatregelen niet pikken, worden door anderen beticht dat ze helemaal geen havenarbeiders zijn: “… Dit is de overheid die de haven gaat platleggen zodat we een groot tekort aan voedsel en goederen krijgen…”. Des te langer de pandemie duurt, des te groter het gekkenhuis, aldus terrorisme- en extremismeonderzoeker Jelle van Buuren: “… De grap is dat dit inherent is aan complotdenken. Als je gelooft dat niets is wat het lijkt, zie je al snel tekenen dat je ook van binnenuit wordt belazerd…”. Hoog tijd om te vernemen wat Cees Zweistra  (1986), filosoof en docent rechtstheorie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam, over het hedendaagse complotdenken te zeggen heeft.

 

Dan Brown meets Batman

September 2020. Zweistra ontmoet in een zaaltje in Heemstede complotdenkers rond een lezing van B. Izar over zijn boek “De macht van de onzichtbare bankiers”: “… De agenda krijgt vorm tegen een achtergrond van bloedige en duistere rituelen, waarin kinderen misbruikt worden en vastgehouden in ondergrondse tunnels om bloed af te nemen en te drinken. Zo kunnen de elites zichzelf jong houden tot de dag waarop ze het stadium van de wereldheerschappij bereikt zullen hebben…”. Natuurlijk komen “De protocollen van Sion” voorbij (zie mijn blogs over “De begraafplaats van Praag” van Umberto Eco en “Het nazisme en complottheorieën” van Richard Evans). Zweistra maakt kennis met de Illuminati en de cabal: “… De samenzwering van de rijken en de machtigen om de gewone man en vrouw eronder te krijgen. De ‘sheeple’, zoals ze in het boek genoemd worden. Makke schapen die dom en volgzaam worden gemaakt en gehouden door de Main Stream Media (MSM). De MSM zoals de NOS, de Volkskrant en NRC. Dat zijn geen nieuwsgaarders, maar de lange armen van de Illuminati. Het echte nieuws, dat is online te vinden. Op websites. Op YouTube-kanalen - voor zover ze niet afgesloten zijn -, op Facebook of gewoon op Google. Dat laatste is een fantastisch instrument, hoor ik die avond vertellen; het geeft je een oneindige schat aan bronnen en maakt het mogelijk om echt zelf na te denken…”. Over de groep die heimelijk aan de touwtjes trekt: “… Het zijn Joodse namen, bankiers en rijke industriëlen zoals De Rothschild, George Soros en Bill Gates. Ze duiken overal op als het ultieme kwaad in de wereld. Je ziet ze langskomen op de You-Tube-kanalen van Robert Jensen (115.000 abonnees) en Café Weltschmerz  (96.000 abonnees). Hun sinistere plannen worden blootgelegd in de Blue Tiger Studio van Tom Zwitser (30.000 abonnees)…”. Zweistra vertelt hoe hoogleraar Andreas Kinneging in een toespraak tijdens het openingsfeestje van de Blue Tiger Studio nog de hoop uitsprak dat het medium zich zou richten op ‘de intellectuele 10 procent van de bevolking’: “… Dat lijkt niet helemaal gelukt te zijn. Afgaande op de ronkende koppen bij de thema’s – wereldregering 2030, slachtpartij Bill Gates in India, ‘prepare for the Great Awakening’ – is het mainstream complotdenken geworden…”.

 

