Alsof het voorbij is – Julian Barnes

Met zijn vierde nominatie,“The Sense of Ending”, in het Nederlands vertaald als “Alsof het voorbij is” door Ronald Vlek, won de 65-jarige Londense schrijver Julian Barnes de Man Booker Prize 2011. Eerder haalde hij de shortlist met “Flaubert’s Parrot” (1984), “England, England” (1998) en “Arthur and George”(2005).

Een boek over 'tijd'.
In het eerste deel van deze roman kijkt een alleenstaande gepensioneerde eind-zestiger, Tony Webster, met weemoed terug op zijn, als zand door de vingers geglipte, leven.

Hij herinnert zich hoe zijn driekoppige vriendengroep op school uitgebreid werd met een briljante vierde, Adrian, een jongen die met kop en schouders boven de middelmoot uitstak, en die hij daarom bewonderde: “… Wij namen de boel voornamelijk in de zeik, behalve als we serieus waren. Hij was voornamelijk serieus, behalve wanneer hij de boel in de zeik nam. Het kostte ons enige tijd om daar achter te komen…”.
Adrian kwam uit een ‘gebroken’ gezin; zijn moeder nam de benen: “… Dat had hem van een wagonlading existentiële woede moeten voorzien, maar dat deed het op de een of andere manier niet; hij zei dat hij van zijn moeder hield en zijn vader respecteerde. We namen zijn geval onder de loep en kwamen tot een theorie: dat de sleutel tot een gelukkig gezinsleven gelegen was in het feit dat er geen gezin was – althans, geen bij elkaar wonend gezin. Nadat we tot deze analyse waren gekomen benijdden we Adrian des te meer…”. Want natuurlijk had ieder voor zich het nogal slecht getroffen met zijn ouders:
“… Ach, hoe overtroffen hun angsten onze ervaringen…”.

De arrogantie van de jeugd: “… Intussen smachtten we naar boeken en naar seks en waren we meritocratisch en anarchistisch. Alle politieke en sociale systemen waren in onze ogen verrot, toch weigerden we een ander alternatief dan hedonistische chaos in overweging te nemen…”.

De torenhoge idealen: wat kwam er van terecht?
Juist de geïdealiseerde Adrian pikte zijn eerste vriendinnetje in, Veronica, een mysterieus en volgens de verteller misschien zelfs ‘beschadigd’ meisje, en pleegde zelfmoord na zijn studie. Hij geeft Veronica de schuld:”… Het kreng, dacht ik. Als er één vrouw op de hele wereld is op wie een man verliefd kon worden en het leven toch niet de moeite waard kon vinden, dan was het Veronica…”.

Het mooiste stukje over Veronica: “… We liepen langzaam de trap op naar mijn kamer, waar Veronica me met mijn rug tegen de deur duwde, me op mijn mond kuste en ‘Slaap de zoete slaap der verdorvenen’ in mijn oor fluisterde…”.

Over beschadiging: “… Ik geloof dat we allemaal op de een of andere manier beschadigingen oplopen. Hoe zouden we ze niet oplopen, behalve in een wereld van volmaakte ouders, broers en zussen, buren, lotgenoten? En daarna is er de vraag waar zoveel van afhangt: hoe we op die beschadigingen reageren: of we ze aanvaarden of verdringen, en hoe dat van invloed is op onze betrekkingen met anderen. Sommigen aanvaarden de beschadigingen en proberen ze te verzachten; sommigen proberen hun hele leven andere beschadigden te helpen; en dan zijn er nog degenen die vooral bezig zijn verdere beschadiging van zichzelf te voorkomen, tot elke prijs. En dat zijn degenen die meedogenloos zijn, en degenen voor wie je moet oppassen…”.

Wat Barnes in het verhaal uitlegt is hoe je altijd weer probeert de zaken die je overkomen zo te reconstrueren dat ze voordelig voor je uit pakken. Dat heet volgens mij ‘psychologische zelfbescherming’: “… Je kunt het natuurlijk ook anders stellen; dat kan altijd…”.

“… ‘Geschiedenis is de leugen van de overwinnaars,’ antwoordde ik, iets te snel. ‘Ja, ik was al bang dat je dat zou zeggen. Ach, zolang je maar bedenkt dat ze ook het zelfbedrog is van de overwonnenen.’…”.