Fout volk

Het gaat over de podcast van rapper-complotdenker Lange Frans (inmiddels verwijderd van YouTube) en Oorlog Reeds Verloren (50.000 abonnees) van jurist Sven-Ake Hulleman. Websites als ‘nine for news’, ‘climate gate’ en 'final wake up call' komen langs. De EU en de VN, de gewone paus, de zwarte paus, jezuïeten en vrijmetselaars: allemaal fout volk. Evenals de rijken en machtigen der aarde: Bill Gates, George Soros en politici als Hillary Clinton. Vooral Bill Gates heeft het gedaan – de man achter de New World Order, die een Great Reset voorbereidt. Niet omdat de aanwezigen zich storen aan het Windows-besturingssysteem waar de meesten dagelijks mee werken, maar omdat hij zich bezighoudt met filantropie. Zie de duivelse vaccinatieprogramma’s in Africa: “… Het eigenlijke programma van Gates is gericht op wereldheerschappij via chips die worden toegediend bij elke ‘spuit’…”. Ze zitten zelfs in coronatesten, betoogt een dame die een bedrijf heeft in mindfulness en andere natuurlijke genezingsmiddelen (vandaar het tekort aan chips voor nieuwe auto’s, grapte mijn zwager onlangs). De good guys in de wereld zijn Trump, Erdogan en Putin, al kun je bij Trump ook zo je vraagtekens zetten. Hij mag dan massa’s pedofiele Democraten hebben opgesloten in Guantanomo Bay (‘Gitmo’), je weet nooit zeker of hij toch een ‘puppet’ van de Illuminati is. Het is afwachten of hij publiekelijk afstand neemt van groeperingen als de Proud Boys en de Ku Klux Klan

 

QAnon

De QAnon-volgelingen passeren. Hun grote voorman, Alex Jones, hoort alweer bij de afvalligen, omdat hij toegaf dat de schietpartij op Sandy Hook Elementary School (2012) wel degelijk echt was en geen ‘false flag’ of nepaanslag om het wapenbezit in een kwaad daglicht te stellen. Op tafels staan flessen superfoods te koop, want corona mag dan niet meer dan een griepje zijn, het kan geen kwaad je immuunsysteem te boosten. Zweistra: “… Door de bril van B. Izar en velen met hem, waaronder Forum voor Democratie (FVD), zijn Agenda 21 en varianten als Agenda 2030 een duister complot van Illuminati om de wereldheerschappij te vestigen en onderweg ook het aantal ‘useless eaters’ te verminderen met zo’n 7 miljard tot maximaal 500.000 mensen. Banken spelen in de uitrol van Agenda 21 de rol van financiers en machthebbers. Ze zijn de as van het kwaad, de spil van Agenda 21…”. Klimaatverandering is een hoax om de weerstand tegen Agenda 21 weg te nemen. Achter de beelden van klimaatrampen zit een mythisch weerstation op Alaska: H.A.A.R.P. , waar alle onzin vandaan komt. Janet Ossebaard, voormalig specialist graancirkels, heeft haar messias Trump inmiddels een brief geschreven. Of hij alle snode toekomstplannen een halt kan toeroepen. En of hij misschien tevens een handje wil komen  helpen bij het afzetten van Mark Rutte en Hugo de Jonge. Voor wie het nog niet weet: Jaap van Dissel gaat veroordeeld worden voor moord en verkrachting, en koning Willem Alexander loopt met een enkelband rond.

Spiritueel

Zweistra bezoekt ook een lezing van Jaap Rameijer, auteur van “Van Annunaki tot Illuminati: van Slaaf tot Slaaf”, die een meer spirituele complotdenkersrichting vertegenwoordigt. Hij onderschrijft de Reptilian-these van de intellectuele complotgoeroe David Icke. Volgens de laatste zijn figuren als Bill Gates en Queen Elisabeth in feite een soort hagedisachtige wezens die zich vermomd hebben als mens. “… In 2013 onderschreven 12 miljoen Amerikanen de stelling: ‘Lizard people control politics’. Onderzoek uit 2019 van Trouw en Kieskompas liet zien dat 1,7% van de Nederlanders de theorie onderschrijft. Nog altijd 296.491 mensen. Veel meer dan het aantal mensen dat wekelijks een katholieke kerkdienst bezoekt…”. Rameijer heeft zijn eigen complotniche: orbs. Bewuste, ondeugende ‘lichtbolletjes’. Het komplotdenken van fotomodel Doutzen Kroes, met bijna 7 miljoen volgers op Instagram, en haar zus, ‘foodie’ Rens Kroes, die geld tracht te verdienen met de verkoop van powerfood die ‘negatieve straling’ zou wegnemen, gaat gepaard met “… vormen van spiritualiteit die op hun beurt een smeltkroes zijn van oosterse spiritualiteit, New Age en hedendaagse vormen van wicca. In een analyse van De Groene Amsterdammer van september 2020 werd Doutzen met andere influencers, zoals Lange Frans, gelinkt aan het Instagram-account Cosmic Woman van Tessa Koops. Een vrouw die eerst in de communicatie werkte, maar nu naast andere dingen een online-yurt heeft waar ze vrouwen leert ‘afstemmen op de 12+1 (dat is opgeteld 13, C.Z.) manen’…”. 

 

Ontwaakt

Complotdenkers gaan er prat op dat ze zijn ‘ontwaakt’ en voor zichzelf durven denken. Normaal gesproken is een kritische gemeenschap naar buiten gericht en begaan met de voortgang van de wereld die we met z’n alle bewonen. Zo niet de complotdenker: de bewijzen zijn naar binnen gericht, geadresseerd aan de eigen beweging of ‘stam’, en bedoelt om de eigen identiteit te versterken. Complotdenkers scheppen hun eigen werkelijkheid. Zweistra heeft het gevoel in een ‘parallelle wereld’ te zijn beland met ‘bekeerlingen’. Deze anarchistische groep draait compleet om zichzelf. Van daaruit is het maar een kleine stap naar geweld, waarschuwt Zweistra – en zie wat er vandaag de dag gebeurt. Hij wijst naar het QAnon-leger op sociale media dat een continue stroom van ongemakkelijke waarheden, ‘red pills’ – naar een scène uit de film ‘The Matrix’, dropt. Uiteindelijk bestormden ze het Capitool. Iedereen kent inmiddels de QAnon-sjamaan. En oorlogsveteraan en fanatiek Trump-fan Ashla Babbit die daarbij het leven liet. Zijn wij getuige van de geboorte van een nieuwe religie? Een en ander illustreert Zweistra aan Houellebecqs roman “Onderworpen”.

 

Anarchistisch surrealisme

Volgens Zweistra is het hedendaagse complotdenken van een ander soort dan het klassieke. Het oude complotdenken draaide meestal om het onthullen van de échte waarheid rond een grote maatschappelijke gebeurtenis, zoals  de moord op JFK of 9/11. Daarmee stonden de oude complotdenkers nog altijd midden in de samenleving. Wanneer in het politieke verleden rechts won, kwamen de complottheorieën van links. En andersom. Nieuwe complotdenkers sluiten zich juist af voor concrete, werkelijke problemen. De mainstream onderzoeksjournalisten hebben genoeg beerputten rond mondiale machthebbers, zoals de nooit gevonden massavernietigingswapens in Irak of de toeslagenaffaire, onthuld. Het klassieke complotdenken had daar alternatieve verklaringen voor. Het hedendaagse complotdenken komt met niets. Het schept chaos rond een verzonnen gebeurtenis. Het doel: ontkenning, destabilisering en vernietiging. Het wil niets aan het licht brengen of aan de kaak stellen. De klassieke complotdenker zocht naar herstel van eenheid en orde. De complotnihilist van nu gelooft in niets en wil ook niets tot stand brengen. Het tegenwoordige complotdenken functioneert eerder als een existentiële reddingsboei, waarbij een nieuw, absurd en anarchistisch verhaal wordt ontwikkeld, in een eigen surrealistische wereld, die compleet is losgezongen van de werkelijkheid. De moderne technologie maakt het mogelijk dat we allemaal onze eigen waarheden bij elkaar sprokkelen. De alternatieve waarheid wordt ook nog eens gemaakt in een technologische omgeving waarin geen tegenspraak bestaat. Zo eindigen we vanzelf in onze eigen waarheid, ons eigen narratief, onze eigen 'fabeltjesfuik', die verdedigt moet worden tegen alles en iedereen.