De verteller trouwde, kreeg een dochter, kwam een ‘makkelijke’ scheiding door, maakte niet al teveel carrière, durfde niets, kortom; hij heeft zijn pijnloze bestaan, dat is getekend door ‘wat verdiensten en wat teleurstellingen’, tot dan toe, overleefd: “… Voor mij is het interessant geweest, al zou ik niet klagen of verbaasd zijn als anderen het heel wat minder boeiend vonden…”.
Wat een ongelóóflijk vervelende, kleurloze, saaie piet! Als je op zo’n figuur een heel boek kunt bouwen heb je zéker de Man Booker Prize verdient, ja…

In het tweede deel verandert dit korte verhaal (158 blz.) toch nog in een spannende intrige, omdat Tony van zijn advocaat een erfenis krijgt toebedeeld die bestaat uit een kleine geldsom en twee documenten. De afzender blijkt de moeder van zijn jeugdvriendinnetje Veronica te zijn. Het rare is dat hij maar één, nogal vervelend, weekend bij Veronica thuis heeft doorgebracht. De zaak brengt hem in de gelegenheid om weer contact met haar te leggen, temeer daar ze geen afstand kan doen van de betreffende documenten. Oude liefde roest niet. Ook kan hij op deze manier eindelijk achter het hoe en waarom van Adrians zelfmoord komen.

Eén van de documenten blijkt een van venijn schitterende brief te zijn die hij stikkend van jaloezie naar Adrian en Veronica heeft geschreven:
“… Beste Adrian – of liever, Beste Adrian en Veronica (hallo, Trut, en welkom bij deze brief), nou jullie verdienen elkaar volkomen en ik wens jullie veel plezier. Ik hoop dat jullie zo dik met elkaar worden dat de wederzijdse beschadiging permanent zal zijn. Ik hoop dat jullie spijt krijgen van de dag dat ik jullie aan elkaar heb voorgesteld. En ik hoop dat als jullie uit elkaar gaan, wat onvermijdelijk gaat gebeuren – ik geef jullie een half jaar, wat jullie verenigde trots wel tot een jaar zal weten te rekken, des te beter, kan het jullie nog dieper in de ellende storten, zou ik zeggen – dat jullie dan je leven lang vervuld mogen blijven van een bitterheid die al jullie volgende relaties zal vergiftigen…”, dat gaat een tijdje zo door, en eindigt dan met: “… Fijne feestdagen alvast, en moge de zure regen op jullie beider ongezalfde hoofden nederdalen. Tony…”.
Ik zei het al: die Julian Barnes is een fantastisch schrijver!

Het mafste wat ik in tijden gelezen heb: “… ‘Je bent kaal geworden,’ zei ze. ‘Dat gebeurt. Het toont in elk geval aan dat ik geen alcoholist ben.’(…) ‘Waarom denken mensen dat je een alcoholist bent?’ ‘Dat denken ze niet.' 'Waarom begin je er dan over?’ ‘Ik begon er niet over. Jij zei dat ik kaal was geworden. En het is toevallig een feit dat als je een zware drinker bent iets in de drank voorkomt dat je haar uitvalt.’ ‘Is dat echt zo?’ ‘Nou, ken jij soms een kale alcoholist?’…”.

Gaandeweg dit boek blijkt dat alles heel anders in elkaar zit dan Tony altijd dacht.
“… We leven in tijd – die beperkt ons en bewerkt ons -, maar ik heb nooit het gevoel gehad dat ik hem heel goed begreep…”; aldus Tony aan het begin van zijn verhaal.
Hij doet er ook gewoon zijn best niet voor. Na veertig jaar zegt zijn voormalige jeugdvriendinnetje nog steeds tegen hem: “… Je snapt het gewoon niet, hè? Maar ja, dat heb je nooit gedaan…”. Zijn bevriende ex-vrouw wijst hem op zijn verantwoordelijkheid: “… Je bent nu op jezelf aangewezen, Tony…”, en zijn dochter heeft het te druk met haar kinderen om normaal met hem over de telefoon te praten. Kortom, de drie belangrijkste vrouwen in zijn leven worden alleen maar moe van hem. En ik ook, eerlijk gezegd.

Het tweede deel begint met: “… In je latere leven verwacht je een beetje rust, ja toch? Je vindt dat je het verdient. Ik wel tenminste…”, en eindigt zo: “… er is accumulatie. Er is verantwoordelijkheid. En daarboven is er onrust. Is er grote onrust…”.

Barnes heeft een schitterend boek geschreven over een zielige ouwe kerel die het leven over zich heen heeft laat komen zoals het kwam. Daarover klagen als het te laat is, vind ik nogal irritant. Die Tony Webster is gewoon een meelijwekkende, passieloze, ouwe brompot. Sorry, Julian Barnes!

"Alsof het voorbij is" is voor €18,95 rechtstreeks te bestellen bij internetboekhandel IZB-Ark als je hier klikt (voor meer informatie over IZB-Ark: zie kolom hiernaast).

Uitgave: Atlas - 2011