 

Complotdenken als ‘weapon of the weak’

Zweistra wijst met een beschuldigende vinger naar de grote kloof die er in de maatschappij is ontstaan tussen winnaars en losers. Alleen de hoogopgeleiden profiteren van de globalisering en technologische vooruitgang. Het lageropgeleide 2/3 deel van de bevolking ondervindt vooral nadelen van het liberale beleid, om  over ‘waardigheid van werk’ maar te zwijgen. Dit zijn de mensen die kampen met verlies aan zingeving en sociale vervreemding. Zij neigen er toe de open samenleving de rug toe te keren om via technologie een nieuw verhaal en een nieuw ‘thuis’ te creëren. In hun eigen ‘filter bubble’. Zij doen niet meer mee.  “… Wanneer het hun uitkomt, zullen ze om het even welke leugen omarmen. Als het hen maar verlost van de verantwoordelijkheid die zij moeten nemen voor het eigen bestaan. Technologie heeft hier een ontsnappingsroute gecreëerd…”. Bovendien krijgen de leugens legitimiteit doordat ze gedeeld worden met een hele gemeenschap: “… Je bent niet de enige die er zo over denkt, honderdduizend anderen doen het ook en je kent hen, want je ontmoet hen in een online-omgeving…”.

 

Conspiracy without theory

Volgens Zweistra heeft het geen zin om het nieuwe complotdenken te ontmaskeren of debunken omdat de aanhangers niet meer in een gemeenschappelijke wereld leven. Ondertussen geeft het NCTV aan dat er nieuwe vormen van radicalisering de kop opsteken die zijn geïnspireerd op complottheorieën. De internetimams hebben plaats gemaakt voor complotgoeroes. Het nieuwe complotdenken is een ‘conspiracy without theory’. De onzinverhalen komen vaak uit Russische bronnen, hebben de structuur van een monoloog en zijn enkel gericht op zenden: “… Er is geen controle vooraf en binnen de gemeenschap is er ook geen dialoog of discussie…”. Wat er wordt gedaan is ‘insinueren’. De boodschap wordt meestal verpakt in ‘gewoon wat vraagjes’. Wat kan daar nu op tegen zijn? Zo hoef je ook niet in te staan of verantwoording te dragen voor wat je naar voren brengt. Een belangrijk element van het complotdenken van vandaag is identiteitsvorming. Er zitten tribale elementen aan: je kunt wegkomen met leugens en halve waarheden, mits je verhaal bijdraagt aan de versteviging van de identiteit van de clan. Bewijzen en argumenten doen er niet toe.

 

Absurdisme

De klassieke complotdenker legt zich niet neer bij de absurditeit van een bepaalde gebeurtenis, bijvoorbeeld de dood van prinses Diana, en zoekt naar een zin die het gebeuren niet heeft. De hedendaagse complotdenker legt zich niet neer bij de absurditeit van zijn eigen bestaan. Dat is het verschil, aldus Zweistra. “… Absurditeit ontstaat wanneer we geen relatie kunnen leggen met iets buiten onszelf. Zonder contactpuntjes met een buitenwereld draaien we zoals Narcissus rondjes in onszelf…”. En even verder: “… we moeten rekening houden met de mogelijkheid dat de complotdenker iemand is die ervoor kiest niet in de wereld te wonen…”. Als de wereld ons geen thuis kan bieden, moeten we een thuis vinden in onszelf. Goede technologie plaats ons in een respectvolle relatie met onze omgeving. Slechte technologie plaatst ons in een ontkennende relatie met onze omgeving: “… Een absurde technologie brengt ons niet naar buiten, in contact met de wereld, maar drijft ons naar binnen…”. Absurde technologie bevestigt ons dan misschien wel in ons menselijk kunnen (zie Elon Musk die op Mars wil gaan wonen), maar zo dat we ons als in een bunker tot onze omgeving verhouden. Ze helpt ons te leven in een vastbesloten keuze voor onszelf, ten koste van onze mogelijkheid de relatie aan te gaan met de wereld waarin we wonen. “… We vervloeien niet met onze omgeving, maar zitten in een controlekamer ‘tegenover’ onze omgeving. Zo versterkt technologie wel de mensenwereld, maar dat is de wereld van het individu, het zelf en het ego…”. Het is een bestaan waarin we als het ware zwelgen in onszelf en ons eigen kunnen:“… Absurde technologie versterkt dat zelf en plaatst ons op deze manier in een vesting die zich hard en scherpomlijnd plaatst ‘tegenover’ de buitenwereld…”.

 

Cyberbalkanization

De complotdenker is vervreemd van zijn omgeving, van zijn thuis en van zijn fysieke aarding in de wereld, stelt Zweistra. Zie Frits in “De avonden” van Gerard Reve die niet gedijt in de bedompte spruitjeslucht van thuis. Hij vlucht naar buiten. De complotdenker vlucht naar binnen. Onder andere omdat we in een wereld leven met steeds minder ‘ontmoetingsplaatsen’: gemeentehuizen, dorpshuizen, buurtwinkeltjes, kerken, kroegen om de hoek. Zo verliezen we de maatschappelijke ‘common sense’, de ‘gedeelde werkelijkheid’, die ons begrenst. De ander doorbreekt ons egoïsme en geeft ons de gelegenheid om uit het pantser van onze zelfgerichtheid te breken, aldus de joodse filosoof Levinas. Ook het spirituele en de wildheid van de natuur, de ontmoeting met het ‘gans andere’, kan ons overweldigen en daardoor begrenzen. Om ‘normaal’ te blijven hebben we dat keihard nodig. Ons individualisme maakt ons ‘absurd’ en ‘mateloos’. Internet is onze nieuwe publieke ontmoetingsplaats. Maar daar valt de gemeenschap uiteen in kleine van elkaar vervreemde groepen: ‘cyberbalkanization’. “… In de techno-tribale structuren ontmoeten we geen verschil, maar overeenkomst…”. In plaats van de moeizame weg af te leggen richting het zich eigen maken van zijn leven, neemt de complotdenker een makkelijke ontsnappingsroute. Zo draait hij weg voor de reeële problemen in de samenleving. Het complotdenken is een nieuwe mogelijkheid die een zelfgemaakt thuis verschaft in een eigen wereld  die concurreert met de thuisloosheid in de publieke wereld.

 

Het spel van postnihilisten

Zweistra vergelijkt de klassieke complotdenkers met nihilisten, die tenminste nog geloofden in iets waar ze níet in geloofden. Ze zetten zich ergens tegen af. Een en ander legt hij uit aan de hand van “Het einde van het spel” van Graham Greene en “Vaders en zonen” van Toergenjew. De hedendaagse complotdenker bestempelt hij als een postnihilist. Zie “Speeldrift” van Juli Zeh. Ada en Alev, twee scholieren, spelen in deze roman een pragmatisch spel met wat in het leven voor handen is. Ze zijn voorbij goed en kwaad. Voorbij waarheid en leugen. Als ze het zat zijn, stoppen ze er eenvoudig mee. Wanneer het spel niet langer bevredigt, zoek je een ander spel. Wat maakt het uit? De complotdenker van nu is een moderne migrant in een online-wereld. De problemen in de echte wereld kunnen hem niets schelen. In de meeste gevallen is zijn online-wereld volledig los geraakt van de fysieke wereld, en een realiteit op zich geworden. Zoals de Romeinse keizer Caligula leeft hij buiten de orde van de wereld. In het gelijknamige toneelstuk van Camus laat Caligula zijn paard in een marmeren paleis wonen met achttien dienaren. Caligula keert zich van de aarde af, omdat de mensen daar ongelukkig en sterfelijk zijn; hij wil de maan. Zijn wereld is grenzeloos. Als een bediende hem een wastafeltje brengt, waarin de bewijzen van een tegen hem gericht complot staan gegraveerd, gooit hij het wastafeltje in het vuur: “… En daarom is er geen complot, nietwaar? Het was maar een grapje…”. Niemand heeft het hart de keizer tegen te spreken. Caligula is niet meer te bereiken. Hij misbruikt zijn macht ten koste van alles en iedereen. Hij offert de wereld op voor zijn eigen belang.

 

Alternative facts

Het complotdenken is niet creatief. Het recyclet de materialen die aanwezig zijn binnen de ruimte waarin de complotdenkers actief zijn. Het is een echoput. De complotdenkers maken hun verhaal met de ‘alternative facts’ die hen in hapklare brokken worden aangereikt door Rusland of commerciële complot-influencers. De complotdenker kiest welbewust voor de leugen en het kwaad. Het is geen noodzakelijk kwaad. Hij wórdt niet uitgeplugd; hij plugt zichzélf uit. Hij vlucht voor de echte wereld en zijn verantwoordelijkheden. Terwijl hij zich vermomt als ‘waarheidsspreker’. “… Het complotdenken van nu is niet dialogisch, maar monologisch. Het is niet in gesprek met de samenleving en de vragen en uitdagingen die daar een rol in spelen…”. Het zoekt geen verbinding maar zet de wereld naar zijn hand. “… Het complotdenken kunnen we daarom wel omschrijven als ‘caligulisme’ en de complotdenker als ‘caligulist’…”. En even verder: “… Het caligulisme is ‘de omarming van de mogelijkheid om ten koste van de werkelijkheid te leven in een eigen realiteit’…”. Zie Jair Bolsonaro, Donald Trunp, Thierry Baudet of Willem Engel. Het caligulisme bediscussieert het coronabeleid niet, het ontwikkelt een geheel eigen discours waarin corona niet bestaat. De caligulist wil alleen zichzelf en zal de samenleving ten gronde richten. De caligulist brengt niets tot stand dan handhaving van zichzelf, zoals dat gaat in totalitaire bewegingen (Stalin, Hitler). Wanneer het caligulisme de kans krijgt, zal het naar overheersing en dominantie streven, volgens Zweistra. Daarom moet er worden ingegrepen in de technologische infrastructuur waarbinnen de caligulist tot ontwikkeling komt en zonder enige vorm van controle zijn volstrekte anarchie uitleeft. En dat is precies wat er vandaag, 26 november 2021, met de kleine caligulisten gebeurt, die door de politie opgepakt worden vanwege opruiing en oproepen tot rellen via sociale media en WhatsApp-groepen.

 

De mens als schepper

Zweistra pleit voor het herstel van contact en verbinding met de reële wereld via de rol van de mens als schepper, dat voorkomt dat we onze menswaardigheid reduceren tot het vermogen te consumeren. We zwelgen in ‘libertair hedonisme’. Het gaat niet om koopkracht; het gaat er om een betekenisvolle, producerende bijdrage te leveren aan de samenleving. “… Caligulisten en grote groepen influencers en volgers hebben geen enkele achting voor het werk van journalisten, wetenschappers, theologen of filosofen. Zij kunnen immers hetzelfde bereiken met minder inspanningen en vaak veel meer impact…”. We kunnen een tegencultuur zijn, die ‘het moeilijke omarmt als het respectabele’. Laten we weer een echt ‘thuis’ scheppen in onze eigen woning. Met onze partner, onze kinderen, onze familie en onze vrienden. Laten we op zoek gaan naar een technologisch klimaat dat verbindt in plaats van verdeelt. Laten we gaan werken aan een nieuwe etiquette voor onlinetechnologie: “… Dit pleidooi lijkt onvrij, oubollig en conservatief, maar de beginjaren van internet en online-sociale-media zijn voorbij. Het is tijd voor een volwassen benadering, en onderdeel daarvan is dat we ons goed rekenschap geven van de ondermijnende impact van allerhande sociale platforms, games en digitale netwerken…”. En even verder: “… Technologie die ons niet helpt om te wonen in de wereld, is absurde technologie, en het vergt inspanningen van onszelf, de politiek en de technologische industrie om dat tij te keren…”. Dat gebeurt ook al: zie het Nu.nl-bericht dat de Europese Commissie de regels voor online platforms wil aanscherpen. Het is nodig om paal en perk te stellen aan de op dit moment mateloze onlinewereld. “… Daarnaast moet het mogelijk zijn om een groep potentiële caligulisten te verleiden om toch in de wereld te gaan wonen. Het moet mogelijk zijn een wereld te scheppen waar mensen willen zijn…”. Het menselijke geluk wordt immers ten diepste gevonden in kleine dingen en binnen intieme relaties: “… Zo bezien is het wonen in de wereld een vermogen dat binnen onze macht ligt. Het kan ons uiteindelijk niet van ons worden afgenomen, tenzij we zelf de moed laten zakken…”.

 

Uitgave: KokBoekencentrum – 2021, 320 blz., ISBN 978 904 353 666 0, € 24,99

Rechtstreeks bestellen: klik hier